Herman Heijermans Jr.

"Droomkoninkje"

I.

Thuis, in de jaren dat andere kleuters na schooltijd bleven ravotten en stoeien, was-ie 't gelukkigst geweest, had-ie, onbespied, maar nooit losgelaten door de zoetste, liefste, aanhankelijkste, soms heet-gloeiende moederoogen, op zijn blijmoedige manier gespeeld. Want zij zag z'n horrelvoet niet. Zij praatte 'r nooit over, waar-schuwde niet al klopte 'r hart in 'r keel, zei 'm geen ang-stig woord, als-ie langs 'n trapleuning in wilde vaart omlaag glee, verbood niet, twijfelde niet - glimlachte enkel. Als-ie zich pijn dee, en de driftige tranen over z'n mager snuitje stotterden, vroeg ze, altijd verscholen achter den warmen lach, die 'r als 'n nimbus ompantserde, waar 't was bij z'n knie - bij z'n hand - bij z'n hoofd - en dan tooverden 'r wonderlippen de stoornis weg.

Alleen in 't kraambed hadden 'r bevendste tranen den kleinen, voor altijd bedorven voet, niet gezond kunnen kussen.

Thuis was-ie 'n geus, sleepte-ie hinkend negers, beeren, paarden, poppen, prentenboeken van boven naar benee, verzette-ie vader's leunstoel, klom op de tafel, droeg voor-werpen grooter en zwaarder dan 't eigen jongenslichaam, zong daverend tegen 'n draaiorgel op, floot fel en schril, betoeterde 'n mondharmonica met mekaar betuimelende dissonanten, haalde 't eene kattekwaad na 't andere uit, betrok 't ijzerdraad van de schel aan de binnenzij van de deur, zoodat moeder dacht dat 'r iemand buiten stond, liet stuiters van de trap rollen en zette 't deurtje van de vogelkooi open - maar dat allemaal, als ze met z'n tweetjes of drietjes waren - vader was 'Drie' - en nooit, nooit, wanneer 'n schoonmaakster de keuken regeerde, of wanneer 'r vreemden over den vloer kwamen. Dan sloot-ie zich in z'n schuwheid op, slipte weg naar den rommelzolder, waar vader, die alles kon, 'n hokje voor 'm had afgeschoten, waar 't licht door 'n daktuimelraam binnen-geerde, en waar-ie dan met 't zonne-vierkant op den grond of op de kleine

werkbank, neerzat, om uren lang door de spanning der prenten gegrepen, 'n boek te bedroomen, dat, als-ie 't erg kleurig en mooi vond, telkens en telkens weer werd 'gelezen'. 't Was 'n knutsel-kamertje onder de dakpannen, broeiend in den zomer, toch warm nestje in den winter, omdat de keuken-schoorsteen 'r doorheen liep. Om 'r te komen, moest je 'n houten trap op, 'n luik openduwen, en als je dat luik weer achter je neer had gelaten, voelde je je in 'n schuilhoek, zonder deur, zonder venster, zoo zalig-omsloten, dat je hardop met jezelf heele redeneeringen dorst opzetten, en de musschen en spreeuwen onder de pannen, die 'randers op los babbelden, d'r brutale monden hielden, en nieuwsgierig leien te luisteren.

Soms stak moeder, ongerust over de lange stilte, 'r hoofd door de luikspleet, vroeg: 'Koert, m'n schattejongen, wat doe je?', of: 'Koert, m'n kind, verveel je je niet?', of - de eenzelvige gewoonten van 't kluizenaartje kennend - schoof ze, met oogen-van-jij-ben-m'n-alles, 'n schoteltje door den kier. Dan zag-ie al van uit z'n schaduwhoek, van uit den stoel met 't opgetrokken been, de verrassing van 't lekkers, 'n Janhagel-koekje met kristallen-suikerbergjes, 'n paar heel-groote chocoladeflikken met witte oogjes, 'n bosje kersen, en eens, eens - herinnering om nooit te vergeten - 'n perzik. Daar dee-ie lang mee, 'r van proevend en snoepend met zuinige beetjes, om 'r de uren waarin z'n adem zong en z'n kinderfantasie tot eindeloos-ver boven 't daktuimelraam steeg, mee toe te komen. Hoorde-ie beneden de huisdeur in 't slot slaan, wist-ie dat moeder weer alleen was, dan kroop-ie als 'n egeltje uit z'n zelfgegraven hol, strompelde de trap onder 't luik af, en glee met 'n roetschvaart over de trapleuning van de benedenverdieping, dikwijls in de armen van moeder, die 'm dan pakte en kuste.

Was vader thuis, dan probeerde die 't nog wel eens 'n enkelen keer 'm z'n ingeroeste schuwheid af te leeren - want z'n kind en zeker geen mismaakt, mocht zoo 't leven niet in - maar 't lukte zelden 't ventje met z'n smal gezichtje, als 'r halve of heele bekenden bij waren, uit z'n ingedeukte houding op te wekken, of den schijn van 'n dan juist ziekelijker lijkende gedruktheid weg te nemen. Hoe meer-ie gedwongen werd in de anders tot 't allerliefste behoorende huiskamer - met derden er in - te blijven, hoe benepener, stiller, haast zieliger, z'n gebaartjes traagden, hoe spitser, bleeker, z'n ouwelijk snoetje werd. 'n Afgeperste hand geven, dee-ie met 'n wegstuipenden arm of-ie iets bevreemdends,

verkleumends had angeraakt, en terwijl de volgroeide mensche-stemmen zich van de kamer-wonderen en kamerinnigheden meester maakten, werd hij weer 't egeltje, dat zich inbuidelde om 't onbeschutte te beschermen. Dan dook z'n hoofdje over de geheimzinnigheden, de hieroglyphen, van 't monsterleger letters van 'n krant, of z'n oogen bestaarden den adem-mist op 't vensterglas.

'Mannetje-met-je-blauwe-oogen kom eens bij vader', knikte in zoo'n eeuwigheid-uur 'Drie' - ik ben, zei 't kind, een, moeder is twee, jij ben drie -: 'Kom eens op m'n knie, mannetje'. Graag dee-ie 't en kroop weg in de kracht van de armen, die 'm soms heerlijk konden knellen, maar loskomen, zich laten gaan, de handjes om 'n behaarden nek klemmen, aan 'n stevige oorlel trekken, 'n das beetgrijpen, of 't uitkraaien bij 't gehosals ruiter zonder stijgbeugels, kon-ie eerst als de ingehouden meelij-oogen, die 'm verschrompelden, 't huis uit waren. Wandelde-ie met vader in de druk-te der straten, dan leek-ie dikwijls nukkig, wou niet verder, zette zich schrap, bedelde zachtjes: 'Vader, 'k ben zoo moe, zoo schrikkelijk moe: wil je me dragen?' Dat vond-ie zalig. Dat dee 'm als kleine, geslepen bandiet, met de klank uit 'n liefkoozend meisjes-zieltje zeggen: Je mag met je grooten vader niet as groote jongen vrijen, maar jij ben zoo'n lieve schat, zoo'n vreeselijk-lieve schat, hoor-ie, hoor-ie....' En wanneer-ie zich dan, op dien sterksten arm van alle armen in de wereld, in 'n spiegelende winkelruit zag bewegen, kon-ie in 't straatrumoer, bij 't ratelen van karren en 't plompe voetengestap, in 'n voor hem ijle stilte fluisteren: 'Hou jij 'n snippie van me, vader...?' En vertelde dan thuis in moeder's oogen, aan de mee-deinende dwerg-Koertjes, van wat-ie alle-allemaal had willen koopen, de locomotieven, de trams, de timmerdoozen, de vliegmachine.... Snateren, babbelen, praten, vooral breed-uitgesponnen opsnijden over verbeeldingsdaden, grot[esk]e dingen, die hem bij zoo'n wandelingetje gebeurd waren, d[at-]ie of 't zoo uit de frissche herinnering van maar uren geleden, welde. Bij z'n bord, an tafel, terwijl de ouders vochten om 'm te laten eten, verzonk-ie in niet beleefde, met hooge, opgewonden kinderstem ontleede avonturen, en z'n klaar geluid scheen echo's in de donkerste kamerhoeken te wekken: 'Moeder, ik zat op vader z'n arm, en toen was 'r 'n groote hond en die sprong tegen me op.

Ga je weg, hond met je modderpooten, zee ik, ga je weg: je heb genoeg te eten gehad. En toen dee-ie 't toch, en toen heb ik 'n stok genomen, en

heb 'm zoo geslagen, dat-ie "Au!" zee en weg liep en toen kwam-ie onder 'n wagen en die reed over 'm heen en toen was z'n been heelemaal kapot en toen kwam 'r 'n dame en die zee: kom jij maar hier, arme hond, ik zal 'r 'n lappie uit de waschtafel om doen, en 'r stonden 'n menschen na te kijken, 'n menschen, en toen kwam 'r 'n groote agent met 'n sabel en die zee: doorloopen, anders motten jullie met z'n allen mee na 't bureau op water en brood en allemaal in de groote kast....' 'Ach, jongen, wat verschrikkelijk,' praatte moeder mee in de angsttoon-van-'t-te-gelooven, en ze glimlachte 'r ouden, lieven lach om de blauwe zienersoogen, die 't niet gebeurde nog eens zagen. 'Eet nou,' zei vader: 'kinderen, die niet eten, mannetje, worden net zoo klein en net zoo mager als 'n ballon in 'n warme kamer....' Dan treuzelden 'n paar happen naar 't wittetanden-mondje, zette-ie'n nieuw droomverhaal in: 'Weet je die rat, moeder?' - 'Nee, jongen, welke rat?' - 'Die rat in 't riool. Ik zee: rat, je mag hier niet loopen, want 't is hier 't huis van me vader. Mag ik niet, ik mag wel, zee hij brutaal. Nee, jij mag niet, zee ik. En toen dee-ie 't weer en toen heb 'k 'm bij z'n dikke staart gepakt, en 'm zoo ver weggesmeten, zoo ver....

En toen kwam-ie nog is en zee: piep, piep, piep, wil jij op me rug zitten, dan zal ik jou 'n eindje dragen, want jij loopt zoo mal, en toen ben ik 'n heele poos met 'm meege

rejen, roetsch, roetsch, roetsch, en toen kwam de conducteur en die zee: heb u al 'n kaartje, jongen met je manken voet....' - 'Is 't gedaan?' vroeg vader boos. - 'Hou je op!', viel moeder haast tegelijk uit. En in de stilte begonnen enkel de vorken en messen, die mekaar ook 'n boel te vertellen hadden, driftigjes te ruzemoezen, en keken 'n man en 'n vrouw, die dol op 'n bleek joggie waren, elkander in de oogen.

'Hij maakt me soms angstig,' zei vader, als 't kind in z'n bedje lag. En z'n hoofd woog neer op de stuttende hand: 'hij kan droomen, dat 'k 'r van schrik....'

'Alle kinderen doen dat,' glimlachte moeder, en ze keek verliefd in 't licht van de lamp, waarin ze twee wijde pupillen in blauwe zonne-wereldjes zag: 'laat 'm z'n droomen, man. Droomen we zelf niet om hem?.... Ik bid God alleen, dat z'n broertje of zusje - hoe zal 'k 't zeggen? - gaaf - zonder.... zonder gebrek - bij ons zal komen...'

II.

In de dagen dat moeder moeilijker liep, dat 't kamer-evenwicht door 't gestadig gesnor van de naaimachine, 't bizarre, aangroeiende linnengoed, de luiermand met de poppe-hemdjes en mutsjes, vooral door de van zolder gehaalde wieg, nieuw opgemaakt en met gordijntjes be-hemeld, verstoord werd, had Koert uren van vlammende, gretige aandacht en van bleue inzinking. Vroeg-rijp kereltje, 'n verzwegen gedachte door 'n gebaar of 'n gelaats-verandering aanvoelend, schijnbaar ouwer-van-begrijpen door de dagelijksche kameraadschap met de enkel groote menschen, die zich naar hem plooiden, uren en uren verdoold in de fleurige avonturen van prentenboeken, die-ie van buiten kende, woord voor woord, enkel op z'n geheugen drijvend, zonder dat-ie ze las, leek-ie uiterlijk 'n denkend, over de dingen piekerend, heel-wijs ventje - innerlijk was-ie 'n fantastje, dat in 'n wondertuin, rond-tastte. 'Vader heeft zorg, moeder,' kon-ie ineens stellig beweren. Of: 'waarom heb jij verdriet, moeder?' En vergiste zich niet. Hij zag, wist, hoorde, voelde zonder dat 'r geklaagdof gesproken werd. 'r Ontging 'm niets. Ook gebruikte-ie krachttermen en uitdrukkingen, die ze zich niet herinnerden ooit gezegd te hebben. De kanarie, die van zwavelstok naar zwavelstok sprong, de staartklok met de zeilende scheepjes en 't visschende boertje, de meeuwen in de gracht, de sterren, 't koperen maantje - alles was in en van hem, om en bij hem - z'n klater-stemmetje had 'r over gepraat, of-ie 't uit de Eeuwigheid mee had gebracht - of niemand 'm 'r iets van had behoeven te leeren - en nu zat moeder met dienzelfden glimlach, waarmee ze hem eindelooze jaren naar bed had gebracht, in 'r armen rondgedragen, gekust en geknuffeld, over 't breiwerk van 'n kruikezakje of 'n kleuter-manteltje. 'r Zou 'n tweede kindje komen. 'n Kindje. In 'tzelfde huis. 't Zou kijken, vader, moeder zeggen, de trap naar 't zolderluik oploopen, naast 'm zitten onder 't daktuimelraam, ook 'n schoteltje met 'n flikje krijgen, ook bang zijn voor vreemde menschen en hardop vertelsels uit boeken verhalen. Soms vroeg-ie, dicht op de nijver-werkende handen, duizend-uit, wanneer - welken dag - Zondag, Maandag, Dinsdag - en hoe laat - en of hij ook in 'n pakje was binnen-gebracht - en dat-ie liever 'n zusje had, omdat de jongens, die-met-z'n-honde-neus, en die-met-z'n-sproeten, 'm uitgescholden voor Jan-hinke-poot. Maar dan weer andere dagen, dook-ie weg in z'n gestaar en onbewegelijkheid, liep-ie ook al was moeder alleen

in huis, naar de plek boven, dee-ie stug tegenover de stilte benee, waarin al verbijsterend-stellig iets anders gekomen was. Voor 't eerst verzon-ie in 't knutselkamertje streken, die moeder opschrikten en vader wild deden worden. Van z'n stoel met de lage sporten klom-ie op de tafel vlak onder 't daktuimelraam - op de tafel heesch-ie den stoel, en daar weer boven op, lichtte-ie de roestige gaatjes-stang uit de pin; de glazen klep in 't schilferend ijzer dompte tegen de dakpannen - en zich op de elbogen wrikkend, den lenigen linkervoet over de stoelzitting bungelend, keek-ie den pannengletscher af.

De lachende lente was in 't land. Benee, aan de achterzij van 't huis, geluwden tuintjes, en schuin-weg, in de verte, spaakten de palen van 'n hooiberg tusschen de branding van weelderig gras en 't gestippel van witte en gele bloemekuifjes. Maar niet dat was 't wonder. Terzij bij den dofgeblakerden schoorsteenklomp, waar de looden rand krom lei gebladderd, ragebolden stroosprieten van onder 'n uitwiggende dakpan en 'n kluit jonge spreeuwen, met opengesperde bekjes, riep beverig-tjilpend de door 't zoo-dicht-bije geraas gevluchte moeder aan. Hooger klom 't kind. De gezonde en de misvormde voet klampte tegen de raamsponning, de handjes grepen 'n ijzeren bout, die den schoorsteen steunde,en met 'n lach, die z'n lichaam omhoog scheen te wieken, behinkte-ie even de glibberige dakgoot tot vlak bij 't nest.

'Schreeuw maar niet zoo, jullie met je boterbekkies', redeneerde-ie, en z'n adem snoof van plezier en van inspanning: "k Doe je ommers niks.... 'k Kijk je enkel maar an.... Ken ik 't hellepen, dat jullie moeder an de haal gaat?.... Nee, hoor, dan is de mijne anders.... Die is laatst met 'n broodmes in d'r hand, midden in de nacht, toen me vader op de fabriek most blijven, opgestaan, om dieven en boeven achterna te zetten.... Jij heb zeker wat op je geweten, dat je zoo bang ben, he?.... Een, twee, drie, vier, vijf.... De bakker sloeg z'n wijf.... Vijf jongens en meissies.... En jij ben natuurlijk de oudste?.... Hoe hiet je?.... Peerie?.... En jij?.... Meerie?.... En jij?.... Ben jij nog zoo klein, dat je je naam niet kan zeggen? Ik hiet Koert en ik woon achter jullie.... Lusten jullie vogeltjeszaad?.... Nou! Ken je niet fatsoenlijk met twee woorden spreken?.... Of lust je liever 'n stukkie ei en 'n blaadje sla as Piet benejen in de kooi? Ja, as je allemaal door mekaar kletst! Zal je je mond houen, Peerie? Wil je koest zijn, Meerie, en jij Hendrik! Mot ik je moeder roepen? Mot jij niet bij je vijf schaapies-van-kinderen wezen, jij groote dikkert...?...' Met z'n handen

graasde-ie tegen de steenen helling op, om de heen en weer fladderende moeder te bereiken, maar 'n pan liet los, bolderde omlaag, over de dakgoot heen, barstte als 'n bom op de kleine binnenplaats, waar de benedenbuurvrouw aan de waschtobbe stond te schrobben. 'r Klonk 'n gil als 'n stoomfluit en 'n geroffel over de traptreden van 't bovenhuisje, of 'r matrozen met 'n korvijnagel gewekt werden. Moeder - die van hem was - snikte onder de dakpannen, tegen de kleine werkbank geleund - vader, toevallig thuis, met ruzie van de fabriek terug-gekeerd, stak z'n hoofd door 't gat van 't tuimelraam, kon eerst niets zeggen door 't zenuw-geklem van z'n kaken, glee toen zelf in de goot, greep 'm voorzichtig, tilde 't tengere lijfje omhoog, liet 'm in 't knutselkamertje zakken. Daar kreeg-ie voor 't eerst, in 'n heesche drift-opwelling van den man, 'n paar suizende klappen om de ooren, en van moeder kussen, nog eens kussen.

Ze hadden 'm allebei, ieder op 'n andere manier, in hartstochtelijke liefde omhelsd. 'n Moeder dee 't zoo, 'n vader zoo. Pijn dee 't geen van tweeen. Alleen begreep-ie niet wat-ie misdaan had, en waarom vader's hand zoo vreemd en toch zoo lief was geweest.

'Als 'r nou geen broertje of zusjekomt, groote bandiet!', gromde 'Drie', terwijl-ie met zekere handen 'n hangslot op de gaatjesstang van 't tuimelraam lei, en moeder benee bij de naaimachine met roode oogen zat te werken: 'is dat jouw schuld! Je mag 'n moeder, die 'n kindje wacht niet laten schrikken, begrijp je?'

'Nee', antwoordde de jongen: 'moeder hoefde niet te schrikken, omdat ik na vogeltjes keek - en as me broertje

of zussie daarom niet willen kommen, wil ik ze niet eens meer hebben....'

Maar nog dienzelfden nacht was 'r 'n groot geheim in 't huis. 'r Werd geloopen, gepraat, heel hard gescheld, en toen-ie 'r door wakker werd, kwam vader aan z'n bedje zitten, vertelde met 'n de geluiden dempende spookstem, lange verhalen van 'n slechte jongen, die stilletjes op 'n locomotief was geklommen, alleen weg was gereden, nergens kon ophouden en van kou en gebrek op die razende locomotief was gestorven, en toen ineene kwam 'n zwarte meneer met 'n gouden bril binnen en zei: "n bul van 'n dochter!' Toen had vader kanjers van tranen

in z'n oogen gekregen, had met 'n stem, die geen stem meer was, hem in z'n ooren gefluisterd: "r Is 'n zusje gekomen, Koert - je heb 'n zusje', en de hand, die 'm dien middag, na dat erge van de gevallen dakpan, gekust had, had 't dek nog eens lekker om z'n schouders gestopt, voor 't licht uit werd gedraaid, en je in de donkerte 't getrippel van bloote voetjes in moeder's kamer meende te hooren. Weer inslapend wist-ie zeker dat ze al liep, de nieuwe zuster.

III.

Den morgen na den nacht, waarin 't zusje geboren werd, lei 't manke kereltje al heel vroeg wakker. Zoo toen 't zonlicht, molliger van damp op de gordijnen dan anders, joliger kwinkeleerend dan de vogels in de tuintjes en op de daken, 't kamertje binnen-tuimelde, was-ie zooals iederen ochtend uit 't lage bed gewipt, om bij 't groote ledikant in de voorkamer moeder en vader goeiendag te zeggen - en om 't wonder, 't vreemde, beangstigende van 'n uit-de-wolken-gekomen-meisje te zien. Maar toen-ie den deurknop van de sinds dagen ontwende moeders-kamer in 't kleum-trillend handje hield, klonk achter 't plotsstugge paneel 'n stemmetje, 'n heusch-echt stemmetje, 'n stemmetje dat niks zei, geen woorden, die je verstond, geen klanken, die je begreep, 'n opstandig, boos klaagstemmetje, of ze niet wou dat-ie in z'n hemmetje en z'n ongewasschen snuit zoo maar binnen-kwam. Met trillende lippen - of-ie mee zou gaan huilen - was-ie, met z'n wang tegen den gestukadoorden wand, blijven luisteren tot de beneden-buurvrouw, die den huissleutel gekregen had, de trap op kwam, en 'm zei:'Nee, Koert, jongetje, moeder ken je nou niet hebben!.... En je mag niet zoo vroeg door 't huis spoken!.... Kruip maar weer gauw onder de wol tot vader bij je komt....' Weg was-ie geweest, bezeten-van-schuwheid bij de streeling der ruwe arbeidshand, die voor 'n paar weken, in 't tuintje benee, 'n kip d'r nek om had gedraaid, toen buurvrouw vijf en twintig jaar getrouwd was, en ze tot laat in den nacht zoo gesmulpaapt en geschranst hadden, dat vader midden in z'n slaap 'n heel-gemeen woord, 'gedoome', gezeid had.In z'n bedje terug, onder 't dek, 't lekkerveilige dat 'm als 'n donzig grotje om-spon, hoorde-ie 't verre klaagstemmetje nog. Waarom huilde dat kind nou, terwijl zij bij moeder in de kamer mocht blijven, en hij voor 't allereerst van z'n leven niet binnen mocht? Waarom dee de nieuwe 'zuster' dadelijk zoo naar en vervelend? 't Begon goed, hoor, met

allemaal geknies, net als 't mensch-van-benee, dat heele dagen gezeurd had over de dakpan, die naast de waschtobbe gekeild was en, 'n Merakel-voor-God, nog geen haarbreedte van 'r hoofd neer was gesmakt.... Maar dan in de weer aan-luwende stilte van 't huisje, mee-genomen door de zoete uitstraling van de vlammende gebeurtenis, gespannen van zenuw-tinteling als toen-ie met vader voor zaken mee in 'n

trein mocht, of toen ze 'n dag met z'n drieen aan zee geweest waren, en vader pootje gebaad had hij mocht niet om z'n horrelvoet, die 'r naakt zoo kemiek uitzag meegenomen door 't vreugde-gezoem van-je-wist-niet-waarvoor, maar 'r was iets fijns, begon-ie 't ouwe spelletje van hardop praten met vrienden in de buurt. 'r Was niks zaligers as zoo in je eentje. 't Gele Lancaster broeide in zonnelicht. De klimopblaeren wierpen 'r schaduw-hartjes, schaduwloovers, schaduw-kabouters op, en daartusschen bekloven spreeuwen en musschen met snavels van-heb-ik-jou-daar d'r opbuilende kropborstjes, of ze bezig waren d'r haar te knippen, as de barbier-van-de-hoek, die Goedhart hiette en 'n wrat op z'n neus had. Zwart waren ze allemaal as nikkers, de schaduwvogels en schaduwblaeren en 'n schooierstreken as ze onder mekaar uithaalden! Smiegies, hoor! 'Nou zal ik jullie is wat zeggen,' praatte-ie de venster-geluwing toe: 'Ik heb vannacht 'n zuster gekregen, zoomaar ineene. Gister, toen ik bij jullie op 't dak was, was ze nog niet in d'r bedje, en nou huilt ze al om d'r zin te krijgen, maar dat doen me vader en moeder toch niet. Ze is al wat groot, me zuster, en 'n mooie kleeren as ze gekregen het! Ze het haar zoo lang as me moeder, met haarspelden d'r in en 'n fluweelen sleepjapon - en ik ben d'r oudste broer. Ja, of jijnou nee knikt, jij met je pluimstaart: ik lieg niet. Je mag niet liegen. Liegen is zoo vies as snoepen. Ze kan d'r bord leeg eten, dat er geen krummel overblijft, en 'n kroezen melk as ze drinkt! We gaan daar dadelijk met z'n tweetjes ik ben een, moeder twee, vader drie, zij vier - na me zolderkamer prentenboeken lezen, en dan maggen jullie, as je teminste niet zoo'n heidensch lawaai maakt, door 't raam dat vader gister op slot het gedaan, me zussie komen kijken. Ze hiet: dat weet ik zelf nog niet. Ze hiet Sneeuwwitje, Duimelijntje, Smaragdje, omdat ze ringen het, die schitteren as de sterren! Zal ik je is wat van me zussie vertellen?....

Op 'n nacht toen Duimelijntje in 'r bedje lee, kwam d'r zoo'n kokker van 'n kikker met zoo'n groote mond met allemaal slagtanden na binnen en

die zee: brekkekkek da's 'n goeie vrouw voor me zoon en toen nam-ie Duimelijntje in d'r nooteschaal in z'n lange, groene armen en toen sprong-ie 'r mee in de beek op 'n plompeblad....'

Bij 't rusteloos tjilpen der vogels, 't lentespel der silhoeet-rakkers op den zonne-plas, klonk z'n klare jongensstem, groeide 't verhaal van de visschen, de meikevers, de veldmuis in 't korenveld, den mol, de doode zwaluw die weer levend werd en in de zonnebundels verdween, 't doorschijnend kleine prinsje, waarmee ze trouwde toen ze witte vleugels gekregen had en van bloem naar bloem kon vliegen. Nog veel, veel meer had-ie ze kunnen vertellen, wijs en stellig, soms met ernstige rimpels in 't betoogende voorhoofd, en met sombere verschrikkingen in de 'm zelf stuip-angstjes gevende stem, als-ie aan de gedeelten, die-ie akelig vond, toe was.

Maar vader, bang voor 'n tweede ruzie met de fabriek - wegblijven na de herrie van gister was zoo zeker je ontslag as tweemaal twee vier - de fabriek had 'r vierkant maling an of je 'n dochter van meer as zeven pond had gekregen - vader, met z'n boterhammen-zeiltje in de hand en den hoed op z'n hoofd, kwam 'm goeienmorgen kussen.

'Dag, mannetje-met-je-blauwe-oogen: zul je heel stil voor moeder wezen?.... En zul je je goed laten helpen door buurvrouw-van-benee, die zoo lief is om moeder en zusje op te passen?'

'Mag ik opstaan en bij d'r, Drie?... Ik zal op me teenen loopen en zoo zachies praten, zoo zachies....'

'Nee, mannetje, vandaag niet - morgen misschien, as de dokter geweest is.'

'Waarom niet?'

'Omdat moeder den heelen nacht niet geslapen heeft.'

'Waarom heeft moeder niet geslapen?'

'Omdat 't zusje gekomen is.'

'Heeft dat kind zoo'n leven gemaakt?'

'Nee, mannetje,' trachtte vader uit te leggen, en op den

rand van 't bed zat-iete glimlachen: 'leven gemaakt heeft ze niet, maar kleine kinderen huilen altijd, als ze moeder en vader voor 't eerst zien. Dat hoort 'r bij....'

'O!', zei 't joggie, of-ie 't begreep: 'wat zee ze?'

'Ze zee niks.'

'Vroeg ze niet na 'r groote broer?'

'Dat denk 'k haast wel, maar ze huilde zoo, dat 'k 'r niet verstond. Je kan niet huilen en praten tegelijk, wat? Zul je nou stil blijven liggen tot buurvrouw je helpt?'

'Mot dat mensch me helpen?'

'Ze zal je ankleeden en je boterhammen snijjen....'

'Ik lust geen boterhammen van die d'r handen....'

'En ik dan? Heeft ze de mijne niet klaargemaakt met worst 'r op en met kaas. Jij krijgt muisjes....'

Maar ook dat vroolijkte 't kind, met 'n ineens bleek ouwe-mannetjes-gezicht, niet op - moeder niet te zien en de zuster niet - en alleen met de vrouw van de waschtobbe, die altijd naar zeep en bleekpoeier rook, de vrouw met de blauwsel-vingers, den rossen neus en de opwippende kin, de vrouw die 'n kip kapot had gemaakt en as 'n stoomfluit gilde, toen de dakpan over den gootrand glee....

'Vader,' zei-ie smeekend en in erger beteutering dan Duimelijntje, toen de zoon van den kikker 'r op 't plompeblad 'n zoen wou geven, omdat-ie zooveel van 'r hield: 'mag ik niet effetjes, effetjes-maar me nieuwe zussie zien?.... Ik zal me lippen vast op mekaar houen, zoolang we binnen bennen! Toe, effetjes.....'

'Goed dan,' knikte vader overwonnen: 'maar dan weer in je kooi, en geen geluidje, mannetje, of vader krijgt zulke groote oogen van verdriet, dat je 'r met paard en wagen in kan keeren!' Met nam-ie 't kind op z'n arm, en nu zelf z'n schoenen uitwippend, liep-ie op z'n gestopte kousen de kraamkamer in. 'r Was daar dien vroegmorgen geen zon achter de neergelaten gordijnen. Moeder lag als altijd in 't vreeselijk-groote bed, waarvan de jongen alle heerlijke hoeken, alle mollige plekken, alle bulten kende zuster lei in de kleine wieg met de tullen omkleeding. En toen vader's voorzichtig-tastende hand 'n kier had geplooid, werd onder 't schemerig tente-dakje, boven den spreirand, 'n rood-rimpelig bolletje zichtbaar, kaal as-van-den-melkboer, die 's morgens z'n dikken duim in de pint stak, en twee smakkend-zuigende lipjes bezogen 'n paarserig handkluifje.

'Is ze dat?', fluister-vroeg Koert, zwaar teleurgesteld. Was dat leelijke spook 't Sneeuwwit-prinsesje of 't rose Duimelijntje, zooals-ie 't in duizend-en-een droom-uren in z'n boeken gezien had?

'Suscht!' maande vader: 'ja, dat is ze.' En in grootemans-trots voegde-ie 'r an toe: 'zeven pond en 'n ons - 'n pond meer as jij.'

'O!', zei 't joggie, angstig. Hij had 'r al genoeg van, 'Doe 't gordijn maar weer dicht,' fluisterde-iein vader's oor: "t is schandalig - zonder haar...!'

'Suscht!', zei vader: 'maak moeder niet wakker...'

'Ik lig wakker,' klonk de liefste stem uit 't groote bed: '...laat 'm even bij me komen.'

En omdat ze door 'r trage vermoeidheid heen de bezorgdheid voor 'r jongen, die jaloersch moest wezen, als 'n hinderlijk ding-van-dreiging, dat ze niet van zich af kon zetten, voelde, pakte ze 'm onstuimig, haast zoo hardhandig als de groote man naast 't bed 't soms kon, en ze over-koesterde 't kereltje in z'n hanssop met 'n genegenheidswoordjes, 'n vertroetelnaampjes, dat ze 'r de tranen van in 'r oogen kreeg.

'Zou je moeder niet feliciteeren?' zei vader.

'Moeder, ik feliciteer je,' praatte Koert na, maar 'r was in den klank van z'n stem iets verdords, onwezenlijks, of-ie in de huiskamer tegenover vreemden stond, en vader 'm dwong 'n verkild handje te geven en dag-meneer

of juffrouw te mummelen. Hij had net zoo goed iets heel anders kunnen zeggen. Z'n oogen waren bij de vreemde voorwerpen in de slaapkamer en bij de wieg. Hij zag de apothekersfleschjes en de wieg. Den thermometer en de wieg. De spoelkom met de sponsjes en de wieg. De oogen en 't geglimlach van moeder en de wieg. Door en boven alles heen, naast en om ieder woord, stond 't huifje van de wieg, 't ovalen kussentje, de uitgestoken sprei, met 't monster-hoofdje, 't gele melkboere-knikkertje bij de koperen vaten der melkkar. Om alle kinderschatten van de wereld had-ie op dat oogenblik niet kunnen vragen - wat-ie anders eindeloos-hardnekkig dee - hou jij nog 'n snippie van me? Hij was niet afgunstig en dacht niet aan 't leelijke zuigelingetje - hij stond in 'n kamer, die-ie niet kende, bij 'n bed, dat-ie nog nooit gezien had, naast 'n vrouw, die naar medicijnen rook en z'n moeder niet was, en 'r gaapte 'n kleine troonhemel van wit en rose linten, met 'n raar kind, dat-ie niet had kunnen aanraken.

'Zeg moeder goeien dag,' zei vader, die schik in z'n bleuheid had: 'morgen mag je misschien langer blijven....'

'Dag moeder!'

'Krijg ik geen pakker, m'n schatte-kind?'

'Ja, moeder.'

Maar hij kuste op dezelfde manier als-ie gesproken had. Z'n lippen gleden 'r wang voorbij, raakten 'r nauwelijks aan, verstolden als in 't gewoonheidsgebaar van 'n uitgeleefd huwelijk. En omdat 'r ook kussen zijn, die pijn doen, als lippen liegen, kreeg moeder opnieuw heel-erg vochtige oogen. 'Wat heeft dat kind,' klaagde ze, moeilijk in 't kussen terug-leunend: 'hij praat en doet zoo vreemd.... Ik vind je niks aardig, Koert....' De groote, blauwe jongensoogen keken 'r beduusd aan. 'Je ben nog te moe, vrouw,' suste de man, 't kind opz'n arm tillend, om 'm weer weg te dragen. Even, heel kort, bungelden de twee bloote voetjes boven

't kraambed, 't gezonde en 't misvormde, verschrompelde voetje. Moeder's hand, met den trouwring, greep 'r naar of ze 't wou beschermen, warmde 't, streeide 't zoo-als alleen 'n moeder 't in kostelijke koestering kan. Maar 't joggie, geprikkeld door al 't ongewone, door de voor hem ontredderde sfeer van 't huis, trok 't vleeschklompje kregelig terug.

'Niet doen, niet doen!' weerde-ie vijandig af.

'Wat heeft 't kind?' klaagde de vrouw in 't bed nog eens verdrietig.'

'Hupsakee, moeder! Jij gaat slapen!', zei vader: 'en jij, lastig mannetje, weer in je bed!'

De deur klepte onhandig in 't slot.

'Wat had je, kereltje?' vroeg-ie in de kamer met de schaduw-vogeltjes, terwijl-ie 't boterham-zeiltje in z'n sterke handen kneep: 'was dat lief voor 'n moeder, die zoo 'r best heeft gedaan, om jou 'n zussie te bezorgen....?'

'Ik hou niet van dat schaap,' zei 't kind stug.

'Waarom niet, ventje?'

'Omdat 'k niet van 'r hou.... 'n Meissie met 'n kale knikker, jakkes!'

'O!'

'Hoe....' - zonder vader aan te zien, vroeg-ie 't gretig -: 'hoe bennen d'r voeten?'

'Dat zal je later wel zien,' ontweek de man, niet op die vraag bedacht.

'Daar heb je natuurlijk 't eerst na gekeken,' klonk 't ouwe-mannetjes-geluid in 't bed: 'maar ik ben niks jaloersch. Ik heb liever 'n hinkepoot dan 'n meissieshoofd as 'n nakende kalebas.... Ach, ach, wat zullen jullie daar ook 'n verdriet van hebben.... Jullie hebben geen geluk met je kinderen....'

'Hebben we van jou dan verdriet gehad, malle jongen?'

'Ik van mezelf 'n heele boel,' zei 't manke joggie zacht: 'en nou weer dat. Ik had 'r zoo werom gegeven....'

Even later, na 't dichtplonzen van de buitendeur, knabbelde-ie van twee beschuiten met muisjes, door buurvrouw op bed gebracht, en omdat-ie voor de musschen en spreeuwen niet weten wou hoe leelijk-ie zusje gevonden had, begon-ie te jokken, dat ze 'n kroon van flonkerende diamanten op d'r hoofie droeg enne 'n mantel van hermelijn om 'r pracht van 'n Zondagsche jurk - enne dat de duifies zoo maar om 'r bedje heen en weer vlogen....

IV.

Het waren voor den lichamelijk-achterlijken, eenzelvigen, schijnbaar-vroegrijpen, maar toch diepst-kinderlijken droomer, van af de geboorte van 't zusje en moeder's kraambed, hortend-moeilijke dagen van eenzaamheid, vervreemding, troebel-melankoliek aanvoelen der dingen, en dan weer, in overgangen zonder evenwicht, 'n zich onstuimig-verloren overgeven, om met z'n kleine, teere ziel aansluiting in 't groote gedrang van menschen, die d'r eigen kinderziel al lang verkwanseld hadden, te vinden. Vooral de allereerste dagen, toen moeder op advies van den man-met-den-gouden bril, die hem-ook-is, voor 'n nooit te vergeten poos, met 'n zwartspeelgoedhamertje, dat nog niet eens halfpondjes in hout kon drijven, op z'n borst en z'n rug - met almaar diep asem inzuigen - gehamerd had -, toen moeder op advies van die meneer zelfs niet met vader mocht praten, omdat ze zoo'n heet voorhoofd en zulke heete handen had, en 't spook-van-'n-zussie-zonder-haar an een stuk lee te schreeuwen - van de honger, zee vader, terwijl de broodtrommel tot an den rand toe vol was - wist-ie zich niet te bergen van opgekropte lammenadigheid. In de keuken, waar moeder anders bij alles zong, as ze aarpels jaste, 'n karbonaatje voor vader braaide, of 't beslag voor pannekoeken in de pisch-pisch-blazende ijzeren pan liet glijjen, dat 't witte, smeuige meel bruine bladders van de hette kreeg, in de keuken, waar-ie zelf wel had mogen meehelpen, om krenten te wasschen en kastanjes te poffen, tegen den tijd dat 't Christuskindje

geboren was en moeder met groene sparretakkies thuis kwam - stommelde nu de kwalijk-gehumeurde buurvrouw-van-benee, die alleen zulke hardhandige oogen had, dat ze tweemaal 'n bordje van 't daagsche ontbijtservies, zonder 't an te raken gebroken had, en de schilfers van de emaille pannetjes vlogen, as ze enkel na de planken keek.

Dat was geen jokkes. De kanarie zee be!, in plaats dat-ie zong, as ze met 'r rossen neus over 't zaadbakkie hing, met 'r opwippende kin 't hout raakte, precies as de duvel in 'n wolk van vonkies en knetterende spaantjes stond, en 't uitgepelde witte zaad over 't keuken-kozijn-met-de-rekkies en de drogende koppiesdoeken blies. Wanneer ze je met d'r priemen van grijze oogen doorreeg, keek je liever 'n verdieping lager, ofschoon d'r spitse, halfpaarse parkieteneus, d'r over 'r onderlip kuierende linker-oogtand en de paar lange, zwarte haren, die om 'n moedervlekkie, as uitgevallen haren van 'n borstel, stekelden, ook niet alles waren. De eerste dag was ze voor haar doen beminnelijk tegenover 't manke boven-buurjoggie, dat 'r haast met die dakpan vermoord had geweest - de tweede dag, terwijl 't zich liet anzien, dat 't kraambed 'n ziekbed zou worden en dat ze 'r eigen huishouen en 'r wasschen zou motten verwaarloozen, snauwde ze 't kind af, zooals ze 't vijf-en-twintig gelukkige huwelijks-jaren den turfschipper, met ijzeren schippers-gezondheid, in liefde gedaan had. Ze was als 'n spin, die geen wanorde in 't net kon velen, en met 'n vaart op 'n onvertogenheid toe-stoof. 't Eene oogenblik redderde ze ruw, maar goedig en onhoorbaar de kraamkamer, droeg 'n koppie bouillon, om van op te kikkeren, met 'n geklutst eitje, an - mocht niet voor de dokter: maling! - 'n dokter kreeg zelf geen kinderen, en 'n rechter zatnooit in de gevangenis, en toch deeen ze raak! - 't andere oogenblik keek ze naar den trekpot, die sebiet 'n barst kreeg, en had ze moeite den suffen jongen, die om iedereen met z'n groote mans-oogen heen zwom, niet 'ns wakker te schudden. 'Verdorie', kwam ze fel-grommend los: 'Ik sta me keel onder an de zoldertrap uit te schreeuwen, dat je mot kommen koffiedrinken - ik sloof me beurs en jij doet verdorie as de student, die 'k op kamers gehad heb, nooit op tijd - de boel angebrand of niet gaar! Veruit: je brood staat in de keuken.... En haal me geen kunsies uit met nog is op 't dak te klimmen, of 'k geef je zoo an de vuilnisman mee!'Angstig zat-ie over de vrouw met de opgestroopte mouwen en de harige armen, voelde zich of-ie 't zou uitsnikken en at. Maar hoe meer-ie z'n mond volstopte, om z'n goeien wil te toonen, hoe dikker en zwaarder de prop tusschen z'n onvermurwbare

wang en z'n spijbelend gebit werd, hoe on-overkomelijker de berg op z'n bord boterhammen zoo dik as moeder nooit snee, gejaapt voor de sombere maag van den turfschipper, die, minder goed in z'n sas, driekwart pannebrood met rogge, en leut in verhouding, verstouwde - leek. 'Spoel je prop weg!', zei dan de buurvrouw vriendelijk: 'je stikt 'r nog in, en zoolang as ik voor jou de verantwoording heb, zel 't me niet gebeuren!' Terwijl kauwde ze zelf met 'r wentelend kinnebakje, langzaam en onwillig, of ze de roestige koffiemolen was, die moeite met de boonen had, soms door de verlamming van den slinger niks doorliet, en soms knapperde of-ie versche waterbroodjes tusschen z'n kiezen an gruzelementen brokte.

Schuw, zoo in zichzelf gekeerd, of-ie nooit meer 'n woord zou spreken, trachtte 't kind de weerbarstige prop door z'n verwrongen keelgat te loozen, keek naar buurvrouw's uitwippende oogtand, die als 'n steekbelletje 'r lip doormolmde, en naar de kinharen, die als de sprieten van 'n onraad speurenden kever, met 't gewenten van den koffiemolen meedeinden. Gos, gos, 'n vrouw met 'n baard en 'n splinternieuw zussie zoo geplukt as 'n kip....

Was buurvrouw zoo ongeveer klaar, dan graaide ze de krummels uit 'r voorschoot, mepte die in 't kommetje van 'r blauwselhand, of ze erwtjes gedopt had, slokte ze met 'n rapheid dat je 'r angstig bij wier, en na 'r mond nog even voorzien te hebben met 'n bezonnen-dobberenden pink, vroeg ze in meer verteederde stemming, of-ie nog niet klaar was.

'Ik lust niet meer', zei-ie benepen, met 'n linksche en 'n rechtsche prop in den mond.

'Laat dan maar staan, want ikken geen uur op je zitten wachten, verwend merakel! De rest zal 'k an de vogeltjes geven, die d'r na snakken. Doe je oogen dicht en bid...'

'Wat mot 'k, juffrouw?'

'Je handen vouwen en danken....'

De onnoozelheid waarmee-ie 'r aankeek, prikkelde 'r. Precies 't snuit van 'r man, as-ie in 't gepluis van z'n schippersbaardje, iets wou wat zij niet

wou en dan maar dee alsof.

'Bid jij niet as je gegeten heb?'

'Nee, juffrouw,' praatte-ie, opnieuw bang voor de tand, die in 'r lippevleesch boorde - hij begreep 'r niet, dacht langs 'r heen - of ze misschien weer 'n kraakharde stem zou opzetten - en omdat-ie in radelooze verlegenheid kleurde, leek-ie door de twee proppen-as-bikkels an twee kanten kiespijn te hebben.

'Spoel je mond leeg!', zei ze streng niks zou 'r van dat manke, onhandelbare kind terecht kommen! - 'Ik hei je al gezeid, dat ik 'r niet de verantwoording voor neem as je d'r in blijft!'

Persend of-ie 'n apothekersdrankie naar binnen moest wurgen, dee-ie 't met 'n paar hikkende slokken uit 't glas melk met lauw water, en de gloeiende oogen leken uit z'n hoofd te puilen. Terwijl steunde haar kin op de blauwselhand.

'Hoe oud ben je?... Nou, dat zal je toch wel weten?'

'Haast zes....'

'En wat doenen jullie dan, as je klaar ben met eten?'

'Niks'.

'Vouwt je vader z'n handen niet?'

'Nee, juffrouw'.

'En je moeder?'

'Nee, juffrouw....'

'Gaan jullie nooit na de kerk, as 't Zondag is?'

'Nee, juffrouw', antwoordde-ie zenuwachtig met 't horrelvoetje wiebelend. Hij wist dat 'r 'n kerk was, dat 'r 'n haantje op 'n toren stond,

waaraan je kon zien wat voor wind 't was - as je naar de staart en de punt van de pijl keek - maar wat ze in de kerk deeen, nee....

'As ik dat had geweten', zei buurvrouw, en 'r hoofdje schudde heen en weer, of ze zoo 'n ongeluk in de straat zag gebeuren: 'zou ik me boeltje niet voor jullie an z'n lot hebben overgelaten.... Nou, kijk dan maar effen 'n andere kant op.... Versta je me?'

Verschrikt wendde de jongen 't hoofd af, maar omdat 'n kind juist dat pleegt te doen, wat 'm zonder verklaring verboden wordt, bekeek-ie 'r dadelijk weer, toen ze met 'n grimmige uitdrukking van met iemand ruzie te hebben, de knokelhanden met de werkwonden vouwde, en de bleeke lippen in naarstige preveling bewoog. Langzaam ontspande zich 't norsche gelaat met den verknepen mond en de dreigende tand. De kanarie begon in de stilte te fluiten.

'r Kwijnde iets liefs om de vrouw met de ineengestrengelde blauwselvingers, of ze effetjes uitrustte, of 'n oogenblikkie in 't zonnetje was wezen uitblazen. 'Zoo!',zei ze weer stroef, toen ze onverwacht 'r slapende oogen opende en 'm in z'n gekijk betrapte: 'nou heb-ie tenminste wat geleerd.... As je mijn kind was - en dat ben je gelukkig niet! - zou je weten hoe je tegen onzen lieven Heer fatsoenlijk te gedragen.... Ik zou niet kunnen eten, geen hap, zonder dankie te zeggen en niet kennen slapen zonder... Affijn, je vader mot zelf weten of je voor de galg opgroeit... Zijn mijn zaken niet....

Humeurig zette ze den ontbijttrommel bij mekaar, en 'n oor van 'n kop bestierf tusschen 'r vingers.

'Wat heb-ie daarnet zitten doen?', vroeg 't kind, 'r voor 't eerst toesprekend. 't Stille gebaar van de geknevelde vingers, 't zacht gewieg van de schouders en 't gefluister van de lippen, hadden 'm nieuwsgierig gemaakt.

'Ik heb onzen Lieven Heer voor me dagelijksch brood gedankt'.

'Wie is onze Lieve Heer, juffrouw?'

'Die daarboven....'

'Waar....?'

'Daar.... In den blauwen hemel....'

Rumoerig afruimend, 't teiltje met 't heete water neer-kwakkend, of 't niet gauw genoeg vernield kon worden, wees ze, tusschen de raamsponnen in, naar 'n lichtend hemel-veldje, 'n als 'n omlijst vakje indigo, donkerder van kleur dan 'r vingers, waar-doorheen net 'n zeemeeuw met 'n dracht tintelwit schoor.

'Wat doet-ie daar dan?', hield 't jongske, gewend aan een stuk door te vragen en te hervragen as-ie niet begreep, aan - was 't niet moeder's evenwichtig genot 'm urenlang op z'n vragen te antwoorden: 'wat doet-ie daar?'

'Dat mot je je vader vragen!', snauwde buurvrouw, onder den vollen stoom van 'n over-kokend humeur - de turfschipper, die de geheimen van 'r gelaat, zoo goed as de

binnenwateren, de bruggegelden en storm-waarschuwingsteekenen kende, smeerde 'm naar z'n roefje, wanneer de bal stond geheschen: 'ik redder hier de boel en ben niet van de cattegesatie! 'k Heb twee jongens en een meissie gehad, die 'k met me eigen handen heb afgeleid, omdat de Heer 't zoo wou, maar die kenden de gebojen al van buiten toen ze vier waren, verdorie!' - rang-rang zei 'n bord in den gootsteen

-: 'as 'n jongen van jou leeftijd nog zulke vragen doet, dan deugen jouw ouwers niet dat! Laat 't je gezeid zijn. En as de ouwers niet deugen, dan teekent de Heer de kinderen.... Menschen met 'n bochel, 'n kromme neus, 'n hinkepoot - menschen, die blind geboren zijn, of geen woord kennen klessen, omdat ze doofstom bennen, motten d'r vader en moeder maar es enterpulleeren of ze van God weet hebben.... Hei je geen zaddoek? Mot je met zoo'n visschen-neus blijven rondloopen?'

'Nee, juffrouw...'

'Hier dan!', gromde de vrouw, en omdat zachte meesters zelden voor wonden deugen, plette ze 't aanstoot-gevende neusje in'n tip van 'r

voorschoot, tusschen de nijptang van 'r duim en wijsvinger, of ze de schroef van 'r mangel aanzette en op weerstand van den schroefdraad stuitte.

'Au!', riep de jongen, en toen-ie even later 't zolderluik achter zich neerdeukte, en met z'n voetjes op de sport van z'n ouwen stoel, onder 't blinkend tuimelraam, zat, griende-ie 'r lekker-alleen op los, niet enkel, omdat ze 'm pijn had gedaan, de plaatsvervangende moeder, maar omdat-ie zich nooit zoo ellendig-verlaten gevoeld had as juist nou 't schaap, dat z'n nieuwe zussie hiette, ongevraagd op de wereld gekomen was, en in zijn hoekie van de groote slaapkamer lee. As dat nou 'n feest van beschuit met muissies was - je lieve moeder, die met niemand praten mocht - je vader, die toch na de fabriek was - 't kind-met-'r-afgetakelde hoofd, dat van chagrijnigheid niet wist wat ze most - en de draak-met-de-baard, de geniepige knijpster,

de breek-maar-alles - in z'n boosheid kon-ie 't goeie woord niet voor 'r vinden - die 'm 'n knoop in z'n neus had gedraaid. Met 't hoofd op 't tafeltje, omwald door de ezelsooren van z'n vrienden en vriendinnen, Piet de Smeerpoets, Koning Notenkraker, Prikkebeen, 't Leelijke jonge Eendje, Sneeuwwitje, Duimelijntje, De IJsjonkvrouw, en hoe ze verder allemaal hietten; met 't hoofd op de beladen tafel, snikte-ie 't uit tot z'n oogen 'r zeer van deeen.

Dan, alweer snel getroost, zich als 'n poesje schurkend in 't stille nest onder de dakpannen, doorbladerde-ie de prentenboeken, tot-ie de huisdeur benee hoorde. 't Zolderluik, met de gele poeder-veegjes van de houtwurmen, beluisterend, wist-ie dat 't mensch 'r vandoor was, en met 'n vaart beglee-ie de trapleuning, om in moeder's buurt te komen. Alles sliep achter de deur. 'Moe! Moelief! Moedertje!', praatte-ie zoo zacht as-ie maar kon voor dat vreemde kind: 'ben je wakker? Moelief, ze het me neus haast in tweeen gesnoten... Moes, hou je heusch nog 'n snippie van me?' Maar nee. Geen dag-me-schattejongen. Geen-dag-me-kind. De deur openen, 'r wakker jengelen, dorst-ie niet. In de huiskamer - de honnige - was 't schrikkelijk-eenzaam. Daar klokte en schokte de groote, koperen slinger, omdat 't klokgewicht door buurvrouw te wild op was getrokken, met ploffende dreuntjes tegen de mahonie-kast, of 'r iemand

binnen wou, en de driemasters wiegden op de zeegroene golfjes, met zulleke piepgeluidjes as de muizen onder de aanrecht, die eens zoo'n keet met mekaar gehad hadden, de man, de vrouw, de opoe en 't dozijn kindergespuis, dat ze d'r allemaal schor van leken. In 't keukentje kniesde Piet, die 't zaad, waarin zij geblazen had, natuurlijk niet lustte. Toen, bangerig voor die stilte, die geen stiltemeer was, greep-ie met kou in z'n haren 't hoofdkussen van z'n weg-gewandeld bedje, hinkte 'r hijgend de twee trappen mee op, sjorde 't langs 't zolderluik, ging languit, z'n bolletje fijn in 't smijdige deukje geborgen, naar 't tuimelraam, met 'n ander blauw hemelveldje, liggen droomkijken. 't Verhaal van den Lieven Heer, die daar ergens duizend-hoog woonde, liet 'm niet los. As de juffrouw met 'r ijzeren handen, die nou al drie borden en een kop gebroken had, zoo gehoorzaam an de keukentafel had gefluisterd, most ze wel bang zijn voor knorren, as ze leelijke dingen dee. Moeder sprak wel is van God, maar vader zee: daar praten we over, as je groot genoeg ben om te denken, boemannen bennen d'r niet. Nooit hadden ze zoo gezeten as 't mensch, dat 'm zulke dikke boterhammen met zoo weinig boter had gegeven. Soezerig, half-slapend, bestaarde-ie 't vierkante kijkgat in den Hemel. De moeder-spreeuw, met 'n lekker happie in 'r bek, streek op de kruising van 't raam, vast van plan zelf ook wat te bikken, voor 'r kinderen 't uit 'r mond diefden - keek met inktoogies naar binnen.

'As jij heel, heel hoog vliegt, moeder van Peerie en Meerie', vroeg-ie: 'hei-jij dan achter 't blauw wel is 'n Lieve Heer gezien?'

'Jongen, ben je wel wijs', zee ze, 't lekkers, dat hard most wezen, net zoo met 'r onderste kaak vermalend, as de juffrouw de korsten van 't brood, en met 'n tand, die zoo waggelde as 'n glazenwasscher op 'n dubbele leer: 'ze heit je, verdorie, verlakt! Hier boven woont niks as enkel lucht. Ik, die boodschappen bij de maan en de sterren doe, zal 't zeker wel weten, he?'

Toen vader van de fabriek kwam sliep alles in 't huisje. Koert lee as 'n molletje op 't kussen, dat-ie geroofd had.

V.

'Mannetje-met-je-blauwe-oogen', zei vader dienzelfden middag, toen

buurvrouw met 't gezicht van de ouwe kol, die aan Sneeuwwitje den vergiftigden appel schonk, 't eten was wezen neer-snauwen - 't prakkie voor den turfschipper, die op reis most, stond op 't stel benejen, en as 't anbrandde, ha-je de poppen an 't dansen: 'Mannetje, as vader je 'n heel groot geheim vertelt, zal je je mond dan houen?'

'Watte dan, vader?' vroeg 't kind: 'hebbie verdriet?' 't Kon haast niet missen. Vanaf 't oogenblik, dat de sterke armen 'm van 't zolderkamertje naar benee hadden gedragen, was 'r iets in de groote oogen geweest, 'n voor zich uit zitten soezen, 'n langs 'm heen staren, of-ie nog iemand, die 'r niet was, en 'r toch scheen te zijn, telkens weer zag. 't Rare zussie-zonder-haar lei'm al-z'n-leven voor z'n maag. Anders knikte vader om de zooveel happen, om 'm te zeggen hoeveel-ie van 'm hield, anders kon-ie 'm met z'n lieve kijken niet loslaten, en nou ze voor 't eerst met z'n tweetjes met z'n tweetjes - an tafel zaten, met den leegen stoel van moeder over ze, moesde-ie 't eten op z'n bord, stug, met 'n nijdige vork, en laadde z'n mond zoo vol as je niet mocht, en dronk groote slokken water, wat je niet mocht, en kluifde de druipende varkenskrabbetjes met z'n tien gebojen, wat je niet mocht, omdat je 'n vork en 'n mes had - en keek met an mekaar vast-klittende wenkbrauwen naar den kamerhoek, of d'r alweer 'n schaduw bewoog.

'Vader heeft verdriet', sprak de man, in 'n niet tegen te houen behoefte om wat 'm kropte, nou-ie z'n vrouw niet in vertrouwen durfde te nemen, te uiten - hij moest den klank van z'n eigen stem hooren:... 'hij heeft verdriet en 'n geheim. En nou moeten we alle-bei, jij en ik, voor een keer tegen moeder jokken. Begrijp-ie dat?'

'Nee, vader....'

'Ik ga niet meer naar de fabriek....'

'Fijn!', kwam de jongen dadelijk los: 'Fijn! Fijn!' 't Waren mee z'n zaligste,

vreugdevolste uren, as-ie met zijn knuistje in de reuze-hand, beschermd door de zekere gebaren van 't groote lichaam, door de straten mocht gaan.

"t Zou fijn zijn', temperde vader de blijheid van 't kind, met de

plots-sprankelende, als naar 'n nieuw verhaal luisterende oogen: 'as 'k 'n heele, heele boel dagen voor moeder met 't nieuwe zusje en voor jou vrij had, maar as ik te lang vrij ben, breng ik geen geld mee na huis, en as 'r geen geld is, kunnen we geen lekker eten voor ons allemaal koopen....' 't Viel lang niet makkelijk an 'n kind van dien leeftijd, dat nauwelijks uit z'n gezegend Droomenland weg was te rukken, van 't plotseling ontslag, 't twistgesprek, 't weghalen van z'n gereedschap en de beruchte doos, 't inhouden van 't loon, terwijl moeder met verhooging te bed lag, en de zuigeling nog geen vier-en-twintig uur oud was, te vertellen. Gister had 't al gespannen - vandaag was de knoop door z'n eigen wilden kop - dat wist-ie zelf 't best - doorgehakt. Maar met dat beroerde nieuws an 't kraambed te komen, de angstoogen van de stakker, die pas den

schrik van 'r jongen op 't dak en de spanning van den nacht had ondergaan, te ontmoeten: nee. Zoolang ze 't bed hield, mocht ze 'r niet van hooren, en eer 't zoover was had-ie 'n nieuwe betrekking. 'n Goed electricien, die plezier in z'nvak had, bleef geen dag op de keien.

'Hebbie ruzie met 'm gehad?', vroeg 't jongetje, meepratend in 't ouwe-mannetje-toontje, waarbij je soms moeite had 'm niet in je armen te grijpen, te knuffelen - "m' was de directeur, waarover-ie dikwijls had hooren praten - "m' was in z'n kinderverbeelding de beul-van-onrechtvaardigheid, omdat vader nooit ongelijk kon hebben - "m' was 'n godje, of de boef, die-ie eens op 'n regenachtigen middag, tusschen klabakken-met-tressen in den betralieden gevangenis-wagen had zien stoppen, al naar vader over "m' praatte.

'Ja, m'n jongen, ik heb ruzie met 'm gehad, en heel erg', knikte de man, en bij de herinnering nam-ie weer 'n vreeslijk-onbehoorlijken hap.

'Wat het-ie tegen je gezeid?'

'Dat ik 'n dagdief was....': flap, 't woord, dat-ie niet aan 't ventje had willen zeggen, was 'r uit.

'Wat is 'n dagdief?'

'Dat is niemendal', trok vader zich dadelijk terug. Maar zoo gemakkelijk zat dat niet. Als je met Koert begon, liet-ie niet los. Even droomden de

klare, blauwe kinderoogen voor zich uit, toen vroeg-ie hardnekkig:

'Zee-ie dat je 'n dief was? Zee-ie dat van jou? Wat had je dan gestolen?' 'Niks, m'n jongen'.

'Waarom zee-ie 't dan?'

'Zoomaar....'

'Zoomaar is geen reden, as je van de trappen valt, dan ben je gauw benejen', zei de jongen 'r niks van geloovend, en in plotselinge opwelling van z'n stoel glijend, wat-ie anders, met 'n bord nog driekwart vol, niet mocht, klauterde-ie op moeder's verlaten stoel, sloeg de armen om vader's nek, en 't groote manshoofd naar zich toehalend, troostte-ie: 'leg jij je hoofie maar neer, hoor.... 't Is gemeen om dat van jou te zeggen... As 'k 'm zie, zal ik 'm met 'n kattepult 'n steen tegen z'n leelijke gezicht schieten...'

'Dat zou 'k maar niet!', lachte vader: 'en sinds wanneer heb jij 'n kattepult?'

'Die heb 'k', fantaseerde 't kind: 'je komt zoo met 't elastiek en pang, pang, valt-ie met z'n hoogen hoed en z'n ape-gezicht uit de boom na benejen, en dan raap 'k 'm niet eens op....'

'Daar praten we nog wel 'ns over, m'n schat. Ga nou weer op je stoel en eet je bord leeg.... Een, twee, drie, open je mond.... Een, twee, drie, leeg je mond.... Zullen we nou voor dien eenen keer, en later nooit meer, tegen moeder jokken?'

'Ja, vader - ik zal 'r zeggen....'

'Nee, jij zegt niks. Je ben zoo stil as 'n muisje. En as vader 'n nieuwe betrekking zoekt, en moeder vraagt of ik 'r ben, dan zeg-ie enkel: vader is na de fabriek....'

'Ja, vader, fijn!.... Maar as je dan thuis ben en ze hoort je?'

'Dat kan niet, jongen -ik zal op m'n kousen loopen, en dan kom ik boven

bij jou op de zolder, en dan zal ik je dingen laten hooren, zoo prachtig as je nog nooit heb gehoord.... Zal je moeder geen verdriet doen?.... Zal je niet babbelen?'

'Nee, vader', zei 't kind stellig, maar in z'n oogen was 'n zoo brandende vreugde om 't weten van vader thuis, dat als moeder nou binnengekomen was, ze 't op slag had gemerkt.

'Vrouw', jokte vader 'n kwartier later, terwijl-ie Koert op z'n armen hield, om goeien nacht te wenschen: 'morgen heb 'k vrij-af, en overmorgen is 't Zondag....'

'Goddank!', zuchtte moeder: 'dat maakt me ineene weer beter. Als jij bij ons ben, kan me niks gebeuren.... Wat zalig, niet enkel vreemden bij me bed....' Ze hield vaders vrije hand vast, keek 'm aan met 'n oogen of-ie iets heel erg lekkers, konfijtedalen of Engelsch zuur, waarop ze dol was, voor 'r had meegebracht. En ze zee ook: zal je de voetjes van me schattejongen, as 't niet te moeilijk voor je is, 'n beurt geven, want dat heb 'k verlejen week overgeslagen, en daar lee ik over te piekeren, man. En toen wou ze 't meissie-met-de-kale-knikker bij zich in bed, want ik ben koortsvrij, zee ze. En toen hielp vader met de luiers om 't kind d'r spillebeentjes, en stak de spelden in z'n mond, wat zoo gevaarlijk was as graten van 'n snoek of 'n baars, as-die in je huig kwamen te zitten - en toen zette 't nakende schaap 'n keel op as de biggetjes die-uit 't beurtschip op Ouwerkerk worden gelajen - en ze spartelde of ze vader wou trappen - maar ze had geen vleeschklompie an d'r kleine pootjes.

'Geef nou Magdalena 'n kusje, schattejongen', zei moeder.

'Hoe hiet ze?' vroeg-ie met niks geen lust, om 't wurm an te halen.

'Magdalena....'

'Jakkes, wat 'n verzinsel! Waar haal je dat vandaan - ken 'k nooit onthouen', zei-ie stroef.

'Zoo, broer, vooruit!', glimlachte vader, 'm in z'n armen omlaag voerend tot bij 't bolletje van 't moord en brand schreeuwend zusje. Nou most-ie wel. Z'n lippen glejen langs 'r voorhoofdje. En dadelijk veegde-ie z'n

mond schoon. Ze smaakte al z'n leven na levertraan. Niks gedaan.

VI.

Waren dat daggies om te zingen, te fluiten, en met 'n vaart koppie-te-duikelen - waren dat 'n uurtjes, dat 't kloppende ding achter je ribbekast, dat net zoo tikte as vader's gouwen remontoir - nummero 5595236, vijf meljoen vijf honderd vijf en negetig duizend twee honderd zes en dertig: mot je me helpen onthouen, had vader gezeid, as ik 't ooit is verlies - heen en weer sprong, vanlinks na rechts, niet te remmen van lol en plezier! Vader boende 'm af in 't keukentje, in 'n teil water met groene zeep en 'n saus as 'r af kwam - haast zoo vet as van de borden met de krabbetjes en de Savooie - vader knipte de bonken van nagels van z'n teenen, van een tot tien, met 'n tangetje uit z'n gereedschap-tasch - 't halve maantje van z'n groote teen dee as 'n sprinkhaan, hurt!, op 't dek van de keukentafel - vader nam 'm in z'n hansop op z'n knie en vertelde van tafeltje dek-je, goudezeltje en knuppel-uit-de-zak, en as-ie dee as 't geitje: me, me, meee! kreeg je kippevel, zoo as je dacht dat 'r 'n bokkie onder de aanrecht zat - vader lei 'm in 't kermisbed en stopte 'm zoo stevig in, dat je vastgemoerd op je laken lee - vader kleedde 'm an, omdat buurvrouw Zaterdag goddank met 'n zwerende duim op was gestaan en met 'r hand in de broodpap liep: zeker de duim,

waarmee ze z'n neus stuk had gesnoten;

vader wist met de knoopies geen raad, maar dat leerde-ie wel - vader zette thee, snee brood, van boven dik, van onder dun, net as de steunzolen in z'n schoenen - vader leegde de vulnisbak in de vaart, as 'r geen smeris in de buurt te zien was - vader liep met 'm na de slagerij en kocht kalfsblokkies, met beentjes, voor moeder d'r soep, en ging dan telkes in de kier van de slaapkamerdeur zachies vragen hoe lang 't most trekken en hoeveel zout 'r bij most - koken kon-ie best, rijst met kaneel en melk, alleen geen soep en geen aarpels - alles kon vader, alles, maar 't mooiste dee-ie op 't zolderkamertje - daar dee-ie as 'n toovenaar - daar dee-ie zoo prachtig, dat je 'r angstig van wier.

Op de fabriek was de ruzie aangekomen door 't handig gepruts van den electricien, die, dol met z'n vakboeken, zelf 'n ontvanger voor draadlooze telephonie in z'n vrije uren - en in uren van z'n patroon, aan

had gelegd. De knechts en de stokers kwamen dan wel 'ns luisteren naar de stem uit de Ruimte, die onder beurstijd de koersen aan de Provincie opgaf en soms naar de muziek van uit 'n badplaats. De ingewikkelde doos met 'r rol en 'r spiralen, door de nijvere handen van den electricien gebouwd alles had-ie 'r voor gekocht, behalve wat draad van de fabriek - die ingewikkelde doos had de driftige herrie gegeven. En nou stond ze op de kleine werkbank, naast vader's gereedschap,over 't tuimelraam onder de dakpannen. 's Avonds tegen schemer, bezeten door den lust van 't nieuwe, waaraan-ie met duizendmaal meer genegenheid dan aan de daagsche controle van 't fabrieks-schakelbord, 't schoonhouden der lampen en 't aanleggen van stekkers en snoeren werkte, had de man gaatjes door de balken geboord en de buizen langs den huis-schoorsteen gebonden. Lei Koert in z'n bedje, dan kroop-ie de zoldertrap op, dompte 't luik en luisterde. Het was z'n hartstocht geworden, zijn fantasterij. Bij de kaars in den blaker, verstelde-ie telkens weer omzichtig de rol, rekende, ontwierp, hing met z'n gretige ooren aan het toestelletje, en als de papieren rand aan 't beneden-eind van de kaars in vlam vloog, klauterde-ie de trap af, om in de huiskamer bij 't rustig gewiegel van de staartklok nog lang met z'n neus over de boeken te zitten. Soms had-ie 'r over gedacht examen als radio-telegrafist te doen, en met 'n mailboot uit te varen, maar, een dag van honk, werd-ie al ziek van verlangen naar 't strompelend kereltje thuis, dat 'm met z'n bleeke gezichtje en z'n blauwe droom-oogen te pakken had.

Als moeder 'r bramzout soepje, dat ze heerlijk vond, met de papfijn gekookte stukjes kalfs, geslikt had - nou de koorts weg bleef, kikkerde ze zoo bij, dat ze waarachtig wou opstaan - en als 't blauwe zussie, met-den-niet-te onthouen-naam, alweer van 'n luier voorzien was - 'n merakel waar 't kind 't vandaan haalde - keilde vader de vieze lappen in 'n emmer met water, tot-ie ze in 'n soppie met Sunlight 'n beurt zou geven - en dan ging 't samen naar boven. Eerst spande de man lijnen voor de wasch - luiers benejen was geen gezicht - dan stak-ie 'n reus van 'n pijp op, 'n pijp, die zoo dampte as buurvrouw d'r schoorsteen, wanneer ze harde turf stookte - trokken de blauwe rookwolken langs 't tuimelraam - dan nam-ie 't zeiltje van de doos.

'Wat is dat, vader? Waar hebbie dat vandaan?'

'Dat is 'n elektrieke doos, vent.'

'Laat is draaien...'

'Dat ken niet. D'r zit geen slinger an..... Wacht nou maar effen tot 'k je waarschuw...

En niet ongeduldig zijn, want 't ken nog 'n heele poos duren... Kijk maar zoolang je prentenboeken in, he?'

Maar 't jongske, geprikkeld door 't geheimzinnige, de zwarte potten, de draad-tierelantijntjes, de lijnen die door 't dak liepen, en 't ernstig gekijk van vader in de opnevelende rookbuilen, beklom z'n stoel, was niet van 'm af te slaan.

'Gister zee je, dat je zoo iets prachtigs zou laten hooren, as 'k nog nooit heb gehoord... Is 't dat?'

'Dat is 't, m'n jongen.'

'Zit 't speelwerkvan binnen?'

'Nee, dat zit buiten... Als 'k wat hoor, zal ik je roepen, he?'

'Wat zal ik dan hooren vader?'

'Misschien de stemmen van andere menschen, maar dat is niet zeker, want 't is Zondag vandaag... Straks komt 'r muziek uit 'n andere stad, ofschoon je 't met den feestdag niet weet... Wil je nou 'n oogenblikje je snuit houen?'

'Ja, vader...'

Buiten, in de loome stilte van den regenachtigen Zondag - de regen tekkerde met klukkende spetjes tegen de dakpannen, sloeg de klok van den toren, eerst 'n deun, toen langzaam en zwaar bam, bam, bam... In 't spreeuwennest hadden ze ruzie, hoorde je Peerie met Meerie kibbelen. Altijd ruzie die twee.

'Ik ben 'r', zei vader vergenoegd - en z'n oogen keken of-ie iets zag: 'hou

die dingen nou tegen je ooren...'

'r Klonk heel-zachte muziek, 'r Zong 'n teedere, klare stem.

'Waar zingt die?', vroeg 't kind glimlachend benepen.

'Boven in de wolken, m'n jongen,' zei vader, die geen kans zag 't uit te leggen.

'Onze Lieve Heer', fluisterde 't kereltje angstig: 'dan het de spreeuwen-moeder ongelijk, en het zij niet gelogen... Hij zingt wel prachtig, maar ik versta niet wat-ie zeit... Luister jij maar verder...'

't Werd 'm te machtig.

'Bang?', lachte vader, en terwijl-ie zelf weer de hoorders opnam, keek-ie bezorgd naar 't ineens doodswitte gezichtje van den kleinen held.

'Sinds wanneer is mijn groote zoon, voor wien 'k dit zolderkamertje beschoten heb, bang?', vroeg vader, warendig 'n tikje teleurgesteld - 't onderbreken van de luistering aan zijn, met zooveel moeite geknutselden

toestel-voor-draadlooze-telephonie, dreigde 'm 'n oogenblik zoo humeurig te maken, als 't kind, wanneer 't midden in 't bekijken van 'n nog nieuw prentenboek gedwongen werd an tafel te komen, of zich uit te kleeden om naar bed te gaan.

'Buurvrouw het zulke akelige dingen van 'm gezeid,' brabbelde de jongen, zoo ver mogelijk weg van de doos, de zwart-gelakte, die hoe langer hoe grooter scheen te worden, of-ie zoo dadelijk zou openkleppen, om 'r 'n spookhoofd uit te laten opveeren.

'Van wie?'

'Van onzen Lieven Heer....'

Een seconde, nog rapper dan alle onzichtbaar-uitgeslingerde electronen, flitste de vrouw van den turfschipper, met 'r parkiete-neus, 'r kijfkinnetje,

'r haar-slieren en 'r dobberende oogtand, tusschen vader en zoon in - toen begreep de man, en 'n lach daverde tegen de dakpannen op, dat ze 'r van leken te bibberen en de regen-lekstraaltjes eens zoo hard in de gurgelende dakgoot neerklepperden.

'As we onzen Lieven Heer zoo konden beluisteren,' zei-ie toen ernstig, en geen moment van plan 't hinkend jogje, voor 't rijper geworden was, 'n gevaarlijken ballast mee te geven: 'zouen we 'n stoute dingen van ons allemaal te hooren krijgen, 'n stoute dingenom van te beven.... Nee, onze Lieve Heer zingt niet, zooas menschen 't doen, kleine kameraad....'

'Hoe zingt-ie dan?'

'Met - met - met,' hakkelde vader, naar voorbeelden, geschikt voor de jongens-fantasie zoekend: 'hij zingt overdag in de zon, en 's avonds in de maan en de sterren, en as je nou twee tellen je mond houdt, ken je 'm ook hooren in de wind en in de regen....'

Net floot 't even langs de hoeken van den schoorsteen en de koperdraden van de antenne en van de aard-leiding, pas aangelegd, droegen 't kwiekjes aan, maar zoo zoetjes en tusschen-d'r-tanden-door en met zulke aarzelende fluister-stemmetjes, of vader z'n remontoir opgewonden had en de groote veer van binnen stilletjes zoemde om te waarschuwen dat-ie z'n bekomst van 't gedraai had. En de regen zong ook, en danste 'r bij op bloote trippelvoetjes, die 'r schik in hadden in de zwiependste plassen te trappelen. Tek-tek-tek, klonk 't, of 'r muizen over 't zeil liepen, tek-tek-tek, en je hoorde 'r een de maat slaan, en 'r was, maar ook precies, 't ingehouden geneurie, 't zingen zoo zachies dat 't haast geen zingen meer leek, as je in 't lekker spelonkje van je eigen bed, met 't dek over je potdichte oogen, en met 't veilig aanvoelen van moeder dicht in je dadelijke buurt, jezelf, met je lippen op mekaar, in slaap bromde. De handjes om de knieen, kijkend van den druilenden grauwen, zingenden hemel, naar vader, die met 'n blikken band om z'n ooren, telkens weer glimlachend luisterde, 'n melodie meeblies of de spoel voorzichtig ver-stelde, zat 't ventje ingedeukt bij z'n prentenboeken.

'As je nou op m'n knie wil klauteren, mannetje,' zei vader, die de teleurstelling van 't kind zag: 'kunnen we om beurten.... Hoor 'ns hoe

mooi....'

'Zingt-ie nog altijd?'

'Nee, nou is 't concert.... Probeer 't nog is, jongen.... Op m'n knie.... Zoo!.... Nou doe je as 'n verstandige kerel.... Boem!.... Boem!.... Rataboem!.... Da's 'n Parade-marsch.... En die spelen ze heelemaal in de verte.... En dat vangen wij dan op met, met.... Dat leg 'k je later uit, as je kan schrijven en rekenen.... Boem! Boem! Rataboem!.... Nou komt 't koper 'r bij.... Dat zijn fanfares..., Hoe klinkt dat?.... Ben je nog bang?'

'Stil dan toch, vader!', weerde 't kind, met felle belangstelling af. En terwijl vader de golflengten in z'n kladboekje noteerde, en met gnuivenden adem zon hoe-ie het simpele ontvang-toestel zou kunnen verbeteren, vergrooten, verfraaien, als-ie geld had, hingen de verliefde jongensooren aan de door den Hemelkoepel gedragen geluiden, die over water en land, door wolken en luchten, als elfjes met gouden zonnebloemen en feeen met zilveren lelien, 'n schunnigzolderkamertje, met withouten schotten en drogende luiers, kwamen in-zweven. Benee lei moeder met 't zusje in de Zondagsche stilte, en dronk veel melk, omdat de door vader gekookte soep zoo onleschbaar hartig geweest was, en ze kende 'r weelde niet nou de groote Koert op den kleinen lette, en ie natuurlijk 't eene verhaal na 't andere, onder de dakpannen most voorlezen - boven beluisterden ze 't reuze-concert van 't radio-station, de ouvertures, de potpourris, de komieke voordracht, waarbij je tranen zat te lachen, 't klagend-zoete smeekende van 'n eenzame viool en dan weer 'n koor.

'Wij sluiten nu, goeiendag-zegt-ie', zei vader.

'Waarom?'

'Omdat 't afgeloopen is.'

'Is de veer kapot?'

'Nee, mannetje,' lei vader glimlachend uit: 'maar voor vandaag is-ie te moe. As je 'm nou met geweld verder laat spelen, is-ie morgen heesch... Begrepen?...'

'Ja, vader...'

'En niet aan moeder zeggen, dat ik die doos hier heb neergezet?'

'Mag moeder dat niet weten?'

'Nee, vent - want dan zou ze dadelijk begrijpen, dat 'k niet meer na de fabriek ga...'

'O!'...

'En,' drong de man, piekerend over 't verschrikte, doods-witte gezichtje van den jongen, toen-ie onzen Lieven Heer meende te hooren, aan: 'ben je nou nog bang?'

Ze zaten in den dolenden schemer van den zonloozen dag - 'n groen-verwaasd licht kwijnde door 't beslagen tuimelraam - de regen behagelde bij buien de pannen en de wind juilde soms as 't fluitje van den veiligheidskoker op 't gascomfoor. 't Was alles om 'n kind in angststemming te brengen.

Toch zei-ie enkel, zich tegen vader opschurkend: 'as jij bij me ben, of moeder bij me is, ben ik niet bang.'

De hand van den man lei in beschermende koestering om 't tenger lijfje: 'wat had de buurvrouw-van-benee je dan gezegd?'

'Ze zee,' kwam 't manke jogje los, blij dat-ie vader in vetrouwen kon nemen: 'dat me ouwers niet deugen, en

dat as ouwers niet deugen onze Lieve Heer de kinderen teekent met 'n bochel, 'n kromme neus, 'n hinkepoot.... Toen heb 'k dikke tranen van verdriet gekregen, en toen het ze me gesnoten, dat me neus d'r bij hing...'

'Zoo,' praatte vader grimmig.

'Ben je nou boos op me?'

'Wel nee, m'n schat!'

'En je zette zulke groote oogen op...?'

'Niet voor jou, mannetje.'

'Waarom het ze 'r oogen dicht gedaan, en 'r handen gevouwen, toen ze 'r boterhammen op had?... Hoor je me niet, vader?'

'Om te danken, jongen,' ontweek de stem in den zolderschemer. Maar omdat-ie dezelfde woorden van buurvrouw sprak, bleef Koertje vragen.

'Dan is-ie 'r toch wel, boven, in den Hemel?'

'Ja, zeker,' knikte de man.

'Hei-jij 'm gezien, vader?... Vader, luister je niet?'

'Niemand het 'm gezien...'

'Niemand niet?'

'Nee, niemand niet...'

'Hoe ken je dan weten, dat-ie 'r is?Of hebbie 'm wel is gehoord? Was-ie 't strakkies toch?'

'Niemand ziet 'm, niemand hoort 'm,' zette de electricien dan maar 'n verhaaltje in, 't eerste 't beste dat 'm inviel, om 't kind af te leiden: 'maar hij is 'r, en omdat-ie 'r is, het-ie an elk mensch, groot of klein, 'n brandend lampje hier-van-binnen meegegeven...'

'Is 't dat wat zoo klopt as je schrikt?'

'Nee, mannetje - dat is je lieve hartje. Maar naast je hartje draag je 'n lampje mee-rond. Moeder, vader, 't zusje, jij, iedereen, iedereen, of ze 'n kroon met kanjers van diamanten, 'n eigen auto, of 'n zak om afval te bedelen, hebben - iedereen, of ie rijk is of arm, vleesch eet of aarpels,

roomtaart of oudbakken roggebrood - iedereen, de turfschipper, de politieagent, de schilleman, de over

buurman-met-de-zijjen-gordijnen, de dokter, de melkboer, de grutter, de prins, de dominee, de pastoor, 't paard voor de kar, de spin, de poes - iedereen en alles het hier-binnen 'n electriek lampje, dat dag en nacht brandt. As ik jou nou in je oogen zie, schat, zie 'k 't vonkend vlammetje dat 't kleine, donkere kamertje bij je verlicht. En dat ken je bij vader ook, as je me heel diep, van dichtbij, in m'n oogen kijkt...'

'Ik zie jouw lampie branden,' zei 't kind. Hij zag 't. 't Verfletste daglicht kringelde 'n phosphoresceerenden schijn in de om-hoog-starende pupillen van den man - 't tuimelraam dampte in parelmoeren aanslag.

'Dat dacht ik wel, mannetje. Menschen, die van mekaar houen, zien mekaar's lampje altijd. Die draaien om elkanders lampje heen. Die lezen 'r in, of 'r niks mee gebeurd is. 'r Zijn menschen, maar niet veel, want ze zijn duur, die lampen van twee en drie en vijfhonderd kaarsen met zich ronddragen, en af en toe komt 'r is een met 'n lamp van dik over de duizend, en da's dan 'n heel-knappe, die sprookjesboeken voor kinderen schrijft en 'r prachtige prenten bij teekent. Sinterklaas, die arme kinderen kleeren en eten bracht, had 'n lamp zoo groot, van zooveel kaarsen, dat je 'r de markt mee had kennen verlichten. Alle lieve, goeie menschen, dragen lampen in d'r kamertje, zoo sterk as de acetileen van 'n fiets. D'r loopen menschen met bontjassen en glimmende schoenen, maar met zulke ukkepukkies van lichies, en 'r zijn menschen met bloote voeten en haast-zonder-kleeren, die 'n lampen hebben, 'n lampen, om heele nachten bij te lezen. As iemand erg an zichzelf denkt, en nooit an 'n ander, gaat z'n lampie uit zonder dat-ie 't merkt, en dan helpt niet een lantaarn-opsteker meer. As iemand leelijke dingen doet, dan danst't lampie, as in 'n petrolie-stel as 'r geen olie meer is. As iemand alleen plezier in z'n centen heeft en 's nachts leit te prakkizeeren hoe-ie 'r meer bij zal krijgen, dan wordt z'n lampie zoo pieterig en zoo rood of 'r 'n mankement bij de Centrale is. As iemand 'n zieken hond na binnen haalt, en 'm lekker te vreten geeft tot 't dier weer blaffen ken, dan trekt z'n lampie zoo bij, dat 't in de kleine kamer hier-binnen en in de groote 'r buiten lichter wordt. As je iemand dood slaat, dan zeit de lamp knap. En je ken 'r nooit bij, om 'r 'n nieuwe in te draaien. D'r zijn schrikkelijk veel menschen, die op d'r knieen rondkruipen om an 'n nieuwe lamp te

kommen. Helpt niet. Je mot zelf zorgen dat de peer niet beschadigd wordt, omdat je ken weten hoe breekbaar 't is. Of menschen nou mooie huizen en lakeien en eigen rijtuigen hebben, en of iedereen z'n hoed voor ze afneemt, geeft niks, mannetje. Eens gaan alle lampies uit. Je herinnert je later enkel de heel-groote, die zoo zacht geschenen hebben, dat ze geen pijn aan je oogen deeen. As je nou veel sterker geworden ben, door altijd je bord leeg te eten, dan doe je later ook maar is je oogen dicht, en daar hoef je je handen niet bij te vouwen, en dan vraag-je jezelf af: mankeert 'r niks an me lampie, niks an 't licht in me kleine kamertje?...'

'r Wuifde waaratje 'n pluimpje zon door 't tuimelraam. 't Was 'n nat zonnetje op boereklompen, en de kleuterruitjes, die anders dadelijk dampten, as de was op de bleek, gaven geen seconde asem, maar 't was warendig Zon. Even hield vader, die zelf schik in z'n geimproviseerd electriciensverhaal had, op, even zette-ie opnieuw den brand in z'n pijp, maar nog voor-ie 'n rookwolkje uit z'n rechtsche lippenspleet, om 't kind niet in z'n gezichtje te dampen, kon wegploffen, zei Koert dringend: 'Verder.'

'Ik weet niet verder,' ontweek de man.

'Verder, lieve, lieve vader,' vleide 't jongske, wetend dat-ie daarmee z'n zin kreeg. 'n Verhaal mocht nooit te vroeg uit zijn, en als 't stokte, bracht 't telkens herhaald 'verder' den verteller weer op dreef.

'Wat moet 'k dan meer vertellen?' vroeg de man.

Wie steekt al die lampies, bij de groote menschen en de kleine kinderen, an?'

'Effe nadenken,' zei vader geinteresseerd. De zonnebundel werd alweer door 'n norsche wolk vertroebeld. De zolderhoeken leken heen te vluchten. De tabakswalm spiraalde en kolkte naar 't vergrauwend tuimelraam. En plots glimlachte vader met den prettigen en stelligen glimlach van iemand, die ookvoor zichzelf 'n ontdekking doet. Nee, 't was geen verzinsel. 't Kon. 't Was al z'n leven zoo. As ze draadloos telegrafeerden en draadloos met mekaar spraken, dan duurde 't niet lang meer of de lampen gingen ook draadloos an. En met de lampies,

waarvan-ie den jongen op z'n knie verteld had, was 't al die lange eeuwen zoo geweest....

'Je ziet,' droomde-ie zelf hardop mee: 'dat ze aangaan. Dat hebben we pas met je zussie beleefd. Je ziet dat ze uitgaan. Net as tegen den avond en tegen den morgen, de lantaarns in de straten, die in- en uitgeschakeld worden op 't groote bord van de Wijk. Je ziet niet de hand die 't doet. En de groote hand, die al de lampies bij de menschen zoo graag mooi, zonder 'n dansende vlam, zonder 'n kortsluiting, op weerstand, laat branden, zie je nog minder. Maar ze allemaal ansteken doet-ie vast en zeker. Daar het-ie z'n plezier in, ofschoon je 't niet begrijpt, as je ziet hoe 'r 'n schorremorrie leeft, dat op niks anders aast as de lampen van onzen Lieven Heer stuk te slaan....'

"k Zie de avondster, vader.'

'Dat zal je je verbeelden, jongen.'

'Gaan de sterren ook zoo an?'

'Dat denk 'k haast wel - en nou stappen we na benee, bij moeder - jij met je kleine lampie - ik met me lampie - we zijn allemaal wandelende lichies - aardig, wat, mannetje?'

Op z'n arm droeg-ie 't kind de trap af. 't Warme bolletje rustte tegen z'n baardige wang.

'Hoe lang, vader, brandt 't lampie bij 'n kind?'

'Duizend jaar,' zei de man, 't jongenslijfje angstig tegen

zich aandrukkend, en zonder 'r eenig vermoeden van te hebben, dat hij en 't kind eindeloos-lang aan 't verhaal op 't zoldertje terug zouen denken.

Benee aan de trap, drong Koertje zich wild tegen z'n vader op. De tamme kater van den turfschipper, voor 'n dag geleend, om 'n eind aan 't muizennest onder de aanrecht te maken, had de keukendeur met z'n nagels opengehaald, sloop zacht-klagend door de donkere gang aan.

Twee geel-groene, den schemer door-puilende kollen beloerden de stappende voeten.

'Kijk hem is 'n lichies in z'n oogen hebben, vader,' fluisterde-ie.

'Vijftig kaars,' zei de electricien.

VII.

Maandag, na koffie, had de gouwe-brildokter de kraamvrouw met leuteputtige Magdalena - zoo hiette je groot-moeder, had vader gezeid: of dat nou 'n reden was 'n kleinkind d'r naam te bederven - nog is bezocht, en omdat twee vliege in een klap gingen, had-ie meteen met 'n blinkend broodmes, zoo scherp, zoo gemeen-scherp as de messen van de barbier, die ook an huis was te onbiejen, om

eksteroogen-van-jaren-her weg te nemen, denzwerenden duim van buurvrouw-van-benee gesnejen. As 'k effen later gejaapt had, zee de dokter, was't door je bloed geslagen, ha-je de baarsies, die je man bij de wetering verschalkt het niet meer kennen brajen, je klieren zaggen al blauw. Dweilen en boenen kon ze niet met 't verband om 'r vingers, en vaten spoelen amper, maar de juffrouw-van-boven, die d'r behoeftes had, heelemaal

in de steek laten, terwijl die d'r man na de febriek was, 't jogetje-met-z'n-schrompelvoet in staat 't huis in brand te steken of de geleende kater vergif te voeren, dee ze nooit en nimmer. Toen begon ze in 't keukentje ineene met 'n venijn-oogies van ik-he-'t-in-de-spiezen, en met 'n stem, die ketelsteen bikte, verzadigd te vragen of buurman zoo'n lange schafttijd had, en wat-ie verdorie an 't dak had vertimmerd, dat de schipper en zij de halve nacht hadden leggen te luisteren na 't gebalk en gesuis in de schoorsteen, of 'r 'n misthoorn in de buurt was.

'Mannetje,' zei vader, 'laat me effen met buurvrouw alleen.' Gehoorzaam hinkte-ie de trap op, wachtte op de bovenste tree. Dan, omdat 'r achter de keukendeur, 'n geweld van ingehouden ruziestemmen, of de overbuurman-met-de-zijen-gordijnen dronken thuis kwam en z'n vrouw 'm met de mattenklopper opwachte, los-knetterde, sloop-ie angstig,

dat zij vader wat zou doen, tree voor tree omlaag. Gos, hoe dorst ze! Moeder sprak nooit 'n hard woord. Die keek vader enkel lief an. Die vond alles goed. En nou....

'Hou je stomme snater!' zee vader, en z'n vuist bedreunde de keukentafel: 'Mot me vrouw je hooren?'

'En dan zel ze! Dan zel ze!' keef de schippersvrouw, zich voor haar doen inspannend om 'r de straat niet in te betrekken: 'Ik zou me voor God en de wereld schamen! Je most mijn man wezen, as 'k met twee wurmen van kinderen zat, om je betrekking d'r an te geven.... Dat duurt geen verreljaar of je ken met je huishouen verkassen! As je 't mijn flikte, kwam-ie de deur niemeer in.... Aflijn, ik zal die paar dagen me fatsoen en me bek houen, omdat 'k meelij met je vrouw heb.... Van mijn zel ze 't niet hooren.... Hoe haalt iemand 't an!.... Hoe bezondigt iemand zich zoo!.... Was niet met de krankzinnigheid van je drajen en je doos-van-Pendorre begonnen.... As je me nog langer valsch aankijkt, smeer ik 'm.... Ik ben Goddank niet met je getrouwd.... Verdorie nog toe! Neem 'r geen kinderen bij, as je zoo met je brood speelt!'

Ze smeet met 'n blikken deksel en draaide met 'n ruk de kraan van de leiding open. 't Water plaste zoo vinnig in den emmer, dat je enkelvan uit de verte 't grommen van vader's stem hoorde.

Het was op deze beminnelijke manier, dat ook buurvrouw in 't vertrouwen genomen werd en beloofde niet te zullen klikken. En ze dee 't niet. Zoo fel as ze buiten de kraamkamer bewoog, zoo vreemd-zachtzinnig gebaarde ze 'r in. Den man en den jongen kon ze niet zetten - de buurvrouw met 't zuigelingetje vertroetelde ze met hoekige ellebogen, 'n snauw op 'r gezicht, maar met dezelfde verteedering in 'r stem of ze zoo pas had gebeden. Op de onderscheiding van een van haar eigen bordjes-met-blommetjesrand, droeg ze van benee drie buikige, gebakken baarsjes met zwammige kuit aan. Die had 'r man met de fleur gevangen. Snoekbaars kon niet malscher, niet sappiger wezen. Met vork en

mes peuterde ze voorzichtig de graten 'r uit en bleef bezorgd op den stoel bij 't bed zitten, om op te letten dat 'r toch nog geen ongelukken gebeurden. Want ze had 't is eens beleefd dat iemand, die ziek op z'n

rug lee, 'n stekel van-'n-vingerlengte in z'n keelgat kreeg, en 'r op slag hartstikkendood in was gebleven.

'As 't u 't zelfde is, juffrouw', zei moeder: 'bewaar u 'r dan een voor m'n man, as-ie van de fabriek komt. Die is 'r dol mee'. - Even leek 't of de benejen-buurvrouw 't somber geheim zou verajen. 'r Oogtand priemde 't leer van 'r onderlip in - 'r parkiete-neus boog naar de opspitsende kin - 'r oogen vijandigden naar de zij van 't meegeloopen jongske, of die net as de baarsen kwaadaardige rugstekels kregen. 'Verdorie, juffrouw', zette ze vuiltjes in: 'As uw man van de fabriek komt, dan, dan....' - haast had ze 't judasloon opgestreken, en 't met kleur en geur oververteld, dat 't hommeles was, maar ze overwon 'r driften, en zei enkel nog maar: 'As-ie van de fabriek komt, dan zel d'r voor hem ook nog wel 'n visschie overschieten....' 'Dank u wel', zei moeder, vermoeid in 't kussen terugleunend.

'Je leert hier, verdorie, liegen, da-je voor nakend schandaal staat', ruziede buurvrouw 'r in de keuken dadelijk op los, en omdat ze voor zich zelf nooit vork en mes gebruikte, as ze gebakken visch at, brak ze onstuimig 'n baarsie in tweeen - de kleine staarthelft voor bleeke Koertje, de dikke kophelft voor haar eigen portie, en terwijl ze 'r vrije vingers voor de uitslijpende boterolie belikte, en de voorzichtig-uitgebeten vleezige hapjes tusschen de gratensplinters vermolmde, smaalde ze op den electricien, die 'r uit was getrokken om 'n nieuw baantje te zoeken: 'As jouw vader met mijn na 't stadhuis was geweest, en flikte me dat, terwijlik in de kraam lee' - onderrichtte ze 't ventje dat 'r met zieltoogende kinderoogen, en met den baarsstaart tusschen de spitsen van z'n vingers, omdat-ie 'r vies van was, stond aan te kijken: 'dan barstte 'k uit me bed en 'k sloeg de heele santepetie, die-ie boven neer het gezet, an gruzelementen, as 'k jou en je zussie niet midden op de openbare weg te vondeling lee.... Eet je me baarsie of eet je niet?.... As je 't niet lust, dan hebbie maar te kikken.... Hier, Keesepoes, me fijne poeteloeres, heb jij de kop.... Zachies an, Kees.... Pas jij ten minste op de graten, Keesie....' Buurvrouw maalde met 'r wentelende kinnebakje - de kater schudde zenuwachtig den visschekop, duwde 'm met speelsche poote-mepjes onder tafel - de jongen proefde kieskauwend, angstig-kleine peuter-vezeltjes betastend, rillen 'r van as-ie dee door 't kijken naar de pluisjeszwachtel om den gesneden duim. Toen, denkend dat ze met 'r rug naar 'm toe stond, liet-ie den verminkten staart bij Kees naast

de stoof glijjen. Maar ze zag ook met 'r rug.

'Hei-je 't binnen?'

'Ja, juffrouw.'

'Wel verdorie!' vlamde ze op, en met kroop ze op handen en knieen, as 'n tweede poes, over 't keukenvloertje, om af te loeren wat de kater onder de tafel dee: 'Wat bennen dat voor geniepige streken, sallemandersche aap, om 't op den grond te smijten! Jij liegt net zoo hard als je vader!'

En in 'r woede, dat ze haar baarsie zoo keurig met 'm gedeeld had en dat-ie zijn helft op den grond had gekeild, gaf ze 'm 'n draai om z'n ooren.

Bleek en beteuterd - 't was de eerste klap van z'n beetje leven - dat van vader was geen klap geweest - staarde 't kind 'r an. Of-ie in 'n vreemd huis verdwaald was, sukkelde-ie de trap naar 't zoldertje op, vergat in z'n verbouwereerdheid 't luik neer te laten, kroop op den stoel bij de prentenboeken, en dacht met den eersten haat van z'n kleine ziel, wat-ie 'r later zou doen, as-ie groot was geworden, die stiefmoeder-van-Sneeuwwitje, die heks-van-Hans-en-Grietje, die verkleede vraatzuchtige, valsche spin, die baarsies met 'n smerige lap om 'r duim, in tweeen spalkte, en dan wou dat je 't lustte.

'Mauw! Mauw!' zei de kater, ineens op de tafel springend. Hij spon en kromde z'n ruggie en knipperde met rare oog-spleetjes of-ie ze in z'n blikkerend koper-groen wou verstoppen en met z'n kemieke aaltjestong, die-ie kon opkronkelen as 'n klosje sajet, likte-ie z'n stekeltjes-snorbaard na, of-ie wou zeggen: dat eindje baarsies-staart van jou was verroest-fijn - je mot 'r niet mee onder de tafel smijten - je ken voor mijnal de baarsies van de wereld in boterolie brajen en ze met honderd stukkende duimen in tweeen knappen. Ik vreet 'r van tot me buik over den grond sleept, en dan bik 'k nog 'n trein leeg tot de graten door me bast heen steken.

'Kom-ie bij mijn op visite, Kees?' vroeg 't kind den fluweelen rug doodelijk-voorzichtig streelend - en niet tegen den draad in, want dan

vlogen er vonken uit, had vader gewaarschouwd.

'Rrrrrr - Rrrrrr....' spon 't dier, en even belikte-ie met z'n wratjes-tong, maar ook net de kleine notemuskaat-rasp uit 't keukentje, de schichtig-terugwijkende hand van den jongen: 'Rrrrr....'

'Ach jij lieve, lieve Keesebees', klaagde 't ventje: 'wat vin ik 't vreeselijk dat vader uit is gegaan, dat moeder, die niks mankeert, zooveel van dat kind met 'r melkboere-waterhoofie houdt, en mijn heelemaal vergeet.... Ze het me 'n klap gegeven, 't merakel-van-benejen, waarvan jij de visschekoppen.... Hengst ze jou ook wel is?.... Wat? Zit nou niet enkel te snurken....'

'As ze 'n poot na mijn uitstak, verdorie', zee de kater, die as je 'm van dichtebij bekeek op de turfschippersvrouw leek - ook met haar op z'n kin - ook met 'n neus, waarvan je niet wist of-ie nat of droog was: 'zou 'k 'r 'n haal met me nagels geven, dat ze op 'r hielen stong te tollen.... Je mot tegen 'r blazen, as ze met 'r oogen dicht zit.... Daar krijgt ze de stuipen van op 'r lijf.... As 't erg waait, zooas laatst toe de pannen van 't dak kwakten, neem ik 'n schuivert van de alkoof na 't zitje, met de vaart van 'n auto over de gedekte tafel, tinkeldebinkel tegen de lamp an, rikketetik over de schoorsteen, dat zij en d'r man in de lijsies op de kachelpaat klepperen - en dan as 'n kwikstaart of 'n boompieper tegen de goeie gordijnen en de trijpen zittingen van de stoelen op - en as 'k dan, onder de bedstee, de lampies in me boddie opdraai en 'r vierkant in 'r oogen kijk, ken ze 't uitgillen van angst, denkt ze dat ik de duvel ben, zet ze warme kommetjes melk voor me neer, om me in me humeur te brengen.... Bennen die boeken allemaal van jou?.... Vertel d'r is uit.... Nee, koescht!.... Stil nou!.... Ik hoor gespuis achter de riggels!....'

Al z'n leven had-ie 't spreeuwennest in de spiezen. Z'n rooie neusje wipte naar de zij van 't tuimelraam - z'n staart zwiepte zoo nijdig dat 't stof van de tafel in wolkjes door de zonnestralen dampte, of vader z'n pijp op had gestoken.

'Hoor je de loeders?.... Datdoen ze enkel om me te peeen!.... Doe jij me 't plezier en zet dat raampie op 'n kier....'

'Nee, je mag d'r niet uitklimmen, Kees....'

'Jij niet - ikke wel.... Ik zal 'r verdorie niet vandoor gaan.... Ik weet de weg, hoor!.... Rechts is de schoorsteen. Dat kom-ie bij 't zolderraam van hiernaast, en dan nog 'n dakgoot en dan 'n zinken pijp....'

'Nee, Keesebeest, jij vreet vogeltjes.... Muizen mag-ie, maar me vrienden Peerie en Meerie niet.... Als je nou zoet blijft zitten zal ik je vertellen van Duimdik, die in 't hooi was gekropen.... Toen kwam de meid en gaf de koe te eten en de koe slikte Duimdik in z'n maag.... Hou op,

hou op, ik stik, riep Duimdik en toen schrikte de meid zoo dat ze met de melkemmer ondersteboven viel, en na de pastoor liep en zee: meneer de pastoor de koe het gesproken. Ach, mensch, jij ben mal zee de pastoor en ging in de stal. En toen riep Duimdik weer: laat 'm ophouen met z'n hooi, want 'r is hier binnen geen plekkie meer voor me.... Ik krijg 't zoo benauwd.... Doe de koe asjeblieft open.... Toen wier de koe geslacht, want ze dachten dat 'r 'n booze geest in zat....'

'Hohoho!', lachte Kees: 'klessen, hoor: As d'r 'n muis eenmaal in mijn maag zit piept-ie niet meer! Honderd keer meegemaakt.... Haal nou 't slot van 't raampie, verdorie! Ik ken dat gejudas achter de pannen niet hebben....'

'Zel je ze niks doen?'

'Heusch en werachtig niet....'

'Dan klim ik eerst op de tafel en dan.... Wat krijg-ie nou ineene 'n dikke staart.... Wat blaas je nou....?'

Haast viel Koert met stoel en al omver. De kater veerde met 'n rug als 'n kromme balein tot tweemaal toe omhoog, en tegelijk kraakte de zoldertrap onder 't geproest van vader, die op z'n kousen omhoog was geslopen, en 't gesprek van den jongen, heen en weer, 't vertelsel en 't poese-antwoord, had beluisterd.

'Was jij van plan weer in de goten te kuieren, rakker?', vroeg de electricien.

'Nee, vader: hij wou 'n luchie scheppen.... hij zee....'

'Ja, ja - heb 'k gehoord', glimlachte de man: 'na benejen, Kees! De vrouw staat op je te wachten....'

't Luik dompte achter de vluchtende poes, en over de kleine werkbank gebogen, ontsloot vader de kostbare doos met het radio-toestelletje. Koert, op den stoel geklommen, bekeek met oogen-van-ik-heb-'r-weet-van den kristal-detector, 't schroefstangetje, de koperen dopjes, de draadklemmen, de patroonhulsen. Elke beweging van de schrandere groote vingers vond-ie prachtig, mooier dan 't allermooiste verhaal. Wat vader kon, kon niemand anders. Afluisteren hoe ze in de wolken met mekaar praatten, hoe ze in Scheveningenen IJmuiden bij orgels en pianos zongen....

'Kom is hier met 'n zacht plekkie van je lieve gezicht', zei-ie, in 'n hartstochtelijke opwelling, om den grooten man

iets van z'n genegenheid te toonen. Twee ongewasschen kinderhandjes, die gebakken baars hadden vastgehouden, 'n poes gestreeld, 'n roestig tuimelraam beklopt, liefkoosden 'n baardig mansgelaat - twee lipjes, smalletjes, bijna zonder warmte, onzienlijke plekjes, rond melkwitte tandjes, drongen zich tegen 'n groote wang op en 'r was door die korte,

vluchtige aanraking 'n glimlachende stilstand van alles onder de dakpannen en in 't Hemelruim. Daar kon geen liefde van man en vrouw tegen op.

'Was dat 'n fijne zoen, vader, 'n dikkert..?'

"n Prachtige mannetje.'

'O! O! vader!' schrikte de jongen met starende oogen.

'Wat heb je, vent?' 'O, O, je heb je horloge verloren!'

'r Hing heel iets anders, 'n penning of 'n medalje aan den ketting in 't warme vestzakje.

'Ach, nee!' ontkende vader, met 'n plotselinge zenuwtrekken rond z'n mond: "k heb 't benejen geborgen'.

'Nummero vijf meljoen vijf honderd vijf en negentig duizend twee honderd zes en dertig: heb 'k 't goed onthouen?'

'Heel goed, schat', praatte de man met groeiende bedremmeling. 'r Kwam dien middag niets van 't luisteren aan het radio-telephonische toestel.

Want buurvrouw stak 'r hoofd met de verwaaide haarslieren as 'n wig door de spleet van 't zolderluik, en den electricien, die z'n gebrekkigen zoon al zoo vroeg leerde liegen, letterlijk met 'r oogen om zeep brengend, zei ze, elk woord in helschen steen en rattenkruit dompelend, doch overigens liefjes glimlachend: 'ik zou me raddiejogeknoei voor vandaag maar laten schieten, buurman, want je vrouw leit benejen in bed te grienen, omdat je naast 't wiegie van je dochter Magdalena, Lommerbriefie Nommer 2606 van je gouwen horlogie heb laten vallen. As je je boel na Oome Jan brengt, strooi dan niet in de kamer van 'n stakker van 'n kraamvrouw met de briefies.... Je most mijn man wezen, verdorie!

Ik vroeg zoo scheiding tusschen tafel en bed an!'

Pang! zei 't luik dat ze met 'n venijnigen bons liet neerkwakken.

VIII.

't Werd in de kraamkamer geen plezierige ontmoeting. Moeder lee - en dat was 'n angstig ding, waarbij je je hals over het voeteneind rekte, om met verschrikte oogen te kijken of 't zoo maar mocht, of 't schaap 'r geen zeer dee - voor de rest van wat 'r an de hand was, had-ie eerst geen grientje aandacht - moeder lee met de indringster an 'r bloote borst - de indringster leek in moeder 'r vleesch te happen - en as de brokken 'r te klein waren, en moeder au! riep, rukte 't kind met 'r haarlooze, leelijke hoofieheen en weer, tot de vrouw in 't reuzebed zachies zee: 'kom nou me kleine meissie, kom nou niet zoo driftig...', en 't nijdige zussie weer in 'r beet. 'Mag ze dat zoo maar? Laten jullie dat

toe? Steekt 'r niemand 'n hand uit, om 'r weg te trekken?', wou-ie vragen, terwijl de angstgedachtetjes z'n hoofd doorhamerden, en z'n handje vader's vingers knepen. Maar vader zee enkel: 'Doet ze je niet te veel pijn, vrouw?', en hield verder z'n snuit, zeker omdat-ie 'r de duvel over in had, dat buurvrouw met 'n mond van na-binnen-gezogen, heelemaal-wegge lippen, en met oogen, die van links na rechts en van boven na benejen

sprongen, as de stuiters in je zakken, wanneer je de trap af-tolde, an 't hoofdeind bleef zitten, en met die krimmeneel-rollende oogen 'n verlamming over iedereen behalve over 't nare spook, dat op den Reus-met-trek-in-menschevleesch leek, sloeg. 'Wat doet 't kind toch?', zei 't jongske, geprikkeld door de stilte en 't smakken van 't monstertje. 'Stil, mannetje', praatte vader nerveus, omdat moeder, die zich in wou houden, en zich voor de schippersvrouw-baker geneerde, ineens zoo kreunde, dat de zuigeling den tepel losliet en 'n keel opzette of ze door 'n speld wier gestoken of door 'n smeris na 't bureau wier gebracht.

'Mensch, trek 't je niet zoo an', troostte buurvrouw, in taktvolle poging om de kraamvrouw af te leiden, en 'r blauwsel-vingers kromden als 'n klauw om 't bolletje bij de moederborst: 'veruit, hier mot je wezen. Magdelena.... Je het melk voor 'n weeshuis.... Da's 'n bij-de-hande-Ka, hoor.... Leg toch niet te zuchten mensch! Al de mannen bennen uit-vaagsel.... Ze doen 'n vrouw de dampen an, of ze in de kraam of dat ze op sterven leit.... Hullui d'r zorg! - As zij d'r natje en d'r droogie maar krijgen.....'

Wanneer de ketel in 't keukentje niet met krakend geplas en met 't trillend gebibber van 'n kommetje leut in de handen van 'n beverigen ouwen man, overgestoomd was, en de deksel niet vinnig had staan te kankeren, zou buurvrouw 'r niet an gedacht hebben, als hoofdgetuige bij zoo 'n belangrijk geval van 'n beleend horlogie, te verdwijnen. Nou most ze wel. Tot 'r spijt. En fatsoenshalve kon ze de deur niet an laten staan, om te luister-vinken, omdat de zuigeling op de tocht lee.

'Hier', snauwde ze nog enkel, den man 't gevonden Lommerdbriefje, nummero 2606, dat ze van de sprei af-griste, in de hand stoppend: 'ik zou door de grond zinken....

'Wil je wel is dadelijk ophouen met je natte ogen, terwijl je 't kind de borst geeft', zei de electricien kleintjes: 'da's vergifvoor je kleine meid. Je

voert je dochter chagrijn met pap- en eetlepels....'

'Geef mijn dat briefie van de Bank-van-Leening werom', glimlachte moeder, alweer dunnetjes 'r vrije hand uitstekend: 'dan berg ik 't op.... En neem jij zoolang mijn horlogie.... Want jij mot weten hoe laat 't is....'

'Nee', zei vader: 'wat mot ik met 'n dameshorlogie....?' Maar toch zoo gehoorzaam as 't hondje van de kruijenier, die alles apporteerde wat z'n baas van 'm wou, stopte-ie 'r 't hele papiertje in de hand.

'Je het me door me dochter 'n groot plezier gedaan', zei moeder, met 'r eenen arm om 't kind en 'r anderen op 't Lommerdbriefje: 'maar me dat.... Ik verwijt je niks, schat.... Ik vind 't alleen ellendig, da ons dat net nou overkomt....'

'D'r overkomt ons niks', gromde vader: 'eer 'r 'n week verder is, verdien ik me brood dubbel en dwars, en 't kan me niks schelen of me horlogie op mijn buik tikt of op die van Oome Jan.... Zeg an je moeder, mannetje, dat ze binnen drie tellen lacht....!'

'Laat zij dan eerst ophouen met in moeder te bijten', zei 't ventje, dat al maar door naar 't schandaal-van-'n-zusje had staan kijken.

Toen lachten moeder en vader heel hardop, en vader zoo erg, dat de buurvrouw op slag 'r parkieteneus door den deurkier stak, om 'r zich van te overtuigen hoever de ruzie gevorderd was. Nee, bij God, dat stelletje bovenburen deugde geen cent! Flesschentrekkersmanieren! Je betrekking 'r an geven, terwijl je overal in de buurt in de schuld stak - je gouwen horlogie voor vijf-en-twintig gulden na de Lombardsteeg dragen - en dan met z'n allen 'n pret hebben, of 'r wat lolligs gebeurd was.... 'n Keet. 't Kostte 'r 'n beestige moeite, niet los te komen en die menschen zonder-God-en-Gebod de vierkante waarheid te zeggen, maar ze had toch nog voldoende zelfbeheersching om enkel de deur met zoo'n kwak dicht te slaan, dat de lach bij de groote ellendelingen ineens vast zat, 'n leeg apothekersfleschje verschrikt omkeek, z'n evenwicht verloor, zich an 'n ander fleschje met 'n rood wimpeltje vastgreep, en met die ander samen in den afgrond van 'n open-muilenden steenen emmer duikelde, en met 't gejenk van 'n overrejen hond z'n en z'n kameraad's nek brak. 'Scherven bij je bed, d'as geluk', zee vader, en toen schrikten ze weer

met z'n allen moeder, vader, 't moeder's vleesch knabbelende kind en hij.

Want Keesebees, de poes, die tusschen de platvoeten van buurvrouw door, de kraamkamer binnen-geslipt was, eerst 'n staart as 'n vette paling door 't dicht-onweeren van de deur had gekregen, toen weer de klem inz'n bek van't gebliksem in den emmer moest verstouwen, kwam in z'n vlucht met 'n nieuwe-maans-rug en 'n staart, die op springen stond, op moeder d'r voet terecht, en omdatie dacht, dat 'r 'n derde knal zou volgen, en moeder in doodsangstige zelfverdediging 'r knieen tot 'n heuvel, waarop 't fijn paardje-rijden was, optrok, blies-ie, de kemiekert van 'n kater, met zoo'n lawaai of de wind in den schoorsteen schuilei speelde. 'Neem dat griezeldier weg!' riep moeder met de natuurlijk dadelijk-krijschende Magdalena onder 't dek schuilend: 'neem 'm weg voor-ie ons anvliegt!' Vader kon niet. Dit glee van 't lachen op den grond. En omdat Keesebees daar weer wat achter zocht, keek-ie met z'n groene oogen bezeten rond wie-ie 'n haal zou geven, en schoot floep-floep onder 't bed. 'Is-ie weg?' vroeg moeder met 'n stem of ze 'n spons in 'r keel had. 'Ik laat hier 't leven', zee vader, die zoo paars in z'n gezicht wier of de ooievaar 'm pas uit de windselen los had gewikkeld. 'Man, ik stik!' klaagde moeder. En omdat vader dat snapte, en ie niet wou dat 'r iets met moeder zou gebeuren, bukte-ie nahijgend, en om de zooveel woorden losschaterend, met z'n baardige hoofd bij 't ledikant, en trachtte den grijzen schooier weg te redeneeren: 'Kom-ie 'r onder uit, poes-van-benejen?.... Hahaha!.... Wil u asjeblief zoo beleefd zijn 'm te smeeren?.... Hahaha!.... Mag ik u dringend verzoeken op te duvelen?.... Hahaha!.... Dan ziende dat Kees 't verdraaide, dat-ie 't onder de spiralen van 't springveeren matras knus scheen te vinden, riep-ie van uit den kelder, dat Koertje de poes an de andere zij van 't bed most opjagen. 't Was 'n geval. Boven lee moeder te klaag-zuchten onder 't dek, en schreeuwde 't kind, dat nog geen verstandig woord had gesproken - benee zat de kater as 'n donker builtje, met twee groene lichies as van 't spoor, wanneer 't sein op veilig stond, en had maling an 't geteem an weerskanten van 't ledikant. Toen was 't jongske de wijste. Met 'n leepheid, 'n handigheid, die de geslepenste kattenmepper 'm niet zou hebben verbeterd, frommelde-ie 't eerste 't beste stukje papier in z'n bereik tot 'n balletje, mikte 'r mee naar de zij van de wieg, en toen Kees, die al lang z'n verstandskiezen had, en zich zoo maar niet een-twee-drie in de luren liet leggen, dee of-ie doofstom was, zette 't ventje de deur

wijd open, wreef met 't propje tegen 't zeil, of 'r 'n muis an 't knagen was, mikte nog eens, en, 'r fijntjes ingevlogen, schoot de kater 't trippelend kogeltje na inde gang, en eerst toen de deur weer gesloten was, durfde moeder 'r hoofd boven 't veilige dek steken. 'Is-ie heusch weg?' vroeg ze, de hand in bescherming om 't kind. 'Heusch!' lachte vader. En toen zochten ze met z'n allen naar Lommerdbriefje Nummero 2606, dat bij al die onthutsende avonturen, tusschen of onder 't beddegoed, de lakens, de dekens, of tusschen de zijkanten van 't ledikant en 't springveeren matras, spoorloos verdwenen was. Vader graaide met z'n lange armen langs de lambrizeering, 't zusje at - moeder kreunde ineens en keek met oogen van ontzetting naar de deur: "k Geloof', zei ze, en bebeet 'r nagels van zenuwen: 'k Geloof, dat Koertje 'r 'n prop voor de poes van gedraaid heeft. D'r lag hier geen ander papier! - 'allemachtigste!' zei vader de gang inhollend, en 'n oogenblik later kwam ie met 'n gezicht as 'n oorwurm, en met 't gehavend vodje, verplukt en verknauwd, terug. 'De vingerafdrukken van Kees staan 'r angstig in', praatte-ie somber: 'en je kan nooit weten of Oome Jan, as 'k me weer zoover heb opgewerkt, om contanten an te dragen, niet zal chicaneeren! Da's 'n historie met 'n staartje!' Dat werd 't en erger. Want buurvrouw hevig in 'r wiek geschoten, rebelsch bij zooveel ongepast gelach - 't geniepig nazetten van 'r poes, die niet eens onschuldig met 'n tierelantijntje mocht ravotten, dee de deur voor goed dicht - zei geen onvertogen woord, geen goeien middag, geen goeien avond. Met 't dier, tegen beschadiging in 't voorschoot verpakt, ging ze de trap af - 'r gereedschap, want daarboven was 't vulnis, nam ze mee, ook 't resteerend gebakken baarsje, en 'n uur later schoof ze 'n brief onder de deur, en belde tweemaal, om te waarschuwen dat 'r iets dreigends bezorgd was. 'Nou u zooveel vrije tijd heit gekregen, buurman', schreef ze met stoere manne-letters, die op killen afstand van mekaar stonden: 'mot u zelf maar de luren anleggen en zelf u vrouw voorzien. Ik laat me niet koejeneeren en kommandeeren as 'n circushond. Mijn wasschen en mijn gaan voor. Die draden, die u angeleid heit tusschen de schoorsteen, motten subiet verwijderd worden. Dat is huisvredebreuk waardoor wij niet kenne slapen. Laat u dat gezeid zijn. Ik loop bij de huisheer an. U komt van een kouwe reis thuis. Ik groet u, ofschoon U het groeten niet waard is. Mijn verschotten bedragen voor arbeidsloon, zeep, soda, suiker, melk, eieren en gebakken visch f7.34 1/2....' Vader zei, toen-ie 't gelezen had, zoo'n heel-leelijk woord, dat moeder: 'foei, man, wat leer je je jongen 'n uitdrukkingen!' riep, en dat 't ventje dadelijk

vermanendherhaalde: 'je mag geen stik zeggen, vader!"t Werd 'n in-zalige, in-wanhopige tijd. De Lente zong om 't huisje - 't groen brak na 'n dag regen zoo ineens vol-weelderig, soepel en blinkend-malsch door, of 'r nooit 'n vreugdelooze-dorre tak geweest was. De zon bevlamde de gordijnen, twinkelde door de jalouzielatten heen, stak de koperen kraan in brand, ploegde dampende vooren tusschen de groene en roode banen van 't huiskamertapijtje, waarop nog altijd voor Koertje 'n morskleed gelegd werd, want ook de grootste jongen morste nog wel eens, as-ie naar verbeeldingsdingen in plaats van naar z'n bord keek. Kierde vader 't raam open, om moeder wat van 't speelsch-warme zonnetje te laten happen, dan plaste de volle verheugenis van nestjesbouwend, bevend, liefde-ademend Lente-licht 't kamertje binnen, kwiekten brutale vlerken van musschen en spreeuwen op 't kozijn, om 'ns af te neuzen en rond te koekeloeren, hoe de kleine Magdalena 't in 't andere nestje maakte, en as 't ze beviel, dat 't kleutertje zooveel had gedronken, dat de witte melk langs 'r kinnetje liep - want nou begon 't jongske te begrijpen, dat ze toch geen echte mensche-eetster was - dan riepen ze op 't kozijn hiep-hiep-hiep - en dan zee Koertje 'r tevrejen hoera achter. Soms mocht-ie al bij moeder op 't groote bed zitten, voorzich-tigjes-an en zich vooral niet bewegen, as 't zusje de borst kreeg.

Dan vroeg-ie met fluister-stemmetje of hij ook zoo gedaan had, net zoo gulzig geweest was, en of 't niet verstandiger zou wezen, om 't kind vlugger te laten groeien, door 'r broodpap, groenten en aardappelen of 'n paar gebakken eieren te geven. 'Ze het toch nog geen tanden zooas jij en ik', glimlachte moeder. Met al de kwellende zorg voor 'r man, die telkens weer stiller thuis kwam en dan om z'n stilte niet te laten merken, boven erg hard, erg valsch arias, die-ie van de grammofoon had onthouen, zong, bleef moeder glimlachen. Ze had 'n lampie naast 'r hart, zee vader, dat altijd, in zomer en winter, bij warmte en kou, 't liefste licht van de wereld gaf. Ze glimlachte as vader de aarpels in de pan had laten aanbranden, of als de rijst voor de helft harde korrels had, omdat-ie 'r later, toen ze an de kook was, denkend dat 'r niet genoeg was, nog de helft bij had gedaan. Ze glimlachte, as de driftige zuigeling 'r pijndee, en 'r schrijnende kloven in 'r borste kwamen. Ze glimlachte den zoeten, zaligen glimlach van de weinige vrouwen, door de eeuwen heen, die bij alles dachten: wat komt 't 'r op an, ik heb 'n man, ik heb 'nman, ik heb 'n man, en ik hou van me kinderen. Ze glimlachte den Gods-lach, die de menschen in tijden van eenzaamheid en verdriet, van verslagenheid en

ellende er op had gehouden. Ze glimlachte nog, as ze met oogen, rood van domme, zich opdringende, zich met als bemoeiende tranen, 'r man bezig zag met 't schrijven op advertenties, en z'n jokken hoorde over z'n lekker-volle maag, terwijl ze van 't jongske hoorde dat vader geen hap door z'n keel kon krijgen. Ze glimlachte toen de huisheer op bezoek was geweest, en vader met 'n onnoozel gezicht de groeten aan de kraamvrouw en 't kind overbracht. Ze glimlachte as-ie van de kranten terugkwam, en 'r met 'n clownsgezicht, waarop de neus met de lippen krijgertje speelde, vertelde, dat-ie wel zes antwoorden op zijn annonce had gekregen, dat-ie maar te kiezen had. Ze glimlachte, toen-ie eens naast 'r bed zat, en ze tranen as knikkers naast z'n baardige wangen zag biggelen. En as 't 'r machtig wier, speelde ze verstoppertje onder 't dek, en riep na 'n poos: 'kiekeboe, kiekeboe!"Waarom, vroeg 't ventje op 'n zonne-blijden middag: 'het vader me boos angekeken, omdat 'k vroolijk zat te fluiten?'

'Dat zal vader niet zoo gemeend hebben', zei moeder: 'morgen is 't de negende dag en dan sta 'k op, en dan mag je fluiten zooveel je wil....'

'Weet je wat-ie gezeid het, moeder?'

'Hoe kan ik dat, jongen?'

'....Dat al de menschen tuig zijn....'

'....Dat bedoelt-ie zoo niet, en dat is ook niet zoo', glimlachte moeder: 'Kijk nou na je zusje, waarvan je eerst niet wou houen, omdat ze geen haar heeft. Zoo zijn al de menschen geweest. Net zoo'n grut as die daar. Met allemaal moeders, die op ze gepast, allemaal moeders, die ze an de borst hebben gelegd: 'r is geen kwaad in je blijf zoo en kijk iedereen met dezelfde groote oogen-an. Wees lief voor ze, doe wat voor ze, denk niet an jezelf. Dan kan je later, over honderd jaar, as je na de Hemel klautert, met 'n tevrejen gezicht rond staan kijken, en met je hand op je kleine hart zeggen: ik kom hier net zoo binnen as me moeder 't wou, toen 'k bij haar de eerste dagen in bed lei, en 'k tegen niemand wat had....'

Nou had buurvrouw 'm met snoeke-oogies van onzen Lieven Heer verteld, vader van al de brandende electrische lampjes, en nou praatte moeder met 'r bleeke gezicht, en met Magdalena an 'r borst, van den

Hemel, waarheen je later mocht klauteren. 'r Was iets. Ze hadden 't over 'n Geheim, dat kinderen nog niet mochten weten. De eenzei

dit, de ander dat. Ze vonden je natuurlijk nog niet verstandig genoeg, om je in 't vertrouwen te nemen, bang as ze waren, dat je je mond voorbij zou praten. En klessen, as-ie 't niet mocht, van vader-uit-z'n-betrekking, van de huisbaas, die z'n centen moest hebben, van de kruijenier, die met 'n maling an de deur dreigde, van die meneer-oome-Jan, die vijf en twintig gulden geleend had, en nou zoolang vader z'n gouwen horlogie eiken avond opwond - klessen dee-ie alleen an Peerie en Meerie uit de dakgoot, die hij toch alleen maar verstond.

'Hoe klauter je over honderd jaar na de hemel, moeder?' vroeg-ie z'n vraag voorzichtig inkleedend - as je te veel vraag, zee ze toch niks.

Net boorde 'n fijne, gulle, geslepen zonnestraal door 't trekgat van de jalouzie, op moeder's blanke, de zuigeling om-koesterende hand, en door-lichte de fijn-blauwe aren van de vrouweborst.

'Kijk zoo', glimlachte de kraamvrouw: langs zoo'n zonne-ladder, as je je maar goed vasthoudt, kom je 'r, maar dan moet je eerst heel-witte haren hebben, anders laten je bloote voeten weer los....'

'Hindert 't niet of je hinkt?'

'Nee, liefste....'

'Dan probeer ik 't eerder', zei 't jongske stellig.

'Nee, schat-van-moeder, over honderd jaar', zei ze nog eens met wijzen nadruk.

Voor zich uit droomend, begon-ie zachies te fluiten, 't Hinderde moeder ten minste niet en 't zusje had 'r maling an.

Toen kwam vader de trap op, en zoo toen-ie binnen was, zei moeder: "r Is iets.'

'Ja', knikte hij, stug en kort.

Met z'n oogen knipperde-ie, dat 'r iets niet in den haak was, dat-ie zich voor den kleinen droomer inhield.

IX.

Moeder, weer zelf in de bereddering van 't kleine huis-houen, stond an de deur, en wachtte op haar beurt om visch te koopen. Buurvrouw-van-benejen was 'r net voor geweest, en omdat die geen boe en geen ba zee - sinds de herrie om de f7.34 1/2 die ze in afbetalingen had motten afdwingen, was 't volk-van-boven nog niet eens lucht voor 'r - school moeder in 't portaaltje, en hield 't jongske, dat met knipperende angstoogen naar 't villen der levende paling, die de turfschipper, gestoofd met 'n klontje boter en 'n scheut azijn, voor z'n middageten zou krijgen, keek - met zachten dwang terug. De bobbels der keien golfden in 't woekerend zonnetje of ze op werden gestuwd door 't blazend getoeter van je gemeenste Noordenwindje - musschen ploeterden in 'n stofbuil en 'n jong met 'n kuif in z'n nestveeren, zat te trillen en te beven, as z'n moeder niet gauw genoeg kwam om 'm voer in z'n tjilpende bekje te stoppen. 't Hondje van den kruijenier liep met 'n heelenslier straat-schooiers achter 'n peenharigen Kees met 'n mopsekop te keffen, om den lantaarnpaal heen, en weer met z'n allen langs de kar van 't Huizer Boertje terug, tot ze jenkend en kijvend mekaar in de steeg-om-den-hoek na

holden - en naast 't karrewiel kloof de kater 'n glibbrenden schollekop, dat je 'm in 't portaaltje hoorde smullen en schransen. Boven de platte manden met stuipwurmende botten en schollen, die op konden springen en op elkander neer-plonsen, dat 't smakte of iemand in de handen klapte, bewoog 't glinsterend mes in de bloedrige hand van den man. Je zag den paling in 't zaagsel kronklen en wringen, om de vingers van den man z'n gier-krijschend lichaam rukken, om den pols z'n bast met 't zaagsel slingren en wroeten, of-ie zelf 'n prooi te pakken had en die in hijgende woede wou wurgen, maar dan priemden de nagels van 't boertje in de kleine kieuwopeningen, de paling floepte wild met z'n staart - 't in de zon straal-fonteinende mes door-keepte behendig de donkergroene huid van den kop - 't bloed bespoot de harige manshanden, en 't vel van 't dier, aan de rugzij wazig en groen als 't wier van de zee, aan de buikzij wit en met zilveren glans, werd in een rauwen

ruk van 't plots-bleeke lichaam, met de sidderende naaldjes en sprietjes van de rug- en de borstvinnen, gescheurd.

'Verdorie', schrikte de buurvrouw-van-benejen, die met 'n wereldwijs gezicht 'r teiltje met water ophield, en 'r niet op verdacht was dat 't gevilde kreng, met den 'r an 'n scharniertje bijbungelenden kop en 'n boddie zonder hart of ingewanden, nog zoo zou naspartelen. Haast was-ie nakend en wel uit z'n badje op de stoep gesprongen. Met z'n klesnatten staart had-ie 'r 'n mep tegen 'r kin gegeven en 't water in 'r oogen gejudast:.... 'verdorie, je krijgt ze niet dood al hak-ie ze in zessen....' En omdat ze 't gezwem en gehos van den vel-loozen paling in 'r teiltje kemiek vond, lachte ze met 't gesputter van 'n niet goed gesloten fleschje bier, en 'r oogtand liet 'r onderlip van leut warendig los: 'je sou sweeren dat-ie nog s'n volle verstand het! Schei je d'r uit, halleve gare, je spet me schoone bloes vol roestvlekken, hehehe!....'

Terwijl was 't Huizer boertje met 'n tweede schiere-aal bezig, 'n suffe, slijmerige, die eerst begon te wriemelen en te slingerapen toen-ie z'n bast, met 'n scheur dat je 't hoorde kraken, kwijt was. Maar toen werd-ie nog feller as de ander. Zoo in 't teiltje floepte-ie over den rand, en of-ie niet gekookt mocht wezen: weg was-ie in 'trooster van 't riool - 'n sallemander zonder kop en zonder vel.

't Gaf 'n kleine doch zuivere en zeer redelijke ruzie. Buurvrouw wou 'n anderen, omdat zij den paling niet gekregen had. En de boer verdraaide 't, omdat-ie de hoeveelheid in haar teil had afgeleverd. 'Dan mot u niet zoo onberedeneerd boven 'n riool-rooster gaan staan', zei-ie driftig met 't bloederig mes in z'n bloederige hand dreigend: 'ik hei de palingen niet an 'n touwtje!' 'U ken uw beesten beter as ik', verweerde zich buurvrouw, 'da's uw vak. Ik lever mijn wasschen behoorlijk in de huizen af. 't Is van mijn 'n goedheid om hier te staan en geen verplichting.... Wat zeit U? U is 'n man van de wet....'

Maar de rijksveldwachter, die met 'n portefeuille in de hand, even had staan kijken, haalde de schouders op, en bij de gespannen aandacht van de menschen om de kar, van buurvrouw en 't boertje, dee-ie 'n stap in 't portaal van 't bovenhuis, en reikte an moeder, die 'r bleek bij werd, 'n zoo groot papier, dat je 'r 'n prentenboek in had kennen kaften. 'Dank u', zei moeder tegen den smeris met de zilveren kwassies, en daalijk sloot

ze de deur.

'Mot je geen visch koopen, moeder?' vroeg de jongen teleurgesteld. 'Ik weet 't niet', praatte moeder afwezig, en ze duizelde 'n oogenblik tegen den witgekalkten muur aan, 't papier met de mekaar gedag zeggende leeuwtjes in de hand. 'Je het de deur dichtgedaan, moeder', hield Koertje aan: 'en je most toch schol hebben....'

'Ja, schattejongen', antwoordde ze, 't manke kereltje niet ziend, niet hoorend. Ze draaide in 'n klutsende kolk. 'r Kringelde 'n hoos, 'n geweld van water, wind en vermummiede blaeren rond 'r heenzuigend lichaam. Dat dat ding 'In naam van de Koningin', gekomen was, was niet 't ergste. Dat 'r man voor den Rechter-commissaris most verschijnen, wist ze, had-ie 'r zelf gezegd. Maar dat 't net nou most gebeuren, terwijl ze an de deur stond, en dat de halve buurt 't had gezien - dat was om door den grond te zinken.

'Moelief, je het de deur toegedaan', herhaalde-ie hardnekkiger dan ooit, omdat-ie 't villen en slachten van de spartelende, zich nutteloos verdedigende dieren, waarvan-ie 't gillen, nog hoorde, om bij weg te loopen, weg te rennen, vond, maar 't toch weer moest zien hoe de man met 't mes, net as de Indianen skalpeerde, en hoe al de skalpen op 't plankie van de vischkar, naast afgekapte hoofies van scholletjes en botjes, met nog trekkende lippies en uitkollende, gelemetaal-oogies leeen. Moeder's rok had-ie 'r bij vast staan te houen, nou-ie 'tvoor 't allereerst van z'n leven van zoo dichtbij zag. Als hij zoo'n paling of zoo'n schiere-aal was, zou-ie den boer-met-z'n-rare-pet, 'n oplawaai met z'n staart hebben gegeven, dat-ie 'r scheel van zou hebben gekeken, of hij zou 'm as de slang uit 't Dierenboek na z'n nek zijn gevlogen, en z'n keel zoo hebben toe-gehaald, dat de vischboer op z'n knieen zou hebben verzocht: 'laat u mijn asjeblief los, want ik stik zonder me asem....'

'Moe, dan! Moe!', drong-ie aan. Ze hoorde 'm niet. Ze las de dansende woorden om gehoord te worden in zake tegen hem bestaande vermoedens - Vrijdag tien uur Huis van Bewaring. Met den kleinen vischemmer om de ronding van 'r arm gehengseld, keek ze naar den wijkenden muur, terwijl de kinderstem zoo zwak werd of 't ventje op zolder an 't redeneeren was. En ze zou in die overrompelende stemming, as Piet, in de hitte van de zon van 'r stokkie zijn gevallen, as de Huizer

Boer, die ze zelf had angeroepen, en die 'r met 't emmertje in de deur-opening had zien wachten, niet met z'n vettige vingers angescheld had, eenmaal en toen nog is, omdat-ie 'r door de deurruitjes zag staan, en zoo toen ze open dee, met platte korfies Zuiderzee-botjes, die 'r dadelijk allemaal leeen an te kijken, op de vloermat kwam loven en biejen.

'Nee', zee moeder, 't lange papier zenuwachtig achter 'r voorschoot verkreukelend, en plots weer klaar-wakker: 'da's me te duur. Dat kennen wij niet betalen. Ik krijg zoo pas 'n bevel van de personeele.... Ze laten je niet met rust....' - Ze had ineens behoefte te jokken, om zich 'n houding te geven. En na 'r bleeke kleur, kreeg ze nou weer 'n vuurrooie, omdat ze zelf voelde, dat 'n Rijksveldwachter niks met belastingbiljetten te maken had. De lucht van Strafzaken zat an de blauwe uniform vast. Maar de vischboer, die 't z'n zorg was, wat de menschen tegen 'm smoesden as-ie z'n visch maar kwijtraakte, knikte enkel of-ie 'r weet van had: 'Vertel mijn niks', zee-ie, de platte korfies tegen z'n mouwvest an: 'ik leg d'r krom van. Je werkt vandaag niemeer voor 't brood van je huishouen, mensch - je werkt voor de Staat.... Nou, doe je 'r vier stuiver bij.... Zoo levend hebbie ze nog nooit in je huis gehad....' Met dat-ie 't zee, dee de grootste bot wat de gevilde paling, die nou in 't riool an 't bajen was, gedaan had. Z'n staart na z'n kop buigend, of-ie z'n lichaam-van-roestbruine-vlekkies in tweeen wou vouwen, wipte-ie op as 'n springveer, dook na de vloer van 't portaaltje, en kikkerdeop de trap toe, of-ie na boven wou.

'Raap is op, jongen', zee de boer.

'Klek-klek-klek', zee de bot, die allebei z'n ivoren oogies

an een kant van z'n neus had zitten - gossiemijne, dan liever 'n hinkende voet! - en baleinen as-ie dee, en windvanen met z'n staart, en gapen met z'n bek, of niemand haarlemmerdijkies met 'm most beginnen, nou-ie losgebroken was: 'klek-klek-klek!' Nou lee-ie effen uit te rusten, zoog-ie alleen met z'n kieuwdeksels van vermoeidheid op en neer.

'Durf-ie niet?', vroeg de vischboer, breed-uit lachend.

'Hij is nog zoo klein', kwam moeder 'r op de traptree teruggeweken zoon te hulp. Ze bukte liever zelf. Maar toen de IJ-bot moeder's vingers, met

den trouwring, an z'n staart voelde, klepperde-ie zoo akelig as 'n kraai in 't nest, bibberde-ie of-ie 't op z'n zenuwen zou krijgen, en keek-ie moeder zoo vuil an, dat ze 'r papier met de twee leeuwtjes van schrik liet glippen, en met 'n gilletje of-ie 'r gebeten had, op-sprong. Toen zette de boer z'n twee korfies op mekaar, z'n houten zool beplette den kop en de oogies van de weerspannige bot, 'n plompe duim en 'n dikke wijsvinger grepen toe, en 't dier werd in de mand bij de andere neer-gekwakt.

'Daar dan - twee stuivers 'r bij', zee de boer, en moeder knikte dat 't goed was. Nou stond ze op de plaats van de benejen-buurvrouw, die nog 'n heele boel te vertellen had an de kruijenier, en de vrouw-van-de-schoenfrik en de juffrouw-van-de-barbier. D'r oogtand dook op en neer as de naald van de naaimachine, zoo'n vreeselijk hoop nieuws as ze kwijt te raken had. Moeder, erg witjes na de geboorte van Magdalena en na den schrik om de uniform met de zilveren tressen en kwasten, keek na de blompotten van de overzij en loerde meteen of 't Huizer boertje niet dezelfde streek van den vorigen keer uithaalde, toen-ie zeven in plaats acht scholletjes in 't emmertje gestopt had. Je mot 'r ook bij blijven staan, had vader gezeid, anders wor je beduveld. Kwak, zee 't mes, dat altijd raak was, en dan viel de kop met de oogies op 't plankie. Kwak, en dan gingen de vinnen en de staart. Kwak, en dan lichtte

ie 'r de ingewanden, 't blaasie en 't groene galletje uit. Kwak, en dan kiepten ze in moeder's emmertje, dat rood van 't bloed werd, en ze zwommen nog zoo met d'r dooie lijfies, dat 'r belletjes in 't water opborrelden.

'Mag je dieren pijn doen, moeder?', vroeg-ie toen ze weer in 't keukentje waren, en moeder met 'r gedachten bij heel andere dingen en met den emmer bij'r voeten, achter de tafel neerzat.

'Geen dieren en geen menschen', zei moeder zacht, en tobbend over 't papier, dat door 't boertje opgeraapt was geworden en 'n bloederig litteeken droeg, sloot ze 'r lieve oogen, om 't kind de zich doorvechtende tranen niet te laten zien.

'Waarom doe je je oogen dicht? Heb-ie nou al slaap?'

'Ja, vent', ontweek ze.

'Mag je 'n paling zoo maar alles van z'n lichaam trekken, moeder?.... Of doet 't geen pijn?'

"t Doet natuurlijk schrikkelijke pijn, jongen', zee ze, nog altijd met 'r oogen stijf dicht.

'Waarom het de klebak 'm dan niet gezeid, dat 't niet mocht?'

'Dat weet 'k niet....'

'Waarom heb jij dan die botten laten opensnijjen en ze d'r koppen afkappen?'

'Omdat - omdat', hakkelde moeder, verschrompeld in vinnige, benauwende, 'r 't angstzweet opdringende zorgjes: 'omdat - ach, schat-van-moeder, vraag me nou niet.... 'k Heb hoofdpijn.... Laat me effen zoo zitten....'

'Ja, moeder', zei-ie gehoorzaam, en terwijl moeder 'r tranen wegslikte, zonder dat iemand 't merkte, en met 'r kleine ziel in de groote Eeuwigheid rondtastte, om in de vertroebeling-van-alles 'n houvast te zoeken, zat 't kereltje met de voetjes op de sport van den keukenstoel, dicht naast de vrouw met de gesloten oogen, en keek naar de krimpende, stuipende platvisschen, die nou allemaal blind waren en in 't rosse water naar iets schenen te tasten.

Vader, die zingend thuiskwam, met moeder 'r armband-horlogie om z'n veel te grooten pols - of zij z'n vroolijkheid niet begreep! - las driftig 't papier bij 't veldje hemelblauw, tusschen de raamsponnen, waarachter Onze Lieve Heer woonde, 't Most 'n heel leelijk verhaal zijn, want z'n vuist kromde om 't paperas, en sloeg zoo op de tafel, dat de lepels en vorken angstig naar de borden toe-kropen.

'Wat win je daarmee, schat?', zee moeder opstaand en vader z'n domme hoofd in 'r handen nemend; 'heb-ie 't gedaan?'

'Nee. Dat weet je toch!', gromde vader, norsch neerzittend.

'Dan lachen we 'r om', troostte ze, en ze had 'r glimlach echt en stevig terug: 'geef vader 'ns gauw 'n erg-dikken pakker, liefste....'

'Ik ken zoo niet bij 'm....

'Man', zee moeder,'r ook bijkomend: 'je jongen wou je iets an je oor zeggen....'

Treuzelend lichtte vader 't mannetje in z'n armen, en kreeg 'n paar zoenen, zoo malsch, dat 't klapte as 't springen van de botten.

'Domme, domme vader: je mag niet zoo boos kijken.... Heb-ie nog altijd verdriet?'

'Ja, mannetje. Nog altijd....'

Meer zei-ie niet. En an tafel bleef-ie erg stil, zat-ie met 'n gezicht as 'n oorwurm. Op 't steenen vergiet leeen de gebakken botjes, waarop vader anders dol was. De grootste, de wilde duivel, die zich niet door moederbij z'n staart had laten pakken en door 't boertje met z'n zool getemd was geworden, bruinde nou tusschen de blommige aarpels en de gewelde boter, op vader's bord.

Maar vader at niet. 'Toe nou, schat, toe nou', zee moeder, nog liever dan anders lachend: 'daar heb ik me zoo voor uitgesloofd. Je straft 'r jezelf mee. Eet nou!' - 'Ik kan niet', zee vader: 'me keel is dichtgeschroefd! De schoften! De schobbejakken!'

- 'Stil nou. Niet waar de jongen bij is' waarschuwde moeder's alles bereikende stem: 'en jij, schat-van-moeder?... Doe je net as vader?' - 'Ik lust geen visch', droomde 't kind voor zich uit. - 'Jij lust geen visch', praatte moeder verwonderd: 'waarom niet, malle jongen?' - 'Omdat, omdat', sprak-ie haperend - 't leek of 't plankje van de vischkar met de vellen van de gevilde palingen, de schollen- en bottenkoppen, de kollende ivoren oogies en 't bloederige mes van 't boertje op 't tafelzeiltje bewoog 'omdat 'k 't vanmorgen zoo akelig heb gevonden....' - 'Wat?' vroeg vader, 'r niemendal van snappend. - 'Hij het', vertelde 't kind: 'de palingen met 'n mes d'r keel afgesnejen en ze as de Indianen

geskalpeerd - en de visschies hier het-ie d'r hoofd afgehakt.... Al de oogies bennen op 't plankie gebleven.... Daar ben ik bang van geworden.... Ik lust niet, moeder.... Geef jij me 'n boterham....' - Omdat moeder heelemaal geen trek had, enkel 'n kom koffie dronk, vader niet kon, en Koertje geen visch meer lustte, bleef de schotel dien middag stampende vol.

Vader zat enkel met z'n potlood op 't zeil te krassen. Hij was 't Morse-alphabet voor radio-telegraphie an 't leeren. 'Dit is', zee-ie an moeder, "t Noodsein voor Schepen' en hij teekende:... - - -...

'Nee, schat', glimlachte ze, 'nooit zoolang we van mekaar houen en onze kinderen hebben', en ze ging 't zuigelingetje halen, dat ze in de keuken de borst gaf - en die had maling an papieren 'In naam van de Koningin', maling an gevilde paling en gemartelde scholle-oogjes - die dronk tot ze zoo dik as 'n tonnetje werd, en probeerde 't toen nog is met 'r duim. Toen lachte vader eindelijk weer.

X.

Vader had 'n schoon boord van moeder gekregen en zij zelf had 'r Zondagschen hoed opgezet, omdat ze 'm niet alleen naar den Rechter-commissaris wou laten gaan. 'n Driftig man, beschuldigd van diefstal van fabriekslampen - de opkoopers hadden al lang om de fabriek gezworven en eindelijk d'r slag geslagen - 't foefie van 't uitdraaien van nieuwe en 't indraaien van dooie lampen, as de electricien 'r zich toe leende - 'n zoo opvliegend man,die z'n patroon haast te lijf was gesprongen, toen-ie 'm enkel 'dagdief' noemde, liet je niet zonder geleide as-ie voor most kommen. Samen waren ze naar 't Huis van Bewaring getrokken, maar moeder had benee motten wachten, toen de ijzeren deur an den stillen Leidsche-kade-kant in 't slot dreunde, de sleutel nog eens werd rondgedraaid, en de portier benee an de ijzeren trap floot dat 'n verdachte na boven kwam.

Terwijl paste Koertje op de zuigeling in de wieg, met de door moeder genaaide tullen gordijnen en imitatie-kanten. Het was de eerste maal van z'n jonge leven, dat-ie alleen in 't huisje mocht blijven, en met 'n gnuivend plezier onderging-ie 't wonder, dat vader en moeder 'm zoo

vertrouwden. 'Wat heb je liever, schattejongen?', vroeg moeder: 'dat we iemand vragen zoolang op jou en je zussie te passen, of dat je als heel-groote jongen op jezelf en Magdaleentje let?' - 'Gaan jullie maar,' zei-ie: 'ik zal de deur niet open doen, niet an 't vuur kommen, niet uit 't raam hangen en me zussie stilletjes laten schreeuwen....'

- 'En niet met lucifers spelen en je brood opeten en je zussie vooral niks geven....', begon moeder opnieuw den kleinen voorzorgen-catechismus. - "t Wordt tijd,' zei vader: 'en je kan 'm gerust vertrouwen!'

- 'Dat ken je,' knikte 't ventje. In de 'm toch bevreemdende stilte, nu ze eindelijk weg waren, de stilte waarin de klok anders tikte, de kanarievogel anders van zwavelstok naar zwavelstok sprong, en-ie dingen in de kamer oplette, die-ie nog nooit meende gezien te hebben, trachtte-ie eerst de door moeder in blokjes gejaapte boterham-reepjes in gehoorzame volgorde in den kroes met lauwe melk te brokken - de korsten 't laatst mocht niet - toen, omdat de prop in z'n mond hoe langer hoe grooter en onhandelbaarder werd, slipte-ie de slaapkamer in, om te kijken of 't zuigelingetje al wakker was. Ze lee met 'r oogies open, keek naar de tullen gordijntjes en de rose strikken, of ze maling an de heele santepetie had. Ze was trotsch of ingebeeld, of te stom om voor den duvel te dansen. Want al zee je met de broodprop in je mond nog zoo lief: dag zussie, of: dag Lena, ze verdraaide 't 'r hoofie na je toe te draaien. Maar 'n mooie oogies as ze had - zoo groot as bikkels - en 'n lange zijjen wimpers, as van de pop in de etalagie-kast van 't kleeren-magazijn. Voorzichtig schoof-ie 'n stoel naast de wieg, klom 'r op en zette zich, om 't kale knikkertje beter te kunnen zien, op een van de zijleuningen.

'Zoo, me kleine meid,' praatte-ie inden zoeten geduldstoon van moeder, en nou 'r niemand was, om 't te verbieden, smokkelde-ie de prop in z'n knedende hand: 'Nou kom ik naast je zitten. Zal je lekkertjes slaapies doen?.... Of zal ik je eerst 'n vertelseltje vertellen?.... D'r was is 'n moeder, die boodschappen in de stad most doen, en die moeder had zeven kleine geitjes voor kinderen.... Weet je wat 'n geitje is?.... Dat bennen de witte beesies, die bebebeee roepen as ze honger hebben.... Pas op voor de wolf, as ik 'r niet ben, zee de moeder-geit, want da's 'n smerige dief, die, as-ie eenmaal in de kamer is, jullie allemaal met huid en haar opvreet.... Hoe vin je 't Lena?.... Wat 'n gemeenert he?.... Toen zee de moeder nog: je houdt de deur op slot, enne as ik tegen 't raam

klop, let je sekuur op dat me pooten wit bennen. Nou dag kindere! As je zoet ben breng ik 'n zalig-lekkere taart met sjelei van binnen, enne torentjes-bossekruid-van-konfituur van buiten, enne flikkies, enne schuimpies, enne limmenade-met-'n-rietje, enne ijswafeltjes voor jullie mee. Fijn, zeeen de zeven geitjes, enne ze deeen de pinnen op 't raam enne lieten de jalouzieen zakken, om niks te zien, enne ze dansten in 'n kringetje, omdat ze zoo schrikkelijk veel hielden van moeder, enne van taart met sjelei, enne van limmenade met 'n rietje, enne van ijsco-wafeltjes....'

Magdalena, die 'r paarse duimpje te pakken had, smakte met 'r zuiglipjes 'n uur in 't rond, en omdat 'r ouwe-mannetjes-hoofie in 't hoofdkussen-kuiltje verglee, keek ze met doddeldijne-oogjes, die nog geen besef van zulke droomverhalen hadden, van 'n wereld met echte wolven en echte geiten, van 'n huis zonder vader en moeder, en van 'n heldhaftig broertje, dat 'r boven op 'n stoelleuning spookhistories zat te vertellen.

'Zie je nou wel', ging Koertje voort, en nou-ie 'r kijkertjes naar zich toe gewend zag, de kleine, zwarte pupilgaatjes, waardoor je bij elkaar na binnen mocht koekeloeren: 'zie je nou wel dat 't 'n prachtig vertelsel is.... Wacht effen, dan haal ik me prentenboek d'r bij - dan ken je de zeven geitjes met d'r geite-gezichies enne de smiegd van 'n wolf met z'n varkeskop zelf zien, anders geloof-ie nog da'k je wat wijs maak....'

Zwiepen dee de deur achter 'm, dat de sprei van 't wiegje 'r rimpels van in 'r voorhoofd kreeg, en met 'n vaart behinkte-ie de trap naar zolder, telkens twee treeen tegelijk, hort, hort, en 't luik tjokte achter 'm neer, of 'r 'n band-van-'n-auto sprong, en z'n toffels keilde-ie in 'n hoek - allemaal dingen, die-ie niet mocht as moes thuis was - en met dezelfdeonstuimigheid holderdebolde-ie omlaag, de slaapkamer weer in, en de stapel prentenboeken, die-ie voor alle zekerheid meegesjouwd had, omdat-ie bij ervaring wist dat as je met een boek begon, je 'r niet mee uit kon scheien, glee met 'n roffel op 't zeil. Dat was 't makkelijkste.

De zuigeling, op 't punt in te lodderen, schrikte wakker, maar 'r duim bleef in 'r mondje - ze bekloof 'm alleen wat zenuwachtiger en keek schichtig naar 't pinkje, dat plots an 'r handje gegroeid leek.

'Jok ik nou?', vroeg 't jongske, zoo buiten adem, dat 't achter z'n flanelletje piepte: 'daar hebbie moeder-de-geit met d'r boodschappenmand, die ze gedag zeit. Nou sla ik 't blaadje om. Daar bennen de zeven gehoorzame geitjes. He! He! As je je oogies dicht doet, Lena, ken je niet zien.... Nou komt de wolf met z'n zwarte roetpoot... Maar mis, hoor! 't Oudste geitje, dat ben ik, zeit: je komt 'r niet in, gluuphannes! Ik herken je an je zwarte poot. As jij me moeder was, zou je 'n witte poot hebben. Stik maar, verdorie! Nou sla ik 't blaadje weer om. Daar hebbie de wolf die na de bakker loopt, de stiekeme dief, en z'n poot in 't vat met meel steekt. Dat weten de kleine geitjes natuurlijk niet. Begrijp-ie? Kind wat kijk-ie suf uit je oogen! He! He! As je gaat slapen, vertel ik geen snars meer. Nou sla ik 't blaadje weer om. Klop, klop, zee de wolf tegen 't raam, en nou loopt 't oudste jongetje na de ruit en vraagt: wie daar?.... Ik zee de wolf en stak z'n witte poot over 't kozijn. Nou sla ik 't blaadje om. Hap zeit de schooier, hap hap, en slokt de geitjes op. Beeeee! Beeeee! Maar d'r hielp geen moedertje lief tegen. Een kroop 'r onder 't bed en huilde zoo zachies, zoo zachies....'

'r Zelf heelemaal in, in de gruwel-gebeurtenis, vergat-ie 't zusje, dat as 'n marmotje, met twee rose knuistjes naast 'r hoofd, over de kleine mysterie-dingen, die elk kindje met zich mee in 't leven brengt, lag te droom-ademen en hij zou misschien niet eens meer aan 'r gedacht hebben, als de huisschel niet zeer nadrukkelijk, eenmaal, tweemaal, en toen nog eens geluid had. In 'n wip was-ie halfwege de trap na benejen, en zich op de zooveelste tree bukkend, zag-ie drie heeren voor de deur staan. De kleinste had 'n grooten gebogen neus, 'n wegduikende kin en 'n breede mondspleet in 'n gewriemel van grijzende bakkebaardjes. De wolf in 't prentenboek zag 'r precies zoo uit, ook met 'n puntboord, ook met 'n raredas.

'D'r is niemand thuis', riep 't ventje achter de deurruitjes, en met stijgende beteutering, nog kleiner dan anders, keek-ie op naar de dreiging der zes spiedende oogen.

'Doe is open, joggie', zee de wolf, en met 'n langen, blauwig-witten nagel, tikte-ie tegen 'n ruitje, dat 'r knorrend van op en neer ging.

"Ik mag voor me moeder niet open doen - me zuster en ik bennen alleen thuis', zee-ie schrieltjes, en z'n verwezen stemmetje stotterde de

holte van 't portaaltje door.

Toen begon de langste meneer, die 'n houten pijp-met-'n-dopje tusschen z'n tanden en kiezen met gouwen verlengstukjes bekauwde, met beenige vingerstompjes tegen de deur te kloppen, en de wolf plette z'n voorhoofd zoo tegen 'n ruitje, om beter de gang in te loeren, dat z'n vel zoo bleek wier as je vingers wanneer ze dood van de kou waren.

'As je niet dadelijk open doet, aap-van-'n-jongen', zee de wolf: haal ik 'n smid en laat 'k de deur opensteken. Zeg dat an je moeder!'

'Moeder is niet thuis', praatte-ie

huilerig, en om 'r van af te wezen, behinkte-ie op z'n sokken de trap, dee de slaapkamerdeur achter zich op slot, en hurkte weer in den leunstoel naast de wieg van de zuigeling. Maar de schel ging bezeten tekeer, an een stuk door. Die rammelde, mokerde, ratelde, as ze 't nog nooit in 'r hersens gekregen had. Rinkedekink! Rinkedekink! Nog krimmeneeler as wanneer de meneer-van-de-zijjen gordijnen 's nachts zoo laat thuis kwam, dat z'n vrouw de knippen op de deur had gedaan, en 'm voor schandaal van de heele buurt buiten liet schildwachten. Rinkedekink! As vader 'r was, zouen ze niet 't lef hebben beldeurtje te spelen. Die zou ze met d'r drieen, en met nog wel meer 'r bij, van de vlakte slaan. Rinkedekink! Kouwe rillingen kreeg-ie 'r van over z'n rug, en straks maakten ze zussie ook nog wakker. Eerst dacht-ie 'r over in moeder's bed onder de dekens te kruipen, maar dan in-eens kreeg-ie den inval, om 't raam op te schuiven, en ze nog is op veiligen afstand te zeggen, dat ze terug mosten kommen....

'Schei je d'r uit met je trekken an de bel!', schreeuwde-ie omlaag, en nou loosde-ie eindelijk ook de prop: 'as me vader komt, slaat-ie je op je falie!'

'Doe maar rustig open, jongen', zee toen 'n agent-met-witte-handschoenen-an: 'ze zallen je niks doen....'

Nou most 't. As 'n smeris 't zee, most 't. Anders trok-ie z'n handschoenen uit, en ging je in de paternosters mee na 't bureau.

Trillend van angst, hakkelde-ie de trap af, en zoo toen de deur

openkierde, kwamen ze 'r in, alle drie, de wolf't eerst, toen de lange met de pijp, toen de derde, die tenminste zoo fatsoenlijk was z'n voeten te vegen. Ze liepen na de huiskamer, en de een ging zitten in moeder's stoel, en die zee enkel maar: schrijf op, Jansen - 'n hangklok - 'n kast - 'n tafel - zes stoelen - 'n tapijt, twee bij drie - 'n kinderstoel. - En toen keken ze in de slaapkamer, en toen zee de kleine nog is: schrijf op Jansen - 'n ledikant - 'n kast - 'n tafel - vier stoelen - 'n wieg. - En toen be

gon Magdalena, gestoord in 'r slaap 'n keel op te zetten, of ze de drie indringers an wou vliegen. En toen keken ze nog effen in 't keukentje, waar Piet ze goeien dag zee, en leien 'n groot stuk papier neer, en gingen de trap weer af, en trokken de deur achter zich dicht.

'Huil jij maar niet, zuster', suste 't ventje: "t was niks hoor. Ze bennen alweer weg en hebben niks gemoerd.... Wil je nou wel is je mond houen?.... Je mag niet ondeugend zijn.... Zal ik je nog wat vertellen?.... Hebbie al gehoord van Kleinduimpie?.... Wat is 'r dan, zussie?.... Hebbie pijn in je buikie?.... Wat is 'r dan, me kleine schat?.... Wat scheelt 'r an, moeder's kindje?.... Zal moeder je 'n lekker warm kruikie voor je kouwe pooties geven?.... Zal moeder, dat, me schatte-kindje?....'

Werachies 't kruikie was heelemaal koud. Dat dorst-ie rustig te vullen. Dat had-ie al is tusschen de dekentjes mogen leggen. Eerst 't kraantje in de keuken opendraaien. Dan voorzichtig de lucifer, met je vingers uit de buurt en je oogen dicht. Pang, zeeen de blauwe vlammetjes. En nou de waterketel 'r op. Terwijl knoopte-ie 't wollen zakje, dat moeder zelf gebreid had, van 't tinnen kruikje, dat hij ook wel is in z'n bedje gekregen had, los, liet 't lauwe water wegloopen, en erg tevrejen met 't spelletje, wachtte-ie bij de aanrecht tot de ketel begon te zingen en 't water rookwolkjes blies, as vader's pijp. Toen kneep-ie keurig de gaskraan dicht, beurde den ketel van 't stel

- zwaar, hoor - was me 'n vrachie - en heet as 't verroeste hengsel was! - en handig mikkend liet-ie den dampenden straal uit de tuit in de opening van 't kruikje klukken tot 't tjok was. Bezig met 't opschroeven van 't tinnen dekseltje, gebeurde 't groote ongeluk. Want 't kruikje, kwaadaardig-heet, niet vast te houen, je vingertoppen schroeiend, buitelde als 'n tonnetje over 't tafelzeil, en in angst achteruitstappend, betrapte-ie de tuit van den op den grond staanden, noghalf-vollen ketel,

en 't kokend water floepte in 'n bijtende, knauwende geul over 't gezonde voetje. Ineens zat-ie op den wasemenden

vloer, trok 't been over z'n knie, en begon in z'n eentje te huilen, omdat 't zoo gemeen gloeide, en omdat-ie bang was voor 't standje bij zoo'n morsboel in 't drijvende keukentje. 't Eerste wat-ie dee was de dweil uit 't gootsteen-kastje halen, en met snikkerige kreuntjes, niet goed wetend hoe-ie z'n gebranden voet most bewegen, sopte-ie den plas en de lekstraaltjes in den emmer, tot 't haast droog werd, en je alleen nog maar de donkere moet in de planken en de keukenmat zag. 't Kruikje stopte-ie in 't wollen zakje, lei 't boven 't dekentje in de wieg, en de trappen opstrompelend, zocht-ie op zolder de weggetrapte toffels. Toen, doodelijk-wit, met blauwe kringetjes onder de oogen en met 't klamme zweet op z'n voorhoofdje door 't weee getrek van z'n voet in de te klein geworden pantoffel, ging-ie weer bij 't wiegje zitten, en toen moeder en vader bedrukt thuis kwamen - 't was bij den Rechter-commissaris geen malsch verhoor geweest, want in ieder geval had vader koperdraad van de fabriek voor z'n radio-toestel gebruikt - begon-ie opzettelijk hardop 'n verhaaltje uit 'n prentenboek op te zeggen, om ze niks van z'n ongehoorzaamheid met de lucifers, 't gas en den ketel te laten merken.

'Is 'r niks geweest, groote schat?', vroeg moeder, blij dat alles in orde was - ze had geen rustig oogenblik gehad bij de gedachte aan de twee kinderen alleen thuis.

'Ja, moeder, drie heeren', praatte-ie moeilijk, omdat de zeere voet van z'n been weg scheen te knagen.

'Drie heeren, voor wat?'

'Weet 'k niet, moe....'

'Groote God, kind, wat heb je?'

'Voel je je niet goed?' vroeg ze, schrikkend bij 't mager, geelbleek, vertrokken gezichtje.

'Ik heb niks....', trachtte-ie te glimlachen, maar as ze 'm niet opgevangen had, zou-ie zoo van den stoel op den grond zijn geglejen.

'Man!' Man!', gilde moeder.

En nou kwam vader, die, 't groote papier had gevonden, en haast net zoo bleek as 't jongetje zag, 'r ook bij. En vloekte as 'n ketter.

XI.

O, o, wat was dat kemiek, toen-ie uit z'n flauwte bijdraaide, - draaide, want alles in de kamer kringelde, zwiepte as 'n tol, die te harde meppen van de zweep had gekregen, draafde in de rondte, of de speeldoos met de mallemolen, de paardjes de clowns met d'r spierwitte snuiten en vuurrooie balletjes op d'r wangen en voorhoofd, pas door moeder was opgewonden, en de muziek 'r hop-marjannetje in speelde. De lamp wiegelde an 't plafond en de kalken ornamenten krompen of ze na benee zouenbladderen. Je ging op en neer, da-je niet wist waar je je most vastgrijpen, of je hoofd ondersteboven hing en je voet van gloeienden steen almaar 'n gat in de zoldering wou trappen.

Vader's stem, die zoo raar-dunnetjes klonk, of-ie in 'n dicht-gekuipt vat zat - Jan Huigen in de ton, met 'n hoepeltje 'r om, Jan Huigen, Jan Huigen.... - ze zongen dat je hart 'r bij klokte en 't ijskouwe zweet tusschen de stekels van je haren siepelde vader's stem zee achter de muren: 'Koert, me jongetje, me schat, wat is 'r met je gebeurd?' - En dan antwoordde-ie met nabinnen-gekrulde lippen, die zoo stijf anvoelden as rolletjes leer, en z'n eigen geluid klepperde dwars door z'n bevroren hersens: 'Hupfaldera... Doe de deur dicht, want me haren waaien van me kop....' Hupfaldera....' En dan hoorde je moeder boven op 't dak, bij Peerie en Meerie en de spreeuwen-moeder-met-'n-worm-in-d'r-bek, angstig-zachies huilen, an een stuk huilen: 'Ach lieve God, 't kind gaat onder me handen dood! Koertje! Jongen! Wat is 'r me schattekind?' - En dan zee-ie met na z'n tandvleesch opgetrokken lippen, die haast niet in beweging te brengen waren: '...As je 't dak stil ken houen, moeder, en de schoorsteenen niet zoo dronken zwabberen, kom ik de trappen op.... Hoor-ie me? ... Koeien ... Waar schuil-je dan....'

Moeder lee op d'r knieen voor 't groote bed, en vader liet 'm an iets ruiken, toen-ie uit z'n zatten slaap wakker werd.

'God zij geprezen,' zee moeder, en ze drukte z'n hoofd zoo tegen 'r bloes, dat-ie de baleinen van 'r corset voelde, en 'r tranen bij z'n oor op 't kussen drupten.

'Waarom huil je, moeder?' vroeg-ie, de kamer nou ook herkennend: '....hoe laat is 't, vader?.... O, nee, je horlogie is nog niet werom, wat?.... He, moeder, wat ben 'k nat over me boddie.... En gedroomd as 'k heb, zoo'n merakel.... Nou ga 'k me ankleejen....'

'Je leit,' zee vader toen, en 't flesschie hield-ie nog altijd bij z'n neus en 't perste de tranen in je oogen zoo scherp as mosterd as 't was: 'je leit in je pakkie op moeder 'r bed, jongen! Zeg ons nou wat 'r gebeurd is?.... Hei-je ergens pijn?.... Ben je gevallen?.... Nou dan - we zallen niet boos op je zijn, as je niet jokt....'

Met glazige oogen keek 't kind van vader's bleeken kop naar moeder met 'r Zondagschen hoed. En omdat tegelijk met 't bewustzijn de vlijmende, stekende schrijning van den verbranden voet, feller nog dan straks begon te folteren, biechtte-ie hortend, bang voor verwijten en voor vader's zwijgen, wat 'r met den ketel kokendwater gebeurd was, en hoe-ie de smurrie in 't keukentje keurig met de dweil had geredderd. Toen wou moeder de kous uittrekken en zich haastig overtuigen of 't erg was, maar 't jongske gilde zoo, dat de kous an z'n voet vastgegroeid was, dat de vrouw, die door 'r gloeiende tranen niks meer zag, de schaar an 'r man most geven, om den boel voorzichtig los te knippen, en 't kleine pootje met 't paars-rauwe vleesch en de gezwollen, witte bulten, uit z'n gevangenis kwam.

'Daar heeft 't schaap mee rondgeloopen,' snikte de vrouw, en misschien voor 't eerst in 'r huwelijk verweet ze, om 'r dadelijk, bij de slaafsche geslagenheid van den man, spijt van te hebben: 'dat komt 'r ook van, as je in alles je zin doet, as je nooit vraagt, nooit overlegt, en ik alleen voor de onplezierige dingen en de ellende meetel! Ik dorst ze niet alleen te laten! Kijk nou is an! Kijk me zoo'n voetje is! Nou kan 't schaap heelemaal niet meer loopen....'

Vader zee niks. D'r viel ook niks te zeggen. Want moeder huilde, Koertje lee met z'n hoofd in 't kussen te grienen, omdat z'n been nou wel afgezet zou worden - was 't niet met den schillenman gebeurd, die 'n

heipaal op z'n bast had gekregen? - en de zuigeling, verschrikt door de ongewone geluiden, dee precies wat ze met den deurwaarder en de getuigen gedaan had: ze gierde boven alles uit.

'Nou, nou!', trachtte de electricien te sussen, en in z'n houdingloosheid - de dampen sloegen 'm uit om dat van den jongen, en 't exploot-van-beslag - bukte-ie zich over 't hoofdje van 't snikkende kereltje, dat-ie tegen God en de wereld zou hebben verdedigd, waarmee-ie gek was, dat-ie geen seconde zou kunnen missen - en met z'n ruwe, eeltige werkhand, streelde-ie de blonde haren en 't bloote kuitje, zich de lippen bebijtend, om 't zelf niet uit te barsten. Toen, omdat 't 'm te machtig wier, stond-ie met 'n ruk van 't bed op, stommelde de gang op en neer, smeet de keukenkast open, en 'n schoonen linnen doek an reepen scheurend, wikkelde-ie 't voetje in de slaolie, die nog in 't tranende fleschje was. Moeder hielp en zee allemaal lieve, troostende woordjes: 'Goed zoo, schattejongen.... En 't was heel dapper van je, dat je zusje 'n warme kruik wou geven.... En die voet is niks.... Dat gaat in 'n paar dagen over.... En nou mag-ie de heele dag in moeder's bed blijven, met al je prentenboeken, hoor-ie?.... En as ik daar uit ga, koop ik nog 'n zoo mooi prentenboek voor jeas je nog nooit heb gezien.... Zoo, nog 'n lappie en nou wat watten 'r om heen, dat 'r geen koud vuur bij kan kommen, he?.... Lekker, he?... Doe 't nou nog pijn?... Nee, he?... Me liefste... Me groote, fiksche jongen....' En ze dee weer niks as glimlachen, maar 't was toch niet 'r gewone lach, omdat 'r oogen zoo dik en rood en gezwollen waren, of ze voor vader uien gepeld had, en de lucht van dat smerige goedje 'r dwars had gezeten. D'r Zondagsche hoed ging in de kast, en d'r bloes met de koperen knoopies hing ze netjes uit, en met Magdelena an 'r borst kwam ze naast 'm zitten, zoo heerlijk dichtebij, en met 'r vrije hand hield ze zijn hand vast. Was dat fijn, ziek te wezen! De stomme voet, die op de keteltuit getrapt had, klopte wel of d'r nijdige dwergies en kabouters onder 't dek zaten, maar in 't groote bed, en moeder, die nou meer na hem as na 't kind keek - 't was om 'r haasie-over bij te springen. Zalig.

'Ik wier ineene zoo raar in me hoofd, moeder,' babbelde-ie na: '....toen jullie binnen kwammen, da'k je niemeer zag.... Wat je toch ken overkommen, watte?.... Eerst de schrik met de wolf, die d'r in wou... As-ie an me zussie was gekommen, ha'k 'm 't broodmes door z'n ribbekast gestoken....'

'Wie was 'r hier, jongen?'





'Asjeblief,' zei vader, 'r 't papier met 't groote, rooie zegel toonend.

'Wat kan ons dat schelen,' glimlachte ze: 'as wij en de kinderen maar gezond zijn, komt 'r de rest niet op an,' en ze haalde vader na zich toe, en gaf 'm 'n dikke zoen op z'n olievingers, en terwijl ze 'm schrikkelijk-lief ankeek, zei ze nog: "k heb 'r daarnet niks van gemeend, schat.... Al wat jij doet, is goed, hoor-ie?'

Op 't groote bed, om 'm heelemaal te verwennen, kreeg 't

mannetje-met-de-blauwe-oogen 'n boterham met hagelslag en 'n kroes warme melk. Vader en moeder dronken koffie in de keuken, en praatten zoo zachies, dat je dacht, dat ze 'r niet meer waren. Zussie sliep en buiten tjilpten de vogels. Met z'n vingers de hagelslag-vezeltjes zuinig van 't dek rapend, as ze bij 't voorzichtig happen 'r toch zonder 'n geluid vandoor wouen gaan, lei-ie te prakkizeeren hoe dolletjes 't was, as je lang ziek kon blijven, met je prentenboeken bij je, en met moeder naast je. Nou deelde-ie gelijk op met de ander, die moeder zoo lang in beslag had gehouen. En moeder kwam om 'n haverklap binnen, pakte en vertroetelde 'm, en vergat in de wiegte kijken. Fijn. 't Kon 'm niks meer schelen of z'n voet lee te hameren. Hardop begon-ie de verhalen te lezen, in 'n stemming om 'r bij te zingen. Maar tegen den laten middag, toen moeder bij 'm zat te verstellen, werd-ie kribbig en humeurig, huilde-ie om 'n kleinigheid, klaagde-ie dat z'n teenen zoo brandden, wou-ie de windsels 'r af, en toen moeder met vochtige oogen zei dat 't niet mocht, dat vader den dokter was gaan halen, schreeuwde-ie 't kleine meissie wakker, wou-ie geen dokter, en met moeite kreeg ze 't gedaan, dat-ie niet zelf de reepen linnen lostrok. Om 'm stil te houden en af te leiden, vertelde ze 't eene ouwe vertelseltje na 't andere. Dan bleef-ie rustig liggen en als ze in z'n blauwe, luisterende oogen keek, de oogen, die enkel schenen te leven, om de wonderen uit haar mond te drinken, en ze 'r aan dacht hoe ze langzaam 't allerheiligste tusschen de lange, zijjen wimpers had zien ontwaken, elk uur wat anders, nieuws,

aanbiddelijkers en 't mager gezichtje nu zoo plotseling bloeiend en fleurig leek, had ze moeite om niet an de deur te gaan staan, om te zien waar 'r man bleef.

'Wat kijk je nou op dat glazen staafie, da'k onder me arm most houen?', vroeg 't ventje, toen de gordijnen neer waren gelaten en de lamp brandde.

'Ik kijk hoe warm je ben,' praatte ze schor, want 't zilver kolommetje liep wild boven bloedwarmte uit.

'Mag ik ook is zien, moeder?'

'Zeker, m'n jongen.'

'Ik zie enkel streepies.... Vertel is hoe 't is....'

'Dat ken ik je niet vertellen, m'n schat....'

'Ken je zoo heet worden, da-je net as water overkookt....?'

'Nee, jongen....', zei ze met kloppende slapen - ze zag enkel 't dof-glimmend lijntje, opgekropen tot bij de 39.

D'r loopt iets langs me rug, moeder.... Nou ben ik zoo koud.... Stop je 't dek in, moeder....'

Tien, twintig tellen lag-ie stil, moeilijk hijgend, en z'n gesloten oogen scholen zoo diep in de kassen, z'n gelaat was zoo wit, of de lamp tegen vale schaduwen in lichtte en op 't punt was uit te knetteren.

'Nou is de slang van me rug weg, moeder.... Nou voel ik me weer kiplekker.... Zal ik jou en zussie 'n verhaaltje vertellen?.... D'r was is 'n moeder, net as jij, en die d'r dochtertje was gestorven....'

'Vertel liever wat anders, liefste schat,', drong ze huiverig aan - ze wist niet wat 'r bij 't gekwijn van de lamp gebeurde - ze keek as 'n zottin naar de donkerste plekken van de kamer - telkens weer met over 'r hoofd golvende, kil-rijzende haren. Was dat ook'n daggie geweest, 'n ruw,

krankzinnig dagje, met 't wachten benee in 't Huis van bewaring, achter de ijzeren deur, en 't zenuw-gevlam bij de gedachte, dat je dood-eerlijke man misschien.... - en de thuiskomst bij 't schatte-kereltje, dat z'n pijn in had gehouen - en 't dreigend schandaal, as de executie doorging. Nee, d'r waren tijjen, da-je niet wist hoe van de menschen los te kommen, en alleen door de oogen van je kinderen in God bleef gelooven....

Even woelde Koertje onrustig. Dan hield-ie drenserig aan.

'Laat me nou uitvertellen, moeder.... 't Is zoo'n prachtig verhaal - je weet 't toch wel - van die moeder, die d'r dochtertje kwijt was, enne toen overal ging vragen of ze ook iemand gezien hadden, die met 'r weg was geloopen?.... Toen kwam ze eerst 'n vrouw tegen en die vrouw zee: as ik je mooie, lange haren af mag knippen, zal ik je wijzen waar-ie met 't kind na toe is geloopen. Neem u mijn haren gerust, als ik maar weet waar me kind is gebleven, zee de moeder. Toen nam de vrouw 'n schaar zoo lang as me armen, en toen vielen al de haren op den grond. Hij is langs de muur gegaan, zee de vrouw en ze vlocht van die moeder d'r haren 'n vlecht, en je mot altijd de muur volgen, dan vind je de man met je kindje, dat niet meer kan eten, niet meer drinken, niet meer praten. Toen liep de moeder langs den muur, maar toen kon ze niet verder, want 'r was 'n vaart met bliekies en scholletjes d'r in, en daar kon ze niet over. Ach, veerman, zee de moeder, wil u mij asjeblief overzetten?.... Heit u centen, zee de veerman. Nee, zee moeder, want de tijjen bennen bar slecht en me man is z'n betrekking kwijt. As u mijn uw mooie, zwarte oogen geeft, zee toen de veerman, zal ik u overzetten en u zeggen, waar de man met uw kindje, dat niet meer spelen en niet meer kijken kan, heen is geloopen. Neem u mijn oogen, zee de moeder, as ik me kindje werom krijg. Toen nam de veerman de oogen.... Wat dee-ie 'r mee, moeder?.... Moeder!'

'Dat weet 'k niet, jongen,' zei moeder, en ze boog diep over de naald, die z'n steek kwijt was geraakt.

'Toen nam de veerman de oogen en toen bracht-ie de moeder an den anderen kant van de vaart, en zee: waar die lichies schijnen, daar woont de man. Maar dat waren allemaal dwaallichies. Enne as je d'r dicht bij kwam, zag

je ze weer veel verder. En de moederkon heelemaal niks zien, omdat ze 'r oogen an de veerman gegeven had. Toen kwam ze 'n zieken man tegen, die zoo ziek was, dat as je z'n hand anraakte je zelf ook ziek werd en nooit meer beter kon worden. Ik zal u, zee de zieke man, ik zal u bij uw kindje brengen, dat niet meer hooren en niet meer zingen kan, as u mijn handen wil verwarmen, want ik ben zoo koud as Koertje, die z'n voet het verbrand, en ik klappertand net zoo.... Hoor je moeder, hoe me kiezen op en neer kennen dansen?.... Moeder!.... Voel me handen is, moeder!....'

Ze hield 'r oogen zelf gesloten en greep op den tast 't kleume handje van 't kind.

'Ik zal, zee de moeder, uw hand verwarmen, as u mij bij m'n dochtertje brengt. Enne toen hield de zieke man 'r bij 'r hand vast, en trok 'r mee de bergen op, maar ze werd zoo moe, enne ze was zoo ziek, dat ze niet verder kon en op 'n harden steen most zitten. We bennen d'r, zee de zieke man. Enne de dwaallichies kwammen allemaal dichtebij, enne toen zee de stem van 'r dochter: Hier ben ik, moeslief, en toen vielen 'r tranen uit d'r blinde, dooie oogen, enne toen vloog ze met de dwaallichies mee... Uit. Me vertelsel is uit. Nou weet 'k 'r nog een, moeder. Luister je....?'

Maar de huisdeur benee werd geopend. En zoo toen-ie krakende schoenen op de trap hoorde, zei 't kereltje geen woord meer, doods-angstig voor de meneer met de gouwen bril, die moeder in de dagen toen Magdalena gebracht wier, drankies en zalfies had voorgeschreven. Vader boog nou ook over 't bed. En de lappen werden van den voet afgenomen, zoo zachies dat 't geen pijn dee.

En de gouwen bril hing

dicht op z'n grooten teen, waarvan de nagel geknipt most worden en de dokter bekeek 't glazen staafie met 't zilveren kolommetje, en zee geen woord. Toen most vader foel-spiet met 'n papiertje na de apotheek, en op de gang hoorde je 'm z'n centen tellen, of-ie genoeg had, en de dokter liet 'm 'n heele poos op 't glazen staafie zuigen, om te zien hoe warm 't achter z'n lippen was.

'As je nou stil blijft liggen, en doet wat moeder je zegt, komt 't van de week in orde', zei dokter, wachtend op de zalf en de zwachtels.

Maar zoo heel gauw lukte 't niet.

XII.

Nou nam moeder 't 'r effen van, om 'r zuster in Heerlen, met wie ze 'n heele poos niet goed was geweest, omdat geloof met geloofmost trouwen, eindelijk weer is 'n briefie te schrijven. De zon, oranje-rood, op 't punt heen te glijden achter 'n indigo-wolke-bergkam, zette 't opgeruimd keukentje, met z'n proper geglim van emaille pannetjes, blikwerk en boven de kastranden monter-glanzende borden en schalen, in 'n zoo lekker badje, dat Piet, over z'n gewoonte-doen heen, de roepende en zingende vogels buiten, met z'n fel gefluit overblufte. Door 'r moeheid, na 't gesloof van den dag en de inzakking van 'r zenuwen, was ze na den aanhef: 'Lieve, beste zuster....', die 'r plots in sentimenteele verteedering aan de jeugdjaren, 't meisjesdoen, en de gestorven ouders, terug deed denken, met 'n wilde, onevenwichtige uitbarsting begonnen te snikken. 't Kropte 'r zoo allemaal, en 't kon je zoo zalig verluchten, om midden in je gehuil, God-die-'t-alles-zag, bij je gevoel van ellende, bij 't schudden van je rug en 't toewringen van je keel, as 'n kind, dat z'n weg kwijt was, deemoedig-hartstochtelijk an te roepen. Maar nou schreef ze. 'r Pen doopte in 't fleschje en as de inkt te dik werd, wreef ze de letters met 'n stukje vloeipapier na, om 't 'r netjes te laten uitzien.Lieve, beste Toosje!



Wees niet boos, en kop nou eens niet, dat ik je gelukwensch bij de geboorte van Magdalena, onze kleine schat, eerst vanavond beantwoord. We hebben een boel narigheid ondervonden. Mijn hoofd stond er niet na, om je op mijn gemak te schrijven, en ik wou je liever niet met een klachtenbrief, want jij heb ook genoeg ondervonden, lastig vallen, maar je ben mijn eenige zuster, en lieve Toos, ik moet mijn hart even uitstorten. Soms ben ik bang voor de toekomst, en lig ik 's nachts wakker, omdat het eene verdrietige na het andere komt. Koert, die

vandaag een los karweitje heeft, is zijn betrekking kwijt geraakt. Misschien door zijn eigen fout, want hij is driftig. En dat zou nog niet het ergste zijn, als er op de fabriek niet gestolen was, en hij, ofschoon hij er net zoo onschuldig aan is als ik, niet onder verdenking stond. We zijn eergister bij den rechtercommissaris geweest, en die zei zelf dat 't wel los zal loopen, want in de eerste plaats zijn er geen bewijzen, en in de tweede plaats is het gelogen. Toen we thuis kwamen, want ik was meegegaan, omdat ik zoo vreeselijk ongerust was, had de huisheer opgestookt door adders uit de buurt, - ik meen dat woord waarachtig, want wat hebben ze er aan een evenmensch te bekladden en in het ongeluk te storten?

- op de meubelen beslag laten leggen. En onze kleine jongen, die door God's wil met zoo'nzieligen voet op de wereld gekomen is, had in zijn speelschheid een ketel kokend water over zijn gezonden voet gekregen. Ik zal het mezelf nooit vergeven dat ik de twee kinderen een uur alleen heb gelaten. Je mag dat als moeder niet, maar wie kon denken, dat de jongen, die nooit iets onvertogens doet, op de inval zou komen om zijn kleine zusje een warme kruik te geven? Nou legt onze jongen sinds twee dagen met leelijke koortsen, omdat de blaren aan het voetje opengegaan zijn en er vuil bij is gekomen. Ik heb geen hoofd meer, lieve Toos. Het is te veel bij mekaar. Twee nachten heb ik met hem rondgetobd, en ik maak me er bang over, dat ik mijn melk op die manier voor mijn meisje zal verliezen, en dan ben ik nog verder van huis. Vroeger noemden jullie me Lachebekje, maar het kost je moeite om te blijven lachen, al probeer ik het voor mijn man en mijn kleinen Koert, die geen pijn voelt als ik maar bij zijn bed blijf zitten en hem verhalen vertel. Ik wil je wel biechten, dat ik dikwijls niet weet wat ik vertel, en dat de tranen me dwars zitten, als het kind de vreemdste dingen zegt. Soms denk ik, dat we hem niet zullen behouden, en dat maakt me dan gek van verdriet. Want, niet waar, lieve Toos, waarvoor leven wij menschen anders dan voor onze kinderen? Eerst als je onze leeftijd bereikt heb, besef je wat je je eigen moeder en vader tekort heb gedaan, en als moeder tob je telkens weer dat je je kinderen tekort doet. Toen ik gister boodschappen moest doen, en Koert zoolang op onzen zieken jongen en op het kleine dotje lette, ben ik voor het eerst sinds jaren de Parochiekerk binnengeloopen. En.... de rest begrijp je. Ik dacht eerst dat hij er kwaad om zou zijn, want geheimen heb ik niet voor hem. Hij zei enkel: dat moet je voor je zelf weten. Zoo staan de zaken. Ken jij geen

middel bedenken, om ons te helpen? Al doe je het dan maar voor mij en voor de kinderen. Ik weet niet hoe ik er de volgende dagen moet komen. We zijn in geen Bus en de apotheker levert niet anders als boter bij de visch. Groet je twee jongens, die nou wel groote mannen moeten zijn, en wees van harte omhelsd door je liefhebbende Riek.

P.S. Vanmorgen is de koorts iets minder. Gister was het nog 39.2.



Zoover klaar bleef ze met den penhouder tusschen 'r tanden an een stuk piekeren, of ze den brief,met z'n gebedel, zou wegdoen. Je kon 't haast niet tegenover 'n zuster, met wie je zoolang overhoop had gelegen, die je 't laatst bij 'n graf had gezien, en die jou toen zelfs geen hand wou geven, omdat Koert 'r bij was. Je kon 't haast niet, maar 't moest. 'r Was geen andere uitweg. En had Toos niet geschreven, dat 't 'r voor den wind ging nou ze uitkeering had as weduwe, en 'r twee zoons in de mijnen werkten, en ze zoo rijk 'r brood verdiende....

Toen 't omgekruld postzegeltje, in de warmte van 'r zak tot 'n prulletje gekrompen, eindelijk op de enveloppe plakte, liet ze de deur even anstaan, wipte ze over naar de brievenbus aan de overzij, en schrikte. De jalouzie van de slaapkamer, waar de kinderen sliepen, werd 'n eind opgetrokken. Dan was 't zieke schaap al z'n leven opgestaan, liep-ie te kreupelen, terwijl de dokter 't zoo verbojen had. Hijgend van 't krankzinnig-hard loopen, stoof ze de slaapkamer in, nog terwijl de jalouzie-latten tegen de raam-sponnen klepperden. Maar hij was met 'n vaart onder 't dek geschoten en klaagde met angstige koortsoogen.

'Waarom?' vroeg-ie schor, zich inhoudend om 't zusje niet wakker te maken: 'ben je weggeloopen?'

'Akelig kind', zei ze, onthutst 't dek opslaand, om te zien of 't verband niet verschoven was: 'je weet toch dat je niet loopen mag! Mot je voor je leven ongelukkig blijven! D'r zal niemand meer van je houen

vader niet, zusje niet, ik niet - as je zoo schandelijk te keer gaat. Mag je moeder zoo laten schrikken! Ik heb je nog nooit 'n tik gegeven, maar as je 't weer durft, krijg je 'n pak ransel van me, nare, nare jongen!'

Ze zei 't hortend, met de tranen in 'r stem en met de reflex-gebaren van iemand, die zich tegen 'n aanval verdedigt. Ze had 'm kunnen slaan, nu de linnen zwachtels over de wreef waren gegleden en de wond onder 't glimmen van de zalf rauwer en rooder leek.

'Je mot ons niet alleen laten,' drensde-ie, en 't leek of z'n schorheid op z'n longetjes oversloeg: 'ik heb je de trap hooren afgaan, en de deur zachies opendoen, enne toen zee zij: moeder wil niks meer van ons weten - moeder is met vader 't bosch ingegaan

- enne as je broodkruimpies achter je neersmijt, om de weg te onthouen, vreten de vogels, vreten Peerie en Meerie de kruimpies op, enne dan weten wij de weg niemeer.... Toen ben ik van de berg gesprongen, om te zien waar je na toe was....'

'Ach, me liefste schatte-jongen', troostte ze, en'r boosheid heelemaal vergetend, sloot ze 'm in 'r armen, en drukte ze 't gloeiend hoofdje tegen zich an: 'dacht je nou, dat moeder 'r moederskinnie en 't arme, kleine zusje zoo maar an d'r lot zou overlaten?'

'Waarom loop je dan stiekem weg?'

'Omdat ik 'n brief an tante Toos in de bus heb gestoken'....

'Blijf je hier bij me zitten?'

'Natuurlijk, m'n schat'....

Kreunend, maar toch echt-tevreden, dat-ie haar lieve hand mocht vasthouden, glee-ie in 't hoofdkussen terug.

'Nou zal ik eerst effen je stoute voet voorzien', zei ze, z'n tegenstribbelend vuistje kussend: 'heb-ie erge pijn?'

'D'r zat strakkies 'n heusche rat an me hiel te knabbelen....'

'Dat heb-ie je verbeeld, vent', praatte ze, en 't rilde 'r rug langs: "r zijn hier geen ratten....'

'Wellis', zei-ie, zich prettig uit-rekkend, omdat de enkele handen van moeder rond den omzwachtelden voet, de pijnen al dejen vluchten: "t Was die groote kanjer uit 't riool.... Die met z'n snor en z'n naalden-staart, die met zoo'n vaart langs de wallekant schiet.... Hij zat zoo lollig, moeder, met z'n voorste pooten in de hoogte en 'n gouwen bril op z'n neus, da'k onder dekens most lachen, om zussie niet wakker te maken....

Wat hij-jij, verdorie, uitgehaald, zee-ie....'

'Je mag geen verdorie zeggen, schat, da's 'n leelijk woord...'

'En zij zeit 't ook....'

'Wie?'

"t Wasch-merakel van benejen,...'

'Je hoeft niet alles na te zeggen, wat anderen voorzeggen, schat.... Doe 'k je geen pijn?.... En wat zee de brutale Ratteman met z'n gouwen bril?'

'Hij zee: wat hei-je verdorie uitgehaald? - dat zee hij, ik niet, moeder.... Je ouwers hebben je nog zoo verbojen.... Wie niet hooren wil, mot voelen.... Enne toen zee-ie: doe de lappies met de boterolie uit 't potje 'r af, dan zal ik is kijken. Je blijft 'r af, zee ik. Toen zee hij: je mot niet zoo'n groote braniebek opzetten, want as ikke dat nou ook doe, schreeuwen we samen de buurt bij mekaar, enne dan is 't donderen. Toen zee ik: 't mag niet. Toen hij weer: alles mag. Ik steel as de raven, da'k 'r scheel van zie, en niemand doet, me wat. De kater van benejen, die 't Lommerdbriefie van je vader z'n horlogie zoo vuil toegetakeld het, smeert 'm over de schutting as-ie mijn in de spiezen krijgt. Al jouw prentenboeken ken ik net zoo goed as jij op me duimpie.... Zoo, hou jij je voet nou is keurig-stil as 'n groote jongen, die niet kleinzeerig is. Nou kijk ik door de glaasies van me brillehuis.... Waar 't nou zeer doet, zal ik de pijn wegknabbelen.... Au!.... Au!....

'Doe 'k 't niet zachies genoeg, jongetje?'

'D'r trok 'n scheut totin me heupen.... He!.... He!.... Ik hou alles, alles,

alles van jou, moeder.... Jij ben me groote zuster en vader is me groote broer.... Waar is me groote broer?' 'Die komt strakkies....'

'As me gebrande voet nou nog zieker wordt, wat gebeurt 'r dan, moeder?' 'Die wordt niet zieker - die wordt beter....'

'Maar as....?'

'Dan doen we 'r nog meer lappies om'....

'Waar hebben ze 't been van de schillen-man gelaten?'

'Ik begrijp je niet, kind....'

'Die het toch 'n heipaal op z'n boddie gekregen, enne toen hebben ze z'n been met 'n cirkelzaag afgezaagd.... As ze 't bij mijn maar niet probeeren, hoor je moeder?....

O, mot nou weer 't staafie in me mond? Dat doe je zeker, da'k niet langer zal klessen....

'k Hei 't door.... En as 'k 'm nou stuk bijt?.... Dan ken je niemeer kijken hoe 't fornuisie bij me van binnen brandt....'

'Dat zou 'k niet doen, liefste, want dan zou je de glassplinters en 't zilveren goedje, dat vergif is, in je maagie krijgen, en dan zou je nog veel zieker worden, omdat we 'r daar niet met lappies bij kennen. Zoo, nou is je schattepootje fijn ingepakt en doet 't geen sikkepit pijn meer.... Nou vijf minuten niet babbelen, en je lippen fijn om 't staafie houen.... Terwijl geef ik kleine Magda 'n schoone luier....'

Handig as moeder 't op 't gevoel in de schemer dee, omdat ze de lamp niet wou opsteken. Hiep, gingen de twee poppe-voetjes de hoogte in - hiep, zag je de bloote bibbels - hiep, ging de natte luier in de emmer - wat 'n last met zoo'n kind dat niet droog wou worden - hiep, dee moeder olie op 'n watje - hiep, sneeuwde 't uit de poeierdoos - hiep, kwam de schoone luier, die moeder vouwde, of d'r 'n soldate-steek van most komme - hiep, haakte ze de veiligheidsspeld door de punten, dat-je je hart vasthield of ze 't wurm in d'r beenen zou prikken.... Wat 'n

bereddering met dat mensche-grutje.... Dan hadden de moeders bij de dieren 't heel wat makkelijker....

Die trokken zich d'r niemedal van an.... Stel je voor dat 't hondje-van-de-kruijenier, die laatst zoo om de kar van 't Huizer vischboertje, met d'r vrind, de Kees-met-de-mopsekop, heen had gedraaid, en die nou kindertjes wachtte, ook met natte en droge luiers an de slag

most gaan, hahaha!....

'Koertje, m'n engel, je mondje toe houen, anders kan ik niet zien of de koorts minder wordt....'

'Ja, moeder', en hap-hap, as de schol, die geen asem kon krijgen, smakte-ie z'n kurken lippen weer om de streepjes tot bij 't glazen bolletje.

Nou werd zussie ingebakerd, pruttelde ze,omdat ze an niks anders as eten en drinken dacht, klonk moeder's stem, waaraan je vast scheen te zitten, waarvan je elk klankje, elk fluisterinkje in 't donkerste donker begreep, over de kuil van 't andere bedje: 'Dag groote meid.... Dag vrouwtje met je groote oogen.... Steek nou maar je suikerduimpje in je mondje, en denk heel, heel lief aan je zieken broer, dan is-ie morgen weer beter..... Dag..... Dag..... En niet huilen, hoor je.... Ziezoo.... Nou mag jij, m'n jongen, weer heel-zachies praten, als ik 't staafie uit je mond heb gehaald....

En effen geduld, want moeder kan hier niet kijken....'

Bij 't keukenraam - Piet verroerde zich al niet meer - die zat weggedommeld op stok - zocht ze 't kwikkolommetje, dat in de parelmoeren glimmering van 't thermometer-glas bijna niet te vinden was. Met 'r nagel schoof ze streepje na streepje

voorbij, tot 'r hart bij 't angstige 39.8 - stijgende koorts - zenuw-wild klopte. 'En?' vroeg de electricien, met 'n pakje-van-verrassing binnenkomend - as-ie centen gebeurd had, most 'r 'n kleinigheid voor 't mannetje-met-de-blauwe-oogen af

- en toen-ie vlugger dan z'n vrouw, die nog trachtte te glimlachen, gevonden had, zei-ie geen woord meer.

Zich alleen over 't bed buigend, wond-ie de papieren van 't pakje en hakkelde met 'n stem, die vreemd-donker klonk: 'Dag mannetje, dag vader's kereltje.... Nou raai je nooit wa'k voor je heb meegebracht!... Niet schrikken, hoor.... Want 't leeft echt...'

Zachtjes wond-ie de veer op, en ineene begon de witte muis as 'n razende in de waschkom te tollen - en piepen as-ie dee - of de kater-van-benejen 'm achterna zat....

'Zeg je niks, mannetje?' vroeg vader angstig, en z'n stugge vingers verknepen de wol van de deken, of-ie z'n machteloosheid an iemand wou koelen.

'Ik heb zoo'n pijn, groote broer', klaagde 't kind enkel. An vader, die 'n man was, dorst-ie 't beter te zeggen. Want mannen huilden nooit zooas moeders.

Den volgenden avond kwam 'r 'n telegram uit Heerlen: 'Laat Koert hier kommen. Ik weet goed werk. Toos.'

XIII.

Al had 'r in 't telegram honderd-maal meer gestaan, zouen ze 'r geen hoofden voor gehad hebben. Moeder werd alleen witter as 't beddelaken, toen 'r zoo laat, op zoo'n ongewoon uur, en zoo brutaal gebeld wier. En vader zelf verbouwereerd, niet op dat nijdig gerinkel ineene verdacht, keek moeder in de oogen - wat 'r an de hand kon wezen, en of-ie nog open zou maken. 'Ik zal wel', zee ze, naar de trap gaand. Onder 't licht van de lamp, hadden twee bleeke gezichten, vermoeid door 't getob met den jongen, in spanning door 't gelui, 't felle, opdringende, mekaar met'n vonkenden schrik-scheeuw der pupillen, 'n mee-luisteren der verstarde wimpers en 'n onthutsing der gelaatszenuwen, toegeroepen, dat 't enkel dat kon zijn.... Dat. Ze zagen gelijktijdig de tressen, de pet van 'n Rijksveldwachter, die met 'n erge boodschap kwam. Radio-telegrammen, had de electricien zoo dikwijls gezeid, zenden menschen, die mekaar goed van binnen kennen, elkander elke seconde, as ze d'r oogen maar

laten werken. 't Begon as je mekaar in 't groote Mieren nest vond, en 't eindigde, as de troebele mist van den Dood met z'n Radio-teekens GN - goeien nacht-zei.'Goddank', hijgde moeder, en 'r hart klopte in 'r keel: "k heb motten afteekenen - 'n telegram - van Toos uit Heerlen....' Vader schrokte de letters van 't blauwe papiertje, met 't witte zegel, gromde alleen: 'Valt me niet in! 'k Laat me zieke jongen niet an z'n lot over....' En ze keken 'r niet verder naar om. Want boven 't verschrompeld laken lei 'n gloeiend-rood kinder-bolletje, dat nog geen tien tellen gelejen ziekelijk-geel was geweest. Anders zou-ie hebben moeten weten. Nou hield-ie, klaar-wakker z'n oogen dicht, tevrejen dat ze allebei bij 'm in de kamer waren, maar te bekropen-door-verveling en moeheid, om 'n mond open te doen.

'Ga jij nou slapen', fluisterde moeder: 'vannacht ben je ook haast niet uit je kleeren geweest.... Toe nou, liefste....'

'Nee', zei-ie. D'r had 'm nou niemand wat in den weg motten leggen. Alles voelde-ie vijandig an. 't Leek of 'r in de laatste weken 'n venijnige Sater op z'n hielen zat, en 'r gluperig plezier in had 'm geniepig an alle kanten te pesten. 't Kon je 'n poos voor den wind gaan, tot zich 'n vervloekte zwarte vlieg met je beetje leven bemoeide. Geen pijp had-ie - had hij - sinds vier-en-twintig uur gesmookt - de heele dag was voorbij gegaan, de eerste dag zoolang-ie den Radio-ontvanger geknutseld had, zonder dat-ie onder de dakpannen naar de eindelooze geluiden was wezen luisteren. Voor zijn part stopten ze 'm in 't Rooie Dorp. Dan wist je waar je an toe was. Hier popelde je as 'n nachtwaker, die snapte dat 'r onraad in z'n dadelijke buurt was, die schuifelstappen in 't pand hoorde, en de judassen niet te grazen kon nemen. Gebukt onder de afgedekte lamp, zat-ie, om zich 'n houding te geven, over 't Leerboek voor ontvangst van Telegrafie en Telefonie gebogen. De voorbeelden van 't Morse-alphabet, de letters, cijfers en dienstteekens dansten voor z'n oogen terwijl-ie elke beweging in de omgeving van 't bed oplette, elk gehijg van 't kind als 'n foltering onderging.

'Wil m'n schat niet wat drinken?', vroeg moeder, bij 't hoofdeind gebogen: 'wil moeder's kindgeen heerlijk glaasje limonade?.... Wil m'n kind niet wat heel-lekkers?.... Toe, m'n jongie, zeg nou maar enkel ja of nee....'

Maar hij reageerde op niets, draaide zich kribbig af, en als ze z'n warm handje wou nemen, duwde-ie haar hand wrevelig weg. Dan hurkte ze houdingloos in de veilige schaduw bij 't nachtkastje, en omdat ze niet zwijgen kon, begon ze naar de zij van den lezenden man te bedel-fluisteren: 'Leg dat boek nou weg, Koert.... Je ziet 'r zoo doodmoe uit.... Als jij ook nog ziek wordt, weet ik me heelemaal geen raad.... We hoeven toch niet met z'n tweeen wakker te blijven....'

'He!', schrikte-ie verdwaasd op. Hij was driekwart krankzinnig.

Met z'n potloodstompje had-ie al dien tijd enkel Morsecijfers zitten krabbelen:_ _ _ _ __ __ __ __ __ __ __ __ _ _ _

en nog eens, en nog eens, an een stuk den laatsten stand van den thermometer 40.7 - - - 40.7.... As ze 'm niet gepord had, zat-ie 't vervloekte cijfer, dat z'n hersens niet met rust liet, nog met streepjes en streepjes, op den vrijen rand van 't boek neer te kladden. Vanmorgen was de dokter tevrejen geweest, had-ie 'n waterverband voor de infectie angelegd, liep de temperatuur tot bij de 38. - terug, en met den laten avond sprong 't kwik-kolommetje met 'n helsche vaart de hoogte in. _ _ _ _ __ / __ __ __ __ __ / __ __ _ _ _. 'n Dier in nood kon 't uitloeien, uitjammeren: 'n mensch beulde den steenen klomp van z'n hersens af, sloeg z'n handen om de stekende gloeiing van z'n oogen, hield z'n gekreun in, om de stilte niet te verstoren. En as-ie door de rose spleetjes van z'n vingers keek, zag-ie haar, de lieve, ouwe vriendin, die 't alles met 'm meemaakte, maar nu, omdat ze 't niet oplette, dat-ie 'r bespiedde, zonder glimlach, met slap-neer

hangende armen, gevouwen handen, prevelende lippen, achterover leunde. Ze leek door den weerschijn der lamp grijs geworden.'r Haren, onachtzaam geknot, slierden langs 'r slapen, en van 'r omrande oogen trok 'n schaduw van vrouwelijk, ingehouden lijden naar 'r uitsmartenden, zachtjes-bewegenden mond. Toen maakte ze 't teeken van 't kruis.

'Slaap je man?', vroeg ze, in tastenden fluistertoon.

'Nee', zei-ie, de beloopen oogen recht op 'r toe: "k zag je bidden', en omdat-ie niet meer sprak, ging ze onhoorbaar op 'm toe, kuste 'm, en als in schuchtere verontschuldiging, praatte ze dicht bij z'n oor: '... 'k Wou

dat jij 't ook dee, liefste....'

'Dat kan ik niet', antwoordde hij stroef.

'Ga jij dan bij 't kleine meisje slapen -- 'kheb alles al voorzien'.

'Nee', gromde-ie: "k Wil 'r bij zijn....'

'Bij wat?', viel ze hem heesch in de rede.

'Bij -- bij -- bij hem, zoolang-ie zoo ziek blijft', zei-ie, maar z'n woorden zoekend. En ze keken mekaar nu niet aan. Want een zat te jokken. En omdat je bij gejok altijd iets verkeerds of onnoodigs doet, begon-ie opnieuw met de vier korte, een lang streepje, de vijf lange, de twee lange, drie korte....

'Maak je niet ongerust', sprak ze, 'n stoel naast den zijne schuivend, en dicht op 'm leunend: 'dan blijven we samen 'n uurtje op.

Ze hield haar vingers door de zijne gestrengeld, glimlachte moeilijk, zei dat kinderen zoo dikwijls hooge koortsen hadden, dat-ie vandaag heel monter geweest was, en met de witte speelgoedmuis gespeeld, en twee heele boterhammetjes, een met kaas en een met hagel slag had gegeten - - en toen zonder dat ze 't merkte, sliep ze met 'r hoofd op z'n schouder in, net als dien avond aan zee, voor ze getrouwd waren, toen de branding vreemdfijn zong en 't windje de schoon-geregende, zilveren helmen als jonge duiven deed kirren. Hij, met 't hoofd op de vrije hand, trachtte 't boek te begrijpen. Als-ie niet las, dutte-ie ook in. Maar de formules - de werking van zelfinductie - de wisselstroomweerstand van zelfinductie - de geaarde antenne als condensatorkring - de eigen frequentie van een geleider - schemerden op 'm toe, deinden in nevel - en er zich traag tegen verzettend, dommelde-ie mee. Met z'n tweeen zaten ze in de licht-kegeling der lamp, twee menschen, die 'n ziek, erg-ziek kindje hadden, en, die beiden in vreemden droom, toch als waakhonden de droge hijging in 't bedje hoorden. Als de kinderadem even stokte, hielden zij onbewust hun adem in. Ze hoorden geen slagwerk van de groote scheepjes-klok, geen voetstappen en wagengerij buiten - ze hoorden in 'n land, waarin je niets pleegt te hooren, 'n verre, kleine dorre zucht, die kostelijker tot hun leven sprak dan de wijde

Nacht, met z'n sterren en stil-drijvend maantje.

Wakker werden ze eerst 's morgens heel vroeg door 't gesnor van de witte muis in de waschkom. Als 'n bezetene wielde ze tegen de de glooiing op, piepte of ze zoo springlevend van onder de keukenaanrecht te voorschijn gesprongen, en nou spurtte, om 'r wat lenigheid in te krijgen. Vader en moeder, geradbraakt van 't loome geslaap en gehangel in de ongemakkelijke stoelen, deeen zoo frisch as hoentjes, nou de drukke kinderstem weer klonk, en de kalmeerende thermometer, die 'r zelf schik in scheen te hebben, maar ook op den kop af getikt 38 zei.

'Nou benje weer 'n eind opgeknapt', praatte vader, en met 't potloodstompje teekende-ie in 't geheime schrift: _ _ __ __ __ __ __ _ _ _ __ __ __ _ _ 'Hoe warm is 't mannetje nou?'

'Dat is 3, enne dat is 7, enne dat 8' knikte 't ventje in z'n sas, en 't garnale-wijsvingertje, blank-gezogen - dat dee-ie nog altijd, as-ie in z'n slaap vergat, dat groote jongens geen zuigelinge-manieren hebben - volgde opgewekt de lengte der seinteekens.

'Knap!', babbelde vader, 'm op 't bolletje zoenend, en ineens den ballast van den nacht kwijt, haalde-ie met 'n falset-stem uit, of 'r geen vuiltje meer an de lucht was, en terwijl moeder, met 't allerzonnigste snuit van de wereld, Magdaleentje, die met knippende oogleden 't geweld van de mansstem onderging, de borst gaf, stak-ie z'n hoofd in de waschkom, zoo schrikkelijk lang, dat moeder angstig toekeek, en 't van uit de kom, waarin de muis geravot had, borrelde en plofte, of 'n motorschuit in de gracht lee, en niet in beweging wou raken.

'Doe 't nog is, groote broer!', vroeg 't kereltje, in de handen klappend, en in volste bewondering over 't vreeselijk-lang je adem inhouen. Dan dook vader opnieuw, en liet onder water z'n stoom los. En moeder zee met 'n gezicht van

d'r-gebeuren-nog-ongelukken: 'Koert, manlief, schei uit!' D'r zal nog 'n aar springen, je wordt zoo paars as 'n biet....' En 't zussie, dat niks van dat harde belletjes-blazen most hebben, liet eigenwijs den tepel los, en zette 'n gil-toeter op, of 'r 'n kinderdief uit 'n Spulle-wagen in de buurt loerde. 't Was 'n morgen, om alles lekker-vroolijk te bekijken. 'r Zat zegen in de lucht. Want Toos, uit Heerlen, van wie je 't niet zou verwacht

hebben, door 't krakeel om 't goddeloos huwelijk, dee as 'n reddende engel. Na 't telegram kwam 'n brief, niet door haar geschreven, - dat kon je an 't schrift zien - en daarin zei ze dat ze 'n postwissel verzonden had, want de zilverbons in de brief sluiten, dorst ze niet: 'Ik kon', schreef ze: 'wel makkelijk teelegrafeeren om over te kommen, maar ik begreep wel dat je man geen centen voor de reis zou hebben. Ik heb kennis an de sjef-electrisjijn van de mijnen, en die het me beloofd dat hij zun best zal doen, maar hij wil eerst kennis maken. Gelijk of niet? Laat hem dus kommen en er fatsoenlijk uitzien. Bij mijn ken hij slapen en eten wat de pot schaft. Laat hij mijn een brievekaart sturen wanneer hij ankomt. dan zallen wij aan het station zijn om hem de wegte wijzen wat het zijn hier einden van belang....'

Eerst den volgenden morgen, na alweer 'n nacht van zorg - tegen den avond kwam de koorts weer vuil opzetten - leefde je in duizend vreezen - lee 'r 'n poswissel van veertig gulden in 't portaaltje, en op den rand had Toos voor alle zekerheid geschreven: 'voor uw reis tien gulden, de rest voor uw schulden, maar rekent u er op dat ik leen en dat wij er zelf hart voor werken. Met achting uw dienstwillige schoonzuster Toos'.

'Nou ga je eerst 'n spoorboekie an de kiosk koopen', zee moeder, met 'n zalig gevoel van opluchting. Veertig gulden. God zij geprezen. We kommen 'r wel niet heelemaal mee uit de brand, maar de huisheer en je reis....'

Gemelijk, kleintjes, plots futteloos door 't waken en 't lange gepieker, liet de electricien den postwissel uit z'n willooze vingers op 't zeil van de keukentafel glijjen. 't Lag 'm op de lippen, om dat wat-ie vannacht in z'n stoel had zitten bedenken, uit te grommen. Hij verdraaide 't, kon 't niet. As ze 'm kokend soldeer op z'n knokels lieten druipen, zou-ie geen kik geven, maar nou - zoo'n vervloekt end van honk, en, al was 't nog zoo laat, niet de sleutel in 't slot kennen steken, geen slaapkamerdeur voorzichtig as 'n dubbele schulp openkieren, geen 'dag vader, 'k heb fijn geslapen en an je gedroomd....', geen paar blauwe oogies, om je op te kikkeren, as je je te lammenadig voelde, om 'n poot te verzetten - nee, nooit - al lee 't geld voor 't grijpen in de buurt van de Limburgsche Mijnen, hij liet 't schaap met z'n pijn-gezichtje geen dag alleen. As 'n vrouw van je hield, vergde ze 't niet. D'r zat nou toch al iets tusschen ze, iets van de kerk, waarover-ie, voor de huislijke vrede, onder deze

omstandigheden, niet uitpraatte....

Norsch, humeurig, wiebelde-ie met z'n voet. Gedwee van gebaar, z'n geprikkeldheid en weerzin voelend, bewoog ze in 't keukentje, en omdat ze 't ellendig vond, dat ze met 'r angsten voor 'r jongen, alleen in 't woninkje zou moeten blijven, en wel half ried wat 'r in 'm omging, drong ze niet aan. De grond onder 'r voeten deinde op en neer, terwijl ze den heeten bout over de luiers en poppe-kleertjes aanzette.

Hij zat naar z'n schuddenden voet te kijken. Zij boog, met oogen, dik-van-tranen over de kleuter-kamizooltjes, truitjes en lakentjes, die ze in zoo'n in-blijde verwachting gemaakt had. Toen, duizelig van uitgeputheid, ging ze 'r even bij rusten, en zei zwakjes: 'O, wat ben 'k moe....' - 'Ik ook', sprakhij onderworpen. De stilte van 't keukentje omspon ze. 't Gas onder den bout, getemperd in blauwgroene peuter-vlammetjes, suisde - de kanarie schraapte z'n bekje tegen de tralies. "k Zou toch liever nog wat wachten....', praatte ze in 'n mist voor zich uit, en 'r stem kroop tegen 'm op, of ze de plek, waar 'n onzichtbaar deurtje voor 'r openstond, zocht: "t kereltje zal je zoo missen....' - 'Enkel 't kereltje?', vroeg-ie, z'n beroerde stemming achter onnoodige stugheid verbergend. 'Ach, liefste', antwoordde ze, en as 'n kind, dat steun zocht, kwam ze op z'n schoot zitten: 'wat doe je toch onaardig, terwijl 'k te moe ben, om an iets anders as an jou en de kinderen te denken'. Ze klaagde niet verder, maar 'r tranen trokken in zigzag-lijntjes langs z'n gezicht, en omdat die 'r zijn, om mekaar in 'n sloom lente-keukentje wat erg liefs te zeggen, zei hij ook geen woord, en keek met volle oogen naar 'n wazig-geel propje, naast 't groenig beslagen fonteintje in de kooi.

Van zolder haalde-ie uit de gereedschapskist 'n verfonfaaid spoorboekje, en moest 'n kwartiertje den Radio-ontvanger beluisteren. 'Hallo! Hallo!' Dat was de Effectenbeurs, die de koersen an de Provincie opgaf.... Keurig.... Haast geen storing.... 'Wij sluiten nu. Goeden dag....'

'Groote broer', zei 't mannetje in 't bed: 'wat heb-ie daar voor prentenboek?' 'Dat is geen prentenboek, kereltje. Da's 'n spoorboekie....'

'Mot je op reis?'

'Misschien, schatte-jongen....'

'Mag ik mee?'

'Jij mag mee. En moeder ook. En zussie. En Piet. En de witte muis....'

XIV.

'As u in mijn geen vertrouwen het,' had de dokter gezeid, en de glaasies van z'n bril wiegelden zoo in 't zonlicht bij 't raam, dat twee rood-paarse balletjes mekaar achterna kieperden op de witte sprei, die altijd gelegd wier, as de

meneer-met-de-glimmende-pijpies-in-z'n-binnenzak op bezoek kwam. Zat-ie stil, dan kon je z'n oogen door de blinkende scherfies glas niet zien - leek z'n neus 'n bles, door 't gouwen montuur, voor de twee as de lampekap zoo rood-doorschijnende ooren, gespannen - bewoog-ie, dan speelden de kringetjes krijgertje over de sprei-nopjes en liepen elkander na tot op 't blommetjes-behang....: 'as u mijn niet vertrouwt, dan mot u niet op reis gaan. Vertrouwt u mijn wel, dan ken u er rustig tusschen uit. Ik heb 't flesschie onderzocht, en d'r is in de verste verte geen gevaar bij....'

'Goed, dokter,' zee vader: 'dan neem 'k morgen de eerste trein,

en dan kom ik met de laatste werom. Want overmorregen is-ie jarig, en daar mot ik bij wezen....'

'Dag dreumes! En niet eerder koppie-duikelen voor moeder 't zeit', zee de dokter

- en effen later hoorde je op de stoep pang-ratata.... pang-ratata, omdat de stoomfiets,waarmee-ie minstens duizend zieke menschen en kinderen op een dag afreed, en waarmee-ie nog pas 'n hond in tweeen gehakt had, 't natuurlijk verdraaide op asem te kommen.

't Gaf dien middag 'n heele bedrijvigheid. Want vader most an de overzij bij de buren met de gele ondergordijnen 'n electrische verklikker achter de deur anbrengen, omdat ze pas op klaarlichten dag uit 't portaal 'n jas

en 'n wandelstok met zilveren knop hadden gemoerd - de krengen, die d'r pooten niet thuis konden houen - en toen nog 'n verklikker an 'n ijzeren kast, waarin ze hoopen centen bewaarden - wat niemand mocht weten, anders klommen ze de trap op, om de boel boven ook weg te sleepen!

- en daarmee verdiende-ie net bijtijds 'n dagloon - bijtijds, omdat 'r meer kosten op de huur gekommen waren as de heele huur bedroeg. Je zou ze hartstikken-dood slaan, zee vader, en ze dan nog is d'r oogen dichttimmeren. Moeder bleef fijn bij z'n bed, wiesch z'n gezicht en z'n handen met groene zeep en boende z'n nagels - zonde voor de moeite - knap as je onder de wol smerig kon worden! - redderde de kamer - gaf 't zusje dat al begon te lachen, as je tek-tek tegen 'r zee, de borst - en zat de sokken van vader, die 'r plezier in had knollen-van-gaten te verslijten, met zuinige steekies te verstellen. Effen, terwijl moeder in 't keukentje bezig was, most-ie 't ook probeeren, kreeg-ie de stopnaald met de wol door 't netwerk langs de koffiekom, die van binnen zat, heen, en toen moeder de sok opnam, zee ze, of 't 'r verraste: 'gut, ik wist niet da'k al zoo'n eind was klaargekommen.... 't Lijkt of 'r kaboutertjes an bezig zijn geweest....' Dan most-ie achter z'n hand giechelen, hield-ie 'r voor de mal: 'D'r waren ook kaboutertjes, moeder. Een met 'n lange baard en 'n kouwe-aardappelneus en een met oogen as krenten....'

- 'Gos, jongen, hoe is 't mogelijk,' zee moeder verschrikt en ze keek onder 't bed en onder de wieg waar de merakels, die vader's hielen hadden dichtgenaaid, zoo in-eene gebleven waren. Ze had 'n soepbord met gort voor 'm gekookt, en om 'm bijster te trakteeren, 'n paar centen dikke, bruine stroop, die zoo kleefde as lijm, meegebracht. Dat mocht-ie zelf van de lepel in 't bord laten zakken, as-ie beloofde niet op 't laken te morsen. 'Van onderen!', riep-ie. En de stroop sukkelde as 'n uitgestoken tong van de lepel, hing in 'n onbewegelijk kwakje, tot ze door de wasemende warmte van 't bord, zoo lollig begon te koersen, in zulke dunnescharminkel-streepies, dat-je eerst 'n letter K. van Koert en dan precies zulke figuurtjes as op 'n echte konfituurtaart kon teekenen. Maar je vingers zogen aan mekaar vast, en al mikte je nog zoo sekuur, de lek-straaltjes, nog dunner as de wol voor vader z'n sokken, wriemelden en taai-taaiden op z'n borstrok en 't laken, en as je je bord, zoo listig as de bromvlieg, die 't in de smiezen had, wanneer je 'm 't deksel van de suikerpot op z'n bast wou laten glijjen, op de bruine spinnewebbies

schoof, om moeder je gekudder niet te verrajen, klierde 'r dadelijk weer 'n draaikolkie op 'n andere plek naast den rand van 't soepbord. En as je 't met je wijsvinger probeerde uit te stuffen, kreeg je 'n gekliederhiel van rookwolkies of 'r kaantjes leeen te smeulen. 'Jongen, jongen,' zee moeder, en ze verweet 'm 't ergste wat 'm kon overkommen: 'je zussie maakt niet zooveel luiers vuil as jij beddegoed....' - 'Dat flik ik 'm niet, groote zuster,' verweerde-ie zich: 'dat lapt 'm die verroest-eigenwijze stroop, die nooit wil zooas ik wil....' Blij dat ze iets voor 'm bedacht had, liet ze 'm begaan. As-ie maar at. Z'n heele snoet zat al van't tusschentijdsche-effentjes-proeven vol. En voor-ie begon te lepelen - met lekkers most 't zuinigies-langzaam - likte-ie eerst 't jam-potje met schraap-zetjes schoon, en toen dat zoomaar niet lukte, stak-ie 'r z'n knuistje in, tot 'r geen bodem meer te bekennen viel. 'Nou heb 'k 'n snor, moeder net as vader,' zei-ie eindelijk gort happend. Ze knikte, bezig 't half-hempie van 'r man, die 'r op Toos 'r verzoek 'fatsoenlijk' most uitzien, te verstellen. 'n Heele verschooning had ze voor 'm uitgelegd, met voor verrassing drie beste sigaren in 'n toetje, en 'n reep Kwatta-met-nootjes. De boterhammen voor de reis, zou ze morgen vroeg inpakken, Goddank dat-ie ging. Toos zou nog denken, dat ze flesschentrekkers waren, om wel de centen an te nemen, en stilletjes thuis te blijven. Maar as 't lukte.... Watte dan?.... Je boeltje dat je stuk voor stuk gekocht had, met an ieder ding de een of andere herinnering, an 'n uitdrager versjaggeren, ginder opnieuw beginnen, en eerst met 'n ziek kind en 'n zuigeling, de reis-om-te-duizelen ondernemen?.... Ze mocht d'r niet an denken. Hoe je je hoofd martelde, of je 't zus of zoo bekeek, je liep vast. En 'r eigen schuld. Ze was door 'r zenuwen heen geweest, toen ze den brief an Toos in Heerlen schreef. 'r Was in zoo'n groote stad voor 'n man, die z'n vak verstond, toch ook nog 'n kans, as je geduld had. Nou ging't op de bonnefooi, op akelig-naar avontuur na de mijnstreek, en eer ze 'm in de mijnen zelf liet gaan, in die smerige gangen en holen, onder den grond, met telkens in angst en beven zitten, of 'r niks zou gebeuren, verdee ze zich liever.... Naast 'r kraaide de jongen. Op z'n vuisten steunend, had-ie zich uitgerekt, om zich in den overzij-spiegel, boven 't schoorsteenmanteltje, te bekijken. 't Was 'n pan, om je 'n kriek te lachen. 't Leek verdorie Hartjesdag. De stroop kleefde en klodderde tot bij z'n slapen - of 't knechie van Sinterklaas 'm bij z'n lurven door den schoorsteen getrokken had.'Zal je niet schrikken, moeder?'

'Nee, kind,' zei ze, met 'r gedachten bij heel-andere dingen.

'Boe! Boe!,' riep-ie met 'n verknepen stem, en zoo ge

heimzinnig, of 'r nog iemand in de kamer was: 'zijn hier ook stoute kinderen!'

'Maar, schat,' knorde ze, de verwoesting op 't laken en 't Piet-de-Smeerpoets-gezichtje nou eerst goed oplettend: 'da's heelemaal niet lief van je, en je heb natuurlijk weer niks gegeten....'

'm Geduldig 'n verhaaltje vertellend, 't ouwe middel, om 'm te laten eten, zonder dat-ie 't merkte, 'n verhaaltje van 'n jongen, die z'n bord nooit ankeek, en toen zoo vreeselijk-klein as 'n vingerhoed werd en op straat door 'n boozen hond opgeslikt, en in de maag van dat leelijke dier om moeder en vader en z'n zussie zat te huilebalken; met dat geen einde nemend vertelsel, omdat as ze ophield hij de strooplippen zonder 'n plooitje op mekaar perste, voerde ze 'm lepel voor lepel, en 'r hart kromp van angst, omdat ze 'm nog nooit zoo afschuwelijk-wit en met zulke blauwe kringen onder de oogen gezien had. 't Door de koortsen vermagerd snuitje, leek door de aangebakken stroop-striemen bijna wezenloos-verdord, en toen-ie na z'n uitbundigheid van nog geen vijf minuten geleden, willoos en doodelijk-vermoeid achterover zakte, en geen lust had de prop gort, die-ie luisterend achter z'n kiezen gesmokkeld had, te slikken, was 't of 'r 'n gehavend, door 'n vreemde ziekte beslopen hoofdje, op 't kussen lee.

Vader, die laat thuis kwam - 't had niet glad gezeten, om de alarmschel an de brandkast van die menschen zoo handig te verstoppen, dat 't niet in de spiezen liep, en dat ze de schel met 'n heveltje achter d'r bed konden in- en uitschakelen, had in de keuken voor-ie z'n warm-gehouen prakkie bikte, woorden met moeder. 'Nee!' hoorde 't ventje zeggen, en moeder's stem klonk zoo spijtig of vader 'r pijn dee: 'nee, nou niet, schat. Dat vind ik naar....' - 'Wat zeur je!', zee vader driftig: 'je ken je zoo'n boel verbeelden....' - 'Ik verbeelme niks,' zee moeder 'r stem weer: 'ik zie 't an je oogen.... Waarom doe je 't as je weet, da'k 'r verdriet van heb? Nee, nou niet! Asjeblief, niet.... Ik hou

niet van je, as je zoo'n lucht bij je heb.' - 'Dan niet!' zee vader, en omdat

't verder stil bleef, voelde je achter 't schut, dat ze iets hadden. Effen later - zoo gauw konie de hutspot met 't reepie spek niet geschranst hebben, kwam vader naast 'm zitten 'Dag groote broer, 'k heb erreg an je verlangd!' - 'Zoo, mannetje-met-je-blauwe-oogen,' zee de electricien, zich over 't warme voorhoofie buigend, en 'r 'n kus op gevend. De kleine handjes grepen om z'n nek, en twee kurkige lipjes zochten 'n zacht plekkie op de behaarde wang. 'Je ruikt naar benzien, groote broer,' babbelde 't kind, met z'n neusje den grooten man besnuffelend. 'Begin jij ook al!', viel de electricien wrevelig uit. Maar dadelijk had-ie 'r bij de verbaasde oogen van 't joggie spijt van. 'Hebbie je bord leeg gegeten, vader?' - 'Nog niet. 'k Heb geen trek....' - 'Wat zag moeder an je oogen?' - 'Niemendal', praatte de man 'r over heen.

- 'Wat wou ze dan niet, wat jij wel wou?' - 'Moeder denkt....' ontweek-ie, maar sebiet hield-ie zich in: 't was geen praat in de buurt van de luisterende schatte-oogen: 'moeder is 'n klein beetje boos op me....' - 'Dat ken niet', antwoordde 't kereltje: 'da's klessen, hoor! Ze het je halfhempie versteld, en knoopjes an je flanelletje gezet en twee paar sokken gestopt, en je zondagsche pak met benzien schoongemaakt - dat zal die stinkende lucht zijn, groote broer, en drie pannetellaas met 'n stuk sjokola tusschen je zakdoeken geleid - niet zeggen, hoor, da-je 't van mijn weet - en je andere schoenen zoo met de borstel gehengst, da'k me d'r in spiegelen kon.... 'k Heb vanmiddag 'n snor en 'n baard geplakt, broer! 'k Zag d'r uit as de nikker, die zich met Sunlygt wou wasschen! Ik most zoo lachen, zoo lachen, da'k 'r krom van trok.... Zal je nou gauw je bord leegeten, of mot ik groote oogen opzetten?.... Waar zit moeder?' - 'In de keuken....' - 'Jok-ie niet?' - 'Nee, mannetje....' - 'Waarom komt ze dan niet hier? Je zegt me toch altijd samen goeien nacht!' - 'Dat weet ik niet, m'n eigen, lieve schat, m'n dot, m'n alles,' gromde de man, en plots greep-ie 't kind onstuimig in z'n armen, en pakte en knuffelde 'm, dat 't ventje Au! riep. - 'Is ze heusch boos?' - 'Dat weet 'k niet'.... - 'Ach je weet 'twel, maar je wil 't niet zeggen! Mooi hoor! Moeder! Groote zuster!' schreeuwde-ie ineens naar de keukenzij toe. - 'Wat is'r, m'n jongen?', vroeg moeder, dadelijk ongerust in de deuropening. - 'Ben je boos moeder?' - 'Welnee, m'n kind,' zei de vrouw; 'hoe kom je 'r op?' - 'Geef me dan 'n dikken pakker en geef vader 'n heelen dikken, en breng z'n bord hier, dan wil ik wel is zien of-ie niet eet'.... Glimlachend lei de vrouw 'r arm om z'n rug en kuste 'm zoo zachies as zij 't alleen kon, toen nam ze 't stugge hoofd van 'r man in 'r handen, keek 'm in de oogen, en

zoende 'm op z'n voorhoofd. 'Dat is geen goeie,' zei de jongen ontevrejen: 'zoo zoenen jullie mekaar nooit!' - 'Is 't zoo beter?', vroeg moeder stil - d'r was alweer 'n geheim, dat hij niet mocht weten - en nou drukten 'r lippen op den mond van den man, die na z'n karwei, iets tegen z'n gevoel van diepste beroerdheid gedaan, wat-ie sinds de geboorte van z'n zoon nooit meer geprobeerd had. - 'En nou je bord hier leegeten!', zei 't kereltje, 'en dan zal ik je 'n verhaaltje vertellen van 'n grooten broer, die zoo klein werd as 'n vingerhoed en door 'n hond opgeslokt wier, omdat-ie z'n eten liet staan....' - 'Asjeblief,' zee vader, en om te toonen hoe gehoorzaam ie was, stak-ie happen op z'n ijzeren vork, en schrokte-ie zoo, of 'r 'n pakhuis achter z'n tanden gebouwd was. En dat met z'n linker hand. Met de rechter hield-ie de vingertjes vast, die nog kleefden, al had moeder ze nog zoo'n beurt met water en zeep gegeven.

Vroeger dan anders werd de lamp uitgedraaid, omdat 't morgen met de reis 'n dag met 'n verlengstukkie zou worden. Koertje sliep gelukkig an een stuk door - zalig, dat-ie zoo weinig koorts had - maar de twee groote menschen vochten met hun vermoeidheid, tobden over dingen, die de nacht nog logger van bezwaarlijkheid deed lijken, en leien in onrustige luistering of 't wekkertje bij de witte muis in de waschkom wel op tijd zou afloopen. Voor 't vinnige schelletje rinkelde was moeder 't bed al uit, want Magdaleentje, 't eerst wakker door 't gestadig gerikketik, kreunde drenserig, en eer ze 't na die aanloopjes, die moeder kende, tot 'n keel-opzetten gebracht had, lei ze al aan de borst en droeg vader, voorzichtig op z'n bloote voeten loopend, om z'n teenen niet gemeen tegen de drempels te stooten, 't wekkertje an z'n pink, 't keukentje in, waar-ie zich meteen onder de kraan 'n beurtgaf, om den jongen door z'n plassen en proesten niet zoo wanhopig-vroeg te porren. Met z'n schoon halfhemdje en z'n gespikkeld dasje zag-ie 'r uit as 'n heer. En terwijl moeder, met haar bloote vooten in zijn tapijten sloffen, thee zette en z'n boterhammen met geraspte kaas en 'n hard-gebakken eitje, in 't zeiltje wikkelde, trok-ie 'n paar grijze haren uit z'n kuif en haalde-ie z'n nagels met 'n lucifer uit, om Toos, die op alles en nog wat lette, geen pleziertje te gunnen. Toen in plaats te eten floot-ie 'n sentimenteel deuntje, en voorzag de kanarie, die voor moeder te hoog hing, van 'n schoon fonteintje door 't met de theeblaren uit 't zeefje zoo kalm en handig te schudden, of-ie van binnen niet van de zenuwen verging. Zij, bleek, hoofdpijnachtig, zou 'm anders gezegd hebben dat-ie z'n goeie kleeren

an had, dat 't water in den gootsteen tegen z'n manchetten spette, maar ze voelde dat-ie dat onnoodige dee, omdat-ie niks wou laten merken. 'Je zal je trein verzuimen, schat', zei ze haast-schuchter, en omdat-ie naar 't kleine horloge an z'n pols keek, zuchtte ze: 'wat 'n jammer, he, dat je remontoir net nou in de Lommerd staat....' - 'Ja', zei-ie, klaar met 't fonteintje, en floot weer. 'Fluit niet liefste', vroeg ze; "k stik in m'n zenuwen....' Toen hield-ie z'n mond, dronk z'n thee, liep de trap naar 't zoldertje op - waarom wist-ie zelf niet - en verzette den schakelaar van de antenne, van de binnenleiding naar de aardplaat, als 'r onweer mocht komen. Dan, de vuisten grimmig ballend, keek-ie naar 't zonne-licht plassende daktuimelraam en bebeet zich de lippen. Hij ging naar Heerlen,

omdat 't niet anders kon, maar 'r hing 'n looien blok an z'n beenen - 'r wrong 'n woede-krop in z'n keel en de aeren zwollen in z'n nek dat, as de reis lukte, 't hier in 't ouwe, lekkere, ingeleefde woninkje 'n afbraak zou worden - dat ze as landverhuizers met d'r beetje rommel op d'r rug zouen motten verkassen, dat de kinderen.... En met 'n uitbulking van zotte razernij, keilde-ie den stoel tegen 't houten schot, of-ie 'n vijand met houvast te grazen had. 'Wat gebeurt 'r?', vroeg moeder angstig de trap opschuifelend. 'Niks,' zei-ie, zich voor de oogen van 't beste-wijf-van-de-wereld schamend: 'd'r viel 'n stoel ondersteboven - 'k heb de antennedrajen voor onweer uitgeschakeld....'

Zoo wild van gebaar as-ie boven geweest was, zoo omzichtig als 'n poes tusschen porcelein bewoog-ie geen minuut later in de slaapkamerschemering. Naar Magdalena in de wieg, met 'n zuigduim in 'r mond, keek-ie zooals 'n man, die 'n gezichtje nogniet in z'n ziel omsloten heeft, naar 'n zuigelingetje kijkt - aan 't slapende kereltje, dat met 'n ouwe negerpop naast zich lag, zogen z'n oogen zich vast, of-ie 'n reis rond de wereld most maken. Zij, nog altijd met 'r bloote voeten in z'n toffels, liet 'm uit tot bij de benejendeur. 'Je mot me dat van gisteravond niet kwalijk nemen', zei-ie nog eens afscheid nemend: "k voelde me zoo belabberd as 'n hond....' - 'Ga nou, schat', antwoordde ze: 'en niet uit de trein springen, as-ie nog niet stilstaat, en as d'r wat tusschenbeijen mocht kommen, dan zend je 'n telegram!' -- 'D'r komt niks tusschenbeijen', zei-ie stellig. En terwijl zij op de onderste traptree effetjes met oogen vol waterlanders bleef zitten, stapte hij stevig an, 't beeld van 't slapend mannetje met de negerpop in z'n brandend-leeg

hoofd.

Maar op kleine Koert's jaardag zou-ie niet present zijn. Er gebeurde iets heel-onverwachts.

XV.

'r Most onweer in de lucht zitten, zoo vermoeid as moeder zich voelde, terwijl ze 't keukentje redderde, de luiers 'n sopje gaf en de daagsche bezigheidjes, die 'r anders zoo vlot lukten, met over mekaar struikelende bewegingen, verrichtte. En vreemd-lang as de kinderen sliepen. Anders om dezen tijd lee Magdaleentje klaar wakker, zat 'r jongen hardop te redeneeren. Nou was 'r 'n hitsende stilte om 'r heen, 'n stilte benee en in de buurt, of menschen en dingen te loom waren, om zich met mekander te verstaan. Op 'r kousen liep ze de trap op, wipte met 'r hoofd 't zolderluik omhoog, om 't natte linnengoed an de lijnen uit te hangen. Daar, op de door Koert getimmerde kleine werkbank, stond 't speelgoed van den man, en op de tafel lagen nog wat prentenboeken van

't kind. De omgesmeten stoel, in 'n hoek gekwakkeld, miste 'n paar sporten. Die kon zoo niet omgevallen zijn. Wat had 'm bezield? Wat....? Nou stond ze op de zitting te wiebelen en klemde de lakentjes, sloopen en luiers om de touwen. Achter de dakpannen klonk 't verre getjilp van de vogels. Die van 't spreeuwennest, de vriendjes Peerie en Meerie, van den zieken schattejongen, waren al uitgevlogen. Als je schuin door 't daktuimelraam keek, zag je den onderkant van den schoorsteen met de opwippende pan en de gehavende strootjes van 't nest, en als je....

'r Hart bonsde ineens, 'r adem schroefde vast. Of 't de schaduw was, die als 'n zwarte vlerk langs 't dak sloeg, of iets anders, dat 'r huid met kleumheid behuiverde - of ze iets aangevoeld of iets onhoorbaars gehoord had - of dat 't 'r al lang geweest was, en 'teerst nou en hard en zonder waarschuwing tot 'r doorrumoerde: 'r gebeurde iets, 'r brak 'n ruit, 'r vlamde 'n knetter-schreeuw, 'r kolkten stemmen in 'n grommende geluids-warreling, 'r schuifel-dreunde 't wilde gedraaf van voeten op de keien en stoepen. Waarom ze 't dee, en hoe ze 't gedaan had, en welke stuip-angst 'r zwiepte - ze herinnerde 'r zich later bijna niets meer van - 't zolderluik dompte achter 'r dicht, de traptreden, de leuning, 't loopertje zwonken onder 'r vluchtende voeten - ze hijgde de

slaapkamerdeur open, met 'n dreunende smak, zag 't blonde, slapende hoofdje van 'r jongen - beging de krankzinnigheid, om ook nog in 't wiegje te kijken, huilde haast van plezier, dat zij 'r niks mee te maken had - toen duizelig door 't gehamer in 'r hoofd, ging ze 'r bij zitten, en lachte om 'r zenuwgedoe. Maar dan, in 'n nieuwe angstbesluiping - of 'r iets met 'r man kon zijn, holde ze de benedentrap af en stond op 'r kousen op de stoep. Goddank, Goddank nee.... 't Raakte haar niet. 'n Oploop bij de overburen. Ze hadden 'n raam van de eerste verdieping met zoo'n geweld opgeschoven, dat de groote ruit in brokken gesprongen was en de scherven 'r bij hingen. Altijd ruzie en mot bij die menschen, die de weelde van d'r in den oorlog verdiende centen niet an konden.

Of hij mocht'r niet in, as-ie't met z'n vrienden en vriendinnetjes te laat had gemaakt, of zij kermde de buren bij mekaar, as hij in z'n dronken buien as 'n halve gare tekeer ging. Vandaag waren ze wel vroeg met mekaar bezig.... De huisdeur stond wagewijd open, en waaratje twee agenten mosten de menschen, gelokt door 't breken van de ruit, op 'n afstand houen.

As haar zoo iets overkwam, zou ze niemeer in 't openbaar durven kommen - hoe had ze zich niet doodelijk-ellendig gevoeld met die Rijksveldwachter met z'n papieren, met die deurwaarder van de huisheer.... en van dat slag, die 'r 'n auto op nahielden, werd alles door de vingers gezien. De barbier, de kruijenier, de slager, de buren van rechts en links, kletsten met elkaar, of 'r 'n moord gebeurd was - nou kwam de benejen-buurvrouw, nog met 'n boender in 'r hand, 'r ook bij, en 'n ijskar van de Brouwerij stopte, en boodschapjongens sprongen van d'r fietsen - ze zou 't strakkies wel hooren, wat 'r an 't handje geweest was - op 'r kousen bleef ze niet hunkeren....

'Dag moes, dag groote zuster', zei 't kereltje, dat al'n paar maal geroepen had, en moeder nou eindelijk in 'tportaaltje hoorde: 'ik heb zoo fijn geslapen, zoo verschrikkelijk-fijn, da'k je heelemaal niet heb hooren opstaan.... Zit vader in de keuken?'

'Nee, m'n liefste', zei ze 'm 'n oogenblikje als 'n heel klein jogje in 'r armen nemend.... lang kon ze 't niet, omdat-ie zoo zwaar was -: 'nee moeder's kind, vader is al an 't werk en komt vanavond terug....'

'Mooi is dat!', verweet-ie: 'om weg te gaan zonder me goeiendag te zeggen.... Dat doet-ie anders toch nooit.... Wat zijn dat voor manieren!'

Even moest ze om den groote-mans-toon lachen - toen 'm op 'r schoot verkoesterend, lei ze den koorts-thermometer aan, en in de verteedering van 'r ziel, nou-ie zich an 't allerzaligste spelletje van net zoo klein as zussie te wezen, tegen 'r anvleide, en de zuigelinge-geluidjes van Magdaleentje nabootste, sloot ze 'r oogen, om 't vermagerd-bleek jongenssnuitje, met de blauwe striemen onder de wimpers, en de bijna zwart lijkende koortslipjes niet te zien.

'Nou ben ikke Magdaleentje, moeder....'

'Ja, m'n jongen....'

'Nee, nou mag je geen jongen zeggen - nou mot je kleine meid zeggen....'

'Ja, m'n liefste, kleine meid....'

'Waarom kijk je me niet an?'

'Omdat 'k zit te denken....'

'An wat denk je dan?'

'An jou, schattejongen....'

'Je mag geen schattejongen zeggen....'

'Goed, kleine meid: 'k zal 't niet meer doen....'

'As je je oogen dicht houdt, speel ik nooit meer met je, hoor je.'

'Dan doe 'k ze dadelijk open', glimlachte de vrouw.

'Waarom het vader z'n goeie pak angetrokken, as-ie mot werken, en waarom het-ie zich midden in de week verschoond?'

'Dat weet 'k niet, kleine meid....'

Fijn dat ze zich nou niet vergiste - fijn dat je nou ook lag as 't kind-zonder-haar.

'Wou-ie die drie pannetellaas niet van je annemen?'

'Hoe kom je daar op, schat?'

'Je mot niet schat zeggen - ik ben Magdaleentje. - Ze leggen toch achter je op de tafel.... Alle drie, en de Kwatta-reep-met-de-nootjes leit 'r ook nog....'

'Wat 'n jammer', verpraatte de vrouw zich: 'wat zal-ie 'r naar zoeken in de trein....'

'In de watte?.... Mag-ie jokken?.... Je zee toch.... Wat kijk-ie nou? Wat hebbie, moeder?.... Sjongen-sjongen, wat maken ze buiten 'n heibel.... D'r wordt 'r zeker een opgebracht....'

Je hoorde 't in de kleine slaapkamer, dat 't met de herrie nog lang niet afgeloopen was. Ze babbelden en schreeuwden door mekaar, net as toen, toen 'r 'n vent in de gracht an 't zwemmen was en 't verdraaide 'r uit te kommen. 't Was me 'n pan geweest met de politie, die 'm in 'n roeiboot achterna had gezeten, tot ze 'm onder de brug te pakken hadden en 'm met z'n spiernakende boddie in de schuit sjeesden....

'Da's al-z'n-leven de Italiaansche schoorsteenveger,moeder - die met z'n sik en z'n schele oogen, die van de wallekant is gedoken....'

'Stil, jongen', schrikte moeder. De bel doorrinkelde 't holle portaaltje, en 't geruzemoes buiten leefde zoo vinnig op, of ze benee in de woning waren....: 'blijf effen heel stil leggen', maande ze, 'm voorzichtig onder 't dek schuivend: 'anders breekt 't staafie - zal je, schat?'

'Je mot kleine meid zeggen, anders versta ik je niet', hield hij 't gestoorde spelletje vol, terwijl zij al angstig-nieuwsgierig boven aan de trap de buitendeur opentrok. Wat dat nou most, al die menschen van de

overzij, ineene op hun stoep....? De buurt leek vanmorgen bezeten....

'Is je man thuis, juffrouw?', vroeg 'n stem, en 'n heer, die de deur half achter zich dicht duwde, om de kijkers te weren, zette z'n eenen voet op de trap, of-ie boven most wezen.

'Mot u hier zijn?', vroeg ze, in plaats te antwoorden - 't schemerde 'r voor de oogen

- of 'r misschien toch - of 'r 'n spoorwegongeluk....

'Ik vraag of je man thuis is', herhaalde de stem, en nou duwde ook 'n tweede brutale de deur open: 'we zijn van de politie - 'r is vannacht an de overzij ingebroken....'

'Allemachtigste', sprak ze verdwaasd: 'nee, me man is op reis....'

'Maggen we boven kommen?', vroeg de tweede, en zonder op antwoord te wachten, schoof-ie de trap al op.

'Gaat u zitten', zei de vrouw van den electricien vriendelijk, en, heelemaal opgelucht, bood ze de twee stoelen in 't keukentje aan.

'Dank u, we kennen 't zoo wel', weerde de eerste rechercheur af: 'we kommen om informatie. Uw man het gister twee verklikkers bij de menschen-an-de-overzij angelegd, een an de buitendeur en een an de deur van de brandkast zelf.... Weet u daar van?'

'Zeker', zei ze, 't verband niet begrijpend.

'En vannacht is de brandkast leeggehaald.... Is-ie hier of is-ie hier niet?.... Hoe ken-ie ineene op reis zijn, as-ie nog gistermiddag tot kwart voor zes met de karwei bezig was?'

'Vanmorgen vroeg is-ie naar Heerlen vertrokken....'

'Waarom naar Heerlen?'

De een had grijze, de ander bruine oogen, en ze keken 'r allebei an, of ze

de antwoorden uit 'r duim zoog. 't Dee 'r beleedigd-driftig uitvallen.

'Wat gaat u dat an?', vroeg ze: 'wat het me man met die rommel te maken?'

'Nou mot je geen toontjes anslaan, juffrouw', zei de rechercheur, die 't eerst an de trap gevraagd had: 'daar schiet niemand mee op, en jijzelf 't allerminst! Hoe kalmer je antwoordt, hoe eerder je van ons af ben. We doen enkel onze plicht met te informeern. Wat mot-ie in Heerlen?'

"n Betrekking zoeken', zei ze geintimideerd, en voor z'n logica voelend:'vanochtend met de eerste trein is-ie na Sittard vertrokken en me zuster en me twee neven zouen 'm in Heerlen an de trein afhalen....'

'Hoe laat is-ie gistermiddag, toen-ie klaar met z'n werk was, thuisgekomen?' vroeg de tweede rechercheur, die met

't brutale gezicht en de rooie snor. Hoe had ze kennen twijfelen! 't Lee 'r met soeplepels bovenop dat ze met stille smerissen te maken had .... Maar nou scharrelde ze zelf, en zonder dat ze 't wou, met 'r antwoord. Ze hadden 'r niet mee noodig, dat Koert, buiten z'n gewone doen, 'n paar borrels was wezen pakken.

'Hoe laat-ie thuis is gekommen', herhaalde ze, om zich te bezinnen: 'nou dadelijk natuurlijk....'

Ze voelde dat ze 'n kleur kreeg, dat ze 'r niet geloofden.

'Was-ie dan om zes uur weer thuis?', vroeg de brutale, 'n aanteekening in 'n ezelsoorenboekje makend, zonder 'r an te zien.

'Ja', jokte ze raak. 't Ging ze niet an, dat 'r woorden gevallen waren, om dat eerst bij half negen werom kommen en 't ruiken na afschuwelijke jenever. 't Was vuil genoeg, dat ze met wantrouwige gezichten over 'r stonden, terwijl zij 't voor den lieven God kon verantwoorden, dat-ie 't huis niet uit was geweest, en vanmorgen zielig en met verdriet voor haar en de twee kinderen op reis was gegaan.

'Juffrouw, je liegt', zei de eerste rechercheur bot: 'en we motten ons zelf

overtuigen, of-ie al of niet thuis is, en hoe de vork in de steel zit....'

'Gaat uw gang', zei ze, mat: 'as u me zieken jongen maar niet an 't schrikken maakt en me kleine meissie laat slapen...'

De duizeling, waarvan ze nou al 'n paar keer last had gehad, overviel 'r weer - wat was 't om bij te grienen, dat ze voor de tweede maal in de buurt in opspraak raakten, dat 'r 'n politieagent in unieform voor de deur stond, dat de stillen, zoo van 't huis-met-de zijden-gordijnen, met die spektakel makende menschen in de straat, waren overgeloopen, dat ze zelf had gejokt en nou nog is wantrouwen moest ondergaan.

'Asjeblief', praatte ze onwillig, en enkel an 't kereltje met den thermometer onder z'n arm denkend, zei ze sussend in de richting van 't kind, dat angstig opstutte: 'niet bang zijn, schat, niet bang zijn kleine meid, de heeren wouen effen de kamer zien....' Schuw, opnieuw 't egeltje, dat zich bij onraad inbuidelde, trok 't ventje 't dek zoo dicht mogelijk naar z'n kin. 't Geraas buiten, 't redeneeren en zoemen, dat niet van den schandaligen schoorsteenveger kon wezen, drong door 't opgekierde raam, met zenuw-ontrusting binnen.

'Het-ie vannacht hier geslapen, juffrouw?', vroeg derechercheur, menschelijk-zacht, terwijl de ander, 't wiegje langs, door de jalouzielatten naar buiten keek en tegelijk met loerende oogen de kamer opnam.

'Ja, hier, in 't groote bed', wees moeder.

'Wat scheelt de jongen?', vroeg de man, die zelf kinderen had en bang was voor besmetting.

'Hij het voor 'n paar weken 'n ketel kokend water over z'n voet gekregen, toen we 'm met z'n zussie alleen mosten laten....'

'Dat mag-ie ook nooit - dan ben je niet verantwoord, juffrouw', zee de man, en 'r was begaanheid in z'n stem.

'De zaak zat zoo', babbelde moeder in 'r zenuw-ontreddering - ze had dat niet motten zeggen -: 'dat we bij de rechter-commissaris in 't

Huis-van-bewaring mosten zijn....'

'Voor wat?', vroeg de rechercheur, op zulke klankenvan-zijn-vak de ooren spitsend.

'Omdat, omdat....', praatte moeder zich hakkelend vast: 'omdat 'r op de fabriek, waar-ie toen werkzaam was, omdat 'r - omdat daar - begrijp u - lampen gestolen waren - toen - most hij getuigen.... - omdat ze dachten - dat hij ook - begrijp u? - ik kan dat niet zoo zeggen, waar 'n kind bij is....'

'Zoo, zoo....', zei de rechercheur, zooals je anders zoo

zoo zegt, maar hij en z'n kameraad keken mekaar an, en omdat de menschen buiten voor de politie mosten doorloopen, en je d'r praten haast niet meer hoorde, rakette 'r 'n zoo wild-wanhopige stilte door 't luisterend slaapkamertje, dat je de vonken in je hersens zag ketsen.

'Is-ie gisteravond nog uit geweest?', vijandigde de stem.

'Nee, gisteravond niet en vannacht niet - vanmorgen vroeg is-ie na 't station....'

'Is 't waar?', vroeg toen de andere, die 't zakje sigaren bekeek: 'dat u van de woning af mot?.... Dat zeit de juffrouw van benee, die hier gebakerd het....'

'Dat liegt ze!', viel moeder fel uit: 'de huur is gister betaald, met de kosten 'r bij!'

'Hoe kwam u dan?', vroeg de eerste weer: 'as ik te veel vraag, mot je maar denken, dat ik altijd nieuwsgierig ben - hoe kwam u dan an de centen, as je man zonder betrekking is....'

'Van me zuster in Heerlen....'

'Zoo, zoo', meende de man, de muis van 't bed opnemend. Voorzichtig wond-ie de veer 'n eindje op, liet 't radje los, en in de stilte klonk 't Rrrrrrr en 't gepiep van 't diertje. Toen zei-ie nog enkel: 'we hebben maar een soort vingerafdrukken gevonden, en beroepsinbrekers zijn 't stellig

niet geweest.... Enfijn, maggen we verder kijken?'

Met moeder liepen ze 't huiskamertje in, en de trap op naar 't zoldertje, waar de wasch hing te drogen, en waar de brutale allemaal dingen most weten van de geheimzinnige kist met de drajen langs de twee schoorsteenen- wat 'n man zonder betrekking met die spullen most - en waarvoor dat allemaal in 'n arbeiderswoning diende....? En wie die reis zoo grif had betaald? En toen ze weer, met 't gevoel dat de wereld stapelgek was, en dat ze als 'n blinde in 'n Dolhuis rondtastte, van 'r zuster in Heerlen sprak, en de twee judassen mekaar met moeilijk-verborgen grijnsjes aankeken, had ze ineens 't gevoel van iets erg-grappigs, iets over-'t-komieke-heen, en ze begon plots zoo

te schateren, te gieren, haast te krijschen van 't niet langer te bedwingen lachen, dat de zoldertrap 'r van mee-schudde en de oudste rechercheur 'r in 't keukentje 'n glas water inschonk. Plomp viel de deur benee in 't slot, waren ze weg, maar 'n plezier as ze nog had, en 't uitbulken van de pret, de eindelooze lol.... Gos, gos, in geen tijden had ze zoo stevig, zoo angstig-hard geschaterd....

'Moes.... Moeslief, je maakt me bang', zei 't jongetje uit z'n bed gekomen, en met dikke-oogen-van-tranen, stond-ie waarachtig voor 'r in de keuken. Toen keek ze wezenloos rond, en dien broeienden onweersdag bleef ze zoo van streek, dat ze zelfs an geen koortsthermometer meer dacht.

XVI.

Kruipen as de dag dee - 'r kwam geen end an. En bij alles stonden 'r handen verkeerd. 'r Was haast niks in huis, geen groenten, geen melk, amper brood, maar al was 'r 'n zak centen mee te verdienen geweest: ze dorst onder die ellendige omstandigheden van nagewezen en bekletst te worden, de straat niet op. As ze voorzichtig door 'n paar jalouzie-latten gluurde, zag ze nog altijd groepjes leuterende menschen, die van de gebroken ruit naar 't woninkje van den electricien keken, en 'n agent week niet van z'n post bij 't overzij-portiek.

Nee, dan maar liever met 'r vermoeid-leeg hoofd, en 'r lichaam, dat zoo ontredderd anvoelde, of ze zware lasten getild had en nou spierpijn

in 'r gewrichten had, as 'n gevangene in je broeiend-heete verdieping blijven, en je behelpen, zoo goed en zoo kwaad as 't ging, met 't restantje kouwe aarpels, 't kliekie hutspot van 'r eigen bord, dat ze had laten staan, en 't hompie ouwbakken brood zoo zuinigies behandelen, dat ze 'r voor 't kind en zichzelf - en voor 'r man, as-ie vannacht met den laatsten trein terugkwam - mee toe kon. Telkens dacht ze, wat ben 'k doodmoe, door wat ben 'k zoo op, en as 'k nou maar effen 'n kwartiertje kon gaan leggen. Toch sleepte ze zich voort. Je kon de twee hulpelooze schapen niet an d'r lot overlaten. Ze voelde zich zoo lam geslagen, zoo ziek van deschrik en de gekke lachbui, dat ze bang was niet meer op te staan, as ze 'r oogen sloot. En of de duvel 'r mee speelde, en Koert, die 'r eerst, met z'n twee armen om 'r hals, zoo schattig getroost had, en de zuigeiing, deeen om beurten zoo schrikkelijk-lastig, zoo humeurig, bij de dorre hitte, die je zelf naar adem dee snakken, dat je moeite had niet onredelijk te worden. As de een niet drensde, schreeuwde de ander, en toen ze in 't keukentje 't raam openschoof, om tenminste aan de achterzij wat te spuien, keek de schippersvrouw, achter de waschtobbe in 'r geblakerd tuintje, met zoo'n ruzie-gezicht en met zoo'n snauw in de spleet-oogjes boven den uitwiggenden tand, omhoog, dat ze 't venster, verdwaasd-houdingloos, of ze op iets betrapt werd, weer net zoo snel sloot.'Heb-ie trek in gebakken aarpeltjes, m'n schat?' vroeg ze, en 'r was iets in de haperende fluistering van 'r stem, of ze bang was, dat ze beluisterd kon worden: 'zal moeder ze bakken met lekkere bruine korsten, dat je knabbelen kan as 'n konijntje?'

'Nee, nee!' praatte-ie kregelig: 'ik lust geen eten. 'k Hei zoo'n dorst en me voet brandt zoo smerig of de zon 'r op staat!'

'Wil moeder je kleine pootje dan eerst voorzien....?'

In plaats te antwoorden, begon-ie zachies - as-ie 't hard dee, schreeuwde 't spook in de wieg vanzelf mee: die blerde tegen de klippen op, as hij z'n mond maar effen opende - in plaats van iets te zeggen, huilde-ie en snikte ingehouden, en de tranen stotterden over z'n snuitje naar 't kussensloop, dat gekeerd was, maar nog bruinig zag door 't geknoei met de stroop.

'Toe, m'n liefste', smeekte ze bijna: "k heb 't zoo moeilijk - wees jij nou 'n dapper kereltje....'

"k Heb verdorie zoo'n pijn.... 't Kreng van 'n rat leit me weer te judassen....'

Met vingers, die zoo angstig-voorzichtig bewogen en tastten, of ze iets ragfijns anraakte, en toch met de starende oogen bij 'r man, dien ze ineens zag, zooals-ie dien morgen bij 't keukenspiegeltje stond, terwijl-ie z'n nagels met 'n lucifer uithaalde, en 'r zoo keurig met z'n gespikkeld dasje, uitgezien had - wond ze de zwachtels los, en lei 'n nieuw verbandje om den kleinen voet, waarvan de rose, nieuwe huid door 't springen uit 't bed en 't loopen naar de keuken, alweer deerlijk gebarsten was. Vooral de eene, diepe kloof, bij 't enkeltje, leek zoo rauw en ontstoken, of 'r nog geen begin van heling was.

'Lucht 't niet fijn op?' vroeg ze met 'n vreemd geluid, dat traag door 'r vermoeidheid heen scheen te nevelen,maar dan opeens, in angstige bijgeloovigheid, fel als 'n dier dat z'n jong beschermt, stoof ze op. 'n Groote, blauw-paarse bromvlieg, bij 't voetje neergestreken, en met 'n wilden zwaai van 'r hand verjaagd, plonsde opnieuw in de buurt van de rauwe kloof, en week haast niet, toen ze met de zwachtels naar 'm sloeg. 't Was 'n kanjer met koloogen, en 'n zwarten dolkzuiger in z'n snuit. Of-ie 'n prooi beloerde, bleef-ie gonzend en grommend om 't voetje heendraaien. Driftig-gejaagd smeet ze met 'n handdoek - 'zwarte vliegen' brachten ongeluk an, most je uitroeien

- en zette 'm na, tot-ie op den behangselrand, buiten 'r bereik, vastklitte en weer even later, snorkend as 'n kleine-motor-in-de-verte, 't vleesch ruikend, in kleiner wordende cirkel-zwevingen boven 't bed - gelijk 'n tol, die geraakt en gezwiept wier draaikolkte. Flang-flang mepte de rakettende handdoek, die 'm rebelsch achterna zat, maar de horzel in de broeikashitte van 't kamertje over 't drieste heen, dook as 'n kwaadaardige gladdekker, precies langs den lap, en omdat moeder niet dorst slaan naar de zij van 't onverweerd voetje, scheelde 't geen haar of de toeter-gonzende schooier, vuiler nog door 't gehitst en gejaagd worden, had 'r geniepig in 't voetje op los gestoken. Maar net toen-ie 'r langzamer omheen sputterde - enne zeker z'n lippen al likte - enne in z'n sas bromde - de adder, die enkel op mensche-bloed loerde - lee-ie door 'n schuinsche opduvel van den handdoek voor mirakel op 't laken.

'Dat hebbie fijn geflikt, moeder', zei 't kereltje, dat 't gevecht van de vrouw met de bromvlieg, in ineens wakkere stemming gevolgd had: 'hij had niet 't lef motten hebben 'n poot na me uit te steken! 'k Zou 'm hartstikken-dood hebben geslagen.... Hier hei-je 'm!'

Twee kleuter-vingertjes grepen 'n gestreepte vlerk van den horzel, maar de schooier, die tegen 'n stootje scheen te kennen, begon ineene hardop te blazen en vloeken, rukte zich los, enne asof 'r niks gebeurd was, of-ie wou toonen dat-ie nog wel 'n dozijn opstoppers verdragen kon, bonsde-ie eerst tegen de ruit op, kraaak, dat je z'n kop tegen 't glas hoorde tikken, en toen, venijnig as 'n spin, ketste-ie langs de kalk van 't plafond en begon nog nijdassiger, zigzag, na 't behang en weer met 'n smak na benee - overal kraaak!, waar-ie zich stootte - te gonzen en te snorren.

Soms was moeder, die van den stoel op 't bed en van 't bed op den grond sprong, 'm kwijt. Dan schreeuwde de jongen: 'Moeder, nou zit-ie op 't gordijn van de wieg! Moeder, hij sukkelt over 't zeil! Daar gaat-ie! Nou kamt-iez'n haar op 't behang! Nou maakt-ie z'n vlerken met z'n pooten schoon.... Geef mijn 't waterglas is an.... Niks zeggen, hoor.... Een, twee, drie! Fijn! Kip, ik heb je! Hij zit onder 't glas, moeder. Hoor je 'm tekeer gaan? Ja, ouwe dief, breek nou maar is uit, as je ken! Je ben gepiept....!'

Handig wipte moeder 'n stukkie papier tusschen 't glas en 't behang - en nou most 't ventje 'm van dichtbij zien, schaterde-ie om 't getol van 't gevangen diertje, dat zoo stom was om overal de glazen ronding voor lucht an te zien.

'Mag-ie hier op 't nachtkastje blijven staan, moeder?'

'Nee, kind. Wat heb je 'r an? Da's ongedierte, dat ongeluk anbrengt, en as-ie los komt, steekt-ie je nog zoo, dat je bloedvergiftiging krijgt....'

'Toe nou, effetjes maar, tot je me voet ingepakt heb....'

Dat mocht dan zoo lang. En terwijl ze 't verband verder anlei, grommelde 't in 't glas, vloog de horzel verwoed langs den wand, en toen-ie eindelijk bek-af was, begon-ie weer z'n vleugeltjes met de graaiende pooten te redderen, keek-ie met de buiten z'n kop hangende

oogen door de ruit van z'n cel of-ie nergens 'n gaatje vond, om 'm stiekum te smeren.

'As ze de slampamper, die an de overzij de centen uit de ijzeren kast het gemoerd te pakken krijgen, wordt-ie ook zoo opgesloten, he, moeder?'

'Ja, jongen - en hoe eer hoe liever', zei de vrouw wraakzuchtig: "t spinhuis is nog te goed voor kerels, die 'n ander in opspraak brengen!'

Hoofdpijnachtig, sloom van gebaar, wikkelde ze 't voetje in de buiten-zwachtels, en vroeg toen nog 'ns:

'Zal moeder aarpeltjes voor je bakken, met 'n eitje 'r over?'

'Asjeblief', zei-ie met meer aandacht voor de bromvlieg, die half van koper, half van goud gemaakt leek: 'enne 'n glas melk, asjeblief.'

'D'r is geen melk in huis, schat.'

'Heb-ie geen centen?'

'Nee', jokte ze - niet voor 't heelemaal donker was - en dat kon nog 'n poos duren - zou ze moed hebben boodschappen te doen.

'Geef dan maar water', praatte-ie tam, en z'n oogen waren niet van den herrieschopper, die nou geen grooten bek meer opzette, af.

'Dat komt 'r van, steekhannes met je brani!' redeneerde-ie, met 't wijsvingertje tegen 't glas tikkend: 'nou grien je, maar 't is je eigen schuld. Niemand het je gezeid hier binnen te kommen. Je weet, verdorie, heel goed, dat 't niet mag: Waarom ben je dan zoo stom? Nou zal jouw moeder je overal zoeken, en tranen met tuiten huilen, as ze je niet vindt! Wat zeg-ie? Hei-je geen moeder meer? Geen vader ook? Kom-ie uit 't Weeshuis?.... Lollig zalde Weesvader 't vinden, dat je zoo verroest-slecht oppast! Ach, kles niet! Je mot 'r nog bij liegen! 'k Zie 't an je rare knikker-oogen, da-je geen cent deugt.... Wat brom-ie nou? Daar trekken we ons niks van an, versta je? Je lijkt verdorie op de turfschipper-van-benejen, die 's nachts zoo snurkt, dat de koppies op de schoteltjes staan te

dansen.... As je goed oppast en belooft 't nooit meer te doen, zal me moeder je strakkies weer loslaten. Maar as je niet luistert, en me zussie of mijn, of me vader wil steken, zel je 'r bekaaid afkommen, gouwe doodvreter....'

Moeder, kleintjes en bleek, in 't keukenkombuisje, had de koude aarpels in schijfjes gejaapt, keerde ze telkens weer in 't kwaadsprekend, vinnig-pruttelend pannetje. Goddank dat 'r voor 't schaap nog 'n ei was, en, o, lieve Heer, as Koert nou maar zeker met den laatsten trein uit Heerlen terugkwam, en 'n eind an de smerige vermoedens van die menschen maakte. Ze kon 'm niet gaan afhalen. Nooit liet ze de kinderen meer alleen. Daar was ze genoeg voor gestraft. En ze most over 'n paar uur wat gaan inslaan, want natuurlijk zou-ie belust zijn van de lange zit in 'n spoorwagen bij die hitte. Morgen was 't kind jarig, zeven jaar.

Waar ze 't vandaan most sleepen - 'n kleinigheid op z'n ziekbed most 'r wezen. 't Zou anders net nou de eerste viering zonder 'n cadeautje, zonder 'n speelgoed-dingetje of 'n boek-met-verhalen wezen. Toen, in 'n plots-besluipend gevoel van verlamming - ineens werd ze te moe om te blijven staan - kwakte ze in 'n stoel, en met 't brandend hoofd tegen 't vochtig keukenmuurtje, de nagels in 'r vleesch persend, om 'r gedachten tot dat-ding-van-verlossing te concentreeren, om den barmhartigen God niet an te roepen, met 'n gezwerm van saterende kwelduiveltjes - 't beestachtige van de overzij-brandkast - de centen voor den bakker en den kruidenier, as-die nog zoo laat wouen helpen - 't rauw-paarse voetje met de niet helende huid - de rechercheurs - de zwarte vlieg - en nog zooveel meer in de afgebeuldheid in 'r hersens, strengelde ze 'r vingers en trachtte te bidden. Maar voor je gebed most je niet te moe zijn, niet telkens oogenblikken doorsuffen dat je waande, en ineene van God weg was, om over 't krioelen van je zorgen te tobben, en jezelf dan weer met schrik te verwijten, dat de lieve Heer je geen knip voor je neus waard kon vinden, omdat je den smeris met z'n rooien snor, midden in je gebed, voor je zag, hoe-ie met de sigaren in 't toetjenaast 't bed stond, en hoe je biddend en smeekend om hulp en verlossing, toch tegelijk met je krankzinnig-moeie gedachten bij de schijfies aarpels was, die knetterden en kraakten of 'r spaanders werden gebroken. Slaap 'k of bid ik?, piekerde ze, en dan dee ze zich weer met 'r nagels pijn, om wakker te blijven en God niet te beleedigen door de nare klachtjes-dingen, waarmee je hem niet mocht lastig vallen, omdat-ie met zooveel

niet-te-tellen zorgen voor niet-te-tellen menschen an zijn hoofd door de hemelen bewoog....

'Zoo, m'n schattejongen', zei ze even later, in 'r loome mijmering door 't huilen van de zuigeling opgeschrikt: 'maar goed blazen, want ze kommen zoo heet uit de pan!'

'Mot ik dat allemaal, moeder?' zei-ie verveeld in 't kussen terugleunend, 'en me glaasie water?'

'As je eerst van 't lekkere eitje proeft, m'n kind, m'n liefste, m'n alles' soebatte ze, en ze streelde z'n warm hoofdje, en bebeet zich de lippen, omdat ze zich zoo gruwelijk eenzaam voelde in 't kamertje, waar de onweers-troebele lucht 't gezichtje blauw-bleek dee lijken, en 't schoorsteen-spiegeltje zoo angstig-los van de dingen blikkerde en glimmerde, of 'r 'n venstertje openstond naar 'n land met doodgemarteld licht.

'Eerst me watertje.... 'k gloei zoo van binnen', klaagde-ie hijgend. Ze knielde bij 't bed, om te probeeren 'm te voeren, met 'n verhaaltje 'r bij, dat ze uit 'r beuheid trachtte los te scheuren, maar toen-ie geprikkeld bleef drensen, nam ze zonder 'r bij te denken, 't glas uit de schemering van 't nachtkastje, liep 'r mee naar de keuken, en toen-ie gegulzigd had, en nou rustiger de bruine aardappelkorstjes in 't koorts-mondje stak, lei ze 't zuigelingetje, dat al zoo zalig-fijn de poppehandjes naar 'r tepel rekte, an de borst.

Rrrrr.... Zoem-zoem-zoem klonk 't bij 't raam.

'Hij het 'm gesmeerd, Piet-de-steker', zei 't ventje, 'n korstje beknabbelend: 'zal ik opstaan en 'm wat na z'n bast smijten, moeder?'

'Nee, jongen', praatte ze onrustig, en terwijl de kleine meid 'r vaart achter zette, om zich 't dikke buikje te vullen, en moeder met lodderoogjes bekeek, loerde zij de draaiende bewegingen van den grenzenden horzel na, die nou weer telkens belust scheen, om op 't bord met de gebakken aarpels neer te strijken, en dan door den jongen, die 'r luidruchtig bij werd, verjaagd en uitgelachen werd.

'Schei je uit met je getreiter, scharminkel! Begin je nou toch weer! As ik je nog is mot waarschouwen, zal ik je 'n lik uit de pan geven, afgetakelde hongerlijjer, dat je 'r scheel van ziet.... Blijf maar zitten, moeder....

Blijf maar zitten.... Zoo nou leg ik hier op de deken 'n stukkie aarpel met 'n likkieei neer.... Da's voor jou, dan hoef-ie me niet de brokken in me keelgat na te kijken! 'k Lach me 'n kriek, moeder!.... Hij vreet 'r van.... Je ken 'm al z'n leven dresseeren, as de leeuwen in Artis!.... Verdorie 't ei lust-ie en de aarpel laat-ie leggen.... Hoe hiet je van je van?.... Vlieg! En hoe hiet je nog meer?.... Hij zeit Hendrik, moeder.... En waar woon je, Hendrik.... In Amsterdam....'

Toen mepte moeder, die Magdaleentje terug in de wieg had gelegd, ineens zoo pootig met den natten handoek, dat de bromvlieg nog enkel beverig stuiptrekte, en 'r 'n plekkie zwart bloed onder de vlerken kleurde.

'Waarom doe je dat nou, moeder?.... Hij vrat toch zoo stilletjes....'

'Omdat 'k dat gegons in de kamer niet hooren ken.... 'k Ben zoo schrikklijk zenuwachtig kind....'

'Waarom ben je zenuwachtig?....'

'Omdat vader 'r nog niet is....'

'Wat hindert dat nou? Hij komt toch? Of ben je bang met mijn alleen in de kamer as 't daar donker wordt?.... Ik ben voor niks bang.... Ik zal wel op jou passen....'

Even was-ie 'n waarachtige held, met z'n vork en z'n lepel voor zich uit dreigend, maar toen 't daglicht onder indigowolken verschrompelde en logge donderslaagjes van 'n onweer in de verte, 't kamertje deden schudden, of 't 'n van den wallekant losgeraakte praam was, en 'r 'n felle bliksemstraal de behangselwanden be-violette, en 'n hagelbui, met steenen als duiveneieren 't dak met de antennedraden als 'n lawine overklotste, hield-ie, 't breekbaar stukje-mensch, de hand van z'n moeder vast, en as de slag heel-erg dicht op de weerlichting volgde,

trok-ie 't dek over z'n bolletje, om 't geweld niet zoo schrikkelijk te hooren.

'Wat 'n jammer', zei moeder, zich 't voorhoofd drogend: 'ik kan niet door dat weer heen om versch brood voor je vader te koopen....'

Maar na 'n poos kon ze 't heele handje los laten, was-ie ingeslapen. Nog dreunden de donderschokken door 't straatje, maar de lucht fleurde al zoo op, dat je de eerste tintel-paarse sterretjes zag, en 'n enkele buur buiten 'n luchie kwam scheppen, omdat 't in de huizen niet te harden was. In den donkeren deurkier van 't benejen-portaaltje bleef ze 'm wachten. Soms liep ze driekwart de trap op om bij de slaapkamerdeur naar de kindergeluiden te luisteren, soms ging ze op 'n tree in 't duister zitten rusten. De Scheepjesklok in de huiskamer sloeg twaalf, een, twee, drie uur. Hij kwam niet. Hij was in Heerlen bij Toos gebleven. Of.... Nee, lieve God, geen of.... Nou maar rusten. Om zes uur most 't meisje weer gevoed worden. In 'r kleeren ging ze op bed liggen. 'tWas 'n zwoel-stille nacht. Je hoorde enkel 't zingen van de Antenne-draden op 't dak en 't kurkig ademhalen van den jongen.

XVII.

'Moeder! Groote zuster! Wat gil je?.... Moeder!'

Met 'n bonzend hart, uit 'n nachtmerrie, die 'r keel dicht had geklauwd, ontwakend, zat ze met 'n fellen schok overeind in 't bed, en met 'n hijging, die 'r den adem benam, 'n angstbeving die 'r lichaam doorhuiverde, keek ze eerst wezenloos rond - waar ze kon wezen - hoe ze hier, na 't gevecht met dien bloedkwijlenden hond, terecht was gekomen, en nog in ijlende koorts-beklemming, zei ze 't visioen toe-stotterend: 'Je laat 't!.... Ga je weg! Kischt! Kischt!'

De klaterende jongenslach, de pret van 't kind, dat zich in zoo'n komiek wakker-worden verkneuterde, mokerde de werkelijkheid als 'n wig in 'r bewustzijn.

'Tegen wie zeg-ie kischt?.... Je het zeker van die sallemander van gisteren, die je met de handdoek fijn het geslagen, gedroomd, wat

moeder?.... Weet je nog niet, waar je ben?.... Ik zie, ik zie wat jij niet ziet.... Wat zie je dan?.... Stroop in de kan.... Ben je met je vuile schoenen op bed gaan leggen?.... Mag-ie dat?.... En heb-ie geen nachtpon an?.... En is vader alweer vort zonder goeiendag te zeggen?.... Da's prettig as je eens in 't jaar jarig ben!'

'Ach, m'n liefste schat!', kwam ze ineens in zelfverwijt los, en nou 't troosteloos besef van wat 'r gister allemaal gebeurd was, tot 'r doordrong, de schrik van 't bezoek,

't op de trap zitten wachten, als in 'n Camera opnieuw z'n klaar-bewegende lichtbeelden gaf, onderging ze de onstuimige behoefte 'r krankzinnige genegenheid voor 't kereltje in hartstochtelijke overgave te uiten. Met 'n ruk was ze bij z'n bedje en 'm in 'r armen knuffelend, zocht ze naar de teederste woordjes, brabbelde ze dingen, die ze anders niet gezegd zou hebben, lachte, snikte ze, jokte ze 'r op los, om 't kind 'n overvloed van speelgoed te beloven, poppen, die-ie in de bazaar, de laatste maal dat-ie buiten geweest was met smachtend-bedelende oogen afgehunkerd had. 'Liefste, groote, groote, jongen', zei ze, z'n voorhoofdje en z'n vingertjes, een voor een, kussend: 'm'n doddeke, m'n zoet ventje, wat ben 'k blij dat je vandaag jarig ben, dat je zoo'n kerel wordt.... En wat zal vader, as-ie uit Heerlen werom is, en ze overtuigd het dat-ie niks met die dieverij te maken het, wat zal vader in z'n sas zijn, dat je 'n heel jaar ouwer geworden ben en dat je 'r vanmorgen zoo goed uitziet, m'n heerlijkheid, m'n kleine troost, m'n steun.... En 'n prachtige cadeaus as je strakkies krijgt! Daar zal je 'n oogenbij opzetten! Daar zal je plezier an beleven! Die clown, die vanzelf z'n mond opendoet - weet je niet? - die z'n wenkbrauwen kan bewegen en z'n hoed af nemen.... En de locomotief, die 'n heele trein vortsleept, en door tunnels gaat - en zoo'n reus van 'n koek met sukade en kandij en 'n doos flikkies om op te zuigen, m'n schattejongen, m'n dierbaarste, m'n zonnetje...."Waarom huil je nou?', praatte-ie verwonderd-angstig, omdat moeder, die nooit zoo hoogdravend, zoo overdreven dee, ineene weer met 'r hoofd op den rand van 't bed zat te snikken: 'je hoeft me niks te geven, hoor! Ik weet toch wel, da-je geen centen heb.... Kan me niemedal schelen, as je maar van me houdt en geen verdriet heb.... Kom nou, me lieve moeder, leg je hoofie maar neer.... Is vader stout geweest?.... Zoo.... Nou droog ik je tranen met 'n schoone punt van 't laken.... Da's een traan, dat bennen twee tranen, dat bennen drie

tranen, enne da's 'n klein traantje, dat niet eens uit je oog durft te kommen, omdat-ie 't snapt, da'k 'm dadelijk met Pieterman mee na Spanje geef!... Laat 't 'r nog is een probeeren! Ik zit ze achterna as 'n poes....

Is 't zoo goed?.... Zie je wel, dat je niet huilen kan as ik 't niet hebben wil....?' 't Kleine bleeke handje bestreelde 't moeder-gelaat, dat van zoo dichtebij enkel plekkies voor Lilliputter-kusjes scheen te hebben. D'r was geen rimpeltje bij de vermoeide oogen, dat-ie niet glad-streek, geen rimpeltje dat-ie niet in 't stikkedonker had kennen vinden.

'Vertel nou is', babbelde-ie, terwijl ze met zusje bezig was: 'wat heb-ie gedroomd, dat je kischt riep? As je 't mijn vertelt, zal ik jou ook vertellen.... Ik heb zoo prachtig, zoo vreeselijk prachtig gedroomd, maar eerst jij, anders zeg ik niks...'

'Dat weet ik niemeer', zei ze zwakjes lachend: 'iets van 'n hond die me, geloof 'k, wou bijten.... Maar toen wier 'k wakker....'

'Anders niks!', zei-ie teleurgesteld: 'wie droomt 'r nou van 'n hond?.... Daar hoef-ie niet eens voor te gaan slapen! Nee, dan heb ik 't fijner gehad.... Omdat 'k jarig ben.... Maar as 'k niet jarig ben, droom ik altijd van prinsessen in hermelijn, enne van prinsen zonder broek an, met 'n hakmes op zij, enne van gouwe tafels en stoelen. Weet je waar 'k vannacht geweest ben?.... Raai is!'

'Hoe kan 'k dat, liefste?'

'Heelemaal boven in de hemel....'

'Ach jongen', zei ze, 'n tikje ongemakkelijk, omdat ze in 'r bijgeloof schrikkelijk in droomen geloofde: 'en hoe kwam je daar dan?'

'D'r was weer zoo'n lange zonnestraal op me bed, net as laast, ennetoen klom 'k 'r langs - niks geen moeite, hoor - je stapt eene, tweeje - enne as je werom glijdt, smeer je je zolen met kalk in, dan ken je geen snars gebeuren - nou enne toen wier 'k zoo heet as 't fornuis, omdat die zonnestraal merakel warm was - enne toen ben 'k fijn languit gaan leggen, met 'n eind talhout tegen me voeten, net as bij de bierkar, as de

knollen d'r gemak niet kennen houen, en de wielen 'n steuntje motten hebben

- luister je niet?....'

'Zeker', zei ze zacht - afgeleid door 'n geluid bij de deur.

'Nou enne toen kwam d'r 'n meeuw-uit-de-gracht op me toe, enne die zee: wat mot jij hier, smakker?.... Toen zee ik: die 't zeit!.... Toen zee hij - da's gebeurd, moeder! - mag jij zoo ver van huis wegloopen? 'k Zal 't an je vader en moeder verellen! - Toen zee ik: as jij kletst klets ik ook.... Toen zee hij: zal ik je 'n eindje na boven trekken?.... As ik mag sturen, zee ik.... Toen he'k 'm 'n gebit door z'n bek gehaald, en 'n zweep gekocht, enne toen het hij 'r nog twee van z'n groote broers bijgehaald, enne toen hebben ze me met d'r drieen gesjeesd, da'k me asem haast kwijt was - zoo'n vaart hadden we - enne toen kwammen we bij 'n deur met 'n brievenbus - met 'n bordje: an de deur wordt niet gekocht - en met 'n koperen bel, die pas gepoetst was, en waarin je niet kijken kon van 't licht - toen zee de eerste meeuw: zal ik is fopschellen, Koert? - As-die maar niet an je vingers blijft kleven, voorzichtigies an, zee ik - Enne toen ging de deur open, zee de portier: hij mag binnen as-ie z'n blooten voeten veegt, maar vogels doene vuil en die motten buiten wachten.... Toen ben ik uitgestapt op 'n tapijt zoo lekker-dik, enne over 'n looper zoo wit as sneeuw, enne toen kwam d'r 'n engel - een met vleugels as Peerie en Meerie - enne die zee: wat wil je eten en drinken....? Je mag zooveel as je lust.... Je hei 't voor 't zeggen, want d'r is van alles, roomhoorns, allerhanden, zuurtjes, reepies sjokola, limonade, drop, zoethout.... Toen zee ik: 'n kop sjokola, asjeblief, met room en beschuitjes.... Toen hebben ze de tafel gedekt met 'n nieuw tafelkleed uit de kast, enne hoopies borden en koppen en eierdoppies, enne toen hebben we met z'n allen, de engeltjes van me hoofdeind, van me voeteneind, twee an me linker, twee an me rechter, allemaalmet duivies-veeren, geschranst dat we met onze buikies tegen de tafel an drukten.... Een had zich zoo volgepropt, dat-ie haast stikte, en niet eens meer kon vliegen.... Toen zee ik tegen 't engeltje naast me: is dat nou de hemel van de buurvrouwvan benee, 't kreng dat zoo'n heibel an de deur voor 'n paar centen gemaakt het? Toen zee hij: eet uw mond leeg, anders mag ik niet met u praten.... Toen kwam de IJsco binnen tingelingeling, en hebben we allemaal ijswafels gekregen, ieder twee, en een van de engeltjes was zoo

godsliederlijk-gulzig, moeder dat-ie nie-eens 'n lepelje gebruikte, maar z'n tien gebojen zat af te likken en toen nog 'n halve ijswafel van 'n engel naast-an gapte.... Ken je hier je schorumpooten ook al niet thuis houen zee 't mensch-van-benee, die de schoone wasch kwam brengen, enne ook 'n ijswafel kreeg.... Toen zee de meeuw: nou, wij verdraaien 't langer te blauw-bekken, wij gane werom... Enne toen ben 'k weer op de zonneladder geklauterd, en hoefden ze niet eens te trekken, want we glejen vanzelf met de slee terug... As d'r maar geen ongelukken van kommen, zee de groote meeuw; jij heb je zoo volgelajen met krentebollen en roomhoorns, da'k me hart vasthou en me 'n beroerte mot remmen! Da's verdorie geen karwei! 'k Krijg blaren an me zwemvliezen.... Verroest, zee ik, want ik zag niks as vonken, en niks as sterren, die van den hemel vielen, enne toen riep de meeuw: ik hou 'm niet meer, ik ben me fut kwijt, enne toen zette de slee nog meer vaart, enne toen riep jij voor 't keukenraam: pas op, je valt! En je gilde zoo, vreeselijk, enne toen keilde ik in me

bed, maar jij gilde echt, omdat je bang voor 'n hond was hahaha!....'

Moeder had 'm z'n gang laten gaan omdat ze met 'r oogen dicht, en gefolterd door gedachten an 'r man, met de zuigeling in 'r armen, zat te tobben. De schelle stem van den jongen, die zich kwiek en tierig voelde, die voor 't eerst koortsvrij was wakker geworden, watelde en rammelde om 't moeilijk gestrompel van 'r gedachten. Ze zou niet hebben kunnen zeggen wat-ie beweerde waarover-ie 't had gehad, zoo als ze in zenuw-luistering de geluiden van 't straatje, 'n anderslijkend blaffen, 'n ontwricht voet-geschuifel, 't klinken van 'n stem-die-geen-stem-kon-wezen, beloerde. Hij had 't verhaal van z'n kinderdroom, zooals-ie 't van 't klauteren langs de zonnestraal onthouden had, gedaan - zij, in geprikkelde afwachting, had telkens weer in de kleine ruimte van 'r ziel rondgetast, en gesmeekt: 'laat 'm nou kommen, lieve God!' Ze voelde dat 'r ietswanhopigs gebeurd moest zijn, en toen 'r plots 'n rijtuig voor de deur stil hield, en 'r gescheld werd, schrikte ze niet eens meer, omdat ze in de schrille spanning over 'r zenuwen heen was geraakt. Kalm, of 'r iets om 'r gestolten was, lei ze de zuigeling in de wieg, trok aan 't touw van de deur, en antwoordde of 't haar nauwelijks raakte, toen iemand 'r zei, dat 'r order gegeven was, huiszoeking te doen. 'O, jawel', praatte ze, of ze niet anders verwacht had, of ze 't heel, heel-gewoon vond.

'We hebben uw man gisteravond van den trein gehaald, en 'm voorloopig op 't bureau gehouden', zei de stem: 'en omdat 't te laat geworden was, vonden we 't beter niet midden in de nacht te komen waarschouwen, dat u niet ongerust hoefde te zijn....'

'O, jawel', knikte ze vanuit 'r afgestorven denken.

'We zullen niks noodeloos overhoop halen, juffrouw, maar we moeten onze plicht doen. Is 't enkel deze verdieping en de zolder?'

'O, ja', zei ze krankzinnig-beleefd, en met 'r tintel-kille vingers bewriemelde ze wezenloos den deurknop van de huiskamer, en ze nam zich enkel rustig-ademend voor, dat ze niet zou lachen as gister, toen ze met de rechercheurs op zolder was bezig geweest.

Lang duren dee 't gesnuffel en zoeken niet. Ze keken in de kasten, in de broodtrommel, in de bussen, in de la van de tafel - ze klepten de scheepjesklok open, die net begon te slaan - ze haalden 't Axminsterkleed van z'n plaats - Goddank, dat alles proper en stofvrij was - en keken of 'r geen luikjes waren - en probeerden de planken met 'n steekbeitel te lichten - ze zochten in 't keukentje, in de bordenkast, onder de aanrecht, en ook weer onder 't zeiltje - en, terwijl zij 'r telkens bij neerzat, omdat 'r beenen leken te verlammen, herhaalden ze de vraag van gister - waarom de electricien twee-en-half-uur later was thuis gekommen, en eerst in de liederlijkste kroeg van de heele buurt had gezeten, in plaats van naar z'n huis over te steken, en of-ie 's nachts niet van honk was geweest.

'Ach wel nee.... Hoe komt u 'r op?.... 't Is heusch 'n vergissing', zei ze met 'n stem, die echootjes in de holte van 'r hoofd sloeg, maar toch zoo nuchter klonk, of zij 'r niets mee te stellen had. Op zolder hadden ze 't meeste werk. Daar most de kleine werkbank met het radio-toestel van z'n plaats, braken ze 'n paar latten van 't zoo keurig getimmerd beschot open, vonden ze 't tuimelraam met 't hangslot verdacht, kroop'r een op 't dak, die tot zelfs achter de pannen keek, en onder 't stroo van 't spreeuwennest zocht, namen ze 't zakboekje met de geheimzinnige Radio- en Morse-aanteekeningen in beslag, en hoe minder vat ze kregen, hoe knorriger om de vruchtelooze moeite ze werden. Toen kwam 't ergste - de slaapkamer. Daar sprak niemand 'n woord. Moeder zat op

den stoel bij de wieg, keek niet, bewoog niet, dacht niet. Ze kringelde in 'n draaikolk en luisterde naar 't gesnuif van 'r adem. Koertje, rechtop in z'n bed, 'r niks van begrijpend, waarom die vreemde mannen zoomaar de gammele linnenkast, die ze verschoven hadden, en die nu zonder steunend propje papier zachtjes heen en weer zwikte, ondersteboven haalden; waarom ze met d'r vuile handen an de stapeltjes luren, sloopen, lakens en ondergoed bleven hannesen, zonder dat moeder zee dat 't niet mocht; waarom ze in de la van de waschtafel moeder d'r doosjes haarspelden en knoopjes open maakten; waarom ze onder 't groote bed keken, en met d'r lange armen tusschen de matrassen graaiden; waarom ze den vloer beklopten, 't behangsel bevoelden, en mosten weten op wat voor onderlegger Magdaleentje d'r duim lee te bezuigen - Koertje, op de elbogen steunend, staar-oogde doodelijk-bedremmeld en voelde zich lichtschuw, omdat ze de jalouzien zoo hoog hadden opgetrokken, en de gul-brandende zon de kamer proestend inplaste.

Toen vroeg de meneer, die in de deur-opening stond, en enkel toekeek: 'Hoe oud ben jij, kereltje?' Daar hoefde-ie niet op te antwoorden. Dat ging ze niks an. Voor 't eerst van z'n leven, zweeg-ie niet uit schuwheid voor wildvreemden, trok-ie zich niet als 'n slak in 't beschermend huisje terug - voor 't eerst voelde-ie zich, bij moeder's hulpeloosheid, zoo vijandig tegenover de indringers, dat-ie 't vertikte 'n mond open te doen, en enkel den meneer met de pommenade-haren en 'n, as 'n stukkie afgeknipt zwart gaas, zoo idioot weggeschoren snorretje, met oogen-van-klets-maar-raak, afsnauwde. 'Ken je niet fatsoenlijk antwoorden?', zee de meneer. 'Meneer vraagt je wat', zee moeder. Nee, hij gaf geen asem. Je zou ze op d'r falie slaan, die kerels, die 't sleuteltje van de linnenkast-binnenla mosten hebben, en 't Lommerd-briefje-van-'t-horloge, met de franje van de katte-pooten, in d'r zak staken, en alle papieren uit moeder 'r geheime laadje voor de dag haalden! 'Mag de jongen effen uit z'n bed?', vroeg 'r een, en hij boog zich al om 't ventje op te tillen. Gos, wat wier moeder ineens boos. Eerst was ze zoo bleek as 't gordijn van de wieg, toen zoo rood as de lellen van 'n kip. Ze vloog op den man toe, en gaf 'm 'nduw, dat-ie tegen 't nachtkastje bonsde: 'Je blijft met je pooten van me kind!', zei ze woest en met een zet had ze 't kereltje in 'r armen: 'is me dat 'n smerige behandeling, 'n gemeen gejudas!' - 'Je mot niet met geweld beginnen, juffrouw!' gromde de man nijdig: 'anders ga je ook mee na 't bureau!' Toen gebeurde 'n klein, lief

wonder bij 't nog zieke mannetje, met de twee weerlooze voeten. 'As je an me moeder komt!', viel-ie heesch uit, en nou had-ie net zulke groote, dreigende oogen as vader, terwijl de kleutervuist waarachtig pootig omhoog ging: 'zal ik je 'n op-lawaai geven, da-je scheel kijkt!' - 'Nou, nou, nou!', suste moeder, die met 'm in 'r trillende armen, naast 't wiegje neerzat. De drie mannen mosten om dat onverwacht geweld lachen. Ze zeien verder niks as: 'goeien middag', toen ze klaar waren met 't napluizen van 't bed, en de een zelfs 'n naad had opengetornd. 'Dag', zee moeder suffig, en ze bleef zitten. 'Je mot nog dag zeggen', verweet 't kind: 'ik had ze laten stikken, die kwartjesvinders, dat vee!' Kalm, of 'r niks gebeurd was, streek moeder 'm op 't groote bed, dat ze net zoo mishandeld hadden, en maakte zijn eigen ledikantje in orde. 'Zoo', zei ze: 'da's alweer goeie', en ze gaf 'm 'n kus, terwijl ze 't dek om 'm heen stopte. Dan, onrustig, afwezig, gedreven door iets dat 'r hinderde, dat ze niet goed thuis kon brengen, liep ze de kamer op en neer, van 't raam naar de deur, en terug, en telkens opnieuw.

'As vader thuis komt....', begon hij, heelemaal opgewonden.

'Die komt niet thuis', zei ze, of 't 'n gewoonteding was, maar ze stond 'r voor 't eerst bij stil, en 't drong als 'n plotselinge, bijtende pijn tot 'r door. As ze zich niet ingehouen had, zou ze 't raam hebben opengesmeten, en 't in de vijandigheid van 't straatje hebben uitgebruld, uitgegierd, dat ze 'r man vasthielden, dat 'r huiszoeking gedaan was, dat ze allemaal, allemaal schooiers en schoften waren, allemaal! Maar ze bedwong zich, zat met barstende slapen op den rand van 't ledikantje, en 't dotte-handje, dat haar had willen verdedigen, als 'n klein kiekentje in 't nest van 'r vingers beschuttend, zei ze enkel: 'ze denken dat jouw vader.... maar wij weten wel beter, wat....?' - 'En of!', zei-ie, met z'n klare oogen, 't raam, dat nog nooit zoo fel belicht was geweest, bedroomend.

XVIII.

Toen moeder buiten kwam, liep ze met oogen zoo zwemmend in tranen, zoo gloeiend en troebel, dat ze van den stoeprand af-struikelde en haast onder 'nkar was geraakt. Of ze wou of niet, ze most 'r uit, ze most de kinderen nog is alleen laten, om kleine inkoopen te doen - voor den tweeden keer wachten tot den avond, kon nou niet meer, omdat 'r

geen kruimel in huis was. Even, met 'n zelf-over-winning, die 'r schichtig naar de uitgeschulpte gordijnen dee kijken, had ze bij de benedenbuurvrouw angescheld - of-die twee seconden op de kleuters wou letten - maar de schipper, die 's avonds stichtelijke dingen most voorlezen en 's morgens met den mattenklopper kreeg, as 'r door de hitte in 't woninkje, of door z'n gemors met peukies tabak, 'n te gemelijke stemming in de waschloods gegroeid was, scheen nu van zijn kant met hardhandig gebaar wat zeer-stelligs te beweren - de ruzie-stemmen zaten mekaar as nijdig-grommende honden achterna - en onder zulke onvoordeelige voorwaarden nog eens aan te schellen, dorst ze niet. Gejaagd terug in 't huis, had ze weer gesmeekt: 'blijf je nou heusch twee minuten in bed, tot 'k brood en melk gehaald heb?' - en omdat-ie kinderlijk-lief geantwoord had: 'as je maar niet zoo lang as vader uitblijft!'

- was ze 'r, in de kokende branding van 't straatje, vandoor gehold, zoo dicht mogelijk tegen de schaduw-geuling aan, om geen bekenden tegen te kommen. Bij de juffrouw-van-de-bakker, die net bezig was 'r haar op te steken, en die zoo langzaam as ze 't maar kon, 't waterbrood met de twee krentemikken voor Koertje, met 'n stuk papier, dat niet sluiten wou, omwikkelde, begon 't al dadelijk: 'Allemachtigste, juffrouw, wat is 'r met uw man.... Hebben ze die....?' En omdat de bakkersvrouw 't zoo schrikkelijk begaan zei, en de menschelijks belangstelling voor al 'r klanten, met wie ze geen last van betalen had, zich in overtreffende mate op dit bijzonder geval, in 'r meewarigheidsoogen toespitse, kreeg moeder 't in 'r zenuwbui van niks te kunnen verdragen, wanhopig te kwaad, griebelde ze met niks grijpende vingers in 'r beursje, en de heete tranen glibberden op 't glazen telblad van den winkel. "k Zou me d'r niemendal van antrekken, mensch-lief - 't komt alles in orde', klonk de stem achter de toonbank, 'maar minder echt-van-meeleven, omdat 'r twee slampampers, met schooierspetten, bij de bakken met bollen en kadetjes stonden te loeren, en 'r voor de klanten niks zoo ellendig was, as 't met vuile handen an 't brood morrelen, wanneer je 'r niet as de kippen bij was, om ze zelf te bedienen: 'de heele buurt is met u en de kinderen begaan.... We weten best hoe fassoenlijk u.... Nee, geen broodjes in je handen nemen, as-jeblief! Dan lust'n ander 't niet meer! Wat u anpakt ken u betalen!.... 't Beste 'r mee, juffrouw....' Met 't pak in de eene hand, en 't nog losse kopergeld in de andere, was ze de straat al weer op, en bebeet zich huilend de lippen, omdat ze 't mensch geen

afhap gegeven had.

Maar bij den melkboer werd 't nog erger. Daar stonden 'r drie te wachten om geholpen te worden, en terwijl 't groote hobbelmes de Leidsche kaas in vliezige reepies, met zooveel mogelijk korst, afschaafde, en de melkboer telkens met 'n papperige hand, met vijf glimmend-dikke worstjes, waarvan een met 'n vettig-bestroopt zeere-lapje, 'n kwaadaardig-hardnekkige wesp, die z'n zweet-perreltjes-voorhoofd, dan bij 'n wenkbrauw, dan bij 'n oor, wou bestrijken, verjoeg, vroeg-ie sebiet, wel wetend dat de drie wachtende klanten net zoo gespannen op 't nieuws waren as hij, of ze den electricien al op 't politie-bureau hadden los-gelaten. En weer had de vrouw, wier gefolterd gelaat in den overzij-geelkoperen buik van de sierkan-etalage tot 'n grijnslach weerspiegeld werd, geen ander antwoord dan 'n ontkennend hoofdschudden en 'n nieuw wegslikken van tranen. Ze kon niet tegen 't meelijdend aankijken van menschen, die ze amper kende. Toen vroeg 'n juffrouw, die 'n ons roomboter en 'n pakkie Planta most hebben, en waarvan je door je tranen heen zag, dat 'r groote teen door 'r toffel stak, of de mannen niet allemaal schorum en rapalje waren, om d'r vrouwen in zulke miserabele ongelegenheid te brengen - was haar man niet pas voor de politierechter geweest, omdat-ie 'n onderkruiper 'n puist voor z'n oog had gegeven, of-ie dat niet door 'n ander, zonder vrouw en kinderen, had kennen laten doen - maar nee: as vrouw draaide je altijd voor de ellende op. 'Je mot niet alle mannen over een kam scheren,' zei de melkboer, de gluuperige wesp van z'n rooie krulharen verjagend, en tegelijk de anderhalf ons Leidsche in balans op de weegschaal houdend; 'je mot niet geeneraliseeren, juffrouw.... D'r bennen, met je welnemen, krengen van mannen, maar d'r bennen ook slobbers van vrouwen, die de boel net zoo hard naar de lommerd dragen, as de mannen 't inbrengen....' Met 'n plons kwakte-ie, in sombere herinnering van wat hem as gescheiden-man-met-allimentatie al gebeurd was, de homp Leidsche naast de andere kaassegmenten, en dee, nou-ie z'n handen vrij had, 'n verwoeden uitval naar de wesp, die langs de gillende vrouwen heen, naar 't zonne-vierkant van de deur schoot. 'Geef u mijn 'n ons jonge Zoetemelksche,' vroeg toen de barbiersvrouw, die an de beurt was. Dat ging vlotter met de snijmachine. De plakjes vlogen van 't draaiend mes. 'Ik stong 'r niet omte huilen,' zee toen de derde juffrouw-van-de-zadelmakerij: 'ik liet me scheijen. 't Is me nog al niks voor je kinderen as je je man eens in de maand in 't Rooie Dorp mag opzoeken!

Je weet niet wat je boven je hoofd hangt.... Je plezier begint pas....' Ineens was moeder 'r tranen kwijt: 'Bemoei je niet met mijn!' viel ze vinnig uit: 'me man het 't niet gedaan! Hou jij je beklag voor jezelf!' - "k Zou nog 'n bek opzetten,' zee de juffrouw-van-de-zadelmakerij: "k zou 'r groot op gaan, dat me man 'n brandkast....'- 'Nou nou, nou,' suste de melkboer, 't laatste plakje zoetemelksche met den omwonden wijsvinger en 'n nagelloozen duim op 't marmerblad van de weegschaal meppend. 'Laat ze hier niet kommen grienen en lamenteeren, as ze bij 'n goed woord uit 'r vel schiet,' sprak de juffrouw beleedigd na. 'r Bleef kleine, zure vijandschap in 't winkeltje. 'Wat 'n heet weer,' praatte de barbiersvrouw, om de stilte te breken. Maar niemand, de melkboer, de juffrouw met den-teen-door-'r-slof, de vrouw van den zadelmaker, niemand ging 'r op in. Want om beurten keken ze naar de juffrouw, die met 'r rug naar ze toe, telkens weer 'r neus snoot, en dan toch van voren in den glimmenden lachspiegel, bespied werd. 't Ergste was, dat ze met d'r drieen bleven scharrelen en wachten tot de vrouw van den electricien, die popelde om naar de kinderen over te steken, 'r flesch melk en 't enkele ei met raar-beverige tel-gebaartjes, uit de klevende palm van 'r hand, betaald had. Slapjes, houdingloos, 't door de vier buren nageloerd worden, aan-voelend, stapte moeder de zonnebaan van 't keistraatje door. As ze in plezieriger conditie geweest was, zou ze gelachen hebben, om 't wieglend gekonkel der hoofden en lichamen in 't Melksalon, waar in de koperen spiegels der kannen, vier Lilliputters, 'n Lilliputter-melkboertje met 'n rooien kroeskop en drie Lilliputter-wijfjes, waarvan een met 'n gezwollen, grooten teen, over 't lef van de vrouw-van-'n-inbreker, om op klaarlichten dag te gaan winkelen, terwijl 'r man pas gepiept was, en 'r nog geen twee uur gelejen huiszoeking bij 'r gedaan was, bleven doorhannesen. En waarachtig: ze liet 't niet alleen bij brood en melk - dat ha-je nog door de vingers kennen zien - ze sukkelde parmantig verder na de Bazaar, en toen ze daar uit kwam, liep 't door-de-wol-geverfde schepsel met 'n grooten ballon an d'r ringvinger, 'n ballon van minstens 'n kwartje, of ze wou zeggen: 'maling an de heele beurt en jullie kennen me allemaal wat doen!' - 'Die groeien voor de galg op, hij, zij, en de kinderen,' zee debarbiersvrouw, die voor de hartigheid een van 'r plakkies Zoetemelksche langs den korstrand stond af te knabbelen, of ze 'n nagel bebeet, en ook de juffrouw-van-den-bakker, die nou in 'r deur-opening de slieren van 'r haar met vingerlange spelden in 'r door 't heete weer weerbarstige knot vast-piekte, knikte of ze ook van haar kant wou zeggen: ik ben d'r paf van....

Bezweet, lijk-wit, met rooie oogen, stapte moeder dadelijk de slaapkamer in om te kijken of-ie heusch in z'n ledikantje gebleven was. Goddank. Met 'n vinger in z'n mond lag-ie waratje te slapen. Luisterend naar 'r voetstappen - of ze gauw werom kwam - of ze 'm niet, net as vader, voor-de-gek hield, was-ie ingedommeld. Zachtjes bond ze den ballon bij 't hoofdeind vast, en toen ze uit 't keukentje met z'n boterhammen, z'n ei en 't glas warme melk terugkwam, sliep-ie nog zoo lekker, dat ze 'm niet durfde wakker te maken, en alles zoolang op 't nachtkastje neerzette - ook de nieuwe mondharmonica, waarmee ze 'm zeker op z'n beestig-gestoorden jaardag zou plezier doen. In 't keukentje ziek van eenzaamheid, dee ze werktuigelijk de dingen van allen dag, verzon ze met 'n vermoeiende kramp in 'r hoofd nuttelooze bezigheidjes, om niet gek te worden. Niet gek. As je even stil zat, besloop 'r de pijniging wat ze most doen, of ze naar 't Politiebureau zou loopen - en vragen hoe lang 't nog duren kon - of ze van plan waren 'm tegen alle recht in te houen - maar as ze 'r was, zou ze, dat voelde ze bij de enkele gedachte, as 'n razende tekeer gaan, zou ze in staat wezen een van de kerels an te vliegen - en dan leeen de twee kinderen verlaten in 't heete slaapkamertje - of de bende uit 't melkwinkeltje bemoeide zich 'r mee.... Kreunend duwde ze 't afgetobd hoofd tegen den tafelrand, en in de martel-warmte van 't door de zon gegrepen keukentje, begon ze 'r rozenkrans te draaien. Toen ineens, hoorde ze 't vreugde-roepen van 't kereltje. Wakker geworden had-ie de groote verjaars-verrassingen ontdekt, den boven z'n hoofd drijvenden ballon, de op 't kastje liggende mondharmonika. Hij hield niet met z'n uitbundig 'Moeder!' op, tot ze bij 'm op 't bedje kwam zitten, en z'n melk met tegenzin drinkend, beblies-ie in een zaligen roes van aan al de gaatjes tegelijk muziek te willen ontslurpen, 't blikken ding, dat zelfs Magdaleentje prachtig scheen te vinden. 'Zie je, moeder, hoe zij 'r mee in 'r sas is,' zei-ie, tusschen twee geweldig met lucht vol-geplofte monden in: 'Ze vindt 't ook fijn! Anders zou zewel weer schreeuwen! Enne wat 'n reuze-bol, moeder....!' 't Touwtje van den ballon hield-ie an z'n pink, en met de nog melk-natte lippen, bleef-ie toeteren an een stuk door, zonder verder 'n woord over z'n vader te spreken. 'Toe, m'n liefste,' soebatte ze: 'hou 'r effen mee op! 'k Ben duizelig van moeheid....' Met groote oogen-van-verwijt keek-ie 'r an.

'Is dat nou 'n jaardag,' drensde-ie voor zich uit, en 'n pruillip as-ie trok!

'Je brengt wat om mee te spelen, en as 'k 'r mee speel, vin je 't niet goed....' De harmonica viel as 'n dooie Pierlala op 't bed, en de ballon, ook in de heusch-booze bui losgelaten, zee: bejoer, ik heb ook de pee in, en dee as de drie meeuwen uit z'n droom. Gelukkig dat 'r 'n plafon was om 'm tegen te houen, anders was-ie 'm in de wolken gesmeerd. Nou stootte-ie z'n bol tegen de witkalk, een keer, twee keer, drie keer, of-ie klopte om doorgelaten te worden, en 't touwtje met 't oogie schobberdebonkte, as de losgelaten lijn van 'n vlaggemast. Moeder, die vader's werkpak had gevouwen, en op 'n stoel bij 't raam geborgen, met z'n toffels 'r onder - of-ie zoo na karwei most, lee nou 'n oogenblikkie languit op 't groote bed. Maar slapen dee ze niet. Ze bewoog 'r lippen of ze met iemand heel-zachies, wat 'n ander niet hooren mocht, praatte, en 'r vingers speelden met 'n snoer balletjes, die ze zeker zelf geregen had, en die ze nou een voor een telde, of 'r geen verloren gegaan was. 't Was zoo toch wel piekfijn. De zon lee met wiegende lichtlijntjes achter de jaloezieen en langs den spiegelrand kolkte 'n gevlam van blauw, groen, rood en paars, dat in je oogen bleef hangen as je 'r langer as vijf tellen na keek. Door de zucht van 't raam bewogen, schuierde de ballon langs 't plafond, of-ie nergens 'n gaatje vond, om na buiten te kommen. Op straat hoorde je haast niks. As Magdaleentje niet zoo op 'r duim gelurkt had, dat je 't smakken 'n uur in de verte kon hooren, ha-je kennen denken dat 't nacht was, as je je hand voor je oogen schoof. Nou sliep moeder stellig. 'r Lippen hadden geen trillinkje meer - 'r vingers kromden zonder 'n enkele trekking om het snoer-met-de-balletjes. Verliefd op de splinternieuwe blikken harmonica, blies-ie door 'n lippentuitje zoo spits als van 'n veldmuisje in een der gaatjes, en bang moeder te wekken, zoog en slurpte-ie zoo voorzichtig dat de muziek zijn muziek - 't glijden van z'n tastende lipjes langs de vierkantegleufjes, - op 'r teenen door de kamer trippelde. Gos, gos - haast had-ie moeder geroepen, maar ze deeen niemand kwaad - gossiemijne, nou vloog 'n koolwitje door de onderste jalouzie-spleet naar binnen. Je zag de twee zwarte, ronde vlekkies op de voorste vleugels en de twee witte vlechies op 'r kop. Mis poes! Eerst ging ze boven kijken, klep-klep, wat 'r voor 'n groote, rooie blom an 't plafon hing, toen wou de stommert door de spiegel weer weg, en liep ze tegen d'r eigen pooten op. Toen wou ze zich met d'r zuiger aflikken, enne zat ze te wriemelen, met 'r echte pooten in de spiegel-pooten verward, toen, net zoo driftig as Magdaleentje as-die d'r duim niet kon vinden, nam ze met d'r vlerkies anloopies om toch door 't glas heen te glippen, enne toen weer zoog ze zich vast op de groen-rooie

vlammetjes van den spiegelrand. 'As je dichterbij komt,' fluisterde-ie zoo zachies as-ie nog nooit gefluisterd had, en de witjes-vlinder scheen 'm met 'r spiegeloogen an te kijken: 'zal ik je wat geven. Ik lust me brood niet enne d'r is nog 'n scheutje melk in me glas.... Nou dan niet.... Mijn me zorg....' En met z'n strakke, blauwe droomoogen 't gehuppel van 't koolwitje, tegen 't spiegelglas aan, volgend, dacht-ie: hij danst zeker van plezier, dat-ie hier binnen is gekomen, dat-ie hier in de schaduw mag uitblazen. Teertjes pruttelden z'n lippen weer tegen de harmonica-gaatjes, en tegelijk probeerde-ie de melodie van 't prachtige lied: Hier is geen schaduw om onder te rusten, hier is geen watertje da-je zou lusten, en as je dan nog zoo klein maar niet was....Of ze 't mooi vond! Ze liet de kringelende vlammetjes in den steek, streek op den rand van 't bed neer, de vlerkies in de hoogte en de pluimveeren op 'r bolletje op en neer sprietend. 'Nou ken 'k nog van klein vogelijn op groene tak.... Luister je goed?'

- en 't gezoem van 't ingehouden kinderstemmetje trillerde tegen de harmonica aan.

'Wat is 'r?' schrikte moeder, en, omdat ze zoo recht-overeind wipte, glee de rozenkrans uit 'r handen en vladderde de vlinder, die lang zoo tam niet was as de kater-van-benee, naar de stralen-sparteling van den spiegel terug. 't Kereltje hoefde niet te antwoorden, want de buitenschel luidde opnieuw en ongeduldiger. 'Zouen ze nog is....?' aarzelde moeder, ziek-van-hoofdpijn. 't Schemerde even door 'r looden hersens, om te laten bellen, om voor geen sterveling open te doen, maar 'r klonk buiten 'n vrouwenstem, die ze in geen jaren gehoord had, 'n stem, die 'r ineens as 'n groote, overspannen zottin dee grienen, en toenze de deur wild opengerukt had, en Toos uit Heerlen de trap op-strompelde, sloeg ze in krankzinnige opluchting, dat 'r nou eindelijk iemand was, an wie ze kon klagen, met wie ze kon praten, an wie ze 'r opgekropte jammer kon uitrazen, de armen om de hals van 'r zuster, en ze vond geen woord geen klank - ze snikte enkel maar, of ze nooit zou op-houen. 'Nou dan, schaap,' zee Toos: 'pas nou op! Je breekt de eieren in me karbies!' Dan, omdat ze deksels-goed begreep, dat 't dan toch waar met 'r zwager was, dat de politie in Heerlen niet voor niemedal 'n telegram uit Amsterdam had ontvangen, zee ze met dikke oogen van meelij: 'Zijn ze hier allemaal beduveld! Zijn ze van God-verlaten! Huil nou niet langer, meid!' Ze snoten haast tegelijk d'r neus, toen ze de slaapkamer in kwamen, en

tante Toos voor 't eerst d'r grooten, zieken neef, en de wolk van 'n meid in de wieg zag.

'Dag, jongen,' zee tante, 'm links en rechts pakkend: 'da's voor je jaardag.'

Hij zei geen woord, keek 'r enkel schuw aan en veegde terwijl ze zich naar de wieg om-draaide, z'n mond af. Want tante, die last van haar op 'r gezicht had, was zoo dom geweest al heel vroeg met de schaar te beginnen. Zoo'n rasp had zelfs vader niet as-ie in geen twee dagen bij den barbier was geweest.

"n Engel,' zee tante, nog is 'r neus snuitend - enne toen ha-je de vreeselijke lol dat de vlinder op de blommetjes van 'r hoed ging zitten.

XIX.

Terwijl tante Toos, naast moeder, bij 't raam, zoomaar op vader z'n netjes gevouwen werkpak neer-geslonsd, alles van haver tot gort most weten, en 'r telkens of 'r diefies in de kamer waren, zoo zacht gefluisterd werd, keek 't jongetje de vrouw, die z'n tante hiette, omdat ze 'n zuster van moeder was, met oogen die niks lieten slippen, an. Ze had van alles tweemaal, tweemaal moeders neus, tweemaal moeder'r mond, tweemaal moeder 'r kin en dan nog met 'n verlengstuk in de breedte 'r an, tweemaal moeder 'r lichaam. Gos, gos wat 'n dikke bovenarmen en 'n dik gemoed, of alles most barsten. Ze at zeker elke dag karnemelksche pap, mergpijpies en varkeskluifies - d'r garen handschoenen zatten zoo gespannen dat 'r polse-vleesch in kringetjes op-bobbelde - d'r gouwen ring wrong tusschen twee bergies vet in. Ze leek precies de moeder van moeder. Want 'r haar was met heele slieren wit 'r door. As tante naar hem keek, zocht-ie de sprei af, om zich 'n houding te geven, en bewriemelde dan 't papierenpakje, dat ze as verjaarscadeau voor 'm had neergelegd, en dat zoo stevig dicht was gesjord, dat 'r minstes 'n nijptang an te pas zou motten kommen. Dan huilde moeder weer 'n heele poos, zee tante: 'hier hebbie mijn zaddoek - die is schoon van vanmorregen - enne nou is 't eerst watte we doen: d'r samen op uit gaan!' - 'Dat ken toch niet met de kinderen', zee moeder dan. - 'Dan blijf ik op ze passen, en je zeit ze ongezouten waar 't op

staat, enne dat ik 'r de reis voor gemaakt heb, enne je laat ze 't recu van de postwissel zien, enne je vraagt 'm te spreken, enne je maakt je niet van stuur.... Zit niet as Lot.... D'r is geen vuiltje an de lucht.... As je maar eerst uit de stinkende buurt weg ben, lach je ommers om de heele sante

petie! Veruit.... En haal 'n kam door je haar, want je ziet 'r met je aarbeie-oogen uit of je zoo uit bed komt....' - 'En as 'r terwijl weer wat gebeurt', praatte moeder, die 'r as 'n berg tegen op zag, om voor den tweeden keer over straat te gaan. - 'Dan ben ik 'r ook nog,' zei tante en nou ze rechtop stond, en die paar woorden op de manier zee van-ik-lust-ze, leek ze as twee druppelen water op den voerman van de Amstel's Brouwerij, die met 'n gezicht of-ie 'n kolombijntje in z'n mond stak, 'n vol vat bier van de bierkar tegen z'n bast kon nemen, en 't op 't kussen plompen, dat z'n speknek 'r vuurrood van werd, en z'n sigaret niet eens harder dampte. Verdorie, tante was 'n mannetjesputter. As die den smeris 'n opduvel na 't nachtkastje gegeven had, had-ie in tweeen gelegen.... 'As ik nou niet tegen me jonges gezeid had,' redeneerde tante, de buitendeur voor moeder opentrekkend: 'ik ga zellef getuigen, zat jij nou nog hier te leuterpeuten, in plaats van voor je rechten op te kommen.' - 'Zal je Koert wat te eten geven, as ik langer uitblijf?' vroeg moeder onrustig - ze wier zoo door 'r zenuwen opgevreten, dat ze niet eens 'n zoen voor-goeiendag had gegeven. - 'Ik antwoord je niet eens schaap!.... Je komt niet zonder je man terug, verstaan!' zee tante, en dadelijk, of ze al honderd jaar over de vloer was geweest, dragonderde ze 't woninkje door, smeet voor de hette de ramen in de slaapkamer wijd open, en toen met 'n klapperenden bonk 't raam van de keuken. 'n Bloempot beefde 'r van, wiebelde zoo verschrikt dat 't tjokvol geregende bakje'n klek water omlaag gulpte, haast op 't hoofd van de waschvrouw, die fel door 't geruzie met 'r man, den boender over 'n manshemd hobbelde, of ze tenminste an iets 'r humeur kon koelen. - 'Wel verdorie-nog-toe!' keef de stem, met vonkende spetten tegen den huiswand op: 'mors bij je eigen! 't Is hier niet zoo'n verstopt riool as bij jou! Flik 't nog is, schandaal-van-de-buurt!'.... Toen stak tante Toos 'r hoofd met de in 't zonnelicht zoo glinster-glanzende haarpieken, dat 't haast zilverlinten leken, over 't kozijn, 'r armen werden nog dikker as de buik van 'n boa-konstriktor met 'n konijn in z'n maag - en ineens zwol 't hartje van den jongen in 't bed, of 'r iets heel-erg plezierigs gebeurde: 'As u 't tegen mijn het, flap-medam van 't jaar nul, mot je eerst an 'n nieuw gebit zien

te kommen! 'k Zou me laatste verstandskies na binnen hijschen, voor je 'm kwijt raakt, vullisbak-ras!' - Fijn. De adem snoof op proesten af door z'n neus. Vullisbak-ras. Lekker. Ze had 'r niet van terug. 'r Tong was van schrik zeker achterover in 'r huig gesukkeld....

'Zoo, Koertje,' zee tante, die 't mensch geen portuur vond, en weer terug in de slaapkamer kwam - nou had ze net zoo'n meisjesstem as moeder, as-die sprookies vertelde: 'enne nou kom jij uit dat kokende bed. Hoe vin je dat, vent?.... Eerst 'n makkelijke stoel enne 'n kussen in je rug, enne je zieke voet op 'n stoel, enne 'n deken om je heen.... Zit je niet as 'n prins in de zon voor 't open raam?.... Nee, maar hebbie je pakkie nog niet open gemaakt?.... Zal tante je helpen?.... Eene, tweeje....' Nee, 't lukte ook haar niet 't touwtje, dat striemen in 'r vingers trok, los te krijgen. Toen vijlde ze 't, net as de Indianen, as-die 'n vuur wouen anleggen, met 'n gewrijf-van-heb-ik-jou-daar tegen den scherpen kant van 't ledikant - ze werd effen zoo rood as de voerman van de bierkar - enne krak floepte 't pakkie as moeder's corset, na 'n heeten dag, open. 'n Boek, 'n verfdoos en, in 'n lang doosie, twee echte goudsche pijpjes. - 'Is dat allemaal voor mijn, tante?' vroeg-ie. Nog nooit had-ie met iemand zoo gauw leeren praten. - 'Allemaal voor jou, vent.' - 'Mag ik heusch rooken?'

- 'Nee dat mag je pas later. Maar nou krijg je 'n smeuig soppie van me, enne dan mag je bellen blazen.... Hoe vin je dat?' - 'Zalig,' zei-ie, uit zichzelf de dikke hand 'n zoen gevend. - 'Je ben 'n lieve schat,' lachte tante, en toenze nog geen tien tellen daarna, de waschkom met 'n blauwig zeep-vij-vertje op 'n derden stoel binnen z'n bereik zette, de zwoele lucht 'm om-poedelde, en de zon, die 'm al die weken gezocht en gezocht had, van uit den hemel, de dakvensters

en al de schelknoppen en deurplaatjes, op 'm toe-jodelde, 'm duizend-en-een lieve dingen an z'n in den spiegel as gekleurd glas zoo door-schijnende ooren in-fluisterde, zou-ie as de spreeuwen boven gekakeld hebben, as babbelen en bellen-blazen tegelijk mogelijk was geweest. Nou doorschuimde-ie 't zeepsopje en as 'n pracht van 'n parelmoeren bel, met schamplichtjes en paarse kuifjes, de in de dakgoten koekeloerende en verbluft-gapende vogels voorbij-tolde, de wijde luchtzee in, vond-ie 't in 't begin zoo om enkel te droomen, dat tante 'm haast niet hoorde. Een reuze-glimmer, karmijnrood-dooraderd, met vanbinnen 'n bloedkoralen vlammetje, traagde 'n heel eind 't straatje

door, of-ie bij de buren wou binnen kijken, en dan met 'n vaart, of-ie wist wat-ie wou weten, buitelde-ie de daken over, sprankelend, rakettend, tot-ie door 't zonnelicht op werd geslurpt.

'Je verstaat 't, hoor,' prees tante, die 't bed uit had gelegd, en nou over 't andere kozijn 'n oogenblikje kwam puffen. Ze kon anders best tegen de warmte - d'r natuurlijke corpulentie zat 'r niet dwars, niet as andere menschen in d'r zweet baadden, en niet as ze uren trappen op en af most ploeteren, maar ze kon niet tegen dingen, waarover ze de smoor in had en waarbij ze 'r mond most houen. Ze was 'n Jantje-Flapuit en binnenvetters, die 'r 'n vergaarbakkie van zure dingen op nahielden, die dagenlang om je heen kankerden, as 'n broeische kip op wat-ze-hinderden zatten, om dan ineens, as je 'r niet op verdacht was, 't deksel van de beerput te lichten, die smuig-spinnen, die je altijd met geweld, as 'n jassie met vlekken, binnenstebuiten most keeren, om schoonschip van flodder-gebeurtenissies en verkeerd-opgevatte woorden te maken, kregen van haar den wind van voren. As ze spaarde, spaarde ze dubbeltjes - kopergeld bracht geen geluk an - maar wat 'r kropte most 'r uit voor dat 't bakte. 't Verhaal-vankwelling en gehitstheid, pas van 'r zuster gehoord - d'r zwager, ook 'n binnenvetter, had amper los gelaten wat-ie kwijt wou wezen, enne ze mocht 'm niet: daar dan!

dat fluister-verhaal van kleine, sloopende verschrikkingen, broeide bij 'r, zette 'r onder 'n benauwenden, 'r asem verschrompelenden domper. As zij in de plaats van 'r zuster geweest was, had ze zich niet opgesloten gehouen, had ze geen schuilvinkie achter die groene-latten-zooi gespeeld. Ze was 'n pootige, gulle, rond-borstige vrouw, die meer as 'n ander ondervonden had, 'n zware lompe vrouw,met 'n in den grond klein-sentimenteele, heftig-geloovige ziel. Over geloof most je niet met 'r beginnen. Dat stond onaantastbaar. En alleen daarom had ze zooveel jaren met 'r zuster, die 't Hiernamaals vergeten was, overhoop gelegen. De elbogen op 't eerst door 'r schoon-gewreven kozijn - ze verdroeg geen stof en geen dingen van d'r lui plaats keek ze 'n nieuwe door Koertje geblazen bel, 'n kanjer met 'n wrat an 'r onderlijf, en al de kleuren van den regenboog op 'r glazen koepeldak, na. En ineens, met snelle stijging, rumoerde 'r stem door 't bijna verlaten straatje. 't Kwam om 'n kleinigheid an - 't eindigde met waarachtig burengerucht. Schuins-over, in 't huis met de gele ondergordijnen, waar de zwager de veiligheids-schellen an deur en brandkast aan had gelegd, en waar de

inbraak plaats had gevonden, was twee-hoog 'n meid bezig de slaapkamer te kudderen, en zat een-hoog mevrouw, nou nog in d'r ochtend-japon, piano bij 't open raam te spelen. As dat geen pesten was, bestond 'r geen pesten meer op God's heele wereld. 't Flitste door tante Toos' warm-loopend hoofd, dat je geen piano speelt, as je pas voor duizenden bestolen ben, en as degeen, die je 'r van verdenkt, vlak over je woont en van z'n vrouw en kinderen weg is gehaald. 'ns Toonen, dat zij niet voor ze kroop.... Eerst floot ze 'n paar maal, om de mevrouw, die 'r haar ros-rood geverfd had, of je daarmee de trekkies bij je oogen kwijt raakte!, an te roepen. Zelfs de slager op z'n fiets, zes huizen verder, keek 'r van om, omdat tante 't nog scheller as de fluitketel-op-overkoken dee. Mevrouw, die met open pedalen gevinger-oefend had, begon 'r nou bij te zingen, keek niet van 't blad met de zwarte krinkels op.

Toen zette tante de handen as 'n scheepsroeper voor 'r mond, zooas ze 't in Heerlen dee, as de vrachtrijer langs kwam, en 'r aangehouden 'Heeeeee!' stoorde de overzij-buurvrouw zoo stellig, dat de piano ophield.

Tante Toos wenkte met 'n gezicht-zonder-onraad. En zich dieper over 't heete kozijn buigend, schreeuwde ze: 'As je nog een vinger na die kist-met-spijkers uitsteekt, rooie-fale, zal je je uur onthouen!'

'Wat mot u,' vroeg de mevrouw, en nou 'r hoofd 't zonne-vierkant door-stak, zag je eerst goed hoe de wortels van 'r haar 'n andere kleur dan 'r ros-rooie wrong hadden: 'wat schreeuwt u?'

'Je most je oogen uit je kop schamen,' daverde de stem van de mijnwerkersweduwe: 'om op die kist-met-spijkers deuntjes te spelen en te galmen, as 'n inbreker zooveel centen bij je het weggesleept! As ze mijn spaarduiten me huis uitdragen, draai ikme grammefoon in geen verreljaar, enne as ik me overbuurman door de marrechaussee na de kazerne laat sjouwen, enne huiszoeking in 't bed van z'n zieken jongen laat doen, treiter 'k met geen meziek voor me open raam! Judassen-zooi! Je het zeker zellef 'n strijkstok waaran je rotcenten zijn blijven kleven....'

Bang voor 't oploopje voor 'r deur - een harde stem was voldoende, om menschen te laten stilstaan en 'n paar dozijn deuren open te spalken - sloot mevrouw 't venster en de ondergordijnen schoven langs de

koperen roeden onbewegelijk

dicht, maar nou tante eenmaal begonnen was, hield ze niet op. De meid, op de tweede verdieping, luisterde met 'n plumeau in 'r eene en 'n doek in 'r andere hand, en de nieuwsgierige voorbijgangers mosten 'r 't hunne van hebben.

'As je 'n zuiver geweten het!', dreigde tante 't aannemershuis, met 'n kluif van 'n vuist toe: 'hoef-ie geen verstoppertje achter gordijnen te spelen! Hooren doe je me toch! Rooie falen bennen lamstralen, hebben ze mijn altijd geleerd! Ja, sjoffeur, u mag 't weten, dat ze me zwager, die bij mijn in Heerlen was, enne die zich liever zou verdoen as z'n pooten an anderman's goed te bevuilen, van diefstal bij hullie verdenken.... Dat hebben we bij ons ook is gehad, dat 'n meid beticht wier, en dat de juffrouw d'r ketting enne d'r medaljon zelf na de uitdragers gebracht had! Daar speel ik geen Jan-kom-kiedel-me op 'n kist-met-spijkers bij.... Laat mijn 't van de daken schreeuwen, dat 'r hier 'n vergeefmesche Judasstreek uit wordt gehaald.... As ze d'r meziek bij fiedelen, hebben ze geen verlies, enne as ze geen verlies hebben, motten ze 'n fatsoenlijk gezin niet ongelukkig maken, wat zeit u?'

'Ik zou me in die warmte niet zoo opblazen, ouwe juffrouw', zei 'n aanspreker met 'n stapeltje kennisgevingen-van-overlijden in de hand: 'da's geen vrouwe-werk. Laat je man voor je opkommen as je in je recht staat....'

'As me man nog leefde, liet-ie 'r geen gras over groeien,' zei tante zoo raak en eenvoudig, dat 'r al dadelijk niet meer gelachen werd: 'me man is onder vallend gesteente in de Heerlensche mijnen gebleven - ik neem 't op voor me zuster en voor 't jongetje, dat hier bij me zit.... O, nou motten boven de ramen ook dicht!.... 'k Geef je zoo van mijn armoei, geverfde medam, as je d'r een durft open te doen, zoolang me zwager niet vrijgelaten wordt....

't Werd weer stil in 't blakerend straatje, met 't verbouwde heerehuis en de winkelwoninkjes. Tante, opgelucht, bleef over 't kozijn hangelen. De musschen schoten neer in de stofbuilen, deeen as kwajongens, die alles verzonnen,om zoo verfonfaaid-mogelijk bij d'r ouwers thuis te kommen. Vreemd dat zijn moeder voor en achter de boel dichthield, dat ze niet

over straat durfde, achter de jalouzie-latten, as de kanarie achter z'n tralies, bleef - en dat tante alles open-gooide, en de menschen, die 'r niet bevielen afsnauwde, of zij de baas was.

'Verveelt 't bellen-blazen je nou al? Wil je liever je verfdoos met potjes en kwassies, jongen?'

'Wat is 'r met oom gebeurd, tante?' vroeg-ie, omdat-ie 't akelig vond, dat die onder steenen lee, en 'r zich geen voorstelling van maken kon.

'Die is voor jaren,' vertelde tante, en omdat ze weer zoo zachies as moeder praatte, leek 't of 'r twee vrouwen in 'r waren - een as de voerman van de bierkar - een, die binnenskamers bleef, en zoo knus as 'n meisje kon lachen en babbelen: 'die is voor jaren met de kooi na benejen gegaan....'

'Wat is 'n kooi, tante?'

'Da's 'n ijzeren doos, die an 'n kabel hangt, en in 'n diep gat zakt, om kolen onder-de-grond na boven te halen....'

'Kennen ze niet met 'n ladder?'

'Nee, jongen, want dan zouen ze honderd ladders an mekaar motten binden, en dan zouen die ladders breken.... Dat zal je wel zien, as je met vader na Heerlen gaat.... Ze kruipen eerst in de kooi en dan zakken ze met z'n allen zoo diep as veertig huizen op mekaar...'

'Ken dat heusch? Hou je me niet voor de mal?'

'Nee, schat,' glimlachte tante - net moeder d'r lach -: 'ik jok nooit, want je mag niet jokken, en me twee zoons doen 't nog iederen dag of iederen nacht, as ze van de ploeg zijn.... Op 't oogenblik zijn ze benejen in 't stikke-donker met d'r lampjes....'

'Wat voor lampies?'

'Om bij te lichten.... Ik ben is een keer benejen geweest.... Je ziet geen hand voor je uit.... Je ziet enkel lampies....'

'Net as we vanbinnen hebben, net as de poes?', vroeg-ie.

'Ja, vent,' zei ze, z'n bedoeling niet begrijpend, niet wetend dat de electricien 'm zoo'n mooi verhaal had gedaan - en ze was met 'r gedachten bij 't onheil van voor jaren -: 'nou, toen is me man op 'n dag met de ochtendploeg de mijn in gegaan. Nooit meer terug gezien. Z'n eten en drinken stonden op tafel, net as altijd, mocht-ie niet meer gebruiken....'

'Heb-ie 'm niet meer terug gezien? Hoe ken dat? Hoe ken dat dan, tante?'

"t Kan,' zei ze, en met 't hoofd met de zilveren linten keek ze 'n anderen kant op: 'ze hebben 'm wel na 'n week onder de steenen en 't puin gevonden, maartoen wou ik 'm niet meer zien, om an 'm te denken zooas 'k 'm gekend heb.... Da's beter.... Anders herken je mekaar misschien later niemeer....'

'Ik was 'm gaan halen,' zei 't kind ontevrejen: 'je het toch zelf tegen mijn moeder gezeid: je komt niet zonder je man terug!....'

'Ja, ja,' glimlachte tante - maar dan werd de voerman weer in 'r wakker, want de meneer-van-de-gele-gordijnen kwam thuis, en eer-die 't Yaleslot had opengepeuterd, kreeg-ie 'n laag, waarbij 't 'Vullisbak-ras' 'n teedere liefkoozing was.

Koertje zat terwijl met de pijp in 't sopje, liet 't water zoo borrelen, dat de violette, parelmoeren en glitterend-zilveren bellen as duiventrossen over den komrand stegen.

XX.

'Daar snap 'k geen snars van,' zee Tante Toos: 'ze weet nog beter as ik, dat je zussie de borst mot hebben, enne dat ik hier geen eeuwigheid blijven ken, enne ze is in geen velden of wegen te zien.... 't Zou me niks verwon

deren as d'r niet wat met die zenuwknar gebeurd is.... 'k Had zellef

motten gaan.... Je mot altijd je eigen ingeving volgen.... Nou zit ik voor Piet Snot....'

'O! O! Wat zeg-ie 'n vieze woorden.... Mag dat?', verbeterde 't kereltje, dat al lang geen bellen meer blies, omdat-ie van 't harde asem anzetten pijn achter z'n kaken gekregen had, en omdat de zeep, die je binnen kreeg, al dee je 't nog zoo voorzichtig, verroest-smerig smaakte. De laatste anderhalf uur was-ie met teekenen en sausen bezig geweest - de juffrouwen met lange haren waren allemaal moeder - de mannen met 'n joodje in d'r mond en 'n rookwolken as van 'n fabrieksschoorsteen waren vader. 't Zag 'r uit om te zoenen, en al had-ie dat niet in werkelijkheid gedaan, de blauwe verf, die 't soppigst kleurde, had deuk-gaatjes tusschen z'n neus en z'n bovenlip getrokken, en z'n vingertoppen zaggen 'r haast net zoo groenig uit, as die van 't benejen-merakel.

Sterke tante Toos, geprikkeld door 't eindeloos wachten - je wist bij God niet hoe je most doen, nou 't tegen etenstijd liep, en 't op die manier nacht kon worden! - liep af en toe as 'n kip die 'r ei niet kwijt kon raken. De gezamenlijke kastjes van 't huis had ze afgezocht, of ze de etensboel vast op kon zetten, of ze de aarpels zou beginnen te jassen, maar 't was me door de zenuw-bereddering van de laatste dagen zoo'n keet bij 'r zuster, da-je geen kans zag 'n warmen hap klaar te stoven. Tweemaal had ze Magdaleentje 'n schoone luier angedaan, en omdat 't kind honger had en zich niet liet sussen, had ze 'n fopspeen van 'n schoonstukkie linnen, in suiker gedoopt, gedraaid, en al was 't wurm, an beteren kost gewend, eerst niet belust, en schreeuwde ze met longen as van 'n omroeper met 'n blaasbalg in z'n lijf, na 'n poos lee ze te lurken of ze op paling-in-sjelei getrakteerd wier.

'Zou u me in bed willen leggen, tante?', vroeg de jongen, die wit zag van vermoeienis. Hij had zich groot willen houen, maar net terwijl-ie bezig was met 'n koningspaleis en den hond van den koning, met 'n staart as 'n haren-fontein, draaide de kamer zoo met 'm rond as op dien ongeluksdag, toen-ie op den ketel met kokend water getrapt had.

'Wel zeker, liefie,' zei tante, blij dat ze 'r handen vrij kreeg, om zelf in te gaan slaan, en ze redderde den morsboel van 't bellen-blazen, de rooie zwarte, gele kringetjes van de verfdoos op 't kozijn. Maar z'n teekeningen en eigen gemaakte prenten most-ie bij zich op bed, om an

vader en moeder te laten zien.

"k Leg fijn, tante - en ik vin jou heel lief.'

'Zoo, me schat....'

'Je gaat toch ook niet weg, da-je je haar in de spiegel staat op te maken?' "k Mot wat voor 't eten koopen, liefie....'

'Waar blijft moeder dan?'

'Dat weet 'k niet, kind. Ze zal wel zoo daalijk kommen...'

'As ze d'r ook maar niet houen....'

'Wie?'

'Die stille smerissen....'

'Welnee, jongen!... Hoe kom je op de inval?'

'Ze denken dat vader 'n dief is, tante....'

'Dat denken ze niet....'

'Waarom mag-die dan niet thuis kommen, as ik jarig ben?'

'Hij mag wel, dat zal je daalijk wel zien.... Ben je niet bang as 'k de deur zoolang an laat staan?.... 'k Ben in tien tellen werom....'

'Je ken toch op moeder en vader wachten,' zei-ie schrikkelijk-sip kijkend: 'as de dief van de overkant nou ook hier komt stelen? Watte dan?'

'Dan zeg-ie 'm', glimlachte tante onrustig: 'goeien middag, armoe-meneer, gaat u 'r bij zitten.... Hier valt geen cent te moeren.... Enne moeren is zondig.... Enne me tante uit Heerlen komt sebiet werom, die zal u wel 'n kommetje koffie en 'n boterham geven as u honger het! Zal je de boodschap goed onthouen?.... Hier is je potlood dan ken je 'm fijn uitportretteeren.... Daaag!.... En niet uit je bed kommen! Eer je honderd

geteld heb, hoor je mijn alweer op de trap.... Daaag!' Niet uit je bed kommen.... Daar dacht-ie niet an. Zoo'n angstig gevoel van verlatenheid had-ie nog nooit gehad. 't Was in de hette van 't straatje zoo sloom-rustig, dat iedere stap 'n sleependen nadreun kreeg. 'r Jenkte alleen 'n hond, ergens binnenshuis, en van de tuinzij hoorde je 't geboendervan de benejen-buurvrouw, die bij 'r tobben op 't plaatsje bezig was. Schrikachtig as-ie was! As de tullen gordijnen, bij de zuchting van de ramen, heen en weer wuierden, soms met 'n floep strak-weg naar 't ledikantje toe, zat-ie overend, om te kijken wie 't dee, en toen de groote verjaarsballon, waarmee-ie verder niet gespeeld had, omdat 't bellen-blazen 'm heelemaal in beslag had genomen, ineens langs 't geschilferd plafond vooruitschuurde, en 'r in de eindeloos-grooter lijkende kamer, 't kluk-kluk-kluk van de gespannen ballon-huid tegen de witkalk weerklonk, kreeg-ie 'r kippevel van. Maar lang bleef-ie niet alleen. Eerst flapperde de witjes-vlinder, die van tante 'r blommetjes-hoed verjaagd, 'n schuilplekkie tusschen den spiegel en den schoorsteen had gevonden, dicht in z'n buurt, of ze wou zeggen: stommert, 'r doet je ommers niemand wat - enne toen was 'r 't avontuur van toch 'n dief-smeerpijp, die zoo zachies de trap oploederde, dat-ie de slaapkamer al binnen was, voor je 'm in de spiezen kreeg. 'Dag Keesebees,' bab-belde-ie, blij hardop te kunnen praten: 'kom-ie stiekum de trap op, nou me tante de deur an het laten staan?.... Het 't merakel, waarna jij mot luisteren, de turfschipper vanmorrege toen moeder brood en melk ging halen, weer zoo gepest?'

'Nou-ou-ou-ou!' knikte de tamme kater, maar toch niet heelemaal met z'n gedachten bij 't gesprek - want z'n maag was nog van streek door 't vreten en slokken van 't gespuis, dat met de Zuide-wind an kwam gedreven - glazewasschers, runderdazen, doornruggen, krakelingen, nonnetjes, zelfs nachtpauwoogies bij de vleet, as de lamp brandde en 't raam openstond - en nou zat 'm 't koolwitje, op de lampekamp neergestreken, weer te judassen - je hield 't niet uit op die menier. 'Laat dat bleeke scharminkel met rust, Keesebees.... Hij doet je niks, en as-ie je keelgat binnen-vliegt ken je van 't hoesten je lol op....' - 'Laat mijn nou begaan,' zee de kater: 'as-ie op de fopspeen van je zussie gaat zitten - hij ruikt natuurlijk de suiker, bennen we bakkeran.... Lusten doe 'k die krengen niet eens, maar ze motten bij de blommen wezen, enne niet erges maar binnendringen....' Tegelijk nam-ie z'n sprong, haast tegen de lampekap op, maar de witjes-vlinder zee: mis poes, en of Keesebees z'n

groene oogjes as fuiken open-spalkte, en of-ie liep te roepen: 'gau-au-au-auw!' - 't koolwitje verdraaide 't om opgepeuzeld te worden, en zat boven bij den kluk-klukkenden ballon, zonder 'n vin te verroeren, maar met oogen of-ie 'r 'n bril bij op had gezet. 'Verdorie, heb jij dat allemaal geteekend?' vroeg Keesebees, op 't ledikant wippend, en de vochtige teekeningen beruikend. 'Fijn, he?.... Daar zetten me overal lijssiesom, as ze me vader los hebben gelaten.... Druk 'r nou geen vette nagels in.... 'k Heb me toch niet in 't zweet zitten teekenen, om 't door jou te laten bederven!.... Raai is, wie dat is, Kees?' - Even groenden de poese-oogen op 't portret toe, toen zee-ie: da's je moeder.... 'Precies, da's me lieve moeder, met d'r mooie haar, enne d'r Zondagsche japon, enne wie is datte?.... Gos, kijk dan beter, en loer niet telkes na 't plafon! Nou?' - 'Da's je tante, die tegen mijn bazin het gezeid:

Vullisbak-ras, - ja, da's zeker je tante Toos!'

'Gerajen! Me tante met d'r blommetjeshoed, die 'n verschrikkelijk vies woord het gezeid... Enne datte?' - 'Da's makkelijk genoeg, nou-ou-ou! Da's de mefrou-ou-ouw van de overzij, die d'r haar het geverfd, omdat ze bang is dat de dieven d'r zallen herkennen.'

'Enne wie is dat?', vroeg-ie met proest-hikking in z'n stem, omdat de kater al grijnsde voor-ie 't heelemaal had gezien.

'Da's, verdorie, mijn vrou-ou-ou-ouw, met haren op 'r kin en met d'r laatste tand!', grinnikte Keesebees, en hoe langer-ie keek, hoe meer-ie most lachen en hoe dikkere tranen d'r uit z'n oogen glipperden.

'As je nou effen blijft wachten, Kees, zal ik jou d'r naast zetten.... Da's je snor, een haar en nog 'n haar - en nou je oogies....'

'Dat bennen geen oogen', zee Keesebees, die 't gescharrel van 't potlood over 't papier niet goed hebben kon, en telkens z'n molletjespoot uitstak om mee te doen: 'dat bennen geen oogen! Snert, hoor!' - 'Jij ken makkelijk snert zeggen', zee Koertje: 'probeer 't dan zellef! D'r is niks zoo moeilijk as oogen - eerst 't kringetje van buiten met steeknaaldjes d'r om heen, enne dan 't kringetje van binnen, enne dan weer haarbossies d'r boven.... 'n Staart is d'r in 'n wip.... Kijk maar: daar komt-ie.... Maar oogen, enne zulleke rare oogen as die van jou.... Je het niet eens

wimpers, niet eens wenkbrauwen....' - 'Ik zou met die soep-oogen van jou niet willen oversteken,' zee de kater-van-den-turfschipper: 'enne nou ga ik me wasschen ik laat me vuil niet anbakken, zoo as jij, enne as je je magere boonestaken met je zeeren voet nou wat wegtrekt, kruip 'k in 't fijne holletje.... Bang hoef-ie niet meer te zijn, zoolang ik op je pas.... Ik hoor de dieven al in de verte ankommen, enne ik weet ook best wie d'r an de overzij de lajen gelicht het, want ik zat voor 't raam benejen, toe-ze de centen 't huis uitdroegen.... Nou, maf ze! Je het 'n piekfijn bed, al kleef 'k vast van de stroop, die jegemorst het....'

Toch veel langer uitgebleven dan ze van plan was, omdat ze de buurt niet zoo goed kende, ze 't verdijde zich te laten afzetten - en ze in twee winkels had staan blauw-bekken, schrikte tante 'n oogenblik, toen ze de nieuwe logee, naast den met 't potlood in z'n eene en 'n stukkie papier in z'n andere hand ingeslapen jongen, zag liggen. Ze bleef op 'r kousen loopen, om de kinderen niet wakker te porren, jaste, pitte de aarpels, maakte de groenten schoon, zoutte en peperde de panharing, die ze met vlugge japen langs de rugzij opengespleten en ontgraat had. De bakolie in de steelpan was al zoo heet dat de blauwe damp 'r af sloeg, en voor ze den eersten koploozen haring in 't kokende sop liet glijjen, lei ze keurigjes ouwe kranten om 't gasstel heen, want 't werd anders met 't spetten der olie, 'n vettige smurrie, waarvan ze niks most hebben, ook al was 't haar huishouen niet. Toch waren al 'r bewegingen ongewoon, uit d'r verband gerukt, opgejaagd door de zenuwen, die 'r nou ook kropten. Daar kon niemand 'n kalm hoofd bij houen. Meer as vier uur uitblijven, God weet waar uithangen, en de boel boel laten, - dat dee je niet as je zuster voor jouw plezier overgekommen was, en zellef zat te popelen, om weer na 'r jonges terug te gaan. Die zouen natuurlijk in geen zeven slooten gelijk loopen die kregen de kost van de buurvrouw, waarmee ze afgesproken had, maar 't stak je toch telkes, dat ze ze nog nooit, na den dood van 'r man, langer as de duur van 'n ochtend- of middagploeg alleen had gelaten, en dat de kans nou verkeken was, om nog dienzelfden dag terug te reizen. Wat kon 'r in Gosnaam an de hand wezen, dat 't goeie dier, dat net op die slungel van 'n man verzot was geraakt, onder water bleef, en d'r twee kinderen an d'r lot overliet? Dan was 't ernstiger as ze gedacht had. Dan was 'r al z'n leven iets. Dan had-ie 'r mee te maken. De politie lichtte de menschen zoo maar niet van d'r bed, en hieuw ze niet vast, as ze geen vullis rook.... Was 't reizen na Heerlen geen foefie geweest voor 'n allebie? Enne had-ie niet meer dan

eens an d'r jonges gezeid, dat-ie 'r geen been in zag, om in de mijnen an 't werk te gaan, dat-ie net zoo lief voor 'n jaar eenzame opsluiting teekende.... Allemachtigste, nou sloeg de klok al zes uur. Dan had de arme Riek zich wat angedaan.Die was altijd hollen-of-stilstaan, d'r-op-of-'r-onder geweest, en had zich al willen verdoen, toen vader, die 't niet overleefde, geen toestemming om met 'n ketter te trouwen, wou geven.... Moeder Maria, Moeder Maria, as ze d'r hand an zichzelf had geslagen, en de vader 'n liederlijke tuchthuisboef was - wat most zij dan met de

twee wurmen....?

Toen de panharing lekkertjes-bruin op 't grauw papier lee te druipen, de hommetjes en kuitjes in de buikies waren gelegd - de sla met 'n scheut azijn an was gemaakt en de aarpels op kook stonden, dekte ze de tafel in de keuken, voor drie groote menschen, net as thuis as ze op de jonges wachtte - en ze schonk de glazen vast vol - en ging an de buitendeur staan uitkijken. Maar dan was ze ineens weer in 'n vaart de trap op. Die verrekte poes vertrouwde ze niet bij de panharing. Bij haar geen kans.

Handig bukte ze zich over 't ledikant, greep 'm in z'n nek, en terwijl-ie klagelijk 'Au-au!' zei, zette ze 'm met 't prakkie haringkoppen en de bloederige graten voor de deur. Dadelijk werd naastan 't raam opgeschoven. 'Wil u asjeblief', zee de schippersvrouw, die 'm overal was wezen zoeken: 'van mijn poes afblijven? Mijn poes lust niet van Jan-en-Alleman. Mijn poes het uw afval niet noodig!' - 'Dan mot u 'm an 'n touwtje uitlaten en 'm huisvredebreuk verbiejen', beet tante van zich af:

'en as hij 't niet lust, ken jij d'r je maal mee doen, wat jij, poes?' - 'Nou-ou-ou, nou-ou-ou!', zee de kater, die wou sussen. Maar dat was bij tante niet noodig. Die had andere dingen an d'r hoofd. Die schoof op naar de rechterzij van de deurpost, en de dampen sloegen 'r uit, omdat ze zich telkes verbeeldde, dat 'r 'n brancard in de verte an wier gedragen. Toen, voor 't eerst, na de wanhoopsuren op 't terrein van de Dominiale, toen de mijn-stutten bezweken en 'r man geen daglicht meer zag, stond ze, zonder dat iemand 't merkte, in 'r eentje te grienen. Was dat 'n hel....

XXI.

Net, maar ook net bezig, de aarpels, die ze in 'r verbouwereerdheid 'n kwartier te lang had laten opstaan, en die soeperige brei waren geworden, eindelijk af te gieten - d'r kwammen amper druppels af - kreeg ze steken door 'r hoofd van den laaienden schrik. 'r Hield 'n rammelkast voor de deur stil. 'r Wier 'n sleutel in 't slot gestoken, en terwijl ze 'r vingers brandde door de haast van 't omkieperen van de pan, en 'n oogenblik in verstarde luistering stond, bonkte de deur alweer dicht, of iemand 'r tegentrapte, en strompelden zware voetstappen de trap op. Dat kon 'r maar een wezen. En 't was 'r ook een, die hijgde en vloekte en 'n vracht in z'n armen droeg.'Allemachtigste, wat is 'r met Riek?', vroeg ze, zoo overstuur, dat ze de dampende brei tusschen de twee lappen bleef vasthouen, en 'r zich zelfs niet over verbaasde, dat de politie den zwager zoo ineene had losgelaten.

'Klets niet en steek je pooten uit!', zei de electricien, buiten adem door 't gesjouw tegen de trap-steilte op - hij kon niet meer - hij stikte: 'nee, niet in de slaapkamer! Mot de jongen de stuipen op z'n lijf krijgen?.... Haal 'n leunstoel....!'

Dan, als in 'n lawine van drift, met oogen, die de kassen leken te ontzwellen en met halsaeren, dik als zich schrap-spannende pezen, raasde-ie als 'n gegrepen dier, dat de wanden van z'n kooi met 't staal van z'n schuimend gebit en 't beukend geweld van z'n eeltige klauwen be-mokert - met de doffe zwaarte van z'n vrijen schoer rammeide-ie tegen de gesloten huiskamerdeur op, dol-van-woede door de machteloosheid van die eeuwigheidsuren en de stomheid van de schoonzuster, die met de aardappelenpan in 'r handen bleef staan, in plaats 'r handen uit te steken - en toen de steunende deur 't hardde, dee-ie wat-ie benejen gedaan had, en z'n bespijkerde zool trapte zoo woest tegen 't hout, dat 't paneel knarsend in splinters verbrokkelde.

'Man, ben je krankzinnig geworden!' angstigde Toos. Ze ketste de pan op 't stel, om 'm te helpen. Maar nog voor ze zoover was, had de electricien z'n bewustelooze vrouw in den trillenden linkerarm geheven, en nou-ie den knop te grazen had, bonsde z'n elleboog zoo bezeten tegen de betimmering, dat de deur in 'r scharnieren krijschte, 't 'r achter staande kastje besmakte, en 'n vaasje an gruzelementen rinkelde, 't Luchtte 'm nog niet op. In dezelfde waanzinnige drift-uitbuldering, plompte-ie de tafel die 'm in den weg stond van zich af, haakte met z'n

voet 'n leunstoel naar de zij van den schoorsteen, en toen-ie 'r de vrouw, die als 'n baal begaf, in had laten strijken, en weer de beschikking over z'n twee handen had, keilde-ie z'n hoed tegen 't behang, dat 'r met de portretjes van bleef schudde-wiegelen, en 't venster zoo plomp omhoog-rukkend, dat de gewichten tegen 't kozijn klotsten, smeet-ie de gordijnen opzij, en kreunde als 'n gefolterd dier, om 't kraken van z'n adem en 't hameren van z'n hart baas te blijven.

'Allemachtigste, wat is 'r met me zuster?', praatte Toos, huilerig-onthutst de gerenuweerde deur voor de kinderen sluitend, maar omdat-ie 't redeloos verdraaide antwoord te geven,as 'n halve gare gromde, en met 'n zenuw-voet de maat stond te trappelen, greep ze met vrouwelijke bezorgdheid in, knoopte 't goed los, gespte 't corset open, en toen dat nog niet dadelijk hielp, haalde ze den azijnflacon uit de buffetkast, en bette de slapen en polsen.

Koert, nou wat bekomen van z'n dolle-honden-aanval - zulleke mannen mosten niet trouwen! - liep als 'n grimmige idioot op en neer. Z'n boord had-ie afgerukt, en omdat-ie z'n natte gezicht met roetvingers gedroogd had, had-ie zwarte striemen bij z'n oogen en neus, hing z'n haar as 'n bosduvel, om bang van te worden.

'Ben ik daarvoor de heele dag op de kinderen blijven passen?', begon Toos, opgelucht omdat Riek al met 'r oogen draaide, te verwijten: 'is dat me dank, da-jij geen bek opendoet?.... Zou jij nou asjeblief willen zeggen wat 'r gebeurd is.... Jij trapt deuren in.... Jij smijt dure vaassies kapot.... Jij hangt de wildeman uit!.... 'k Heb hier gezweet as 'n otter, en jij behandelt me as schoppen-zeven....'

Zonder boe of ba te zeggen, opgevreten van zenuwen, geknauwd door wat 'm kropte, wild door de tergende vernederingen, kwakte-ie de deur open, liep over de houtsplinters de gang in, stak z'n gloeiende kop onder de proesting der waterkraan, dat 't propere keukentje van 't spetten haast blank stond, en nog altijd met z'n hersens an 't ander eind van de wereld droogde-ie zich, zonder te vragen - of 'r niet vlakbij 'n handdoek hing - an den vatendoek, waarmee zij de heete pan vast had gegrepen. Toen, z'n mond an de kraan zettend, terwijl de volle glazen op de keukentafel binnen z'n bereik stonden, gulpte-ie 'n straal water in z'n keel, goot-ie zich zoo vol, dat 'n normaal mensch 'r door gebarsten zou zijn. Eerst toen-ie zich zat had gezopen - anders as zuipen kon je dat

brutale en spektakel-makende niet noemen - kwam-ie in de huiskamer terug, enne zee z'n eerste paar fatsoenlijke woorden, die je nog de smoor injoegen: 'je mot maar denken, Toos, da'k 'n klap van de molen te pakken heb - en je aarpels branden smerig an....' Dat rook ze nou ook door de azijnlucht heen. 't Leek of 'r hout lee te smeulen. Lekkere smurrie zou dat op tafel geven. 'm Vinnig voorbij-ellebogend stommelde ze op haar beurt driftig in 't keukentje, dee ze onwijs, om jezelf 'n klap in je gezicht te geven, door 't werachentig-'n-uur-in-de-verte-ruikende moes, nog is as heele aarpels te schudden, enne toen ze in de huiskamer terug-kwam zat - niet om na te vertellen en nog minder om te gelooven - die gekke Riek opzijn schoot, met d'r armen om z'n hals en snikte en griende en ging tekeer of ze God weet wat voor kostbaars uit de pure modder geraapt had.

'Zou ik nou maggen weten....?' zette ze dik-beleedigd in, omdat van haar nog niet de notitie van 'n speldeknop genomen wier.

'Laat 'r bijkomen,' dee hij ineens om-op-te-gaan-zitten-zoo-wijs: 'hoofdzaak is, dat we 'r weer bennen.... De rest hoor je later....'

'Ik vin alles goed, liefie,' zee Toos, maar in 'r oogen was iets van 'n scheermes: 'ik zeg alleen, dat 't geen manier van doen, om iemand, die uit goeiigheid overkomt, zoo op heete kolen te laten, en 'n wurm van 'n zuigeling d'r maal met 'r duim....'

Dat stak. Met 'n schok stond moeder overeind. Ze wou sebiet de slaapkamer in, maar nou hield Toos 'r zelf tegen, want as je zoo van je stokkie gelegen had, most je 'n kind niet daalijk de borst geven. Nou ze wat 'r op 'r hart lee gelucht had, dee ze in een gulle bedrijvigheid alles, om 'r zuster te helpen, en toen ze hoorde dat Riek op 't bureau, toen ze 'r man eindelijk weer te zien had gekregen, in 'n zenuw-toeval, zooas ze sinds 'r meisjesjaren niet meer gehad had, tegen den grond was geslagen, enne dat ze met de flesschies uit de Verbandkist zelfs niet bij te maken geweest was, keek ze met de moederlijkste bezorgdheid naar 't fijn-bleeke gezicht van de jonge vrouw, die met 'n stem of ze met den Dood had gesproken, telkens weer zei, dat as ze hem hadden gehouen, hem, 'r man, ze geen moed en geen fut zou hebben gehad, om met 'r kinderen verder 't leven in te trekken. En ze streelde en zoende de slanke mannehand, die haar ring droeg, en de pols waaromheen 'n boei

had gezeten, omdat-ie zich had willen verzetten, toen ze 'm met d'r drieen an 't station stonden op te wachten, en 'm in z'n kraag grepen.

Nou zaten ze in 't keukentje om de schaal met de pan-haring, de kuitjes en hommetjes, en schransen as de man, die 't verdijd had door 't luchtgat 'n homp brood of 'n spoog water an te nemen - schransen as-ie dee! De eene haring was nog niet binnen, of de andere most 'm met 'n vaart achter-na. De ijzeren vork bikte in de kom met sla en de aardappel-breischotel tegelijk, 'n Stukwerker had niet vlugger kennen lajen. En toen-ie eindelijk na nog wat koeien-van boterhammen, voorloopig z'n bekomst had, en 'n sigaar uit 't vergeten toetje zat te dampen, da-je geen hand voor oogen kon zien,kwam z'n verhaal, door grommende uitroepen onderbroken, los. Hij had 't verdomd gewillig mee te gaan, omdat-ie niks op z'n geweten had - behalve dan die paar borrels in de slijterij, waar-ie nog nooit 'n voetstap verzet had - toen hadden ze 'm in de boeien geslagen. De heele nacht was-ie tegen de tralie-deur blijven bonzen en trappen, maar dat had 'n dronken varken in 't hok 'r naast net zoo hard. Eerst 's morgens, toen de inspecteur-van-dienst 'r was, hadden ze 'm verhoord. Verhoord, godbeter, terwijl ze geen woord van wat-ie vertelde geloofden, achter elke beweging 'n uitvlucht of 'n foefie zochten, an een stuk bleven hannesen over z'n vinger-afdrukken - of jij 'n electrischen verklikker an 'n brandkast kon soldeeren met handschoentjes an! - en telkens weer daasden: 'over de paar uur da'k in die beroerde kroeg had zitten doorslaan, en over me verhoor bij den rechter-commissaris, en over 't kunstje om me weg te maken in Heerlen, terwijl 'k de heele nacht voor me had gehad, om met valsche sleutels an de overzij in te breken.... Da'k ze niet an ben gevlogen is nog 'n wonder.... 'k Geef 't jou en jou te doen, om je te laten uitzuigen, beleedigen en uitvloeken, as je van geen duvel en z'n moer weet.... Na twaalven ben 'k geconfronteerd met de kroegbaas, die 'k vandaag of morgen z'n twee oogen dichttimmer, omdat-ie stokstijf volhield, da'k an de slampampers voor de toonbank had staan op te hakken, dat de eerste de beste met 'n beetje benul van elektrische leidingen maar een van de drajen had door te knippen, om op z'n dooie gemak z'n slag te slaan, as-ie zich maar niet liet verlakken door de looze leiding, die met opzet zichtbaar an was gebracht. Ik heb natuurlijk te veel gekletst, omdat 'k geen borrels verdraag, en, misschien ja, het 'n jongen-van-de-vlakte m'n gezwam in de ruimte achter z'n ooren geknoopt, maar dan was-ie 'r nog niet met 't letterslot van de kast - d'r waren wel krassen en

scheuren, maar ze hebben 't met sleutels en niet met boren gedaan gekregen.... Toen kwam de aannemer van de overzij zelf, en die dee 'r 'n eed op, dat de schakelaar bij z'n bed op veilig gestaan had, en dat alleen iemand op de hoogte van den toestand geweten kon hebben, dat de brandkast in 'n gewone behangselkast verdekt op stond gesteld, en dat-ie nog om half twee, toen-ie uit 'n koffiehuis kwam, 't heele huis geinspecteerd, en de alarmschellen ingekoppeld had. D'r most iemand door 'n benejenraam binnengeklauterd zijn - daar ontbrak 'n raampen - en daarwaren ook endjes lucifer en kaarsvlekken gevonden, en die had in 't hok van den gasmeter, waar de elementen stonden, de drajen los-geschroefd. Dat lieg je, zee ik, want ik heb op de gemeente-telefoon ingeschakeld. Toen zee hij: u liegt, en u liegt natuurlijk omdat u en niemand anders dan u 't gedaan kan hebben. Toen wou ik 'm in z'n nek nemen, maar toen kreeg 'k de boeien weer om. En wier weer in me hok gesmeten, tot 'k geleerd zou hebben me fatsoenlijk te gedragen.... Van wat 'r verder gebeurd is, he-'k nog geen benul, besloot de electricien z'n wrokkig verhaal. 'k Had me knokels stuk geklopt tegen 't ijzer beslag van de cel, zag vlammen in me hoofd as 'k me oogen dicht dee, en, en.... - maar dat gaat verder niemand an, hoe 'k me voelde - daar hoef-ie niet te koop mee te loopen - 'k dacht net da'k 'n dertig jaar te vroeg, 'n beroerte zou krijgen, zoo as 'k me zat op te vreten, toen de grendel van 't slot wier gelicht, en 'n majoor me zee - of 'r niks voor was gevallen, of 't heelemaal niet noodig kon wezen 'n woord-van-excuus te spreken: je bullen ken je terug krijgen, die leggen op 't achterkantoor voor je klaar, en je ken met je vrouw, die op je zit te wachten weer mee gaan. 'Dus ik heb 't niet gedaan?' zee ik door 't dolle heen. Toen zee hij: 'begin met je gemak te houen, anders loopt 't nog faliekant-verkeerd voor je uit.' 'Wie het 't dan gedaan?' zee ik, met 'n getintel in me vingers, om den eersten den besten te worgen - ja, daar kennen jullie makkelijk je hoofd bij schudden: mijn hadden ze in de boeien over straat gesleept, mijn hadden ze achter tralies gestopt, mijn hadden ze meer as 'n nacht en 'n dag van me vrouw en me kinderen weggehouen: je mot 't te voelen krijgen, Toos, as je ineens, zonder reden en zonder behoorlijk onderzoek, in plaats van 'n vrij mensch, 'n gevangen beest ben geworden.... 'Wie het 't dan gedaan?' zee ik zoo dreigend, denk 'k, dat hij assistentie noodig had, want de deur van de wachtkamer smeet-ie open en in plaats van behoorlijk antwoord te geven, zee-ie: asjeblief, breng 'm bij die juffrouw die al zoo'n poos wacht. En toen stong ik over jou schat, en begon jij met je handen te wieken, net as 'n poedel, die boven water wil

blijven, en je gaapte met je mond wijd-open of je je tong in had geslikt, envoor 'k nog bij je was, sloeg je tegen den grond, en 't is nog 'n goswonder, dat je niet met je slaap tegen den rand van de bank ben geslagen. Meer as anderhalf uur zijn we met je bezig geweest, en toen ik goed en wel met je in 't bakkie zat, ging je nog is onder zeil.... Most je 't je zoo antrekken da-je me werom-zag, mirakel?'

'Ik ken niet zonder jou,' zee de jonge vrouw, doorzichtig-bleek door de na-hoofdpijnen, die 'r kwelden, en ze herhaalde die woorden met 'n stelligheid, of uit de klamme, broeiende dwarreling van gedachten, bij 't languit achterover liggen op 't politie-bureau, en 't geschok in 't rijtuigje, nog enkel dat eene, maniakale overgebleven was: 'ik ken niet zonder jou - dat mag me zuster weten - en dat hoort God - as je niemeer thuis was gekommen, was ik gek geworden - dat heb 'k an mezelf gevoeld.... En nou 'k voor 't eerst sinds me trouwen weer 'n toeval gehad heb - wat ben 'k de laatste weken, door telkes 'n nieuwe schrik niet aldoor duizelig geweest hoop 'k maar een ding, en daar maggen jullie niet boos om zijn, dat ik van ons tweeen niet de laatste zal wezen.... Ik heb iemand noodig - ik heb jou noodig - al ben 'k ook nog zoo dol met me kinderen....'

Schuw, of ze 'n misdaad gebiecht had, keek ze den anderen kant op, naar de zij van 't kozijn met de bloemen in 't rekje. En 'r oogen dwaalden naar den vreemden hemel, waar fel-brandende oranje-flarden, tusschen oker-bruine en vertroebeld-paarse wolken, heen-schoven.

'Nou vraag ik!' viel Toos, wie 'n rooie lap voorgehouden werd, uit: 'ben jij 'n moeder, da-je zoo gruwelijk-onwijs uit den hoek komt?'

'Ik ken 't niet helpen,' verdedigde Riek zich: 'ik ken niet buiten me man....' - en over de morsige keukentafel heen, greep ze als 'n houvast de 'r toegestoken hand.

'Enne as ik zoo had motten redeneeren,' praatte Toos stug voor zich uit: 'heb ik niet met me twee jonges, achter 'n kist geloopen, toen ze 'm an z'n nummer-penning herkend hadden?'

'Jij ben zooveel sterker as ik, Toos....'

'En as je niet buiten je man ken,' kwam Toos nog 'ns los - ze wou 't voor

zich houen, maar flapte 't 'r uit, eer ze 't goed wist: 'hoe mot 't dan hiernamaals - as jij door jouw geloof de eene en hij door zijn geloof de andere kant op mot, of je wil of niet....'

't Bleef even stil in 't keukentje. 'n Koper hengseltje, tusschen de emaille-pannen, fonteinde purperen straaltjes,en de kanarie, die z'n kopje in den waterbak gepoedeld had, schraapte z'n bekje langs de tralies.

'Dan wor jij onze reddende engel, Toosie,' zee de electricien, 'n zware rookbuil uit de in lach gespannen wangen ploffend, maar omdat-ie voelde, dat-ie z'n vrouw met die onnoozele grappigheid hinderde, en dat de brave Toos zat te spinnen, om met 'n stekeligheid los te komen, stond-ie ineens op, en leidde 't gesprek af: 'nou gaan we de langslapers wekken, en 't mannetje-met-z'n-blauwe oogen 'ns fijn pakken....'

'Maak ze niet wakker,' had tante Toos, voor de school haringen - want 'n school was 't geweest - in vader z'n maag binnen-geloodst was, gewaarschuwd: "t meissie mag na zoo'n opwinding toch nog geen borst hebben, en de jongen het de heele middag voor 't open raam gezeten, en is zoo dood-moe, dat je 'n kanon bij z'n bed af kan schieten - as je gegeten heb en uitgerust ben, hebbie 'n heelen avond voor je....'

Op z'n teenen loopend, zoo voorzichtig den deurknop omdraaiend, dat 't geen piep-geluidje gaf, enkel om den schatte-jongen te verrassen, keek de electricien door de spleet, en floot op de manier, die 't kereltje kende - toen schoot-ie driftig de slaapkamer in, boog onder 't bed en achter de kast, om te zien, waar 't kind zich verstopt had, en met 'n onrust, die z'n hart wild dee krampen en kloppen, sprak-ie heesch de vrouwen in de keuken, die na 't spottende antwoord stil over mekaar waren blijven zitten, toe: 'Waar is de jongen?' - 'De jongen....' herhaalde Toos, met 'n gezicht van wie-neem-je'r-tusschen....? Maar tegelijk stond ze al met moeder in de deuropening - en ze keken mekaar doodelijk-angstig an.

Op 't laken van 't bedje, waarvan 't bovendek weg-gewoeld leek, lagen de mondharmonica, de waterverf-doos, de teekeningen, 't potlood, een heele en een kapotte pijp-van-'t-bellenblazen, maar Koertje was verdwenen.

De tullen gordijnen strakten als geerende zeilen bij de geopende vensters, en met 'n onderdrukten vloek keek de vader omlaag. Nee, nergens.

XXII.

'Allemachtigste!', gierde tante Toos, zoo ingehouden-krijschend van ontzetting, dat de electricien, in 'n razende bestuiping van angst, z'n hoofd binnen 't raam trok, en met 't gevoel of z'n haren verkilden, 't achter 'm dreigende onheil, met 'n grimmige balling van z'n vuisten trachtte te ketsen. Moeder, bij de wieg met de nog gesloten gordijnen, in 'n stoel gekwakt, had 't 't eerste gezien, zat met paars-bleeke mummlende lippen - ook Magdaleentje was weg.

'Wat sta je? Wat kijk je? Wat zie je?', vroeg de man, en de ouwe, woeste drift dee 'm snuiven en de kaken spannen.

Toen wees Toos, die 'r spraak net zoo hardkwijt was geraakt, naar 't ingedeukt builtje, waar de zuigeling 't laatst had gelegen. Ze spraken geen van drie 'n woord, lam-geslagen als ze waren door dat krankzinnig-onmogelijke. 't Kon niet. 't Was gekkenwerk. As 'r iets gebeurd was zouen ze 't gehoord hebben. En plots, door de karning van z'n mekaar over-woelende gedachten, flitste 't in den vader op, dat de jongen iets onzinnigs moest uitgehaald hebben. In 'n bezeten vaart bolderde-ie de trap af, wierp de straatdeur open, plompte 'r weer dicht, rende omhoog, ook de tweede trap en de zoldertrap op, en z'n schouders onder 't luik zettend, probeerde-ie 't zoo als altijd te lichten. De planken kraakten, de trap boog onder z'n koortsigen druk - 't luik weigerde. De vuist van den man bebeukte 't beschot - z'n rug spande, om wat 'r op de delen rustte weg te duwen, en net toen-ie eindelijk met z'n stalen vingers door de spleet kon grijpen, klonk van onder de dakpannen, 'n huilerig-dreigende kinderstem: 'As je niet weggaat, smerige vuile dief, schiet ik je met m'n vader z'n geweer hartstikken dood!'.... Op 'n tree van de zoldertrap in-schurkend, begon de electricien zoo'n zenuw-lach uit te bulderen, dat de tranen 'm over z'n ongeschoren gezicht biggelden. 't Bloed hamerde tegen z'n slapen, zoo benauwd as-ie 't kreeg, en tegelijk, terwijl-ie zich vasthield, om niet langs de trejen omlaag te glibberen, dacht-ie: Goddank, Goddank en nog 'ns Goddank! Toos, op 't daver-gerucht

toe-gestrompeld, begreep 'r geen sikkepit van. Die stond 'm an te kijken met 'n gezicht, of-ie op slag stapel geworden was. En moeder, die geen fut had de trap op te klauteren, maar die begreep dat 't niet zoo verschrikkelijk kon wezen, as 'r boven door 't dolle heen geschaterd werd, hield zich an de leuning vast.

'Wil je wel is gauw....' bracht de electricien 'r eindelijk in nabrokkelenden lach uit: 'wil jij as de weerlicht die rommel wegnemen, die je op 't luik het gestouwd?.... Wil jij dat is heel gauw?'

'Ben jij 't heusch vader?'

'Hoor je dat niet, rakker?... Mag jij je grooten broer zoo laten schrikken?'

Boven 't luik kwam 'n kort, moeilijk gestommel, en nou hoorde je ook Magdaleentje, die 'r fopspeen kwijt was geraakt, erbarmelijk tekeer gaan. Maar 't lukte 't kind niet zoo gemakkelijk de tafel en den stoel, en wat-ie meer in z'n bereik had gevonden, uit d'r beklemming, na vader's gewelddaad, terug te wringen. Een van de stoelpooten, verbogen tusschen de dak-glooiing en de dwarslat van 't luik, gaf bij 't rukken van den jongen niet mee.

'Ik krijg 't 'r niet af!', huilde 't kereltje, bang voor den aanzwellendenschemer, en hij moest 't wel schreeuwen, omdat de zuigeling, die in 'n hoek op 'n deken lag, zoo geweldig bulkte as ze 't nog nooit had gedaan. Toen kwam vader te hulp. Bij 'n buurman klom-ie over 't dak, en omdat de rechercheur 't tuimelraam niet op slot had gedaan, glee-ie fijn door 't vierkant omlaag.

'Wat weerlicht, smakker, heb jij uitgehaald?', vroeg z'n grommend-vertroetelende stem, terwijl 't mannetje-met-de-blauwe-oogen in den greep van z'n armen geknuffeld werd: 'waarom heb jij je zussie hier na de zolder gesleept, en wanneer heb jij dat in Godsnaam gedaan? Nou? Mocht jij ons allemaal zoo ongerust maken? Nou!'

'Vader,' zei 't kind, met nog in den naschrik opgespalkte oogen: 'd'r zijn inbrekers geweest.... 't Waren slampampers, die....'

'Koert, maak 't luik open!', riep tante Toos, en ze betrommelde angstig den balk, boven 'r hoofd: 'mot Riek weer 'n toeval krijgen!' Dat dee 't 'm. Dat gaf den doorslag. Den jongen op de kleine werkbank zettend, klemde de man z'n stevige knuisten om de tafel, die door den stoel, denzelfden, dien-ie den morgen van de reis naar Heerlen tegen 't beschot had gesmeten, tegen gehouen werd. 'n Poot, van de zitting afgekneld, de hernieuwde mishandeling niet verdragend, stramde als 'n spalkende wig tusschen 'n dakspint en de koppellat van 't luik. Al had je benejen met z'n zessen staan duwen, was je 'r niet door-gekommen. Maar nou vader met z'n reuze-sterke handen eenmaal zag hoe 't most, zee de verroeste stoelepoot kraaak, net as de huiskamer-deur, toen de inbreker 'r de spaanders van had laten afvliegen, en 't luik, van z'n last ontdaan, werd door den houten grendel-klos vastgegrepen. Tante Toos steunde met 'r vette armen op 't plankier, net as de turfschipper boven z'n roefie, en met 'n snuit, waarvan je 't onweer met soeplepels kon scheppen - was zij niet de verantwoordelijke geweest, as 'r iets met de twee gebeurd was? - blafte ze 't ventje, dat op de werkbank als 'n verschrikt marmotje hurkte, met 'n stem, om bij te bukken af: 'Naar dier, wat bennen dat voor kwaje streken? As je mijn jongen was, kreeg je 'n pak voor je broek, da-je d'r blauw van wier!' - 'Dat zit ook nog voor 'm in 't vet!', zei de electricien, oogen, om van te beven opzettend, maar in z'n stem danste de niet te bedwingen blijdschap, dat 'r geen ongelukken gebeurd waren: 'Pak jij me dochter an, Toos, dan draag ik den jongen....' - 'Dat ken 'k niet,' weerde tante 't gil-schreeuwend Magdaleentje, dat-ie in 'r armen wou leggen, af: 'ik ben geen akkrebaat-van-de-voorjaarskermis, om dat binnenstebuiten-gekeerde trappie achteruitaf te stuntelen, en vooruit waag 'k d'r me gezonde beenen en 't leven van zoo'n wurm niet an....' - 'Trek dan je bovenlijf uit 't trapgat terug, of mot je 'r 'n kurketrekker voor hebben?', zei vader, die gos-gruwelijke moeite had z'n teruggewonnen vroolijkheid, nou z'n maag behoorlijk gelajen was, en de grootste ellende gelejen leek, zelf niet door de een of andere kwajongensstreek te luchten, en haast op tante d'r vette kluifies-van-vingers aanstappend, wipte-ie de ongemakkelijke trejen van 't steek-trappie af, riep 'Van onderen!' en lei 'r de drijvende zuigeling op de smetlooze armen van 'r goeie bloes. Dan de steilte in drie rappe stappen terugbeklimmend, greep-ie 't kereltje tegen zich aan, en zoo deksels-vlug veerde-ie met z'n kostelijke vracht omlaag, dat-ie tegelijk met tante bij moeder in de huiskamer, met de schandalige deur was. Daar werd 't 'n opgewonden vragen en verwijten, en zat Koertje in z'n hanssop eerst

als 'n zondaar, die geducht onder handen genomen moest worden, toen als 'n kleine, pientere held, die z'n vader zoo in 'n hoekje drong, dat de electricien, beduusd en vernietigd door 't kijken van drie paar bestraffende oogen met z'n houding geen raad wist, en telkens nieuwe lucifers met natte koppen tegen 'n rafelend doosje streek, om 'n afleidend vlammetje, dat 't verdraaide 'r te kommen, bij z'n in de hitte van 't geklim langs de daken, verkauwd eindje sigaar, te houden.

'Kind, kind, wat heb-ie me 'n verdriet gedaan,' verweet moeder, 'r lippen bebijtend, omdat Magdaleentje, over-gulzig door 't lange vasten en 't gezuig op tante 'r lappie met suiker, as 'n grondwerker, die z'n prakkie tusschen de heipalen kreeg, begon te bikken.

'As ik jouw moeder was,' dreigde tante Toos, de zweet-bobbeltjes van 'r gelaatsjukken, of 't lastige steek-vliegies waren, met zwaai-meppen van 'r hand-met-den-ingeroesten-ring verschuierend: 'wier je voor je jaardag op 'n extra-pak rammel getrakteerd....! Jij komt op die manier in 't tuchthuis terecht, as je net as 'n aap met 'n jong waarop je geen recht het, in de boomen gaat klauteren....'

Toen, bleu en verlegen, klein-geknauwd door de dracht

der verwijten, terwijl-ie zoo vreeselijk-goed had meenen te doen, snikte 't bleeke kereltje 't uit, en dat snikken werd nog sterker, toen vader, zich den jaardag herinnerend, 'm troostend in z'n armen nam, en 'm zoo zachies dat noch moeder, noch tante 't hooren konden, lieve dingetjes, vlak bij z'n oor zei.

'Gos, Koert!' kwam tante wrokkig los: 'wat verwen jij 'n jongen, die de bretaliteit het z'n zussie uit 'r wieg te lichten, en 'r mee na zolder te hinken - je ken nog niet eens hinken zeggen, met een voet inde windselen! As-ie de eerste keer met z'n vingers van de heetwaterkruik af was gebleven, had-ie jullie 'n boel bespaard.... En nou met 'n wurm van 'n zuigeling in z'n armen....! As-ie achterover was geslagen op die akkrebate-trap, ha-je ze allebei morsdood gevonden! 'k Zou 'm in de watten leggen....? Vaders as jij maken van d'r kinderen vullis in de maatschappij....'

'Vertel jij nou 'ns, jongen,' praatte de electricien, terwijl-ie z'n

schoonzuster de smoor injoeg, omdat-ie 'r liet praten: 'waarom zoo'n lieve, verstandige baas as jij, op zulke invallen komt....? Was je bang, of was 'r wat anders....? Wij waren toch allemaal thuis....'

'Niewaar,' vertelde 't kereltje, en hij had moeite 'r uit te komen, zoo as 't hikken 'm dwars zat, en zoo verongelijkt as-ie zich voelde: 'ik zee tegen tante, wat 'k most doen, as de dief van de overzij hier ook kwam stelen.... Enne toen zee zij: niet uit je bed kommen, enne toen he-'k Keesebees me mooie teekeningen van moeder enne van tante enne van 't merakel-van-benejen met d'r eene tand laten zien - enne toen zee Keesebees.... ga jij maar slapen, want as d'r dieven kommen hoor ik ze al in de verte.... Enne toen is tante weggegaan....'

'Dat jokkie zoo groot as je d'r ben,' viel tante verontwaardigd in de rede: 'ik stong an de deur op je vader en moeder te wachten....'

'Laat 'm uitvertellen...', suste de electricien: 'verder, kind!'

'Toen lee Keesebees in 't holletje te spinnen, enne toen lee ik ook fijn, maar toen ineene wier d'r tegen de huiskamerdeur gebonsd, zat ik op in me bed van de schrik, enne toen - heusch, groote broer, ik jok niet! - hoorde ik de inbreker-van-de-overzij - die trapte met z'n schoenen de deur kapot - kijk maar: de spaanders leggen d'r nog - enne die smeet een van de vaasies op den grond - zie je nou wel, tante: vlak bij je stoel - enne die hoorde 'k de tafel omgooien - enne wat tegen de muur met de portretjes keilen - enne toen smeet-ie 't raam zoo rikketik in de hoogte, dat de gewichten rammelden - enne toen gooide 'n andere dief de deur dicht - enne stongen ze met d'r voeten te trappen - enne was d'r een, die zoo schrikkelijk as 'n hond gromde - of ze hadden 'n hond meegebracht - nou toen dacht ikke: as ze alles uit de huiskamer gemoerd hebben, kommen ze in de slaapkamer enne dan gappen ze mijn en me zuster ook, om ons an de spullemenschen van de woonwagens te verkoopen - enne toen heb 'k me zusterhaasje-reppie in 'r onderlegger gerold, enne ben 'r de trap na boven mee opgeloopen.... Haast hadden ze ons te pakken, vader, want net toen ik op me teenen over de brokkies hout na boven was, smeet 'r een de deur open, enne die most zeker z'n eigen in de keuken gaan wasschen van 't bloed an z'n handen - enne toen stakken ze de boel in brand, want 't begon te rooken en te smeulen en te stinken, da'k eerst met me zuster op 't dak wou

klimmen, maar ik kon 'r met haar niet door - enne 'r alleen op zolder achter te laten wou 'k ook niet.... Toen heb 'k me zuster op den grond in d'r onderlegger geleid en 'r de dot in 'r mond gestopt, dat ze niet schreeuwen zou, want dan waren we gepiept - enne toen heb 'k de tafel en de stoel zoo sekuur op 't luik geleid, dat ze 'r niet binnen konnen kommen.... Enne toen ben ik 'r zelf ook op gaan zitten.... Is dat, verdorie, nou zoo bretaal van me, om me zuster niet te laten stelen door 'n vuile smiegd, die de deur stuktrapt en 'n vaasie breekt, as-die weet dat we alleen, net as de zeven geitjes, thuis zijn....?'

Klaar met z'n verhaal, waarbij-ie niemedal zei van z'n angst bij de geluiden in 't huis, niks van de weer erger pijn in z'n voet, niks van 't lange en geduldige wiegen van Magdaleentje in z'n vermoeide armen, boven op 't luik, omdat dat nare schaap, dat enkel an zichzelf dacht, telkes wou beginnen te blerren, keek-ie sip voor zich uit, bang voor 'n nieuwen roffel van tante, en bang voor de stille oogen van moeder, die 'm zoo dikwijls verbojen had 't zuigelingetje op te nemen, of z'n eten met 'r te deelen.

'Nou, Koert....?', vroeg tante Toos, na 'n oogenblikje van rare stilte: 'ik geloof da-je d'r je bekomst an kan hebben.... Misschien ontmoet jij die inbreker nog wel is, die 't paneel met z'n schoen gerenuweerd het, en je slapende wurmen op het geschrikt.... Dan heb-ie meer as 'n uur in de piepzak op zolder gezeten, liefie. Kom is hier: ik vin jou 'n groote, 'n schattig-lieve jongen - en ik begrijp 'r alleen geen sikkepit van, dat ik niks van die stuipekop-drift-sunjeur, die z'n oogen uit z'n kop most schamen, om zoo de wildeman uit te hangen, gehoord noch gezien heb - je zal 't gedroomd hebben, schat....' - en ze gaf 'm 'n kus met 'r stekeltjes-lippen, en keek over 't bolletje van 't kind den schuldige aan- of ze 't lekker gezeid had, zonder dat de jongen 't had kennen begrijpen.

'Gedroomd?', praatte 't kereltje 'r in dadelijke verwondering na: 'hoe ken dat?' z'n handje wreef ongegeneerd over de plek van z'n voorhoofd, waar tante geliefkoosd had -: 'as je van iets droomt, bestaat 't niet, wat vader?, enne as ik gedroomd had, zou de deur niet kapot wezen, zou 't vaassie niet in stukken leggen, zou...'

Of-ie plots iets doorzag, nou-ie vader z'n hoed op den grond zag liggen met 'n leelijke deuk 'r in - 'n deuk in de Zondagsche hoed! - nou tante d'r

kin zat te bestrijken, en met 'n komiekig pruime-mondje de grootste scherf van de vaas, naast 'r stoelepoot zat te bemijmeren - en moeder, met 'r ouwen glimlach 'r oogen niet van vader afhield - en vader zelf, die geen vuur uit de natte lucifers kon schrapen, en 'n heele verzameling rooie houtjes, zonder gelen kop, in z'n linker hand kreeg, eindelijk verlegen-vroolijk floot, zooas-ie wel meer dee, as-ie ondeugend geweest was, 't eerlijk wou bekennen, en op z'n stoel draaide - of-ie dat allemaal begon te snappen, hield-ie ineens z'n ratelmondje, en omdat-ie vader, as-die 'r mee gemoeid was, niet wou verrajen, hinkte-ie, met groote, angstige oogen op den man met 't verkauwd eindje sigaar en de stakende lucifers toe, en zich op de groote knie nestelend, vroeg-ie nog zachter dan vader straks bij zijn oor gefluisterd had: 'Groote broer: heb jij 't gedaan? Heb jij de deur....?' Nou had vader, die zeventien lucifers geprobeerd had, eindelijk 'n vlammetje, en omdat 't natte sigare-peukje op zijn beurt treiterend-weerbarstig dee, most-ie zoo zuigen, dat-ie 'r rood bij werd, en niet op slag antwoorden kon.

Toen zei moeder, met 'n stem, die zoo evenwichtig als de klokke-slinger van de scheepjesklok door de stille luistering van de kamer bewoog: 'Nee, schattejongen: vader het 't niet gedaan - en d'r is ook geen inbreker geweest - dat zal moeder je later vertellen.... D'r gebeurt wel meer, dat je niet dadelijk...

Nou krijgt zussie eerst 'n schoone luier - en dan gaat moeder jouw kleine voetje, dat allemaal ondeugende, maar erg-lieve dingen gedaan het - is 't niet vader? - weer lekker verzorgen.... Nou weten we tenminste dat jij op je zussie past, en da-je 'r niet in de steek zal laten, as d'r ooit wat....'

'Ik laat je begaan,' kwam Toos los, terwijl ze 'n boter

ham voor 't kind klaarmaakte: 'maar ik vind 't schande en vooral zonde, dat jij as moeder je kinderen voorliegt....'

Ze zee 't zoo dat de jongen 't niet hooren kon, want hij wasmet z'n vader in de slaapkamer, om de teekeningen te laten kijken.

'Ach kom,' verdedigde zich de jonge vrouw: 'dat doen we toch allemaal, as 'r wat gebeurt, waarvoor ze te jong zijn....'

'Most jouw man dan zoo'n geweldenaar wezen?', hield Toos aan.

'Hoe hebben ze hem niet in die dagen behandeld!', zei de jongere zuster: 'ik kan me z'n woede best voorstellen - maar wat heeft 'n kind daar mee te maken?'

'Ik hou me mond, maar ik denk 'r 't mijne van', gromde Toos - en ze vroeg zich af hoe 't in Heerlen zou gaan met dien man, dien ze niet luchten kon en met 'n zuster, die door 'm gehipnootieseerd was.

'n Deel van dien nacht werd er voor de laatste maal zaligies in de woning geslapen, nou ze weer kompleet bij mekaar waren, maar 't was toch niet heelemaal dat, omdat vader zoo gek was zijn bed an Tante Toos af te staan, hij zelf, nog geradbraakt door 't avontuur in de cel van 't politiebureau, op 'n veldbed op den grond, bij de muizen in de keuken, ging slapen - en tante, te zwaar voor vader z'n bed, of dat de stille smerissen 't bij 't zoeken van 't geld van de overzij, uit z'n verband hadden getrokken, midden in den nacht met 't springveeren matras en 't bovenbed door de dwarsleggers heenzakte. Niemand merkte 'r wat van - zoo door 't vermoeide heen as ze waren. Eenmaal wakker geschrikt dacht tante: ik blijf op, om den eersten trein te halen, want anders begrijpen me jongens d'r niks meer van, maar toen ze 't keukentje in wou, om zich daar voorzichtig te wasschen, vergat ze dat 'r 'n man op den grond lee, toen ze de lamp op wou steken, en dat gaf in 't stikkedonker van 't keukentje zoo'n bol mansgelach, dat de waschvrouw-van-benee met de parapluie van 'r man tegen de zoldering most kloppen, om an 't schandaal boven 'r hoofd 'n eind te maken.

'Nou dacht ik an 'n werachtigen insluiper,' vertelde Toos later. 't Had geen haar gescheeld of ze was op z'n neus gestapt. Kraaien dee 't ventje, toen-ie 't hoorde.

XXIII.

'Mag ik niet meehelpen, groote zuster?', vroeg-ie telkens weer, met den door den dokter zelf stevig-omzwachtelden voet, in den leunstoel bij 't raam, over 't nieuwsgierige heen, toekijkend. Zoo toen vader van den

vroegtrein, waarmee tante Toos vertrokken was, terug was gekeerd, had je de poppen an 't dansen. Je begreep 'r geen luis van. Moeder sleepte de kasten leeg, en vader, die, as-ie niet in de damp van z'n pijp verdween, zoo hardop liepte zingen - en fijn hoor!.... moeder zee as vader op zangschool geweest was, had-ie met zoo'n prachtige stem geld as water kennen verdienen - zoo hardop, da-je oogharen 'r van knipperden - vader timmerde an een stuk kratten in mekaar, en as de delen te ruw waren, had-ie nie-eens 'n schaaf voor 't spint noodig: dat dee-ie met z'n scherpe zakmes, waaran van alles zat, 'n kurketrekker, 'n vijl voor je nagels, 'n in mekaar-klappende schaar, 'n steeknaald voor je kiezen, 'n boor voor gaatjes en nog 'n tweede en derde en vierde mes. D'r stongen de letters van vader op K.S. - en as-ie twaalf was kreeg-ie d'r net zoo een, as vader 't zijne nog noodig had. Omdat Magdaleentje niet tegen de herrie van 't kloppen kon, was ze met d'r wiegie zoo ver mogelijk opgesloten. Dan weer stond vader over 'n kist gebogen en trok 'r de kromme spijkers uit - hij had 'n hamer, zooas d'r geen tweede bestond, waarmee je de draadnagels, die as wurmen weg waren gekropen, op d'r test tikte en ze dan ineens as 'n zeere kies trok - dan weer lee-ie op z'n knieen, en mepte ze zoo recht as 'n lucifer, zonder 'n bochie 'r in.

Alleen wier de drempel, waarop-ie ze d'r lenden plette, as 'n zeef zoo vol spikkelgaten. 'Je denkt da-je niemedal het,' zee moeder, die schoone kranten in 'n kist geleid had, en de stapeltjes nog is perste en mangelde, voor ze ze in de vierkante buik loosde: 'maar as je eenmaal begint, weet je niet hoe je de rommel kwijt mot raken.... 'k Krijg 't nooit allemaal gepakt....'

'Ik versta geen woord,' zee vader: 'ik ken niet spijke ren en luisteren,' en dan smeerde-ie 'm weer na 't zoldertje, waar de kisten, koffers en manden, jaren achter 't handig-geprutst beschotje verborgen waren geweest. 'Mag ik meehelpen,' moeder?.... Ik verveel me zoo....'

'Daar dan,' zee moeder, om van 't gesoebat af te zijn: 'maar je komt niet van je stoel af, schat.... Hier hebbie 'n groote doos en ouwe kranten.... Pak jij nou je eigen speelgoed in....'

Dat vond-ie heerlijk. De verfdoos ging in eindelooze brokken papier, of-ie met 'n Sinterklaas-surprieze bezig was, en de muis, die-ie eerst nog 'n paar keer op 't kozijn liet kuieren, en de Piet-Roet-pop, en al 't andere

speelgoed binnen z'n bereik en de prentenboeken en 't koppie thee dat-ie leeg had gedronken en 't suikerlepeltje. Nou most maar alles in de doos. Dan hielp-ie ze goed. En toen moeder effen niet oplette, trok-ie de kleine la van 't nachtkastje open, en d'r leegeen ding zoo gek, of-ie ruimde 'r 'n plaatsje voor in de witte doos.

'Ik dank God,' zee moeder toen weer an vader: 'dat we uit deze ongeluks-woning weggaan - 'k ben dolblij da 'k 'r twee kinderen gekregen heb, maar anders was 't in de laatste tijjen niks as narigheid.... Daar ga je teminste je brood dubbel en dwars verdienen, meer as je hier ooit had kennen halen, wat man....?'

'Verroest,' viel vader driftig uit, want nou had-ie wat 'm nog nooit in zijn leven gebeurd was, met de glimmende hamer op z'n eigen nagel getikt: 'je mot ook niet an me kop zeuren, Riek, as ik met me werk bezig ben....' Z'n zwarten vinger stak-ie in z'n mond en zoog 'r op, en trappelde van pijn, zoo as de nagel op den vingertop gloeide en stak, en nijdig kijken as-ie dee....

'Waarom kijk je moeder nou boos an?' vroeg Koertje as kleine vredestichter:

'moeder het 't toch niet gedaan?'

Kleine of groote vredestichter: 'n man die 'n bloedballein onder den nagel van z'n linker-wijsvinger, versch-van-den hamertik heeft gekregen, is zelden in 'n beminnelijke, evenwichtige stemming. 'Bemoei jij je 'r niet mee,' zei de groote Koert tegen den kleinen, die net bezig was 'n rozenkrans, uit moeder's nachtkast gegrepen, in watten, waarvan moeder proppies voor de visschen in Magdalena d'r neussie draaide, en in 'n pakkie verbandzwachtel, dat ineens afrolde en 'r nou as de staart van 'n vlieger bijbungelde, in te wikkelen: 'as ik tegen je moeder spreek, hoef jij 'r je neus niet in te steken!' En met 'n vuurrood hoofd bezoog de electricien weer den wijsvingertop, die 'r, op 't gevoel in z'n mond, bij leek te hangen.

'Moeder het 'r toch geen schuld an,' hield 't kereltje vol: 'ze praatte wat lief tegen je.... Dat het die smerige hamer gedaan....'

'Hou je mond!', gromde de man ongenoegelijk.

'Zal ik 'r 'ns na kijken?', vroeg moeder geduldig.

'Neeee!', haalde de electricien kwaadaardig uit, en z'n stem sloeg van onredelijkheid in falset over, terwijl-ie zoo nijdig 't vloerzeil bestampte, dat 'n houtspaander as 'n malsch-geraakte pinkel omhoog-veerde en tegen de au!-zeggende

ruit opvloog. Dat gaf 'n stilte, waarin moeder van den onhebbelijken spaander naar den driftkop en van den driftkop naar de verschrikte kinderoogen keek. 'Ben ik nou zoo boos geweest, toen 'k 't heete water over me voet kreeg?', verweet

't jongske: "k vin je niks aardig, hoor!' En gebelgd op zijn manier ging-ie naar buiten zitten kijken. Dat kon de man niet goed hebben. Eerst liep-ie met z'n vinger en de hamerdeuk in den nagel naar de kraan, en toen 't lekker-koele water 't kloppen wat bedaarde,kwam-ie in de rommelkamer terug.

'Mag ik is kijken?', vroeg moeder, die al aan z'n gezicht zag, dat 't pijn-onweertje voorbij was. Nou mocht ze. En ze gaf vader 'n zoen boven op de plek, waar 't angekommen was. En as ze dat dee, voelde je geen pijn meer.

'Zal ik 'r ook 'n zoen op geven?', vroeg de kinderstem.

En toen-ie de vijf vingers afgezocht had, en 't haast-onzichtbare rooie plekkie onder den nagel gevonden, zei-ie, z'n vader met z'n groote blauwe oogen ankijkend: 'nou krijg-ie 'r twee van mijn, omdat je niet gehuild heb, maar je mag moeder niet boos ankijken, as de hamer 't doet....'

"k Zal 't nooit meer....' lachte de man, weer met spijt over z'n uitval. 'En je mot niet Neeeee! roepen, as moeder wil kijken of-ie je erg pijn het gedaan....' 'Nooit meer,' lachte de man, 't kinderbolletje met de uitstaande haarsprieten, dat

't ventje ouwer leek te maken, tegen zich an drukkend.

'En je mag ook niet op je ongewasschen vinger zuigen.... Dan wor je zoo klein as me zussie.... Hebbie moeder al vergiffenis gevraagd, da-je 'r weer verdriet het gedaan?.... Wil je 't dan wel is gauw doen?'

Maar zingen dee de man in 't eerste uur niet, want met vergiffenis-vragen gaat pijn niet heelemaal weg, en 't trok 'm tot boven aan z'n schouder toe. En dan - hoe harder ze werkten, hoe ongezelliger 't woninkje 'r begon uit te zien. Ze dronken koffie zittend op kisten en manden, en omdat de lepeltjes al lang ergens onderaan leeen, mocht je met je vinger roeren, om de suiker op te diepen. Toen kwam de koopman uit de zijstraat, dien vader was wezen waarschuwen, omdat 't vervoer van de groote stukken haast nog meer zou kosten as de boel waard was, en dan ging je niet op de schobberdebonk, zonder 'n cent op zak, of je zou Toos nog meer te leen motten vragen, op reis. Vader had zich bergen gedroomd en 't kleine koopmannetje keek enkel, of 't 'm alles de keel uithing, naar de hoog-opgetrokken gordijnballetjes. 't Kereltje, teruggeschrompeld in z'n stoel, met de door 'm ingepakte doos op z'n schoot, zei weer geen woord, bang as-ie was voor 't koopmannetje, dat aan vader met slaperige oogjes zulleke brutale antwoorden gaf, dat je voelde hoe vader zich nijdig maakte.

'Wat geef u dan?', zee vader.

'Zeg u 't!.... Waarom zal ik 't zeggen?', zee de koopman. Z'n hoed stond schuin van z'n wenkbrauwen naar 'n knobbel in z'n nek - uit 't pijpje dat-ie tusschen z'n bruin-gesausde lippen geschroefd hield, plofte dik-gele rook, en hoe-ie 't dee was 'nwonder - hij liet 't eene rookkringetje na 't ander na 't raam trekken - en kringetjes blazen was schrikkelijk moeilijk. Dan had-ie midden in z'n neusbeen 'n rare verzakking, of iemand 'r op gevallen was, en de plof 'r in was blijven hangen - 't was verdorie-nog-toe enkel 'n punt, die as 'n met haren begroeid platje boven de kort-afgeknipte snorstoppels uitwipte. Sloot-ie z'n oogen in verveling, as 'm 't onderhandelen over zoo'n negotie-van-'t-jaar-nul dik de keel uithing, dan zag je 't

neus-dobbertje tusschen de haarsprieten en 't verwriemeld wier, of 'r 'n simmetje tusschen 't riet en 't kroos van 't slootje bij de boerderij achter de huizen dreef en ieder oogenblik 'n gulzig bliekie an 't snoertje zou trekken.

"t Zeil en de gordijnen en de tafels met de stoelen en die echte klok met scheepies, en slagwerk om 't kwartier....', begon vader op te noemen, maar de brutale trok met 't wit van z'n oogen, pufte 'n reuze-kring weg, die door 't open raam dreef, en toen nog niet eens barstte, en zee:

'Wat is d'r voor echts an die klok?.... Duitsche frottigkat.... Geen daalder waard....' Vader keek 'm woedend an, maar 't koopmannetje dee de luikies dicht voor z'n oogen, of-ie bang was, dat z'n fletse oogies zouen verschieten, of dat 'r een van de met mekaar op de ruit krijgertje spelende vliegies op de slaap in z'n oogen, die 'r nou nog inzat, zou plakken. As-die 'n zoontje het, dacht Koertje, dan zal-ie van zoo'n gezicht as

'n gootsteenboender wel zoo vies wezen, dat-ie z'n vader nooit 'n pakker zal geven, as ik 't de mijne doe!

'As u honderd gulden geeft,' zei moeder, terwijl vader z'n bezeerden nagel weer in z'n mond stak.

'Honderd?.... Honderd-vijftig!', verbeterde de electricien haastig - wat had 't ze niet allemaal nieuw gekost....

'Of u nou honderd en u honderd-vijftig zeit,' geeuwde de koopman, en 't smeulend pijpje viel haast uit z'n mond: 'ik zou d'r geen roezie om krijgen, want ik geef in de roest niet meer as veertig - en as je mekaar lang ankijkt wordt 't dertig of minder....

Niks voor mijn....'

'Wel allemachtig,' zette de electricien warm loopend in: 'denk je da'k 'r met stelen an gekommen ben?'

'Mijn me zorg,' praatte de koopman - en nou zwommen 'r twee kringetjes tegelijk uit z'n mond, terwijl-ie ineens op wat erg-lekkers scheen te kauwen: 'as u 'r met stelen an gekommen is, mot u niet bij mijn wezen, want ik hou voor de politie 'n

register, en as u d'r niet met stelen an gekommen is, mot u van mijn niet

verlangen, dat ik me centen zoomaarin 't water smijt....'

'Honderd vijf en twintig gulden,' dobbelde de electricien luk-raak. 'Daar lever ik 't u splinternieuw voor,' gemelijkte de koopman, en terwijl vader en moeder achter z'n rug met d'r oogen telegrafeerden - moeder ja zee en vader driftig

nee knikte - stond de koopman met de rimpeltjes-handen over z'n vest-met-enkel-vetvlekken gevouwen, en nou niet eens meer dampend, omdat 't restantje sigaar tot in 't papieren pijpje doorgebrand was, bleef-ie zoo volkomen-onbewegelijk met de gesloten oogen en de stoppels op 't speldenkussen van z'n gezicht, of-ie maling an de heele wereld had, en van de stilte in de kamer profiteerde om 'n dutje te verschalken.

'Dan doen we geen zaken!', wrevelde 't in den electricien op: 'ik kan van Meijer 't dubbele krijgen!'

He, wat kon vader jokken....

'Dan mot u na Meijer gaan,' zei de koopman, zich sla perig omkeerend: 'dan doene me geen handel....' En 'n kanjer van 'n kring uitsputterend, liep-ie na de trap toe.

'Doet u 'r twintig gulden bij,' drong moeder bij de leuning aan.

'Nog geen cent.... 'k Ben geen Liefdadigheid na Vermogen,' klonk 't uit 't portaaltje. Toen gebeurde wat de koopman wel wist: moeder zenuwachtig, dat ze 'r mee zou blijven zitten, trok vader an z'n mouw, en die riep nijdig: 'wil je d'r vijftig van maken?' 'Nog geen een en veertig,' zei de uitdrager, en je hoorde 'm hardop geeuwen, zoo moe as-ie most wezen.

'Vooruit dan maar,' zei vader norsch. Toen kwam de koopman de trap weer op, noteerde in 'n zwart ezelsooren-boekie wat-ie gekocht had, wond zich op, omdat-ie ook 't Axminster-kleedje bedoeld had, gaf tegen kwitantie vast tien gulden handgeld en ging weer weg, om z'n wagen te halen.

'Wat 'n afzetter,' zee vader, die 'm uit had gelaten, en met 'n brief in de

hand terugkwam. Onverschillig scheurde-ie 't couvert open, draaide 'n niet beschreven velletje papier heen en weer, en was net van plan de enveloppe in de kist, waar-ie

op zat, te smijten, toen-ie 'r met 'n gezicht, paf van verbluffing, 'n briefie van honderd gulden uithaalde.

'Wat is dat?' zee-ie de banknoot tegen 't licht houdend, omdat-ie eerst an 'n reclame-grap dacht. Je hoefde 'r niet aan te twijfelen - 't waren honderd gulden. 'Verkeerd bezorgd,' zei moeder, ongerust - en vader bekeek 't blanco-velletje postpapier opnieuw, toen de enveloppe, waarop met volkomen duidelijke letters zijn naam, zijn voornaam, zijn adres - met de schrijfmachine getikt - stonden. 'Da's niet in de haak,' zon de electricien: 'ik mot van niemand wat hebben, en ze stoppen 't zoomaar, zonder 'r iets bij te zeggen, in de bus - wat ken dat wezen? - daar vlieg'k niet op in....'

'Angstig,' zei moeder.

'Da's van Sinterklaas,' knikte de jongen.

"t Is 'n uitkomst van onzen Lieven Heer,' praatte moeder: 'dan kommen we 'r op onze sloffen - dan ken jij je remontoir nog uit de Lommerd halen voor we weggaan - en Toos dadelijk d'r veertig gulden terugkrijgen en we hoeven ons daar niet in de schuld te steken....'

'Ik vlieg d'r niet in,' herhaalde de man stug: 'as dat niet in verband staat met de historie van de overzij, laat ik me villen.... Ik begin met 'r werk van te maken.... Daar mot geen gras over groeien.... As ze bij ons, terwijl we de ouwe boel versjaggeren om schoonschip te maken, honderd gulden in de bus steken, dan wil iemand me aandeel in iets geven, dat me niet toekomt, of ze willen me omkoopen.... 'k Heb d'r genoeg van gelust.... Ik pas! Zal ik den jongen meenemen.... Morgen mot-ie toch an de lucht wennen....'

'Da's goed,' zee moeder.

'Nou heb jij van 'n ongelukshuis gesproken,' zee de man bedrukt: 'zoo zijn we aan 't verkassen of de gebrajen duifies vliegen na binnen....'

Dat was zoo zalig op vader z'n sterken arm in 't zonnetje, al wier je 'r in 't begin 'n beetje raar van in je hoofd.

'Jongen, jongen,' hijgde vader in de warmte: 'wat ben jij angekommen in bed!

Minstens tien pond zwaarder...'

'Dat komt omdat 'k zooveel gebikt heb,' babbelde 't kereltje opgewekt: 'en je zal is zien hoe zwaar ik wor, as ik weer mag loopen en me eene voet niet telkens openspringt....'

'Je ben vader's lieve, groote schat,' klonk de stem dicht bij z'n oor. Nou-ie 'm door 'n zonnebaan heendroeg, zag de man eerst goed hoe zielig 't kind in die weken afgevallen was, hoe magertjes 't snuitje was geworden, en hoe diep de blauwe kringen onder de oogen, naast 't scherper geteekend neusje, 't bleeke vel doorwroetten. 'Waar gaan we na toe, vader?'

'Na 't politie-bureau....'

't Kereltje keek 'm verschrikt-angstig aan.

'Wat motten we daar?'

'Vragen wat we met dat geld motten....'

'Daar mot je lekkers voor koopen en voor moeder 'n nieuwe jurk....'

'We zallen kijken,' lachte vader - en nou uit eigen, vrije beweging, zonder boeien om de polsen, duwde-ie de deur van de wachtkamer open.

Daar zaten hoopen agenten met sabels en d'r petten leeen op de tafel. Ze dronken koffie met veel dik op de bojem van de kommen - dat zag-ie daalijk - en een at boterhammen zoo dik as z'n vuist.

'Ben je nou alweer terug?', zee 'n smeris met 'n gouwen band om z'n

pet. Toen vroeg vader, dien-ie met z'n twee handen schrikkelijkstevig vast-hield,om den inspekteur te spreken.

XXIV.

'Groote broer, laten we na huis gaan,' praatte-ie zoo zachies, of 'r honderd kleine schreeuw-zussies vlakbij leien te slapen, terwijl ze in de wachtkamer, met 'r naakten vloer en de vieze plekkies of 'r baliekluivers hadden zitten pruim-sputteren, op den inspecteur-van-dienst, die net met 'n jongen die 'n ruit had ingesmeten, bezig was, mosten wachten. Hij vond 't politie-bureau, de donkere gang, 't gebral van 'n zat gedronken zwerver, die uit z'n cel wou en met z'n hielen de traliedeur betrapte, erger as verschrikkelijk, en an een stuk doorzwaluwden z'n angst-gedachtetjes de wachtkamer met 't tralievenster rond - of ze vader en hem weer niet zouen houen - en hoe vader 't dorst naast zoo'n zooi agenten - en wat-ie most doen, as-ie ook dikke handboeien om z'n polsen kreeg....

'As ik bij je ben, hoef je niet bang te zijn,' zei vader, die 't van 't vrachie op z'n arm zoo warm had gekregen, dat 't met straaltjes in z'n nek liep.

'Laten we nou toch maar gaan,' vleide-ie, zich tegen de borst van den man op-schurkend, en z'n fluisterstemmetje werd nog ijler: 'wat mot je nou hier? Dat weet je ommers zelf niet.... En later zit moeder met de gebakken peren.... Ga nou mee.... Drijf niet je eigen zin door, vader! Vaderrrr! Vaderrr! Mot ik booze oogen opzetten?'

De zenuwtjes zaten 'm dwars, en dan werd-ie 't ouwe mannetje, dat z'n ongezeggelijken broer met ouwe-mannetjes-woorden most toespreken.

Lachend keek de man in de gespannen pupillen van 't kind, pupillen zoo groot, dat het oogeblauw gevlucht leek.

'Je ben vader's schat,' suste-ie, maar de jongen schrikte bij ieder geluid, bij elken voetstap en iedere scharnierende deur - en toen 'r eindelijk 'n agent met de boodschap binnen kwam, dat ze gewacht werden, nestelde-ie z'n kopje tegen vader's schouder, of de menschen-eter met de groene koloogen en de slagtanden as van 'n olifant op komst was. En

zoolang de electricien naast 't schrijfbureau van den inspecteur stond, hield-ie z'n oogen zoo stijf-dicht dat 'r geen glimmertje daglicht binnen kon. Enkel de vlammetjes slaande stem van den vreemde hoorde-ie.

'Mot je daarvoor hier kommen?', kraakte 't: 'as je dat geld gevonden had, zou 't zaak van de politie wezen, maar as 't bij je in de bus is gestoken, met je naam voluit op de envelop, zie ik niet in....'

'Ik ben 'n dag en 'n nacht hier vastgehouen,' gromde vader's stem dicht bij z'n oor: 'voor 'n inbraak waarmee 'k niks uitstaande had, en nou zit me dat uit de lucht gevallen geld dwars.... Asjeblief: ik deponeer de envelop hier en 'k verzoek u beleefd't nummer van 't briefie te noteeren....'

't Bleef effen stil. Je hoorde alleen in de verte 't gestommel van den bezopen kerel in 't hok.

'In orde,' kraakte de stem weer - 'n schorre stem boven 'n bungelend kinnebakje

- 'ik noteer en 'k hou de envelop hier, maar 'k snap niet.... En dat doe jij net zoo min.... Of....?'

'Ze hebben an de overzij,' gromde 't weer bij z'n oor, "n schrijfmachien - ik zeg dat die inbraak gefingeerd is geweest....'

'Zoo, zoo,' kraakte de stem: 'nou we zallen zien. Je wordt bedankt. Of wil je 't briefie ook deponeeren?'

"t Nommer wel, 't briefie niet,' zee vader.

Eerst toen ze weer zeker buiten waren, de heete zon 'm goeien dag zee, durfde-ie op te kijken, klaterde de jongensstem 'r op los.

'Wou hij de centen van je hebben, vader?.... Nog al wiedes da-je 'm op z'n vessie gespuugd het.... Wat 'n brani, he?, met die barst in z'n keel.... Hij docht zeker as-ie me 't briefie geeft, ga ik zelf mooi weer spelen! Ik wou net me tong tegen 'm uitsteken, en net tegen 'm zeggen: blaf maar as 'n hond met twee staarten, mijn vader het de centen noodig voor

moeder d'r nieuwe jurk en voor 'n hoepel voor mijn.... Krijg ik 'n ijzeren hoepel, groote broer?.... Je zou voor me jaardag....'

'Je krijgt 'n hoepel, as je voet weer heelemaal beter is,' glimlachte de man, hijgend in de benauwende warmte van den zomermiddag: 'jongen-jongen, ben jij nou heusch zoo zwaar geworden, of ik zoo slap?.... Ziezoo, nou laat vader zich scheren en kan meteen jouw haar is lekker geknipt worden, want je het 'n hoofd as 'n versleten ragebol gekregen...'

Nou zat vader voor den spiegel in den barbierswinkel, en omdat 'r an den anderen kant nog 'n spiegel was, zag je 'm een, twee, drie, vier, vijf-maal, dan in z'n gezicht, dan met z'n achterhoofd, en al die hoofden lachten telkens as je 'm ankeek, tot je door de klodders zeep geen mond en geen neusgaten meer zag. Terwijl kreeg-ie zelf 'n lange, witte japon om z'n schouwers, knoopte 't barbiersmaatje, dat anders inzeepte, de punten en lei 'n eind watten voor de krieweling van de haren rond z'n nek.

'Mot 't erg kort?', vroeg 't maatje die neusgaten had, of-ie 'r aldoor groene erwten in stopte - je keek, as je onder 'm zat, z'n hoofd binnen - en 'n sproeten as-ie had - je zag haast geen vel meer.

'Met de tundeuze nommero drie,' zee de barbier en vader knikte dat 't goed was.

Blij dat 'm niks met de machine kongebeuren - scheren was niemedal gedaan: dat verdraaiden de klanten met hem, en as-ie den patroon zelf most behandelen, kreeg-ie bij elleke streek zooveel uitbranders en kouwe komplementen, dat-ie op z'n voeten stond te trillen - blij, dat-ie nou op 'n menschelijk hoofd los werd gelaten, zonder kans van schrobeering, zonder nijpende mogelijkheid van bloed-vergieten posteerde 't maatje zich zoo, dat de patroon, die zelf z'n handen met inzeepen en scheren vol had, niet te veel in de verrajende spiegels kon afloeren. Met z'n linkerhand duwde-ie 't hoofd van den kleinen Koert omlaag, met de rechter wrikte-ie als 'n meester, die zachtheid schuwt, de tondeuse door 't piekenhaar van 't kind, en dreef 'r zigzaggende paden in, als 'n baanveger op 'n bestoven ijsveld. Schuwtjes onderging 't kereltje den vijf-toppen-druk van de stevige maatjes-hand, en bij elke neer-stuiving van z'n blond haar op 't witte doek, dacht-ie: we schieten al

mooi op, en zoo doene ze 't precies met 't achterwerk en de pooten van den melkboer-z'n-poedel, en as ik zoo groot ben as vader laat ik me ook scheren, maar me snor laat ik staan, en daar draai 'k puntjes an met gommelastiek - maar dan boog-ie z'n knikker nog meer, omdat 't barbiersmaatje, hoe moeilijker 't werd de vel-banen weer saam te brengen, z'n vingertoppen in 't hoofdje perste, of-ie 'r doorheen most. Of Koertje wou of niet, eens most-ie hardop Au! roepen, omdat de tondeuse in 'n weerbarstig klitje verward zat, net as toen moeder z'n haar wou kammen en 'r nog stroop van de gort in verdwaald had gezeten.

'Wat voer je uit, veulen?', dreigde de barbier, met vader z'n neus in de eene en 't blinkend mes in de andere hand: 'leer je 't poddoome nooit?'

'Ken ik 't hellepen?', verdedigde 't maatje zich: 'as hij paardevleesch gevreten het!'

'Stil blijven zitten,' zee vader met 'n stem van onder uit 'n kelder.

Angstig keek 't ventje in de duistere neusgaten van 't maatje, en zich op de lippen bijtend - 'n jongen most niet kleinzeerig zijn - zei-ie geen tweeden keer Au!, toen de tondeuse, die geen kamp gaf, 't van de hardnekkige haren won, de laatste hegjes op de kruin wiedde en nou de nekharen met bosjes begon te plukken. Toen nam 't maatje 'n grooten borstel en schuierde zoo rap of-ie met schoenen, die in 'n plasregen geweest waren, en niet meer wouen glimmen, bezig was, en toen spoot-ie uit 'n flesch met 'n elastieken bal, en dat rook zoo as de azijn en de venkel van gemarrionneerde haring.

'Je moeder zal je niet herkennen, schat van-me,' zee vader, die nou met bakkersmeel vol-gestovenwerd, en uit 'n flekon met slaolie 'n scheut op z'n haar en z'n snor kreeg.

Nou zag-ie zichzelf ook een, twee, driemaal in de spiegels, en dacht: wat zie 'k 'r as 'n geplukte, afgebrande kip uit, en wat zijn me ooren groot geworden....

'Klaar, jongeheer,' zee 't maatje, de witte japon wegtrekkend, en met 'n bezem begon-ie de plokkies haar van den vloer in 'n hoek, waar 'r van alle soorten lee, bij mekaar te boenderen! Zonde, hoor, dat 't allemaal

voor niks groeide, dat de menschen d'r best dejen 't lang te laten worden, da-je de pee in had as je met 'n spiernaakte kop most ronddartelen, en da-je na de haarsnijjer liep, om 't as vulles bij mekaar te laten vegen. D'r lee van alles in 't hoekie onder de trap, waar de barbier 't sekuur bewaarde om 't per onsies voor valsche vlechies te verkoopen. D'r was 'n man met wit haar geweest - 'n man: vrouwen lieten zich niet knippen - en een met stoppels zoo rood as 'n biet - en een met pikzwart kroes, vol kurketrekkertjes - en 'n hoopie bruine, maar dat kon je zoo goed niemeer onderscheijen, want dat lee door mekaar heen gemoesd met de watten-voor-de-nekharen. Nou kwammen zijn blonde einden op de witte te leggen - vies hoor - as d'r maar geen levend bezoek bij was - ofschoon je dat niks kon schelen, nou je ze toch niemeer op je hoofd terug kreeg.... Verdorie, wat 'n flodderhiel: nou kwam 'n klein wit poessie, zeker pas van moeder d'r borst af, en die sprong met vier pooten tegelijk en met 'n rug as 'n corset-ballein, den stoffer van 't maatje na, en toen ineens midden in 't bergie witte, rooie, zwarte en bruine haren, die-ie begon weg te graven, of-ie de kattebak voor zich had.

'Wat zit je te kijken, mannetje-met-je-kalen-knikker?' plaagde vader, die klaar was, en enkel nog liep met 'n zeep-kwak in 't harengrotje van z'n eene oor. Omdat-ie niet praten kon met de vreemden 'r bij, knikte 't kind naar de zij van 't witte poesje, dat 'n stukkie watten as 'n muis achterna tolde.

'Heb-ie van honderd gulden terug?', vroeg vader toen an den barbier, die de smurrie uit 't elastieken bakje onder de waterleiding wegspoelde en den gebruikten handdoek weer netjes in de vouwen op 't doeken-stapeltje lee.

'Ik weet niet hoe honderd gezonde guldens d'r uit zien,' zee de barbier: 'as je 't niet kleiner het, mot de jongen maar in de sigarenwinkel an de overzij gaan wisselen....'

'Daar heb 'k hem voor noodig - dan zie 'k 'm tochnooit meer terug!', lachte vader: 'hou effen je gemak, schatte-snuit - 'k ben in twee seconden werom....'

Nou zat-ie alleen bij den barbier, die al z'n leven femilie van de melkboer

was allebei hoofden as geoliede stuiters - bij 't maatje, dat met den bezem in z'n handen stond te luiwammessen en bij 't poesie, dat de kolder in z'n kop scheen te hebben, de opkamer van 't winkeltje in-ravotte, en dan weer of z'n eigen dikke staart 'm verschrikte, as 'n duveltje-in-'n-doosje op-en-neer veerde.

'Schiet poddoome op!', blafte de barbier 't maatje af: 'de helft van de rommel leit 'r nog!'

'Ik ken niet opschieten,' zei 't maatje, die ook weer 'n slachtoffer zocht: 'as die jongen op z'n stoel blijft kleven.... Ik kom met de veger niet onder de stoelepooten deur....'

'Asjeblief!', snauwde de barbier, den stoel met Koertje opnemend, en achter de uitstalkast, met flesschies Boldoot, doossies pasta, kammen en poppetjes van rose en witte zeep, verzettend: 'en as je nou nog een brutaal woord zeit, kwiebus, niks-kenner, zal 'k je 'n lapsoes verkoopen, dat je op de overzijstoep na je verstand ken zoeken!' Z'n arm in den vlekkerigen scheerkiel, zwaaide zoo kwaadaardig met den anzetriem, dat Koertje met knipperende oogen terugweek.

"k Veeg toch ommers,' zei 't maatje, en-ie bezemde met gebaren, of-ie onderdak voor 'n onweer zocht. 't Werd naar-stil in 't winkeltje. Enkel de koperen scheerbak met de paardeharen pluim, rinkeltinkelde schommelend an 't ijzeren juk, naast de voordeur. De barbier stond halfwege op de stoep om te zien, waar de electricien bleef. Hij vertrouwde 't zaakie niet. Even keerde-ie zich nog om, net terwijl 't maatje, om zich te wreken, poes 'n opduvel met den bezem gaf.

'Is dat jouw vader?' vroeg-ie en toen 't kind op den hoogen stoel benauwd-zwijgend knikte, zei-ie zuur-grappig: 'as-ie niet gauw terugkomt met de centen voor scheren en knippen, geef 'k jou an de vullisman mee....'

Doodelijk-schuw leunde 't kereltje achterover, want de groote vulliskar bonkerde net met de zware ijzeren bakken voorbij 't huis, en-ie schrikte nog meer van 't maatje, dat opzettelijk met den veger 'n stomp tegen 'n stoelpoot gaf, en tegelijk 'n tong uitstak zoo lang, dat-ie 'r z'n neus met de groene-erwten-gaatjes mee raakte. 't Leek of vader nooit meer terug

zou kommen, zoo lang as-ie wegbleef. De barbier was al weer bezig met 'n tramconducteur, die vreeselijk-voorzichtig geschoren most worden, omdat-ie drie wratten op z'n kin had zitten, enne as je 'n wrat met je mes raakte, je op slag dood kon bloeien, enne 't maatje met 'n sleeper, die zoo dik was, dat-ie amper tusschen de stoelleuningen in kon, en die bij't inzeepen zoo z'n verkauwde sigaar zat te bekluiven, dat de jongen 'r bij stond te hoesten en door de tranen in z'n oogen den sjouwer tot over z'n ooren in-papte....

'Zal je 't nooit leeren, mank veulen!', gromde de barbier, zich driftig omdraaiend, - maar nou was vader 'r gelukkig weer, met 'n dikke, zwarte sigaar - en 't maatje kreeg 'n dubbie, omdat-ie enkel wat dotjes in den nek had laten zitten.

'Hij vroeg of jij me vader was,' babbelde Koertje zoo toen-ie buiten op den sterken arm zat - en in behoefte, om z'n schade van 't zwijgen naast de rose zeep-poppen in te halen, fantaseerde-ie 'r op los: 'toen heb ik gezeid: stommerd, dat zie je toch wel.... As 't mijn vader niet was zou-ie me niet meegenomen hebben, om me haar te laten snijjen.... Toen zee hij: nou ik vraag 't maar.... Toen zee ik: kles maar toe - en toen het de kleine poes van mijn haar gegeten.... As-ie z'n hart nou maar niet uitspuugt, wat vader?'

Den arm om den hals van den man, die nou zulke fijne wangen had, om te zoenen, begon-ie zachies te zingen. Je zat bij vader eerste-klasse, al kreeg je soms de rook van de stinkadoores in je keel en al zakte de pet, die door 't knippen veel te wijd was geworden, telkes over je oogen.

'Waar bennen we nou vader?'

'In 'n winkel,' jokte de electricien, die niet wou weten, dat ze in den Lommerd waren, maar al is de leugen nog zoo snel de waarheid achterhaalt 'r wel, want toen de meneer achter 't traliewerk 't door Keesebees mishandeld briefje om en om hield, en verwonderd vroeg, hoe al die speldenprikken 'r in waren gekommen, zei Koertje, die lekker op de toonbank, vlak bij 't loket zat: 'de poes van benejen het 'r mee gesold.... 't Is nommero 2606 van vader z'n gouwen horlogie....'

'Dat het zoo'n kind nou voor maanden eens gehoord, en dat het-ie

onthouen.... Je begrijpt 't gewoon niet,' zei de electricien lekkertjes-trotsch tot 'n dame naast 'm, die 'r vorken, messen en lepels, van alles twaalf, terug kwam halen, en eigenlijk niet gezien wou worden. Dan met 'n hartklopping van pleizier, trok-ie 't horloge uit 't zeemleeren foudraaltje, wreef 't langs z'n mouw, snee 'r 't belabberd nummer 2606 af, en toen-ie 't opgewonden had, liet-ie den jongen luisteren, die bij 't kittig rikke-tikke, rikke-tikke, 't snuit van 'n fijnproever kreeg, en weer op vader z'n arm als 'n koning met 't aflegger-horloge, dat hij zoolang mocht vasthouen, zat door te slaan.

Zoo toen ze bij moeder inde verhuis-herrie terug waren, maar ook sebiet, keek de electricien op z'n remontoir, en zei: 'ik zie, ik zie wat jij niet ziet - wat zie je dan?'

Maar moeder, enkel gebiologeerd door 'r jongen met de over de oogen hangende pet, zei teleurgesteld: '.... Wie het dat kind z'n lieve hoofd zoo mishandeld.... Wat ziet de schat 'r uit!.... Hoe kon je dat doen, net de eerste dag, dat-ie op straat komt.... As-ie nou kou vat?'....

'Ik zie, ik zie wat jij niet ziet....' hield de electricien teleurgesteld vol - en eerst toen - gompie, gompie! - zag moeder de gouwen kast, en die most ze open knippen, om te zien of de letters 'r nog in stonden, en toen most Koertje meelezen, en die zei met 'n wijs gezichtje, of-ie 't heusch letter voor letter spelde: Voor vader bij de geboorte van zijn zoon Koert.

Dien nacht sliepen ze allemaal op den grond, ook 't zussie, omdat de beddenboel en de wieg al door den kruier weg waren gehaald. Moeder lee met de schreeuwhannes achterin - hij met vader an de deurkant. Raar hoor. Je dee geen oog toe, en niezen as je most, of ze met 'n veer in je neus kriewelden. 'Zie je nou?' verweet moeder zachies: 'had z'n haar nou niet....'

En toen gaf ze, net as tante Toos 't den vorigen nacht gedaan had, 'n gil, want 'r liep 'n harige muis over 't kermisbed. Voorzichtig streek vader lucifertjes af, maar daar bleef Piep-zei-de-muis-in-'t-voorhuis niet na kijken....

XXV.

't Was met twee kinderen en 'n hoop rommel om mee te sjouwen geen doen geweest, om den vroegtrein te halen, en toen ze dachten klaar te zijn, waren 'r toch nog 'n niet voorziene massa akkevietjes - most vader in de dakgoot voor de antenne-drajen most moeder d'r op uit voor eten in de trein, omdat je anders dood-gehongerd ankwam, en tante

Toos dan wat raar zou opkijken - most vader de krammen en draadnagels uit 't behang trekken en de sleutels an de timmerman, die de huurcenten kwam beuren, brengen

- most moeder met 'n ouwe veger, die ze de opvolgers kedoo dee, 'n veger as de kop-van-jut met 'n sik en twee afgebeten eindjes snor, de papierproppies en stofnesten uit hoeken en gaten bij mekaar flodderen - as je de verdieping niet redderde voor je verkaste, zouen ze d'r groote bekken over opzetten - most vader de roestige vullis-emmer, waar je an alle kanten doorheen kon knikkeren, en die ook niet na Heerlen mee werd genomen - tante Toos had 'r minstens drie - stiekem in de gracht gaan loozen, maar omdat'n smeris na jonges, die met-niemendal-an wouen bajen, stond te loeren, kwam-ie 'r weer mee terug, en omdat 't merakel van benejen niet thuis was, liet-ie de vullisbak an 'n lijntje naast de waschtobben op 't plaatsje zakken, met 'n papier d'r boven op: Soeveenier van die U groeten!!! en toen most-ie zoo lachen, dat-ie z'n hoofd tegen 't keukenraam stootte, en zoo paars wier as de verjaars-ballon, die wel kleiner geworden was, maar toch an 't touwtje bleef trekken, om de lucht in te schieten. 'Schat', zee moeder, die eerst mee had geschaterd: 'daar krijg je last mee! Haal 'm d'r weer vandaan!' - 'Goeie', zeevader. 'maar dan mot jij mijn door 't raam laten zakken, anders ken 'k 'r niet bij....' En bij 't wachten op den kruier, die de mand en de pakkies en vader z'n radio-doos na 't station zou brengen, zat moeder onrustig met Magdaleentje op 'r schoot, en ze schrikte bij ellek geluid onder 't venster, omdat ze bang was voor heibel met de benejenbuurvrouw, as-die de verrassing naast 'r soppies vond.

'Laten we nou gaan, vader!', dwong 't kind net als in 't politiebureau: 'as de trein weg is, motten we loopen....'

Hij zag witjes om z'n neus van angst en spanning. De ballon danste met de bewegingen van z'n pink heen en weer, en de kanarievogel, op 't kozijn - die kon je niet in de bagage-wagen meegeven: daar liepen de

katten in en uit, of d'r niks voor ze te gappen viel - Pietebaas, die dat gezwabber van den ballon in z'n buurt niet hebben kon, vlad-derde soms tegen de tralies op, of-ie ook door z'n zenuwen wier opgevreten.

'We kommen heusch niet te laat, mannetje,' suste vader, die 'r nou ook bij was gaan zitten, om effen uit te blazen, en 'm stevig tegen z'n half-hempie an drukte. Moeder had de mand voor stoel, vader de radio-kist.

'Wat lijkt 't allemaal hol,' zee moeder, die ineens 'n gevoel, of ze hier nooit had gewoond, kreeg. Ze keek naar 't kort-geknipte haar van 'r jongen, met de langer geworden ooren, die de topzware pet tegenhielden, en ze onderging de aftakeling van 't woninkje, de naakte behangselwanden met de licht-kleurige plekken waar portretjes en oleogra-phieen hadden gehangen, de scheuren en vergeelde gaten in 't plafond, den vloer met z'n kille naden, op dezelfde wijze als de te groot geworden pet van 'r jongen.

'Ja', zee vader, die vroolijk dee, maar d'r zelf niet in geloofde, omdat de kelder-klanken van de ontruimde kamer, met 't driest-instortend zonnelicht, z'n stem en z'n lachen plots leken te vervreemden: 'we zitten as landverhuizers, maar we latenniks achter....'

'Dat weet 'k niet,' droomde moeder, en 't wit van 'r

oogen kleurde weg onder de parelmoeren schampjes van de spieglende ruiten: 'je laat hier 'n boel herinnering....'

'Klets niet,' zee vader haast ruw: 'je neemt je herinnering mee.'

Maar ze bleven toch even allebei stil, en keken mekaar's oogen voorbij.

Toen kwam de kruier met z'n kar. Die zee: Vooruit met de geit, en laaide de mand, de pakken, 't vallies en de radiokist tusschen gonjelappen op, en Pietebaas kreeg ook 'n dekkie over z'n kooi, om geen kou te vatten.

'Reddie, Riek,' zee vader. Met de kinderen op d'r arm, stapten ze de traptreden, die, zonder 't loopertje, nog nooit zoo kreunend gekraakt hadden af, en toen leunde moeder hulpeloos tegen den witkalkten muur en bebeet zich de lippen. Omdat ze de zuigeling in de eene hand en 'r

taschje met de boterhammen in de andere hand hield, kon ze niet bij 'r zakdoek kommen, en zag je hoe de dikke tranen krijgertje over 'r wangen speelden.

'Mag-ie huilen, groote zuster?', vroeg 't kereltje: 'wil jij is heel gauw ophouen....?' Omdat-ie op vader's arm zat, en-ie zoo lekker bij moeder 'r gezicht kon kommen, aaide-ie met z'n zwarte vingertopjes de nattigheid weg, en, de ballon met de bewegingen van 't pinkje mee-deinend en tegen 't gang-plafond aanstootend, zee as 'n kloek, die voor 'r kiekens drupsjes en pepermuntjes gevonden had: tok, tok, tok....: 'zoo, zoo,' babbelde-ie, terwijl vader moeder 'n zoen gaf en niks zee: 'me zuster leit je ook al an te kijken.... Wat bennen dat in Godsnaam voor manieren, om te huilebalken?.... Dat most ik nou is doen met 'n schoone kiel an?.... Wel poddoome!'

Dat van den barbier en z'n maatje onthouden woord - 't tweede bar-leelijke - bracht 'r de vroolijkheid weer in. Vader verslikte zich in 't aangebrand vet van z'n pijp - al z'n leven met palingvellen gestopt - moeder droogde 'r oogen met 'n punt van den doek, waarin Magdaleentje, as 'n schoone wasch ingespeld lee.

Toen trok vader de huisdeur achter zich toe, maar zoo gemeen-hard dat je de kalk hoorde spatten. Hinderde niks. In al die jaren, zee groote broer, had de huisjesmelker niks an de woning gedaan....

'Wat zal die muis van vannacht, die over moeder d'r bloote voeten most kuieren, 'n oogen opzetten, dat we d'r vandoor zijn, he, vader?.... En die krijgt nou ook niks meer te vreten, he?.... Of 't merakel met d'r verstandskies an 'n draadje in 'r mond, mot 'm voeren, watte?.... Ik lach me 'n kriek as ze thuis komt en de vullis vindt....'

'Suscht!', zee vader, want ze kwamennet de schippersvrouw tegen, die zeker centen opgestreken had, en nou met 'n gezicht of ze 'r al de buren de oogen mee wou uitpriemen; 'n kanjer van 'n schelvisch, met 'r wijsvinger in z'n as de lellen van 'n haan zoo rooie kieuwen droeg, en 't blauw-bleeke beest 'r hing an te kijken, of-ie 'r de duvel over in had dat-ie in 't kokend-heete water zou motten, en dat zij z'n graten zou afkluiven. Rakelings gingen ze 'r voorbij. Moeder zag 'r niet, vader floot zachies, of 'r ergens 'n hondje liep hij keek 'r over vader z'n schouder na,

en omdat ook buurvrouw met 'n smoel van dat-schorum-ben-'k-kwijt omkeek, en ook de schelvisch met z'n leepoogen most weten wat 'r achter 'm gebeurde, stak-ie zoo fijn as-ie 't nog nooit had gedaan, en nog langer as 't barbiersmaatje, z'n tong telkes weer, niet een, maar wel zesmaal tegen 'r uit, en as-ie den ballon niet vast had motten houen, zou-ie zeker z'n tien gebojen tegen z'n neus an gestrekt hebben, om 'r nog meer te laten merken hoe-ie de puist an 'r had, en dat-ie 'r nooit meer levend hoopte te zien. In 't station, onder de groote kap, stond 'n locomotief te gillen, da-je 'r je vingers bij in je ooren most stoppen, om de velletjes van binnen niet te laten springen. En 'n stoom as 'r hing, smerig. Maar instappen konden ze nog niet. Want tante Toos, die de treinen na Sittard en van Sittard na Heerlen voor ze had opgeschreven, had zich zoo goddeloos vergist, zee vader, dat ze de ochtend-treinen voor avond-treinen had versleten. D'r ging d'r geen vroeger as bij vieren. Toen mosten ze wachten in 'n vreeselijk groote kamer, met allemaal tafeltjes en stoeltjes, en met glazen kassies vol dingen, om je ziek an te eten. Moeder dronk 'n kop koffie van enkel siegorij, zee ze, vader 'n glas gerste en hij kreeg 'n reep sjokola met ape-neutjes d'r in vastgebakken. Magdaleentje keek toe en die most waar al de menschen bij waren 'n droge luier an krijgen.

"k Zou d'r zoo laten, moeder,' zei-ie: 'die blijft toch altijd nat. Zoo droog je d'r, of ze is weer klesse-klesse.... Da's niks gedaan met me zuster....'

Toen, eindelijk, zatten ze in de trein, met de heele santepetie van de bagage in de rekken, en met Pietebaas dan is op 'n bank, dan is tusschen vader z'n knieen. Hij mocht vooruit rijjen, naast 't portier met 't vastgeschroefde aschbakkie, vol brokkies tabak en mondstukkies van sigaretten. Moeder over 'm, glimlachte 'm toe, maar ze was toch niet in 'r sas, wantd'r oogen siepelden telkes vol tranen - schandalig as je fijn met z'n allen op reis ging.... En vader was ook niet in z'n humeur. Die had eerst na de ring zitten kijken, waaran je most trekken as de locomotief zoo 'n vaart zette, dat de wagons van de spoorstaven duikelden, en nou hield-ie z'n oogen toe, of-ie slaap had. Maar slapen dee-ie niet. As je 'm wat zee, knikte of antwoordde-ie, en de pijp dampte in z'n mond. Bij 't andere portier, ingedommeld, hurkte 'n ouwe boerin, met 'n karbies op 'r schoot, en d'r knokelvingers leeen zoo om de hengsels geknoopt, of ze wou zeggen: je blijft 'r van af. Over 'r pruimde 'n man met 'n blauw overhemd en 'n zwart dassie, en die boog bij ellek

station uit 't raampie en spuwde de treeplank vol. 'Dan kommen ze niet binnen,' zee-ie: 'dat doe 'k toejoer as 'k niet as haring in 'n ton wil zitten.... 'Maar in Utrecht hielp dat niemeer. Daar waren ze niet vies van pruimesap. Daar liep de coupe vol, kreeg je 't benauwd van de stank. 'Maggen we 'n beetje spuien?', vroeg moeder, die bang was voor 't kleine zussie. En toen tochtte 't lekker, en stof kwam d'r niet binnen, want zoo toen de trein van onder de stationskap uit was, wier de lucht bruin en zwart, zag je gele donderkoppen en as 't groenig-wit weerlichtte, hoorde je lekker niks van de slagen, omdat de trein veel meer spektakel maakte. 'Ik heb 't is bijgewoond,' zee 'n meneer, die met twee anderen samen, op 't plat van 'n koffertje, gekleurde prentjes smeet, en as ze 'r geen meer in d'r handen hadden, ze bij mekaar klutste en 'r ieder gelijk op van uitdeelde, om ze dan weer op 't koffertje te kwakken: 'ik heb 't voor jaren meegemaakt dat de bliksem in den trein sloeg, en dat de machinist op slag dood bleef.... As d'r geen stoker op de locomotief was geweest zouen we door zijn gerejen tot misschien in 't hartje van Duitschland....' - 'He! Jessis!', schrikte de ouwe boerin, de karbies na zich toe trekkend, omdat de half-donkere coupe ineene zoo nakend-van-licht wier of 'n lamp op wier gedraaid. En nou rommelde 't ook zoo hard, of 'r kisten van drie-hoog uit 'n zolderluik werden gesmeten. 'Da's ingeslagen,' zee de man met 't blauwe overhemd en omdat-ie geen trek had zich buiten 't raampje te laten natregenen, spuwde-ie met 'n kronkelstraaltje op den vloer van den wagen 'Troef! Troef! Troef!', schreewde de meneer van de prentjes, en terwijl buiten 'n rij huizen in't troebel-blauw, zoo bleek of ze bang voor onweer waren, met 't wit van d'r raam-oogen knipperden, lachte de meneer zoo schaterend, dat je geen donderslag hoorde. Vader had 'm nou op z'n schoot genomen, en z'n jas om 'm heengeslagen voor 't inregenen, en omdat-ie zoo heerlijk lee te doezelen sliep-ie net as 'n heel, heel klein dreumesje in. 't Tikken van 't gouwen remontoir, dat je door 't vest heen hoorde, had 'm in slaap gezongen. Wakker werd-ie eerst weer, toen ze in Eindhoven stilhielden, omdat vader 'n boterham uit moeder d'r tasch zat te bikken en 'r kruimpies op z'n gezicht vielen. 'Goeien morgen, groote broer,' zei-ie nog slaapdronken. Daar most-ie zelf om lachen. En toen keek-ie z'n oogen uit. In de grauwe, log-bruine lucht, door grimmige koppen geploegd, statigde 'n sprookjes-paleis, nog hooger haast as de wolken, en 'r waren 'n lichies in, 'n lampies, 'n brandende sterren, of 'r 'n poort van de hemel bij vergissing openstond en je de kamertjes van de engelen binnenkeek. 'O, zie je dat, moeder?.... Zie je dat, vader?',

fluisterde-ie, om de menschen, die achterover leeen te slapen, niet wakker te maken: 'zie je dat?.... Daar woont de betooverde prinses....' 'Misschien wel,' glimlachte moeder, 'm niet storend in z'n kinderfantasie. Uitgerust, de lange reis zalig vindend, at-ie nou ook 'n boterham met worst, 't velletje om z'n vinger windend. Vader had den futteloos-wiegenden ballon an de noodrem vastgehaakt, en de kanarie, zeeziek door 't gedreun en geschok, nou-ie in 't bagagerek zat, omdat 't kereltje zijn plaats in had genomen, was in 't bibberend zand an 't verstoppertje spelen.

'Heb-ie nog pijn an je voetje?', vroeg moeder, 't omzwachteld pootje met 'r eene hand streelend.

'Ik ken weer best loopen,' pochte-ie, en z'n schade inhalend, ratelde-ie an een stuk, dan weer door 'r raampje neuzend - neuzen was 't: as je je kokker tegen 't glas duwde, wier-ie zoo plat en zoo wit, of je d'r al 't bloed met 'n citroenpers uit had geknepen dan weer z'n opmerkingen over wat-ie buiten zag, of over de medereizigers makend: 'ik wou, dat die trein nooit ophield. Hij mag voor mijn 't heele jaar doorrijjen, wat vader? Je zou best van

't huisie hiernaast, waar we geweest zijn, 'n keukentje kennen maken, met 'n petroliestel, watte? En as je dan maar genoeg aarpels en brood en spek en voor 's Zondags 'n stukkie lenden had meegenomen, konden we blijven zitten tot in Ammerika.... Verdorie 't bliksemt nog! Zag-ie dat? Al de koeien gaan voor de rook van de locomotief an de haal! Stommerds! Asof de locomotief ze over de hekkiesen 't gras na zal loopen.... Moeder, die koe had 'n rooie letter op z'n bibs.... He....! He....! Daar leit 'n hengst met z'n vier pooten in de lucht te grabbelen.... Zeker vlooien op z'n rug, die-ie kwijt wil raken.... Verdorie, wat snurkt die vent in 't hoekie.... De trein beeft 'r van.... Hij mocht z'n neus wel is snuiten.... 't Lijkt op 'n druppel-flessie.... En die daar mag z'n nagels wel knippen.... Kijk is an z'n pink, vader.... Daar ken-ie 'n bussie mee opensteken.... Angstig, hoor.... Da's alweer 'n station.... Verdorie, nou vergeet de machinist op te houen! 't Zal je niet gebeuren da-je uit mot stappen, en dat ze voor in slaap zijn gevallen.... Ik vind 't hier fijn.... Mag ik nog 'n boterham, moeder? Maar haal jij 'r 't velletje van de worst eerst af, want as je begint te kauwen en 't zuigt je keel in, ken je d'r in stikken.... Gelukkig dat Pietebaas in de zandbak blijft zitten, want as-die vanaf z'n

zwavelstok wat zou doen, zou die meneer 't zoo op z'n test krijgen....'

Dan begon-ie in de groote vreugde van naar tante Toos toe te gaan, bij al de slapende, heen-en-weer doddelende reizigers, die mekaar leeen toe te knikken, of ze mekaar gelijk gaven en vangballetje speelden, met 'n fijn-zilveren stemmetje te zingen: "k Heb zoolang met de foekepot geloopen, 'k heb geen geld, om brood te koopen, foekepotterij, foekepotterij, geef me 'n oortje, dan gaan ik voorbij....'

'Je zingt heel mooi,' zee de meneer, die met de prentbrievekaartjes gespeeld had. Maar toen hield Koertje dadelijk op, zee-ie niks meer. Kauwend keek-ie 'm enkel an, en dacht: 'da's ook 'n armoedzaaier, met 'n baard van minstens 'n week....' In Heerlen droeg vader 'm slapend uit den coupe. Zoo lang had-ie 't niet uitgehouden.

'Geef 'm mijn,' zee tante Toos, die met den vrachtrijjer an den trein was, en terwijl zij met Koertje instapte zat moeder met de zuigeling, alweer te grienen. De regen gutste op 't zeil van 't wagentje - de bliksem doorgulpte den hemel, die wijd-uit om de nachtdingen blankte en dan weer in beangstigend duister verzwom. En terwijl de wielebanden de keien beratelden, de regen door de dichtgeklepte zeiltjes schoor, begon tante Toos, die met 'r stevige beenen

tusschen de opbonkende banken, met 't slapende kind op 'r schoot, geen raad wist, en die maar ook net op 't nippertje 't telegram had gekregen, nadat ze tweemaal voor niks an de trein was geweest, haar meening te zeggen, en ze dee 't niet alleen met woorden - ze gaf den zwager, dien ze hoe langer hoemeer begon te haten, al was haten dan 'n sterk woord, telkens 'n por met 'r knie-knokel, as-ie, bepakt en belajen, met de radiokist en de kooi op z'n schoot, 't ongeluk had te dicht op 'r af te schommelen.

'Nou vraag ik u, liefie,' zei ze 't bonkeren van 't karretje overschreeuwend, en de punt van 'r elboog stak met diepste genegenheid in de zij, waarin-ie z'n sigaren geborgen had: 'hoe u 't in uw harsens haalt, om met 'n vrouw en twee schapen van kinderen bij nacht en ontij an te kommen.... Daar ken ik met eten niet op rekenen.... Ik hou d'r geen zoete inval op na....'

'As jij je niet zoo stom vergist had, Toosje,' zei de electricien humeurig - hij zat net onder 'n lekstraal, die langs z'n nek binnengoot: 'waren we bijtijds angekommen.... Jij het je vergist.... Daar wed ik honderd gulden onder....' - 'Betaalt u mijn eerst de veertig gulden werom,' zei Toos, vinnig van zich afknieend. - 'Die brengen we voor je mee, schat,' zei de electricien. - 'As ik 't zie geloof ik 't liefie,' zei Toos.

Zoo ongenoegelijk 'r welkom in 't wagentje geweest was, zoo bijna fijngevoelig was 'r ontvangst in de kleine woning, waar ze met gele blommetjes op 't hagelwit tafelkleed, boven 't bord van 'r zuster en omdat 't door de lengte der letters niet anders kon, ook boven 't bord van den zwager 'n keurig Welkom! had neergelegd. De groote witte poes liep met 'n strikkie en 'n boterbloem om z'n nek.

'Je ben 'n hartelijke schat, Toos,' zei de jongste zuster, en boven, onder de door den regen be-tekkerde dakpannen, kuste ze 'r nog eens, omdat de wieg en 't kinderbed al gesteld stonden, en 'r voor slapend Koertje op 't hoofdkussen 'n doossie flikkies lee.

Toch was de entree erg-ellendig. Want toen ze benejen kwamen, had de witte poes, met z'n lintje en z'n bloempie, z'n slag geslagen. De vogelkooi lee met 't deurtje open, ondersteboven en van den vogel waren alleen nog wat bloederige gele veertjes over.

'Wat naar, wat naar,' klaagde moeder, en ze zag 'r wit van: 'daar maakt zoo zielig diertje de reis voor, om hier dadelijk verscheurd te worden. Wat naar.... As de jongen 't hoort....'

'Riek doe niet sentimenteel,' zei Toos de aarpels afgietend: 'voor een dooie kenarie bennen d'r honderd levende.... Ga zitten, zwager, maar wasch eerst je handen. Je ziet 'r uit as 'n varken, liefie....'

XXVI.

Zoo moe was-ie van 't slapen met z'n allen op 't kermisbed, en toen weer van de reis zoolang, zoo-lang, dat de Reus-met-de-zevenmijls-laarzen de trein nooit had kennenbijhouen, dat-ie zelfs door 't schokken van 't tentwagentje niet wakker geworden was, en zich 'r niemedal van

herinnerde, dat moeder en tante Toos samen 'm in z'n heuscheigen bedje gelegd hadden. "k Heb je gezicht heel zachies afgesponsd, en je handen 'n beurt gegeven, schattejongen,' vertelde moeder den volgenden dag: 'en je had zoo'n schrikkelijke slaap - Klaas Vaak had in de spoorwagen zooveel zand in je oogies gestrooid, da-je 'r niks van gemerkt heb....' Dat kon-ie haast niet gelooven. Want 't was in z'n verbeelding 'n nacht geweest, 'n nacht met zooveel vreeselijke dingen, zooveel angstige, ongekende, niet thuis-te-brengen geluiden, dat-ie zeker wist geen oog te hebben dicht gedaan, tenminste later niet.

't Zelfde zware weer, dat ze in de trein mee hadden gemaakt, was boven Heerlen blijven hangen. Moeder en vader leeen nog geen vijf minuten aan de andere zij van 't trap gat, waar tante Toos nog de vorige nacht zelf geslapen had, of 't heele huisie ging door 'n ratelslag op en neer, of 't 'n schip in de branding was. Moeder, op huilen af bang voor 't schelle lichten, dat, an een stuk door, de kleine zolderruimte met de prentjes, de spreuken en 't crucifix boven 't bed, met gele en paarse wapperingen doorvlamde, en na elk licht-proesten, elke bevende bersting door 'n beuken en grommelen van donderschokken gevolgd werd, of de wereld verging - zoo deinde 't woninkje - zoo rumoerde de dakbedekking - zoo gierde de stormwind om de hoeken van 't schuurtje met z'n klepperende deur - moeder stiet vader, die al sliep as 'n roos, met 'r elboog an: 'zouen we den jongen niet bij ons in bed nemen, man - 't is buiten zoo'n noodweer....' Even zat de electricien op, en even liep-ie door de violette stuip-lichtingen naar de achterzolder-kamer. Maar de jongen lee zoo lekker met z'n twee vuisten tegen z'n kortgeknipten bol angemetseld, dat-ie 't verdraaide 'm op te nemen. Toen kroop-ie weer in bed, en omdat-ie 'r al om vijf uur uit most, bewoog moeder niet meer. Ze trok 't dek over 'r hoofd om de bijtende vlammen niet te zien. En Koertje dee 't zelfde. Eerst had-ie z'n oogleden zoo stevig dichtgeknepen, dat-ie geen spleetje meer zag, toen boorde-ie z'n duimen in z'n ooren. Zoo, in die houding van toch fijn te slapen, had vader 'm zien liggen. Maar al telde je telkes weer van een tot honderd, ze maakten in de wolken zoo'n spektakel, en je wier zoo getreiterd door 't licht, dat 'r op loerde of 't niet tusschen je wimperhaartjes 'n open plekkie vond, dat je hoe langer hoewakkerder wier. Met 't dek over z'n zweetende haarstoppels, lag-ie te tobben waar-ie was. In z'n bed. Dat was zeker. Want as je je linkerhand langs de houten spijlers bewoog, voelde je 't oogie, waaran veel vroeger 't stootkussen gezeten had, toen-ie nog zoo klein was, dat-ie wou staan

en telkes weer omviel. En dat bed stond bij tante Toos. Ze hadden in de trein gezeten, en boterhammen met worst, en velletjes 'r an, gebikt. Of had-ie 't zoo maar gedroomd? Bij 't weerlichten, nou 't niet meer zoo hard donderde, zag-ie 't tuimelraam, vlak bij 't nest van Peerie en Meerie, met de staaf-voor-de-gaatjes. Dan was-ie toch nog thuis. Dan lee-ie op zolder, hadden ze al z'n leven vergeten 'm mee te nemen, of hadden ze 'm bij vergissing an 't koopmannetje met de knobbel in z'n nek en 't walmend papieren sigare-pijpje, die de meubels gekocht had, meegegeven. Nou kwam 't uitdragertje met de slijmerig-slapende oogies bij 'm onder de dekens en blies 'n kringetje langs z'n ingezakt neusbeen, en wreef z'n borstrok tusschen z'n wijsvinger en duim, zooas-ie 't met de gordijnstof gedaan had en zee: 'geen daalder waard, niks voor mijn, niks voor mijn,' en dan sleepte-ie de mooie linnenkast langs de trejen van de trap, da-je de planken van binnen op mekaar hoorde vallen, en de pooten bonkten en trommelden, bar.... Hoor nou is an, hoe-die met de tafel en de stoelen tekeer gaat.... Daar kwammen ongelukken van.... 'Gaat u maar op mijn rug of op een van mijn kringetjes zitten,' zee de uitdrager en geeuwde of-ie 'n lampeglas tegen z'n mond hieuw.... Pas op, zee hij, de linnenkast schiet uit de lus - kraaaak! an spaanders, en de gedraaide pooten - kraaaak! - an gruzelementen.... Dat ken met me kringetjes niet gebeuren. Die bennen zoo taai as gomballetjes, die tusschen je kiezen plakken.... Hou je vast, jongeheer.... Nou zal ik 'n kringetje voor u blazen.... Allebei je handen.... Goed zoo.... Kraaaak!.... Kraaaak!

Met 'n schrik plonsde-ie overeind. De heele zolderkamer stond 'n oogenblik in lichtelaaie. De balken, de houten beschotten, de kleeren an de haken, alles geulde op in 'n fel-kletsenden plas, en 't knalde boven 't dak, 't hagelde, 't gier-huilde, 't kermde zoo razend, dat-ie in z'n verlatenheid, 't zolderkamertje met nog twee bedden, nou toch zeker niet herkennend, ineens hardop begon te gillen. Maar ze hoorden 'm niet. Ze waren 'r vandoor met z'n zussie. Toen, op 't punt, 't bed uit te vliegen, hoorde-ie stappen op de trap, gromden twee stemmen zijn kant uit. 't Dek krampte over z'n hoofd, de hitte gudste z'n lichaam langs.

'Suscht! Zachies!',zei de eene stem: 'alles slaapt....'

'Verroest,' zei de andere stem: "t het hier gespookt.... De bedden zijn van d'r plaats af....'

'Heb jij lucifers?'

'Voor wat heb-ie lucifers noodig....? Ze strijken boven lucifers zat af....'

'D'r staat hier nog 'n bed....'

'Da's al z'n leven de kleine schreeuwer.... Daar leit z'n goed op de stoel.... 'k Ben nat tot op me botten.... Je ken me uitwringen.... Verroest!'

'Wat scharrel jij toch?'

'Me bed staat blank.'

'Het 't zoo ingeregend?'

"t Loopt 'r nog met stralen in....'

'Dan ken je d'r goudvisschies in laten zwemmen.'

Dan waren de stemmen weer weg, want 't onweer loeide zoo om 't huis, dat je geen woord kon verstaan.

'Dat verdom 'k - hier ken 'k niet slapen....'

'As je 'n paraplu in je handen houdt, leg-ie zoo veilig as in de kerk.'

'Wie betaalt je voor de grappen....? As ze mijn bed daar hadden laten staan, had me niks kennen gebeuren.... 'k Voel d'r alles voor dat ledikantje op te nemen en 't in de schuur bij de geit en 't varken te zetten....'

'Nou mot jij verdorie nog met 'n been in bed stappen, omdat je d'r nog niet uit ben geweest, en je doet 't nou al verkeerd.... He!'

'r Flapte 'n blauw-violet licht onder de hanebalken - 'r dreunde 'n donderslag, dat de waterkan in de witte kom op 't waschstel as 'n wekkertje af scheen te loopen.

'Je stond daar in je flanel precies as 'n danseuse,' lachte de vroolijke stem weer.

'En ik verdom 't!', drensde de wrokkige andere: 'ik mot me nachtrust - 'k heb me 'n ongeluk gesappeld, drijf tot op me hemd, en ga niet kruipen in 'n ondergeloopen nest..... Doe jij 't dan, as je zoo brani ben....'

'Mijn me zorg,' lachte de eerste weer: 'vooruit! Oversteken met vlooien en al....'

Dan dee 't onweer de pannen weer klapperen. De regen striemde zoo wild of de wind de kruinen van al de boomen in 't park heen en weer zwiepte.

'Da's beter,' snauw-gromde de eene stem weer: 'da's teminste 'n droog stuk matras: ik leg....'

'Je mot niet leggen zeggen - leggen doen de kippen,' praatte de andere stem: 'zoo nou hoos 'k met me schoen. En nou draai 'k 't matras om. En nou sleep 'k me kooi van onder de lekstralen uit.... Ready? Go....! Nacht gezegende broeder.... Nacht Gerrit....'

'Dag!', klonk 't stug.

'Ken je niet met twee woorden praten, Gerritje?'

'Stik!'

'Dag Blauwbaard....'

'Hou je flauwsies voor je, Ko....! Ik barst van moeheid!'

'Nacht, geliefde.... As je me morgen hier niet vindt ben ik de trap af-gedreven.... 'k Heb vergeten 'n zwembroek an te doen.... Ben benieuwd hoe me tante d'r uitziet....'

'Hou nou verdommeje kop dicht....'

'Dat ken 'k niet.... D'r is boven in de hemel groote schoonmaak. Ze

smijten met de ladders van de glazenwas-scherij, dat 't 'n schandaal voor de buurt is.... He! He! Ken 't niet wat zachter?.... En mot je nou met alle geweld putsen met water op de menschen d'r nakende boddie laten vallen....? Hoe hiet dat neefie van me....? Ik vraag, Gerrit, hoe dat neefie met z'n manke poot hiet?'

Toen zei 'n zachte kinderstem in 't donker: 'ik hiet Koert, net as me vader.'

'Hahaha!' bulder-lachte neef Ko: 'as 'k nou begreep waar die

stem-met-die-baard--in-z'n-keel vandaan kwam: 'lag je al die tijd wakker?'

'Ja, neef....'

'Goed, jongen, je mot in 't leven wakker blijven.... Worden wij goeie vrinden, Koertje?'

'Asjeblief, neef.'

'Zeg maar Ko. Jouw moeder en mijn moeder zijn zusters, en as jij en ik kinderen krijgen, zijn dat achterneven en achternichten, Snap-ie?'

'Nee, neef....'

'Hindert niks. Je heb nog de tijd. Hoe oud ben je?'

'Zes geweest. 'k Was pas jarig.'

"k Feliciteer je. Is je verbrande poot weer beter?'

'Nog niet heelemaal, neef.'

'Ken je al lezen en schrijven?'

'Ja, neef,' loog-ie, om grooter te lijken en omdat-ie dat praten in 't donker met telkes blauw of groen en geel licht, wat plezierig vond.

'Hoe vin je 't hier?'

'Ik weet niet eens waar 'k ben....'

'Bij ons....'

'O....'

'En in mijn bed leit je neef Gerrit, die we Blauwbaard noemen, omdat-ie al zeven vrouwen vermoord het....'

'Nou verzoek ik voor 't laatst,' gromde 't uit den donkeren hoek, achter de kleeren: 'en dat verzoek ik in 't fatsoendelijke: 'je bek te houen - me kop barst... 't Lijkt of je 'm om het...'

'As 'k morgen twee sigaren van je krijg...'

'Ken je hebben, as je nou maar stikt....'

'Nacht Koert, m'n zoon... Nou trek 'k de deken over m'n kuif, want 't is precies kraantje-lek op me voorhoofd... Vergeet 't niet, Blauwbaard: twee sigaren. Anders rammel 'k morgennacht je hoofd van je romp....'

Nou werd 't stil.

Ook 't onweer zakte af. Alleen nog 'n enkelen keer huiverde violet-licht door 't zolderkamertje. En dan zag-ie achterin 't vlammen nog 'ns in 't blikken spiegeltje, dat net as 'n raampie, waarvan 't gordijntje op en neer wier getrokken, was - en je zag ook 'n witte kleine pop an 'n zwart kruisie. Dat was, had moeder 'm verteld, de zoon van Onzen Lieven Heer, die ze doodgestoken hadden.

Zich stevig in zijn eigen deken inrollend, blij dat 'r twee in z'n buurt sliepen, om op 'm te passen, dacht-ie dat neef Ko met z'n kuif in 't natte bed, lollig en prettig most wezen. En de andere, Blauwbaard, kon-ie al dadelijk niet goedzetten. Want die liet z'n broer op 't klesse matras leggen, en nam zelf 't droge, zonder dankie te zeggen. Mispunt hoor. Dat zou hij nooit an Magdaleentje zeggen....

Omdat neef Gerrit snurkte as 'n os, en 'r niks om gaf of je hardop hum-hum dee, bleef-ie wakker liggen. De regen striemde minder fel tegen de pannen, maar je hoorde allemaal geluijen, die je thuis nooit gehoord had - 't gillen van locomotieven, 't dreunen van wagens, 't beee! van 'n geit en dan weer 't wroeten van 'n varken in 'n schuurtje benejen.

Toen klonk 'r weer wat vreemds over den weg - 't stappen van hoopies menschen, of 'r 'n optocht was - klos-klos - klos-klos - an een stuk door - wat 'n wandelaars midden in de donkerte - zeker 'n kerk in de buurt. En terwijl-ie eindelijk insliep, stak vader voorzichtig z'n hoofd door de deuropening, knikte 't bedje van den jongen toe, en ook zijn voeten deeen toen mee aan 't stampen en klotsen over den weg, die naar de Mijn voerde.

'Hoe ken 'k nou bij 'm?', vroeg moeder, die al lang en breed klaar was met de zuigeling: 'ik ken toch niet in de kamer met die twee mannen?'

'Je mot je anwennen,' zei Toos, de deur resoluut open-duwend: 'om je hier voor mekaar niet te geneeren.... Dan had je 't vroeger motten meemaken, toen 'k nog vrinden van me man op kamers had.... Ik heb ze wel ieder om beurten met 'n boender gepoedeld - de eene teil met roetwater na de andere.... Van buiten zit 't 'm niet.... Van binnen.... Daar heb-ie me jonges.... Die daar, waarvan je 't hoofd niet ziet....'

'Spreek toch wat zachies.... Ze slapen....'

'Klets niet. Je ken 'n kanon bij ze afschieten!.... Die onder 't dek, is precies me man - 'n jongen, om op te vreten van vroolijkheid - en de andere, waarvan je de elleboog en 'n plokkie baard ziet, is 'n treurwilg. Die het 'n hart van goud, maar ken niks velen.... Precies, goddank, mijn gestel.... Gerrit, wor is wakker: hier is je tante.... Nou verwed 'k 'r wat onder, dat-ie ons binnen het hooren kommen, maar 't verdraait je nou al te zien.... Hoor je niet, dat je moeder bij je bed staat, kreng?.... Wat 'n wil het die jongen, he?.... Jongen? 'k Mag wel man zeggen, en wat 'n man! De meiden zijn dol op 'm, omdat-ie 'n treurwilg is, en geen dienst overslaat.... Nou zal je 't niet gelooven, maar die twee hangen an mekaar as magneten.... Ko! Kobusje!.... Wat bennen jullie voor mirakels van-morgen, datje doet as-of.... 'k Most je metde pollepel voor je bloote kont.... Allemachtigste, wat het 't hier ingeregend.... Kom d'r nou toch

in!.... Nou dan niet!.... Dan til ik Koertje wel uit z'n kooi.... Maar schaap, ben je nog zoo groen en geel van de slaap?.... En ach me jongske heb-ie de heele nacht op je doossie met flikkies leggen broeien?.... Ach, ach, je heele bolletje ziet 'r bruin van....'

Slaapdronken keek 't kereltje rond, van tante Toos naar 't bed in den regenplas, en van dat bed naar 't plokkie haar van Blauwbaard.

'Die daar onder, moeder,' zee-ie, eindelijk op den schatte-arm: 'is neef Ko, die in 't natte bed is gaan leggen - en da's neef Gerrit, die zeit: stik en hou je bek....'

'Zoo m'n kind,' zei moeder, 'm fijntjes knuffelend. Ze zag bleek. Ze keek telkens, bij elk gerucht naar buiten, maar ze gaf 'r jongen 'n extra beurt, of 't Zaterdagavond was, zoo erg. En 't voetje, dat z'n rauwe wond bleef houen - wat had 't kind 'n slecht geneesvleesch - wikkelde ze weer keurig in - en ze wiesch 't andere, en knipte z'n nagels - ze wist zelf niet waarom ze 't allemaal dee - ze was uit 'r gewone doen - ze had geen huishouen, geen boodschappen, geen tafeldekken.... Toos dee alles. Die lee op 'r handen en knieen, en veegde en redderde, en as de witte poes in 'r buurt kwam, streelde ze 'm eerst verliefderig - wat 'n aanspraak had ze niet an d'r beesten, 't varken, de geit en de poes, as de jongens 't gat in waren - streek ze met 'r ruwe hand over z'n rug en z'n oppiekenden staart, maar dan dreigde ze 'm uit 'r buurt: 'ga je weg, uitgeslapen kanariesdief! Hoepel je op, Judas Iskariot om 'n onnoozel vogeltje op te vreten"

Toen Koertje z'n boterhammen, die-ie hier veel, veel lekkerder vond as thuis, op had, most-ie mee om de geit te zien melken. Dat was 'n raar geval. Daar begreep-ie niks van. Of 't zoo maar mocht. En of 't geen pijn dee. 'Doe 't zelf maar is,' zee tante, 'm van moeder 'r arm overnemend. Maar toen-ie dicht in de buurt van de uiers kwam, worstelde-ie zich los. De bok had 'm zoo valsch angekeken, en zoo z'n tanden laten zien - en 't varken had zoo gesnorkt door z'n kanjers van neusgaten.... In de Dierentuin achter tralies kon je 't hebben, maar van dichtebij was 'r geen aardigheid an.... Hij wou alleen nog weten waarom tante de geit wel en 't varken niet melkte.

Toen kwamBlauwbaard met z'n nijdig gezicht vragen of 't vandaag voor

hem vasten bleef, dat-ie....

'Riek, da's me zoon Gerrit,' stelde tante Toos voor: 'en da's Ko.'

'n Hand geven dee 't kereltje niet. Precies Leendru....

XXVII.

't Was 'n dag met af en toe 'n buitje, maar fijn. An den voorkant van 't huisje, in de straat van allemaal arbeiderswoningen, zat-ie as in Luilekkerland, met den omzwachtel

den voet op 'n ouwen keukenstoel, waaran niks te bederven viel, en met 'n gonjezak in z'n rug, as-ie moe werd.

Regende 't, dan stak-ie zelf de parapluie van tante Toos, die nog van oom zaliger was, groen en met roestige baleinen, maar sekuur - liet nog geen droppie door - met 'n vaart op, en dan school je onder je afdakkie, en liet de regen maar kletsen en pruttelen. 'Strakkies gaan we samen 'n boodschap doen,' zee neef Kobus, die met z'n dampende pijp, onder de reuze-rhabarber en onder 'n kanjer van 'n zonnebloem kroop, en tegen de blaren an 'n rook plofte, of de boel in brand stong.

'Da's tegen de bladluizen,' zee Kobus: 'die vreten onze rhabarber op. Dan zeg ik oog om oog, tand om tand, en jaag ze met mijn smook zoo de duvel in, dat ze zich 'n ongeluk hoesten, en over mekaar heen flauw vallen.'

'Laat is kijken, neef - ik heb ze nog nooit gezien,' soebatte-ie.

'As je Ko zeit,' lachte neef: 'neef is je tante d'r zoon, compris?'

'Laat is kijken, Ko dan...'

En dan droeg Kobus de groene diertjes op de palm van z'n hand, en hield-ie 'n

vertooning, dat tante Toos, zich an 't portiek vasthoudend, haast krom

lee van 't lachen, en 'r jongste zoon met 'r oogen opat.

'Asjeblief!', schreeuwde-ie, ze met z'n natte pijp-mondstuk, waaraan 'r een kleefde, anwijzend: 'ik dresseer ze in vrijheid, dat-ze 'r scheel en groen en geel van zien.... Halle! Hop! Nou loopen ze met 'r zessen op 'n rijtje op d'r achterste pooten, as de volbloed-hengsten in 't circus Blanusboffie.... Halle! Hop....! Halle! Hop! Goed zoo. Nou krijg je allemaal 'n

suikertje....! Zie je die dikkert, die over 'r eigen buik valt, zooas-ie zich an onze rhabarber het volgezogen....? Da's de vrouw van de dominee.... Halle! Hop....! Weet je wat-ze zeit, moeder? Ikke zweet bloed.... Nou komt de dominee 'r ook bij.... Die zeit: as jij dat kreng dresseert krijg jij van mijn 'n daalder.... Halle! Hop! Asjeblief, dominee.... Ik laat 'r door hoepels springen en de horlepiep op me nagel dansen... Dank u, arties... Nee, op uw plaats... Halle!'

'Gekke kerel,' zei tante Toos - en as ze 'gekke kerel' zee, had Ko 'rde laatste cent uit 'r beurs kennen halen.

Nou lag Kobus weer op z'n knieen en dampte rookbuilen tegen de harige blaren an.

'Ik vin 't vies,' zei Koertje: 'bijten ze niet?'

'Ja, jongen, 's nachts de diefies.'

'Zitten 'r nog veel, Ko...?'

'Nou,' taxeerde neef: "t is 'n dichtbevolkte streek.... Hier heb-ie 'n gemeente van veertig-duizend zielen, en daar loopt 'n kompie berejen luis-arteelerie.... Die denken al z'n leven, dat 'r met rookloos kruit geschoten wordt.... Daar heb-ie de generaal. Die het dubbele groene biezen op z'n broek. Presenteer 't geweer....! Wacht is.... Nou laat ik me zware geschut werken.... Plof! Plof....! We bennen in 'n hinderlaag gevallen, schout-bij-nacht, zeit de generaal.... Laat u de onderzeejers in stormpas anrukken.... Plof! Plof....! Nou heb 'k de heele generale staf.... Allemaal in katzwijm en artee!erie-verkalking!....'

'Gekke kerel,' klonk weer de stem van tante Toos, met lach-echootjes van 't dichtst bij 'r hart.

Dat was neef Ko. Die was zoo'n lollige, zoo'n kemiekert, da-je an een stuk kon blijven proesten. Buiten en in huis en an tafel hield-ie z'n gleufhoed op, en enkel 's nachts in bed dee-ie 't 'r zonder. Dat was omdat-ie van boven zoo kaal as Magdaleentje, toen-die pas in d'r wiegie lee, was, en as-ie z'n hoed op had, je d'r niemedal van merkte. Neef Gerrit, Blauwbaard met de zeven vermoorde vrouwen en 'n achtste op komst, hoorde je enkel as-ie door eetlust hu

meurig werd. Anders zat-ie in 'n hoek boeken uit de Leesbibliotheek te lezen, en z'n vingers graaiden dan zonder ophouen door z'n baard, of-ie ook last van de-dominee-z'n-vrouw had. Zoo druk as Ko was, zoo zwijgend dee Gerrit. In beweging kwam-ie alleen as 't voor Angelus of Vesper luidde, en - as de grammofoon draaide. Terwijl Ko in 't voortuintje als de verdelger der bladluisjes, die al een gat langs den stengel der rhabarberplant gevreten hadden, de eene pijp na de andere opstak, zette Gerrit in z'n eentje, want moeder was dolblij om Toos in 't keukentje te helpen, de grammofoonplaten om beurten in de machien. Daar smulde-ie van. Al de melodieen en voordrachten kende-ie van buiten, neuriede-ie mee met 'n zoo'n krimmeneele basstem, zee tante, of-ie naast z'n gewonen baard nog 'n dubbele in z'n keel had, en as-ie in de goeie stemming was, vermoeid door 't werk na 'n ochtendploeg, of melankoliek door 'n te volle maag - nog pas de vorige week, bij 'n hette om met je bloote voeten in 'n ijskouwe teil te blijven zitten, had-ie na twee soepborden gestampten pot en niet te tellen garstige krabbetjes, voor zijn portie alleen nog 'n tjokvollen roodaarden bak met opgewarmde rijst nabinnen gewerkt,en toen nog twee boterhammen met kaas toe - as-ie in zoo'n ik-kan-niet-meer-ik-ben-vol-moeder-stemming was, en de grammofoon gevoelvol trilde, vibreerde hij zoo overtuigd, dat tante Toos in diepste bewondering mee zat te wieglen over de muzikaliteit van 'r oudste - en Gerrit zelf tranen as tuiten most wegslikkeren. Na 't ongeval, voor jaren, met 'r man had tante 't 'n poos af laten weten

- toen was ze weer de stevige kloek voor 'r jongens geworden. Ze redderde, smeet, lawaaide, voelde zich in 'r sas, kon 't alleen niet te best met zichzelf vinden, as de twee, die altijd bij mekaar waren, nachtploeg

hadden. De ochtendschicht was niks. De middagschicht was niet veel. Maar de nachtschicht was donker bij donker, en dan kon je wel is zwaarhoofdig liggen doezelen, tot de klink in de beugel terugviel. 'Van wie speel je nou?', vroeg tante, die 'r effen 'r gemak van nam, om 'n dubbele portie aarpels te jassen - d'r wier nou gegeten, as de zwager-electricien van de ochtendschicht werom kwam.

"n Potpoerie', zei Gerrit, achter in de kamer.

'As hij meziek geleerd had, zou je is wat beleven,' sprak tante verteederd, en ze streek met 't aardappelmesje de zilveren haarslieren, die telkens weer langs 'r neus kriewelden, met 'n smak achterover: 'Riek! Riek! Wat voer je uit, Riek?'

'Ik ben an 't strijken,' zei moeder door 't geopende keukenvenster. De zon, die voor zoolang as 't vandaag duurde, over 'n grauwe wolk heen kwam branden, bevlamde net 'r bleeke gezicht achter de tullen gordijntjes.

'Je ben zoo stil, meid,' verweet tante: 'nou bennen me allemaal gezellig bij mekaar: Koertje zit as 'n prins in 't zonnetje - je ken de parraplu wel strijken, schat - Ko dresseert 'n wilde-beesten-spul, Gerrit speelt van 'n franschman Potpoeri - en jij ziet 'r uit of-ie mazelen en roodvonk gelijk onder je lejen het....'

'Hoe laat is 't?', vroeg moeder zonder te antwoorden.

'Dacht ik 't niet!', gromde tante Toos: 'ik voel die dingen altijd! Je het nog volop tijd. Vroeger as half-drie zie je 'm niet.... Denk-ie dat ik ooit vraag hoe laat 't is?....'

"t Is voor mijn nog zoo ongewoon,' sprak moeder met 'n stem, die 'r bang voor scheen zich an 'n woord, 'n gebaar te stooten. En 'r oogen sloten zich voor 't fel op 'r aanvallend zonlicht, dat 'r aarzlende tranen in purper en parelmoeren stralen-gevlam dee vluchten.

'Hoepel je op, ribbekast met 'n staart!', kwam tante onvriendelijk los: 'of mot je wat na je bast hebben?' Ze wachtte 't antwoord niet eens af, smeet 'n groenen aardappel naar den galm-huilenden hond, die vlak

voor 't huissie kwamzitten jenken en gillen, omdat-ie de grammofoon-muziek goddelijk vond. Even verzat de hond. Maar dan huilde-ie voor den tweeden keer, dat je 'r koud van over je rug wier.

'As ik nou 'n geweer bij de hand had,' zei tante wild: 'kreeg-ie van mijn 'n schot hagel door z'n karkas.... Je ken geen grammofoonplaat meer laten draaien of 't loeder zit 'r op z'n gemak bij te gieren.... Ko! Ko! Schei is uit met je luizen-dresseerderij, en geef 'm 'n opduvel.... Hou je schreeuwleelijk, rood stuk uitschot! Huil voor 'n ander z'n deur, vullisbak-ras' - daar had je 't hevige woord weer, waarmee ze de vrouw van den turfschipper mee op stang had gejaagd 'leg je krom in 'n brankaar!'

Maar de hond met 't rossige haar, 't lichaam van 'n Ulmer dog, met ontelbare tepels, 't ruzie-snuit van 'n kees-an-boord-van-'n-tjalk en de sentimenteele ziel van 'n juffrouw van dik-in-de-veertig, die nou nog vioolles gaat nemen, had glad maling an de scheldwoorden en verwenschingen. Hij vond de Potpourri met 't Wilhelmus en de Marseillaise ontroerender dan de volle maan, gaapte met 'n bek, waarin je z'n tanden en kiezen zag brokkelen, en huilde zoo fel en doordringend, dat tante Toos 'm nog 'n uitgeloopen kinderhoofd na z'n kop slingerde.

'Wat mot dat nou?', vroeg de overbuurman, die de eigenaar was: 'dat beest zit op jongen....'

'Reden te meer,' kwam tante ongemakkelijk los: 'om 'm bij u op 't nest te houen. We hebben op die manier niks an onze grammofoon....'

'Wat hindert dat nou, of 't stomme dier d'r ook plezier in het?', zei de buurman zachtzinnig - hij was ook van de nachtploeg geweest, maakte nooit met iemand kabaal

-: 'zoo'n beest mot over zoo'n boel, dat 'm niet anstaat, verstandig z'n bek houen, da-je 't 'm niet kwalijk ken nemen, as-ie zich uitslooft, wanneer-ie iets prachtig vindt....'

'Hoe-oe-oe-oe-oe! Hoeoeoe!', kermde de hond.

'Hier, Cees,' zei de mijnwerker, den hond fluitend: 'allee, hoep!' en dan sprong 't dier met z'n buik van lillende tepels, over 't hekje en kroop

weer weg naar de achterzij van den overkant. Nou stapte buurman 't kolengruispad over, maakte 'n praatje met tante Toos.

'Hier, heb-ie je aarpel werom, juffrouw.... Ik zal 'n hond nooit storen as-ie huilt. Ik redeneer: hij het plezier in z'n leven, en dan is 't goeie - of hij het de pest in, en dan is 't ook goeie. As ik 'n hond was, zat 'k nou misschien ook op 't emplacement van de Oranje te huilen.... Wat jij, Ko?'

'Ik huil as ik geslagen wor,' zee Ko, weer rustig bezig met 't uitrooken van de rhabarberplant, en zich afen toe 'n mep tegen z'n achterhoofd gevend, as 'r een van de artiesten verdwaald was: 'as 'k geslagen wor, huil ik, maar ik laat me niet slaan.'

'Bezoek?', vroeg buurman, en nou trapte-ie zelf z'n hond, die op 'n nieuwe grammofoonplaat toe-kwam, weg.

'Me zuster,' zee tante, voort-jassend: 'en d'r kinderen....'

'Hoe hiet jij?' vroeg buurman. Geen antwoord. Ik vraag hoe je hiet?' 'Hoorje 't niet, Koertje?' vroeg tante. Hij knikte.

'Buurman vraagt hoe je hiet?'

Maar 'r kwam geen antwoord uit. Als 'n schuw, klein mannetje dook-ie weg onder de parapluie, en dorst niet goed meer naar den man bij 't hekje, die een oog en allemaal rare blauwe plekken in z'n gezicht had, kijken.

'Riek!' riep tante Toos:

'zeg jij je grooten jongen is, dat-ie niet zoo eenkennig mot wezen.... Hoor-ie niet Riek?'

Omdat ze geen antwoord kreeg - van de moeder net zoo min - plompte ze den aardappelbak op den emmer, en liep 't huisje in. Hoe was 't in 's Heerennaam mogelijk: die zat bij de wieg van de kleine meid voor de zooveelste maal te grienen.

'Wat heb-ie? Wat mot dat nou?', zei Toos met 'r grofst-denkbare stem - ze

was weer de voerman van de bierkar -: 'as je 't hier zoo inzet, as 'n vogel, die van z'n slag af is, zit te kniezen, hou je 't geen week uit.... Leggen wij je wat in de weg?'

'Jij niet, Toos....'

'Wie dan? Me jonges?'

'Ach nee, Toos.... Ach nee Toos-lief.... Let nou maar niet op me.... Dat bennen me zenuwen.... Hoe diep is-ie nou?'

'Anderhalve el,' spotte Toos ruw: 'en nog 'n paar centimeter 'r bij.... Ben jij verdikkeme waard da-je kinderen het?.... Ben jij waard da-je op de wereld ben?....

Motten mijn zoons niet met de nachtploeg? Maak ik 't geen menscheleven mee?....

As-ie nog houwer was.... As-ie gejaagd wier kolen te leveren.... Maar 'n electriesjijn, die benee met de bankwerkers en machinisten 'n heere-baantje bij 't licht en de pompen het.... Z'n handen hoeft-ie niet vuil te maken.... Hou op met je gelameteer!.... D'r is an jou geen eer te behalen! En je scharrelt me niet langer achter me rug in de keuken!

Veruit! Je komt bij me in 't tuintje en je hellept 'n handje an 't schoonmaken van de groentes.... Ik verdraai 't om voor zoo'n familie alleen te koken.... Ben jij betoeterd!....

Meid van niemedal!.... De heele kolonie zou 't uitbrullen as ze je zaggen....' 'r Stem bonkte verwoed tegen de dak-steunbalken op. Ze had 'r zuster wel kunnen slaan, zooas ze 't as veel ouwere zuster vroeger gedaan had, as 't eigenwijze schaap niet wou luisteren. Nog op detrap bleef ze zieden en razen, zelf geprikkeld door 't huilen van den smerigen overzij-hond, die geen oog van haar woning af had gehouen. Dan in plotselinge verteedering - hoe harder ze schreeuwde, hoe ruwer ze tekeer ging, hoe kleiner 'r zieltje werd - bleef ze op de onderste traptree stilstaan en zich als 'n verhaspeld kluwen in 'r eigen lieve gevoeligheidjes verwarrend, zei ze ineens kleine meisjesdingen, teer-tastende woordjes, of ze de geluiden van de groote menschen bij 'n

starend-zwijgende pop nabootste....: 'Begin jij nou vast met de aarpels.... En niet te dik schillen, zal je?.... En as d'r koeien bij zijn, dan in tweeen, zal je?.... 'k Weet wel da-je 't ken, maar je zit nou natuurlijk met je hoofie onder de grond.... Allemaal niks hoor.... Ik wil best is 'n verreljaar mee met de kooi.... 'k Wou da'k net as jij nog op mijn man kon wachten.... Affijn die wacht nou weer op mijn.... Ieder z'n beurt, watte?.... En nou krijg-ie 'n kommetje koffie, en daar klus ik 'n ei door.... En dat drink-ie, Riek, of zoowaar de Heer me hoort: ik zet je met je twee kinderen an de andere kant van 't hek.... Jij eet niet. Jij grient maar. Al je kracht raak-ie kwijt! Mag dat? Zeg dan of 't mag!.... As je geen antwoord geef, laat 'k je de trap niet af....'

En dan pakten de twee zusters mekaar weer, of 'r geen ruw woord was gevallen, en zat moeder nou eindelijk zaligies-lekker vlak bij 'm op tante Toos 'r stoel, en ze jaste de aarpels veel vlotter as tante - en veel langer van schil. Dat zag Kobus, die 'n handje-vol van z'n vangst an buurman met 't eene oog gaf, die vannacht 'n zoon had gekregen - dat zee-ie eerst op 't laatste oogenblik, de malle! - en toen had buurman 'm z'n hoed van z'n kalen knikker geslagen - en lachen as ze gedaan hadden - niks as lachen! - andere praat, hoor as de straat in Amsterdam, waar de menschen mekaar niet konden lijjen - dat zee Kobus ook. Die nam moeder d'r lange aarpelschillen uit 't bakkie, en die smeet-ie over z'n hoofd en dan keek-ie wat voor letters 'r kwammen - allemaal de voorletters van de vrouwen, die Blauwbaard vermoord had - en Blauwbaard zelf liet andere platen van de grammofoon, net zoo'n mooie as van de aannemer bij wie ze ingebroken hadden, draaien, en dan zee Ko: 'Tante, zal ik is voor je goochelen?' - ook gek, dat zoo'n groote man, met 'n kaal hoofd, as de hoed 'r niet was, anzijn moeder tante zee. 'Ja, goochel jij is,' glimlachte moeder. Dan dee Ko 't heusch. En dan kwam 't meissie van de buurman onder 't zelfde dak, die ook 'n varken hadden, maar langena niet zoo'n vet beest leek 'r niet op - ook over 't zij-hekkie kijken. Dat was 'n spook. Die was zoo leelijk as 'n jongen, met nog korter-geknipt haar as hij, met ooren, waaran ze vreeselijk getrokken mosten hebben, want ze knapten haast van 'r hoofd af - en ze droeg 'n bril met ijzeren stangen, die ze zeker van 'r vader of moeder gestolen had - zoo'n bril-op-hooge-pooten as 't was - en dat monster-leelijke jongens-meissie riep telkes: 'ik zie hoe je 't doet, Ko! Nou heb-ie de aarpel achter je duim, Ko!.... Nou stop-ie 'm in je zak, Ko!' En dat was allemaal liegen van die jongen-met-'t-meissiespakkie, want je kon niet zien hoe Ko 't dee.

Moeder zee zelf telkes: 'Daar zit ik paf bij!.... Hoe ken dat, Ko?' En dan wier de aarpel 'n gulden, of de aarpel wier 'n zakmes. 'Blijf is staan,' zee Ko tegen 't brillespook, en dan riep-ie hokus-pokus-pilatus en dan zat 'r boven op 't stoppelhoofie, terwijl-ie eerst z'n leege handen had laten kijken, 'n geel mosterdbloempie.

'Nou eerst je koffie met je ei d'r door,' zee tante Toos weer met 'n mansstem: 'en geen gezanik, Riek - en dan ken je over 'n uurtje oploopen na de weg, waarlangs ze kommen. De jongens brengen je wel. Gekke kerel, gekke kerel, wat sta jij weer uit te voeren?'

'Ik ga nooit meer onder de grond,' zee Ko: 'asjeblief: ik grijp de zilverbons zoo maar uit de lucht.... Hou je schort op, moeder!'

XXVIII.

Toen de ochtendploeg van 't Mijn-emplacement kwam anstappen, hoorde je weer 't klos-klos-klos van de bespijkerde schoenen. Moeder hield Magdaleentje in de armen - hij zat op den stevigen schouder van neef Ko. Tante Toos was thuis gebleven - die most voor 't eten zorgen, en neef Blauwbaard-met-z'n-zeven-vermoorde-vrouwen was d'r tusschenuit getrokken, zee Ko, om nommero acht, 'n vroolijke weduwe met 'n spaarboekie, 'n varken met biggen, 'n hond en 'n half dozijn poesen, an d'r lange vlechten mee na de torenkamer te sleuren.

't Was op Ko's schoer 't fijnste zitje, dat je je denken kon. Vader was sterk, maar Ko was taai. Die was zoo taai, dat-ie heele enden in draf liep, en weer in draf terug, en dan nog hinnekte as 'n paard, dat schik in z'n leven had.

'Ko!' riep moeder angstig - ze was in 'n stemming, om bij elk geluid, elke onverwachte beweging, te schrikken - 'Ko,wees in Godsnaam voorzichtig! Ko! Toe nou, Ko!.... As je struikelt en met den jongen valt... Denk an z'n open voetje....'

'Je mot bij mijn niet wezen,' zee Ko dan, enie bleef trappelen as de schichtige knol van 'n berejen diender: 'ik ben de volbloed Trakheener-hengst ik heb niks in te brengen - u mot twee-hoog wezen bij me koetsier of drie-hoog bij me palfrenier....'

En dan sloeg-ie weer op hol, hobbelde Koertje op 't schouder-zadel, werd 't kind zoo baldadig, dat-ie met den hiel van z'n gezonden voet 't dravende paard spoorde en porde, en dan weer paars van benauwdheid wier, omdat de volbloed as 'n kip kakelde, sprongen nam en fratsen met de voorbijgangers uithaalde, da-je van 't lachen stikte.

Moeder, achter-gebleven, niet zoo vlug aanstappend met de zwaarder wordende zuigeling, rustte effen op 'n gruis-berm van den zwarten weg. En zoo taai kon Ko, gewend an sjouwen en gebukt loopen onder de stutbalken van de mijn-gangen, niet wezen, of nou most-ie ook 'n paar tellen uitblazen. Met 'n zakdoek, die hoe tante Toos 'r ook tegen vocht altijd pik-zwart was - daar dee-ie alles mee - je kon 't zoo mal niet bedenken of 't lel-van-'n-doek kwam 'r an te pas, an 't beet-pakken van 'n vette pan, 't inwikkelen van natte pruimtabak(dat was de grootste ellende da-je benejen niet rooken mocht!), 't afdrogen van z'n handen en niet 't minst: 't schuieren van z'n schoenen, as ze in de stofnesten van den weg d'r gezonde kleur kwijt raakten

- met dien vandaag extra-smoezeligen zakdoek, omdat-ie 'r, terwijl tante Toos boven met moeder bezig was geweest de walmende pitten van 't petroliestel mee gelijk had gestreken - bewreef-ie zich den zweetenden kalen knikker en 't glimmende voorhoofd.

't Kereltje op z'n schouder, na-hijgend van plezier, zag de verwoesting aankomen. 'Ko, je potlooit je hoofd....'

'Wat doe 'k?'

'Je potlooit zooas moeder 't furnuis.... O, Ko, wat zie je d'r uit! Je wordt 'n nikker as je door blijft potlooien....'

'Wat zallen me nou?', vroeg Ko, en 'n blikken lucifersdoos-spiegeltje uit z'n mouwvest diepend, bekeek-ie de sepia strepen en kringsels tusschen de haren-franje bij z'n slapen en 't bleeke joggie, dat van 't toeren en draven 'n buitenkleur had gekregen: 'mot je daar over schreeuwen....? 'k Zie d'r, as 'k van benejen kom, wel erger uit.... Asjeblief! Jij ken d'r beter bij as ik....' Dan kreeg Koertje den vettigen zakdoek in z'n kleine pootjes, en met 'n nog schoone punt probeerde-ie 't

rare, nakende hoofd van z'n schaduwstriemen te ontdoen.

"k Zal je is 'n goeie beurt geven,' praatte-ie vertrouwelijk tegen 't hoofd, waarvan-ie dadelijk was gaan houen: 'maardan mot je niet bewegen, want daar heb 'k me twee handen voor noodig, en as 'k uitglij ken 'k me nek breken....' Kleine propjes speeksel sputterde-ie op de zakdoek-punt, en terwijl Ko de voorbijtrekkende mijnwerkers goeiendag begon te zeggen, schrobde en boenderde 't kereltje tot 'r weer heusche witte huidplekkies kwamen.

'De rest ken de volgende week,' lachte Ko: 'jij scalpeert me gedorie! Wie komt 'r onder me hoed kijken, hoe ik 'r uit zie, stommerd....? Poppetje gezien, kassie dicht....' En met 'n stevigen zwaai mepte-ie den hoed weer over de Zebra-huid. Gos, gos, wat had Ko 'n vrinden! De een voor, de ander na - d'r was haast geen uitzondering op, zee: dag Ko, en d'r was ook niet een of ze droegen 'n blikken drinkkan mee. 'Ken je die allemaal, Ko?' - 'Ja, jongen' - 'Ben je met ze op school geweest?' - 'Dat nou juist niet, maar we hebben samen 'n vereeniging, begrijp-ie?' - 'Nee, Ko' - 'Je hoeft ook niet alles te begrijpen,' redeneerde Ko: 'as je in 't leven alles begreep, was je onze lieve Heer zelf, en ik laat me op slag ophangen as die d'r vandaag zelf uit wijs ken worden. Dag Bertus! Dag Simon! Dag dikke Wim! Jij raakt ze maar! Je zal 't gat van de kooi1) niet meer in kennen as je vrouw je 't eten met lorries blijft voeren!

Dag Krekel! Ja, da's me zoon. Het de ooievaar me vannacht gebracht met kleeren en al...! Dag Kurketrekker! Je verliest 'n wiel van je fiets!'

En dan kletterde z'n lach over den weg, die hoe langer hoe voller werd, of d'r 'n optocht most beginnen.

1) Kooi = lift.

'Zie je 'm nog niet?', vroeg moeder, die ze eindelijk in had gehaald, en die 'r lippen bebeet van niet in 't gareel te houden zenuwen.

'Riek, je ben bij God niet wijs,' bleef Ko lachen: 'ben je bang dat-ie in zeven slooten tegelijk stapt?.... Over een of twee dagen loop je niet eens meer met je kinderen uit.... D'r gebeurt hier minder as bij jullie op straat.... Dag Hannes, dag ouwe boef! Dag rooie!.... Ja, dat bennen mijn

kinderen! Bejoer!.... Dag Macaroni!.... Da's 'n Italiaan, die met 'n Hollandsche vrouw getrouwd is. Nou spreekt zij Italiaansch en hij Hollandsch en ze verstaan mekaar zoo weinig dat ze van 's morgens vroeg tot 's avonds laat as hij niet onder de grond is, elkander de Italiaansche en Hollandsche haren uittrekken....'

'Ik wor zoo vreeselijk moe van 't staan,' zee moeder: 'en 'k voel me zoo duizelig.... Zou u - zou jij 't kindje een oogenblikkie willen vasthouen?'

Ze had zenuwtrekkingenop 'r gelaat en 'r oogen deeen zoo flets, dat de jonge mijnwerker vanzelf de zuigeling greep. 't Scheelde geen haar of moeder raakte van 'r stokkie. Ze bleef tegen 'n boomstronk staan hijgen en gelukkig zakte ze niet in mekaar, want 't zou anders 'n oploopie van belang hebben gegeven.

'Verroest!' sprak Ko beduusd. 't Was voor 't eerst in z'n leven, dat-ie met z'n brutalen mond geen raad wist. Met 'n jongen op z'n schouder en 'n natte zuigeling in z'n linkerarm, stond-ie voor merakel. En toen de komiek van de Rederijkerskamer voorbij kwam en enkel 'n gezicht met 'n tusschen z'n ooren wijd-gespleten mond trok, kreeg-ie ineens zoo'n wilde lachbui, dat-ie 'r bij most hurken, om zelf niet tegen de vlakte te slaan. Dat kwiekte moeder weer op, en ze werd heelemaal mensch toen ze vader in de spiezen kreeg. Midden op den weg werd 't 'n gezoen en 'n gepak, of-ie uit de Oost kwam. Omdat vader zag, dat moeder overstuur was geraakt, nam hij Magdaleentje en 't ventje bleef op op den schouder van Ko.

'Vertel nou is,' zee moeder 'r arm door den zijne stekend: 'vertel nou is, schat.....'

'Nou', zee vader: "n lolletje is 't niet, maar 'k wen 'r wel an, wat jij, Ko?'

'Je verslaaft 'r totaal an,' grinnikte Ko: 'je ken d'r an 't end niemeer buiten.... Maar je handen zallen wel verkeerd gestaan hebben, toen je pas benejen was, niet?'

'Die kooi is 't beroerde,' zei vader: "t 'r in kruipen is niks, maar dat gesuis in je ooren en dat kloppen en 't eerst niks kennen hooren, as je uit de kooi stapt, da's verdomd-vervelend.... 'k Begreep 'r geen bliksem van. Ik

stond maar met me vingers in me ooren te peuteren, en dacht: wat zal me nou gebeuren en toen sleet 't weer vanzelf.... En hoe heb jij 't gehad, mannetje-met-je-blauwe-oogen?'

'Fijn, vader. 'k Heb zooveel gegeten, dat me buik eens zoo dik is - neef Ko het getooverd met aarpels en blommen - en neef Gerrit het op de grammofoon gespeeld. Toen het 'n hond met zes jongen zitten huilen, enne die was van 'n man met een oog, omdat die 'n stuk steenkool d'r in het gekregen enne toen is tante Toos zoo boos geworden dat ze 'm 'n aarpel na z'n ribbekast het gesmeten, enne Ko het bladluisies gedresseerd, enne de vrouw van de dominee springt door hoepels en danst de horlepiep op Ko z'n duim.... Vin je dat niet leuk, vader?'

'Prachtig', lachte de electricien, die 'r niet alles van snapte: 'dus je ken 't met Ko vinden?'

'Met Ko ja -met Blauwbaard niet.'

'Wie is Blauwbaard?', vroeg de electricien, en met 'n plotse opwelling van hartstochtelijke levensvreugde - de zon blakerde over den weg, dee de regenkuiltjes zachtjes dampen, zoo vreemd en teer of de koolgrond tegen 't zilver-geblikker van 't water in, ademde; zoo bedwelmend of wierook uit stralende kelken opsteeg - met 'n niet langer in te houden blijdschap, dat-ie hier, na uren en uren in 't schemerduister en 't gewiegel der kwijnende mijnlampen, weer in 't schater-zingend licht van den hemel, op 'n morsig

kolenpad, onder den hemel, naast z'n vrouw en kinderen, onder den hemel, liep, zoende-ie z'n wijf nog eens, nog eens, toen de kleine meid, toen 't kereltje, waarvoor-ie zich niet behoefde te bukken, omdat-ie nou op den schouder van den zweetenden Ko 'n reus was geworden: 'wie is Blauwbaard, schat? Is dat die man die zooveel vrouwen om zeep het gebracht?'

'Om zeep,' verbeterde 't kind: 'vermoord - an d'r haren in 'n kast opgehangen.... Nee, neef Blauwbaard mag ik niet.... Die zeit niks, of hij zeit leelijke woorden ....'

Nou begreep vader 't en hij lachte met Ko mee, maar 'n half uur later

was 'r met Blauwbaard, op wien ze moesten wachten bij 't aan tafel gaan, de eerste spanning.

'Wat 'n reuze-familie,' praatte tante Toos, vergenoegd van de kamer naar 't keukentje heen en weer wiegend - geen denken an: Riek mocht 'r den eersten keer niet helpen - ze kon 't best alleen af -: 'wat 'n gezelligheid ineens. Eerst hebben we hier ook met z'n zevenen gezeten - dat zal je je niet meer herinneren, jongens! - toen is 'r langzaam an geknabbeld - eerst grootvader, die nog boven den grond meewerkte, weg - toen je zussie van negen weg - toen je broertje van zeven - die smerige roodvonk! - en toen je vader weg - weg - allemaal weg.... En zoo krijgen we ieder ons beurtje.... Een, twee, drie, vier, vijf, zes....'

'En me zussie, tante....?'

'Hij het gelijk. We bennen weer met z'n zevenen,' knikte tante, en de ploffende damp van de aarpels barstte om de hoofden, die zich naar de saamgeleide handen bogen. Tante zat stil, van Blauwbaard zag je enkel 'n punt van z'n neus, Ko keek met z'n gesloten oogen, onder de Zebra-strepen, of-ie 'r iemand tusschen nam - en moeder hield geen oog van 'r bord af.

Toen, bij dat daagsche gebed, in 't nou de kamer binnenschijnend, 't dampen der aardappels doorlachende zonnetje, klonk de schelle stem van 't kind. 'Tante....'

'Stil jongen,' zei vader.

'Waarom mag ik niet praten?'

'Suscht,' maande de electricien, die zich in de stilte ongemakkelijk voelde.

'D'r baait 'nvlieg in de saus....'

'Suscht', zei vader weer, en-ie fluisterde 'r zoo zacht as-ie maar kon bij: 'die haal ik 'r wel uit....'

En om 't jongske af te leiden, schoof-ie z'n ijzeren vork als 'n

reddingsboei in de sauskom.

'Hij glipt 'r verdorie weer af - hij wil al z'n leven verzuipen,' zei 't kereltje geinteresseerd.

'Suscht! Niet praten. Effen je mond houen,' fluisterde de man weer, en net had-ie de vlieg opgebaggerd en 'r als 'n inktmop op 't tafelzeil gestreken, of 'n tweede, veel grootere bromvlieg, zeker langs den glibberrand uitgeglejen, of zoo stom om te meenen, dat 't bruine van de saus begane grond was, zwom 'r met minstes zes pooten op los.

'Dat komt 'r van sause-dief,' zei 't ventje: 'da's je verdiende loon.... Knap as je de vet-vlekken uit je boddie krijgt....'

'Amen', zee tante Toos, wat ze anders nooit zee, en 'r oogpriemen zochten vijandig den zwager, die z'n kind zoo voor de galg liet opgroeien. 't Was schandalig.

'Nou wou ik een ding,' kwam neef Gerrit los, en z'n handen nog niet koud van 't gebed, verleien in drift mes en vork: 'dat u onze mijmering niet stoort met 't vangen van vliegen uit de sauskom. U kent voor mijn part gelooven wat u wil, en zoo weinig as u wil, maar u mot zooveel respect hebben voor de overtuiging van 'n ander, dat ik me niet hoef te ergeren onder me gebed door....'

'Ken u 'n onnoozel kind 't zwijgen opleggen?', vroeg de electricien geprikkeld.

Ze zeien nog u en u tegen mekaar, want ze hadden geen vijf minuten gelejen met mekaar kennis gemaakt. Vannacht waren zij niet thuis geweest en vanmorgen had vader de ochtendschicht gehad.

'Ik ken 'n onnoozel kind 't zwijgen opleggen, en hoe opleggen,' gromde Blauwbaard, grimmig de baardslieren door-plukkend: 'en dat ken u net zoo goed, as u begint met de jaren, dat 't kind z'n eerste woorden gaat zeggen.... As d'r bij u thuis gedankt was bij 't eten, zou zoo'n kind hier onder de mijmering z'n bek weten te houen....'

Vader werd vuurrood in z'n nek, klemde z'n kaken op mekaar.

'As u eerst kinderen het, kom ik bij u praten,' zee-ie, z'n woede an de aarpels koelend, die op z'n bord buitelden, of ze met mekaar an 't bakkeleien waren.

Hij wou nog meer zeggen, maar moeder stootte 'm zachtjes onder tafel an, zoo, dat iedereen 't merkte, en 'r door de onhandige beweging, die 't tafelzeil versjorde, 'n gammele mosterdlepel uit 't donker-bruin omrand mosterdpotje viel.

Nog gaf Blauwbaard, die fel in die dingen was 't niet op. Zoo'n brutale vent-met-'n-baard most 'ralweer geboren worden.

'U kent bij mijn kommen praten,' antwoordde-ie, en z'n hand beefde 'n tikkie in z'n baard - allemaal groote praats, maar as 't 'r op an kwam, deeen ze in d'r broek -: 'praten, as ik kinderen heb - as u dan maar zorgt dat u geloof meebrengt....'

'Nou, laten we eten,' snauwde tante Toos.

Da's 't verstandigste,' zee Ko, die met z'n hoed op z'n hoofd - met 'n ongewasschen hoofd en ongewasschen handen kwam-ie an tafel! - begon te bikken: 'en hoe voller je je monden stopt, Blauwbaard en Koert, hoe minder je in de mijnstreek an theologie ken doen.... Eet ze met smaak....'

'Smakelijk eten,' zei moeder.

En nou had je motten zien. 't Kon haast niet. En 't gebeurde toch. Ko stak heele aarpels, zoo gloeiend-heet, dat je je mond al an kleine stukkies brandde, op z'n vork en zoo direkt achter z'n kiezen.

Die zal 't eerste klaar zijn, dacht 't kereltje, dat ook foel spied at, omdat 'r gries-met-bessen nakwam, en tante Toos voor 't an tafel gaan gezeid had, dat wie 't eerste z'n bord leeg had gegeten, de heele griesmeelpudding kreeg - die haalt vast en stellig de gries-prijs, want vader en moeder en tante Toos doene niet an de weddenschap mee en Blauwbaard, in de lorum, zit zoo te moezen, aarpels en groenten en saus door mekaar heen, dat die zal motten beginnen, as ik en Ko klaar

bennen. Maar mis poes. Nou begon Blauwbaard ook. Dat was 'n handige duvel. Die had de boel op z'n bord zoo fijn gesopt en gewreven - al z'n leven om niet op z'n baard te morsen - dat-ie nou zonder kauwen kon dooreten, slikken, spuien, en z'n bord voor den tweeden keer laadde eer nog iemand zoo ver was.

Ongerust bleef 't kind kieskauwen, hield-ie geen oog van Blauwbaard en de griesmeeltaart af. Vader praatte met Ko en tante Toos.

Toen, beestig gehumeurd, stond Blauwbaard op, zette de griesmeel voor zich neer.

'Ken je nou niet effen wachten, pummel?', vroeg tante verwijtend.

'As je maar opschiet,' mopperde de vrouwenbeul, terwijl 't ventje met dikke tranen en 'n pruillip bleef toekijken, of-ie heusch....

XXIX.

'Wat 'n pestkop is die Blauwbaard,' zee-ie, zoo toen ze van tafel op waren gestaan: 'ik had 'm geen asem gegeven, groote broer - ik zag wel da-je vreeselijk kwaad wier, want je smeet met de aarpels op je bord, of de boel kapot most.... Je mag je niet kwaad maken.... Da's 't domste wa-je ken doen....'

'Meen je?', vroeg vader, 't tengere jongenslichaam tegen zich aan koesterend, en zich verkneuterend bij de schrikkelijk-wijze woorden uit 'n mondje, datzich 's nachts nog aan 'n bekloven duim bezondigde: 'meen je dat? Dan zal ik 't nooit meer doen, nooit en nooit meer!'

'Dat zeg-ie telkes,' verweet 't kereltje: 'en nou gelooven moeder en ik je niemeer. An enkel klessen hebben we niks. Zeg 't zelf!'

'Pas maar op, dat ik je niet met huid en haar opeet,' begon vader te vrijen, en z'n snor kriewelde zoo bij z'n oor, dat-ie met z'n beenen spartelde om los te kommen, en vader haast van de nauwe trap tusschen de twee slaapkamertjes in, af was geslagen. Magdaleentje lee net an moeders borst. Ze begon nou plokkies haar te krijgen, of ze an 't

ruien was, maar met 'r mond bleef 't nog mis. Geen tand, 'n uur in de verte, te bekennen. As d'r van dat kind wat terecht kwam, nou!....

Vader bukte onder de hanebalken, en ging om moeder niet te hinderen op 't voeteneind van 't groote bed, dat de voorkamer haast heelemaal in beslag nam, nou 't bedje voor de zuigeling 'r ook nog most staan, zitten.

De zon broeide door indigo-wolkekoppen, die met jachtende vaart langs 'r henen schoven, plaste door 't tuimelraam, dat dan ineens begon te schaterlachen van zonnepret, om 'n paar tellen later in norsche schaduwen weg te kniezen. Dat gaf dan om beurten 'n monter, frisch in z'n behang zittend zolderkamertje, of 'n somber-chagrijnige keet, waarin ook de menschen humeurig mosten worden.

'Ik vind 't hier erreg leuk,' zei Koertje, afgunstig naar 't kleuterbed van 't zussie, dat 'm uit de buurt van vader en moeder verdrongen had, kijkend. Hij most van alles weten, wat 'r op de spreuken stond, wat 't beteekende - waarom 'r ook hier 'n kruis met 'n takkie hing - en waarom....

'Schat,' vroeg moeder: 'hou nou 'ns effen as 'n heele groote jongen je mond, want ik ben nog geen oogenblik met vader alleen geweest, en ik zou zoo graag willen weten hoe 't benejen in de mijn is!....

'Wat zal ik je daarvan vertellen,' ontweek de electricien stug: "k heb je al gezeid dat 't geen lolletje is.... Wat mot je dan meer weten?'

'Alles,' zei moeder: 'hoe meer je 'r van loslaat, hoe minder zenuwachtig ik morgen en overmorgen zal zijn.... Nou zat ik in me eentje an een stuk te fantaseeren.... Toe, vertel nou is schat....'

'Hoor je niet wat moeder vraagt, groote broer.... Je zou vertellen.... En anders zetten moeder en ik groote oogen op!'

'Nou,' zei vader overwonnen, en meteen zat-ie in 'n zonne-plas: 'je stapt in de kooi, en daarin zit je op je hurken, met de haak van de mijnlampin je mond. Rechtop staan ken je niet, omdat 'r in de lift nog meer verdiepingen zijn - dan zak je met 'n vaart an de kabel.... Je hangt met z'n allen an 't schachtrad.... As je 't wiel in de lucht ziet wentelen,

hangen 'r menschen of kolen an.... Kolen in de eerste plaats....'

'En as die kabel nou breekt?' vroeg moeder angstig.

'As de kabel breekt, breekt 'r meer,' spotte vader: 'in de eerste plaats zooveel nekken as 'r in de kooi mee na boven of mee na benejen gaan. Maar da's allemaal best verzorgd. Want an iedere nek, die an de kabel van de kooi hangt, hangt 'n penning met je nummer. Ik heb No. 743. Voor je je werkpak antrekt, grijp je van 't Nummerbord je penning - precies as bij de honden-belasting - met die penning stap je in de lift, en as je boven terug ben, hang je je nummer weer op 'r plaats. Dan weten ze, da-je d'r niet vandoor ben... 't Nummerbord is de Burgelijke Stand.... Begrepen?'

'Da-je d'r niet vandoor ben?', vroeg moeder: 'hoe ken je 'r vandoor gaan, as je benejen ben.... Dan zit je toch opgesloten?'

'En as ik nou denk: ik vin 't hier zoo plezierig, da'k nog 'n poosie met 'n paar van me vrinden blijf kuieren?', lachte vader, over de ergernis met Blauwbaard heen, en nou weer in heiligst genot in de droomoogen van z'n jongen levend: 'as we stilletjes achterblijven en 'n reisje na 't Paleis van Koning Kool maken, hoe kennen we dan as ordelijke menschen bijtijds onze nummers op 't bord terughangen....?'

'Toe, geen malligheid, Koert,' zei moeder met 'n akelig-druilig gezicht, want nou schoof weer 'n Judas-hand voor 't gelach en 't gestoei van de zon, zaten ze opeens in 'n donker keldertje: 'ik begrijp best, dat wanneer iemand z'n nummerpenning niet op tijd inlevert, 'r iets ellendigs met 'm gebeurd mot wezen....'

'Larie! Nonsens! Laat mijn nou vertellen! Of ben jij met de ochtendploeg benejen geweest....? Je groote jongen zit te luisteren, en die wil d'r meer van weten, niet mannetje?'

'Laat vader verder vertellen, groote zuster,' drong 't kind in zalige luistering an hij zat zoo fijn tegen de manne-borst op - 't was zoo'n poos gelejen, dat groote broer 'm 'n heusch verhaal had verteld: 'nou dan, je wou na 't Paleis van Koning hoe-hiet-ie gaan?'

'Koning Kool,' knikte vader, moeder beknipoogend: 'en die het me gevraagd of ik morgen weer 'n kop koffie bij 'm kom drinken, maar vreeselijk zwarte koffie....'

'Heb-ie 'm vandaag al gezien....?'

'En of,' knikte vader: 'hij stapte net voor me uitin de mijngang, en zat op 'n paard, dat enkel maar liep te hinneken, maar veel harder as neef Ko....'

'Nee', ontkende Koertje, die 't allemaal prachtig vond, maar te groot was om te gelooven, dat 'r benejen onder den grond paarden waren - op de daken, Sinterklaas, dat kon, maar in zoo'n donkere kelder....: 'nee da's geen verhaal, watte moeder? da's mal - paarden onder den grond....'

'Waarachtig', bevestigde moeder, die Magdaleentje 'n schoonen luier omspeldde: 'dat mag-ie rustig gelooven, schattejongen: d'r zijn in de mijnen echte levende paarden....'

'En hoe kommen die 'r dan?', vroeg 't kind, onzekerlachend.

'Die gaan ook an de kabel na benejen....'

'Ook met 'n nummer, dat ze motten inleveren?'

'Nee, die blijven benee in de stallen....'

'Dat ken toch niet, watte moeder?'

'Ja, jongen: 't is allemaal waar, en je mag 't nooit an mijn vragen, as vader wat zeit, want vader jokt nooit....'

'De paarden trekken de karren met kolen na de schacht, en as ze moe zijn, krijgen ze d'r eten in de stal benejen,' verhaalde vader verder, die nou zelf de planken schuur met de ruiven en de bestoven electrische lampies voor zich zag, zelf de bonkige paarde-hoofden in 't schemerdonker gestreeld had, zelf had staan suffen bij de half-blinde oogen der dieren, die erger as monniken van alles afscheid hadden genomen. Terwijl hij nou, in 't weer in 't zonnelicht oplaaiend,

opjuichend, opdartelend zolderkamertje, met z'n wijf en z'n kinderen zat te babbelen, klonk benee in de sloome zwoelte van 't in de lagen betimmerd stalletje, 't malend gekauw van de merrie, die nog enkel in vreten plezier mocht hebben, en enkel 't molmen geklep van 'r gebit en 't geschuur van 'r leeren hoofdstel kon hooren. Even zat-ie in de herinnering van iederen nieuwen mijnwerker. As je ouwer, wijzer werd, dee je niet meer hondsch-sentimenteel.

Maar de kinderstem liet niet met rust:

'Wat zit je nou, broer?.... Vertel dan toch verder!.... De Koning, die Kool hiette, zat op 'n paard en die ben je tegen gekommen, en wat zee-ie tegen je?.... Nou dan, vader?'

'Die zee,' vertelde vader gehoorzaam: 'die zee net as iedereen: 'Gluck auf!'

'Wat zee-ie? Dat versta ik niet!'

'De Koning tikte an z'n pet en zee Gluck auf!'

'Huuuuu! Huuuuu!' schetterde de jongensstem onder de dakpannen en of 't zonnelicht 'r van schrikte: ineens wier 't weer zoo donker in 't dakkamertje of 'n gordijn voor 't

tuimelraam neer werd gelaten: 'huuuuu! Wat 'n verhaal! Dat zeit ommers geen koning! Dan begrijpt 'm ommers niemand!.... As je vertelt, mot je goed vertellen!.... Kon-ie geen Hollandsch spreken?'

'Nou mot je is luisteren, schattekind,' trachtte vader duidelijk te maken: 'al de mijnwerkers zeggenas ze mekander met d'r lampies in 't donker tegenkommen: "Gluck auf!" - dat wil zeggen zoo iets als Geluk-as-je-weer-boven ben, of God-zegen-je, of Tot-strakkies-in-'t-licht.... Vader houdt je niet voor de gek.... Of je in Holland ben of in Duitschland of misschien ergens anders: ze zeggen geen goeien morgen of goeien middag of goeien avond of bejoer tegen mekaar: ze roepen niks as Gluck auf! - en as vader 't in z'n hoofd zou halen Dag! te zeggen, zouen ze met d'r vinger tegen d'r voorhoofd wijzen.... Begrijp-ie?'

'Hoe zeggen ze 't?'

'Gluck auf!'

'Kluukouff!', herhaalde de jongen, maar in den ondergrond van z'n stem bleef toch nog de aarzeling of vader 'm geen dingen voor schrikkelijk-kleine kinderen zat te vertellen: 'kluuk, kluukouff.... En verder van die koning....'

'Nou mannetje, die koning op z'n paard zee: Gluck auf! en gaat u maar met mijn mee, dan zal ik u de weg wel laten wijzen, waar de anthraciet en waar de cokes en de briketten zitten, en daar mag u zooveel van mee na boven nemen as u wil, as u d'r maar zuinig mee is.... Ik zal u een van mijn hofhouding meegeven.... En toen riep-ie Snips kom u is hier!.... En toen kwam opeens 'n kabouter na me toe, met 'n houweel en 'n mijnlamp, en die zee: "Gluck auf, Majesteit!" en toen zee de koning "Gluck auf, Snips!" en ik zee "Gluck auf!" en 't paard zee "Gluck auf!".... Die meneer, zee de koning, die 'n veel langeren baard had as Blauwbaard, weet hier nog niet zoo best de weg. Gaat u zoover met 'm mee Snips, en as-ie z'n werk het gedaan, en de lampen goed schoongemaakt en de leiding voorzien en 't schakelbord nagekeken, laat u 'm dan eerst z'n penning van de hondenbelasting Nommero 743 an de controle inleveren, anders denken ze boven nog, dat-ie 'r met de brandkast van de aannemer vandoor is....'

'Man....' viel moeder in de rede.

'En dan brengt u 'm bij mijn in me Paleis verstaan Snips?'

'Majesteit, ik ben om de weerlicht niet doof,' zee Snips. Nou toen ben ik wezen werken da'k nat wier van de warmte.... 't Is 'r om te bezwijken zoo heet - onderbrak de electricien 't eigen verhaal - hoe dieper je komt, hoe heeter 't wordt! D'r zit me 'n centrale verwarming in de ingewanden van de aarde, die ze al lang hadden kennen gebruiken, as ze bij de hand waren geweest.... D'r hoeft niemand kou te lijjen, dat zeg ik je....'

'Vader, wat is dat nou!.... Je mot niet met moeder praten, as je mijn vertelt!.... Wat zijn dat voor manieren!.... Snipszou je bij de Koning brengen, as je klaar was.... Het-ie 't gedaan?.... Moeder, je mag wel

meeluisteren, maar je mag niks zeggen, hoor?.... Hoor?'

'Goed jongen,' glimlachte moeder eindelijk weer na 'n heele poos - dezelfde lieve, sterke lach, die 't jongske had laten groeien, de lach, waartegen zelfs de zon, die alweer binnenbuitelde 't aflei: 'ik zal enkel luisteren....'

'Verder, groote broer!'

'Ik ben klaar met me karwei,' zee ik.

'Goeie zee Snips.... Loopt u maar achter me an, maar trapt u mijn niet op me hielen, want dan wor ik gemeen. Daar ken ik niet tegen. En as we straks, bij de deur van de koning komen, veeg u dan in gosnaam uw voeten, want de koningin verdraait 't om voor iederen, die op bezoek komt, de boel schoon te dweilen!'

'Gekke kerel,' viel moeder nou toch en met dezelfde woorden van tante Toos, als ze van 'r jongste zoon smulde, in de rede.

'Moeder, wat heb-ie beloofd....?'

'Nou,' vervolgde de electricien, en omdat-ie terwijl 'n pijp had opgestoken - wat voor de tanden van 'n zuigeling meer as buitengewoon goed most wezen - doorvlamde de geluw-tintelende zon de onder 't dak voorttragende blauwe rook-sluiers -: 'nou: ik achter Snips an, stap voor stap, om niet op z'n hielen te trappen. Al de mijnwerkers, die we tegenkwammen zeeen - wat zeeen ze, mannetje....?'

'Kluukouff!'

'Precies "Gluck auf!" en die hadden ook wel mee willen gaan, want die snapten 't best, dat ik door koning Kool in z'n eigen Paleis was gevraagd. 'n Gangen as we doorliepen! - en da's nou is geen verhaaltje, Riek! - 'n lange gangen, en bukken as ik most!.... Nou begreep ik voor 't eerst van me leven, waarom de kabouters zoo klein mosten wezen. Die konden maklijk rechtop loopen. Ik most aldoor gebukt, om me kop niet te stooten, ten minste hoe verder we kwamen. Me lenden kraakten. Me knieen zakten door na me schoenen. En zweeten as ik dee. D'r was 'n

vlieg, die op me wou zitten, en die verzoop of-ie onder de straal van de waterleiding geraakt was. Je kon zoo zien, waar 'k geloopen had, en Snips zee enkel maar: da's gezond voor je kwaje hummeur. Dan leer je je opvliegendheid af. Hoe harder je zweet, hoe gauwer je je luie vet kwijt raakt. Motten we nog ver?, vroeg 'k. Me tong hing 'n meter uit me mond, die sleepte zoo achter me an, da'k 'm op most binden, om niet op 'm te trappen!'

'Huuuuu! Huuuuu! Hoe ken dat nou?'

'Gekke kerel!' lachte moeder en de zon lachte zoo luidruchtig mee, dat 't spiegeltje boven de lampetkan, 'tkarafje water en de vergulde letters van 't kruis boven 't bed I.N.R.I., mee begonnen te schudden. De pret danste uitgelaten door 't zolderkamertje. Zelfs Magdaleentje, met de paars-bleeke vingertjes, die ze in ontdekking voor 'r scheel kijkende oogjes hield, kraaide 'r leutig op los.

'Motten we nog ver?', vroeg 'k an Snips, die me maar met me lenden en me tong liet scharrelen.

'Nog 'n zestig kilometer,' zee-ie. Da's geen pretje, dacht 'k, geef mijn liever 'n trammetje. Maar 't schoot gauwer op as 'k gerekend had. Ineens kwammen we voor 'n poort van eierkolen en harde turf. En die ging vanzelf open, omdat ze 't lampie van Snips al in de verte hadden gezien. Eerst wouen ze me buitenlandsche pas inkijken, want je mag zoo maar niet 'n paleis binnen kommen. Maar Snips zee: halen jullie geen haarlemmerdijkies uit: de koning het 'm zelf gezeid bij gelegenheid 'n kop leut te kommen drinken. Nou, ik na binnen. Fijne boel. 'n Marmeren gang met 'n elektrieke lampies, om je oogen blind an te kijken. Alleen de vrouw van den koning had de duvel in. Ik was op me sokken binnen gekommen, maar je zag de smerige voeten toch op de loopers. 'n Schandaal, zee de koningin. Uit welke stad komt die hongerlijjer, dat-ie niet eens z'n voeten behoorlijk veegt? Majesteit, zee ik: ik kom uit Amsterdam, waar ze me weggepest hebben, en ik weet bliksems goed hoe 't hoort. Toen zee zij, en daar had ze geen ongelijk in, u mot hier in 't Paleis van mijn man zoo'n brutale bek niet opzetten. Dat mag Ik alleen. U is an 't verkeerde kantoor. Toen zee ik wat, en toen zee zij weer wat....'

'Had nou liever je mond gehouen, vader.... Waarom was je ook zoo

bretaal?'

'Ja, mannetje, daar dacht 'k eerst later over. Maar gelukkig kwam Koning Kool 'r zelf bij. Die begon suscht te roepen, maar de koningin zee: hou jij je 'r buiten. En ze haalde 'n stoffer en 'n blik. En de koning nam me stiekum mee na z'n kamer. Prachtig ingericht, Riek! Gos, gos, wat 'n weelde! Alles van zwart fluweel en ebbehout. En eerlijk is eerlijk: de vrouw van den koning had de bullen goed onderhouen. De boel glom je tegen. 't Rook na groene zeep en was. En 'n eten! Chocolade-pudding, taart van enkel krenten, gestoofde pruimen, melkreepen.... 'k Had voor jou wat in me zak gestoken, maar 't is onderweg in de hitte gesmolten.... Kom u morgen terug, zee de Koning. As me vrouw hoort dat u zoo'n lekkeren jongen het, en zoo'n lekker klein meissie, zal zeu zeker wat voor ze meegeven. Ze is de kwaaiste niet, al het ze de smoor in, as iemand z'n voeten niet veegt. We hebben nog loopers van uit de oorlogstijd, toen de boel zoo krimmeneel duur was.... Snips breng meneer na de lift, en breng jij 'n trommeltje mee. Die kosten niet veel in de Bazar.... Daar stoppen Hare Majesteit en ik dan chocola en kandij voor Koertje en Magdaleentje in. Nou, toen het Snips me teruggebracht en heb 'k 'm bij de hoofdschacht 'n sigaar gegeven. Maar hij zee: ik mag benejen niet rooken, anders krijg ik mot met de Koning, die zelf enkel pruimt, en ik lust jouw sigaren niet - ik rook ze zelf beter.... En toen kwam de ooievaar met z'n snuit.... Uitemetuit...."Fijn,' droomde 't kind na: 'as je morgen maar heusch 'n trommeltje meeneemt....' 'Vast en stelllig,' lachte de vader in de zolderkamer, waar alles bleef lachen, en waar 't net was of Snips, de kabouter, door 't tuimelraam binnen-koekeloerde: 'morgen ga 'k weer na de Koning met 'n trommeltje voor jou en je zussie.

XXX.

En moeder begon 'r nou ook an te wennen.

Was 't de eerste weken nog dikwijls van 'n 'r stil-makende beklemming, als-ie de trap afging, en ze 't schoenen-geroffel van de optrekkende ploeg over 't kolengruis-pad hoorde - kon ze soms plotseling afwezig bij de wieg zitten staren, of met 'n duizelig-leeg hoofd in de deur-opening staan, om naar de troebele lucht, de walmende hooge schoor-steenen en 't wentelend schachtrad te kijken - an 't end onderging ze de regelmaat,

de monotonie der zich gestadig herhalende dingen, zooals 'n zeemansvrouw, die 'r man an 't wijde Water afstaat, 'm op 'n duin gedag wuift, om dan met de andere vrouwen naar 't dorp terug te sloffen, en, vastgegrepen door de bezigheden-van-allen-dag, zich over niks meer moeilijk te maken tot 'n stormbal geheschen wordt, en 't gesater van den nuil-gierenden wind, 'n gelaat, 'n alleen haar, met z'n oogen, z'n mond, z'n glimlach en ernst bekend gelaat, in den verloren eeuwigheids-nevel op doet leven.

Hier hinderden geen orkaan-vlagen, geen rukwinden, geen geloei om 't huisje, geen stortbuien - hier hadden de menschen boven den grond meer last en ellende van 't weer dan die benejen.

Je man ging, je man kwam - 't hortte niet - 't liep alles zoo precies, zoo haast op de minuut af, dat je zenuwgedoe-van-de-stad, zoo-as Toos 't noemde, met den dag zakte. En je had de dikke acht uur, da-je mekaar niet zag, geen tijd te murmureeren. 'r Was haast altijd anloop, dan van de buurvrouw rechts, dan van die links,dan van den overbuurman-met-'t-eene-oog, die pas 'n zoon had gekregen, en die al z'n vrinden 'n jong uit 't nest van Cees, den rooien bastaard-Ulmer wou ansmeren, omdat ze 'm met z'n allen, zee-ie, meer as 'n dag loon opvraten. Was 'r geen bezoek dan haalde Ko de krankzinnigste streken uit, en Blauwbaard, verliefd op z'n grammofoonplaten, zat 'r melankoliek bij te zing-bibberen, of las met de vingers in z'n ooren dikke romans met beloonde deugd en gestrafte zonde.

Koertje, die 'n lekkere buiten-kleur begon te krijgen van 't op den ouwen stoel in 't voortuintje zitten, zag vader meestal 't eerst van allemaal tusschen de terugkeerende mijnwerkers. Geen dag ging voorbij of Koning Kool had door z'n adjudant Snips wat in 't blikken sigaretten-doosie laten meegeven, 'n kalken pepermuntje, 'n chocolade-sigaar, wat drupsjes, 'n vijg, en eens - dat was erg geweest! - 'n stuk steen, omdat-ie gehoord had, dat 't kereltje zoo ondeugend tekeer was gegaan, dat tante Toos voor 't allereerst van 'r wonen in Heerlen, ruzie, en lang niet ingehouden, met de buren rechts had gehad. Koertje had 't brille-spook, 't meissie met 't kort-geknipt haar, de uitvlerkende ooren en de ijzeren brille-stangen, dat-ie van af 't eerste oogenblik niet had kunnen zetten, met 't lepeltje waarmee-ie de onderste suikerdrabjes van z'n koppie thee-met-veel-melk opdiepte, naar 'r beenig-vierkant hoofd gesmeten,

en raak ook - 't had geen haar gescheeld of 't meissie had 't blikken eind in 'r oog gekregen - omdat ze telkes om den hoek van 't huisje kwam treiteren, en dan 'r smerige tong tegen 'm uitstak. Daar had-ie eerst op geantwoord met ook 'n tong, met vijf langs z'n neus gestrekte vingers 'r bij, maar toen was ze an 't geniepig fluisteren gegaan met 'n overzij-jongetje, 'n dreumes van 'n jaar of vier, die 'n fluitje en 'n zweep had, en 'n neus nog vuiler as Piet-de-Smeerpoets - toen had die kleef-an-'t-vuil z'n neus opgetrokken en an een stuk door geroepen: "t stinkt hier na de viezigheid! Jij zit in de viezigheid! Jij zit in de viezigheid!....' Toen had 't brille-spook, met 't gezicht dat ze in Amsterdam zouen hebben nagekeken, 't voorhekkie open en dicht gesmeten, en geroepen: 'Vieze putjes-jongen!' - en toen was 't lepeltje, waarmee-ie al 'n paar keer gemikt had, tusschen 'r neus en 'r oor gevlogen, had 't eene brilleglas 'n barst gekregen. 't Sarrende spook zette 'n bek op of ze gekeeld wier. Toen had buurvrouw met 'r vuist over 't hekkie gedreigd, was tante Toos 'r an te pas gekommen, en die had in 't eerste kwartier geen kamp gegeven. As zijde zieke jongen met z'n open voet geweest was, en ze 'r wouen negeren, had ze 'n stoel in plaats van 'n lepel genomen.De jongen hoefde zich niks van dat kind met 'r kaashoofd te laten welgevallen, en as ze 't nog is probeerde, kreeg ze van haar 'n pak voor 'r broek. Dan ben ik 'r toch ook nog, had buurvrouw grimmig beweerd - en de dorpsstraat daverde kort maar krachtig door 't stemmen-geweld.

Koning Kool, de Kabouter-majesteit, die van 't gebroken brilleglas gehoord had, was, vertelde vader, vreeselijk uit z'n humeur geweest. Je mocht 'n meissie, dat pas 'n oogziekte gehad had, niet met 'n lepel smijten, en voor straf had de koning 'n steen in laten pakken, die 'n volgenden keer met enkel water most worden gegeten, as-ie nog is zoo driftig dee. Lang was de Kabouterkoning niet boos gebleven, want den volgenden dag was 't de helft van 'n kaneelstangetje - de andere helft had de Koningin, in 'n jaloersche bui, opgepeuzeld.

'Ik begrijp niet,' zee tante Toos op 'n avond, toen 't met de ploegenwisseling zoo was geloopen, dat de drie mannen samen 'n week nachtploeg hadden - ze had 'r al meer met 'r zuster over gesproken, maar nou merkte die 't zelf hoe beroerd 't was zoo'n nacht alleenig, zonder man over den vloer -: 'ik begrijp 'r niemendal van dat zoo'n voetje niet heelt.... 'n Kind met zoo'n ongezond geneesvleesch mankeert wat anders.... ik liet 'r de waarzegster bij kommen....' - 'Ach kom,'

weerde moeder zwakjes af, maar dubbel-bezorgd door de opmerking, die ze bij zichzelf al gemaakt had - 't kind wier met den dag magerder, al zag z'n snuitje met de blauwe, minder omkringde oogen, 'r beter uit - verzette ze zich niet, toen Toos de vriendin-waarzegster den volgenden avond laat, want ook die d'r man, d'r vierde, was van de nachtschicht, meebracht.

't Was 'n klein, zwart vrouwtje met saamgegroeide wenkbrauwen en 'n lorgnet op 't mopneusje. D'r man hoefde niet in de mijnen te werken, want zij verdiende geld as water as vroedvrouw en in 'r vrijen tijd met 't lezen van koffiedik. D'r was geen mijnwerkersvrouw of ze waren bij 'r geweest. Dat ze zelf op bezoek kwam, was 'n hooge onderscheiding, omdat ze veel vriendschap voor Tante Toos voelde. Haar tweede man was denzelfden nacht met tante Toos' eersten en laatsten onder vallend gesteente gebleven. Ze hadden samen staan huilen voor 't hek van 't emplacement en ontmoetten mekaar op den fatalen sterfdag op de kleine begraafplaats, om 'n versch bloemetje te brengen. Dat dee de waarzegster uit pieteit net zoo bijd'r eersten en derden en zou ze ook bij den levenden doen, as-ie God-beware.... Want de Hemel was met 'r geweest. Van iederen man had ze 'n zoon en 'n dochter, allemaal blakend in leven. En ze had in 't koffiedik, waarin ze as in 't Hiernamaals geloofde, zichzelf nog 'n man toebedeeld, en 't zou niet bij de acht blijven. Meestal voorspelde juffrouw De Koos, die soms met 'r eigen namen in de war was - ze heette van zichzelf Kerckhof en was naar 't Stadhuis en naar de kerk met wijlen Oolijk, wijlen Treurniet en wijlen Graff geweest: de duivel speelde met 'r! - meestal voorspelde ze aangename zaken, zelden narigheid! Want 't kwam altijd uit. Ze zag dikwijls meer dan ze losliet

- met te groote loslippigheid maakte ze de vrouwen schuw - en as ze bij je binnen kwammen las je 't al in de verte op d'r gezicht dat ze geen gedroomde ellende nog is wouen hooren. D'r waren rijke menschen van 't dorp, die om juffrouw De Koos-Kerckhof lachten, maar 't was dan 'n lach met 'n luchie. Vroeg of laat zaten ze toch over 'r met lange angstgezichten, as de vergroeide ongelukswenkbrauwen boven den vergulden lorg-net-rand, over de kom met de koffiedik-torens, de koffiedik-bergen en dalen, de koffiedik-klonten, de koffiedikteekenen - daar zat 't 'm in - gefronst bleven, en ieder der wenk-brauwhaartjes als 'n klit speldjes in de vleeschbobbeltjes van 't voorhoofd stak.

Eens, toen ze nog juffrouw Treurniet-Kerckhof hiette, had ze 'n dag tevoren den dood van 'r eigen man onder vallend gesteente gezien - eens, als juffrouw Graff-Kerckhof, had ze van dijkbreuk en overstrooming en den moord op 'n gekroond hoofd geweten - eens, als juffrouw De Koos-Kerckhof, in een nacht, 'n brand, 'n inbraak en 'n dooie voorspeld - en 't was alles zonder aarzeling, zonder dat je 't verklaren kon, angstig-op-tijd gebeurd.

Koertje, veel te lang opgebleven - z'n vader bedierf 'm raddikaal - zat net op moeder's arm in 't midden van de trap, toen juffrouw De Koos met tante binnenkwam.

'Laat u mijn dat voetje is kijken, voor 'k bij Toosie 'n koppie koffie meedrink,' zee 't kleine, zwarte, als kwikzilver zoo levendige vrouwtje, dat over de grootste gebeurtenissen, dingen en menschen, van uit de breedlijnigheid van 'r levensinzichten en toekomstvoorspellingen, met verkleinwoordjes praatte: 'ik heb al zooveel kindertjes op 't wereldje gebracht, zooveel ziektetjes meegemaakt en zooveel brandwondjes bij me eigen kleutertjes genezen, da'k je wel zoo op slag ken zeggen wat je d'r an doen mot, Toosie...'

Moeder bebeet zich de lippen. 't Klonk zoo kemiek, dat 'Toosie', as je de twee naast mekaarzag - 't pienter-kwieke wijfje, waaran je haast niet kon zien, dat ze al acht kinderen had, en de stevige, zware Toos, die net tweemaal zoo lang, tweemaal zoo breed, viermaal zoo dik was.

Nou kwam 't bleek-paarse voetje uit de zwachtels onder 't vinnig-plassend licht van de lamp. De vroedvrouw-waarzegster bewreef de verlegen teentjes van den kindervoet, die zich als slakjes in hoorntjes trachtten terug te trekken, en ze dee dat met de toppen van 'r vingers, die door 'r garen handschoenen heen-staken. Ze had pas 'n deftige visite achter den rug. Anders zag 't dorp 'r niet met die kamgaren, de uitwaseming van je handen tegenhoudende klungels. De zwarte wenkbrauwlijn boog naar 't open-wondvoetje - de zwarte nagels, die 't gevecht met de garen toppen gewonnen hadden, bestreken zorgzaam en hygienisch de zieke huid.

'Ik zal je is wat zeggen,' zei ze toen inderdaad: 'dat zit niet van buiten -

dat zit van binnen - dat is door z'n bloed geslagen. Hoe meer-ie loopt, hoe stukkender 't wordt - d'r mag geen kou bij kommen, voor 't kouwe vuur - en je mot 'm 's morgens, 's middags en 's avonds levertraantje voeren.... Dat zuivert de kliertjes.... En as 'k nou nog de toekomst mot lezen, Toosie, mot 'k 'n schoon wit kommetje....'

'Wie was dat, groote zuster?', vroeg-ie boven, terwijl ze 'm in 't groote bed - in 't groote, op vader z'n plaats, om niet zoo akelig alleen te zijn, en wat anspraak te hebben - in 't heusch-groote bed instopte.

'Dat was 'n buurvrouw, die verstand van kinderen het....'

'Ik lust geen levertraan....'

'Levertraan is heerlijk, jongen - en as je die trouw drinkt, wor je ieder uur 'n heel end grooter....'

'Het zij die ook gedronken?'

'Natuurlijk', zei moeder, zich over 'm buigend en meteen 't licht uitdraaiend, omdat ze haast had 'r benejen bij te zijn, as de juffrouw uit koffiedik ging lezen.

'Moeder, je jokt....'

'Mag-ie dat zeggen, ondeugende schat?'

'Die kan geen levertraan gedronken hebben - tante Toos wel.... Anders zou ze niet zoo klein zijn gebleven.... 'k Leg nog niet goed, moeder.... Bij m'n rug is 't niet goed ingestopt, enne 't kussen leit zoo laag....'

'Moeder komt dadelijk zelf in bed,' lachte ze - ze kende 't liedje van verlangen in 't donker.... En al riep-ie nog zoo - nou had ze geen tijd.

'Meen je dat, Marie?', zei Toos net toen ze binnen kwam, en Juffrouw De Koos de kom met de koffiedik-hieroglypen onder de meeloerende lamp heen en weer schudde....: 'meen je 't werendig....? Doe 't nog is over voor alle sekuriteit....'

'En?', vroeg moeder.

'Doe me een plezier,' snauwde Toos met 'nhoofd rood van bijgeloovigheid: 'kom jij 'r niet bij zitten, Riek.... Da's niks voor jou.... Dan haal je je allemaal spookgedachten in je hoofd....'

'Het u wat naars van m'n jongen gezien?', vroeg moeder, die sebiet voelde dat 'r wat was.

'Ik hoef niet voor uw jongentje te kijken,' stelde de juffrouw gerust: die wordt honderd jaartjes, as je 'm levertraantje voert, 't eene lepeltje voor, 't andere na.... Ik keek....'

'Marie, kles u asjeblief niet waar zij bij is!', viel Toos driftig in de rede: 'ik ken me zuster beter as u....'

De vroedvrouw-waarzegster antwoordde niet. Die had 'n schoone kom van 't stel genomen en 'n tweede spoelsel gronderige koffie. De met de toekomst van menschen spottende, alles wrokkig ontledende lamp, sloeg fonteintjes in en tusschen de loovertjes van 'r lintenhoed, doorscheen de versleten garen handschoenen, de geelbleeke vingertoppen met de zwartrandige nagels - en vrat de slagschaduwen rond 't neertragende, beddingen, spelonken, stalactieten en.... doodskoppen vormende koffiedik langs de witgranieten kom-glooiing.

Juffrouw De Koos-Kerckhof wrikte de kom 'n paar maal in de koestering van 'r kamgaren kluifjes, en plette de in 't lampelicht bloedelooze lippen, terwijl de gespannenheid van 'r wenkbrauwen de haartjes nu, als zich tegen den aanval van 'n rupsendooder verwerende larven, deed naalden. Ze had 't voornemen geen woord te zeggen, zoo als ze zelf in de openbaringen geloofde, maar omdat ze niet gekommen was, om met 'n verschrikt-geheimzinnig gezicht te blijven piekeren, liet ze ten minste iets los:

'U krijgt morgen of overmorgen 'n briefie waarvan u zal opkijken, Toosie - ik ken niet zien of 't plezierig of niet plezierig zal wezen, maar 'n verrassinkie is 't zeker 't is 'n briefie met lakkies d'r op.... Nou en dan wachten 'r geen vroolijke gebeurtenissen.... Ik krijg tweemaal 't zelfde - tweemaal precies eender.... Asjeblief.... Kijk jij maar, Toosie... 'k Heb je

gezeid, waar je op mot letten, al ken je d'r niet altijd van op an, omdat satan vol rare streekies zit....'

Toos nam de kom in 'r bleek-vette handen, keek, zag de schedel-omtrekken, de holle oogkassen, en bleek tot an de wortels van 'r haar met de zilveren slieren, zei ze: 'Angstig.... angstig....'

'Wat zie je dan?', vroeg de jonge vrouw, zich over de kom buigend.

'Niks voor jou,' vlamde de oudere zuster op, en om te beletten dat Riek 't zou zien, goot ze koffie in de kom, die in 'r hand trilde.

'Ik heb 't is eens gehad,' verhaalde de vroedvrouw met voorbeeldige takt, en ze schonk zich 'n kommetje met veel suiker en melk in: 'da-je de ooglejen zag open en dichtgaan, maar dat is toen niet erggeweest.... 't was de hond, die ze jaren gehad hadden, en die door z'n gekef tegen de wielen onder de kar raakte.... D'r komt altijd iets van uit, maar je weet nooit waar, wanneer en nooit in de hoeveelste graad....'

'Was d'r 'n dooie?', vroeg Riek - ze dorst 't woord haast niet in 'r mond nemen. 'Nee!', loog Toos: 'en zeur niet op den laten avond over misselijke lammenadigheden.... Daar mot je hier in Heerlen niet mee beginnen, Riek, anders krijgen we verdikkeme mot met mekaar!'

'r Werd dien nacht onrustig in 't huisje geslapen.

De twee kinderen deeen lastig, en de vrouwen schrikten bij elk geluid, nou 'r geen man in huis was. As 't varken in 't stalletje snorkte of z'n trog bewroette, zat Toos in luistering in 't bed van Ko op - en toen 't geitje blerde, omdat de vroegzon zoo fijn door de spleten van 't hok 'r lichtbundels dee zingen, sprong moeder uit 'r bed, om den weg door 't zoldervenster af te spieden. Toch gebeurde 'r niks. Alleen bracht de eerste post, terwijl de mannen sliepen, waarachtig 'n brief, waarbij de zusters geweldig opkeken. Koert werd opgeroepen om voor de Rechtbank in Amsterdam te komen getuigen. De aannemer, bij wien-ie den electrischen verklikker aan de verborgen brandkast aan had gebracht, was failliet verklaard en op aanwijzing van den curator in hechtenis genomen, omdat 'r heele leelijke dingen ook met de papieren in de brandkast gebeurd waren.

Mevrouw had bekend, dat 'r man 't geld zelf zoek had gemaakt, en in 'n opwelling van berouw had ze honderd gulden in de overzij-bus gestoken. 't Nummer van 't biljet en de lettersoort van de schrijfmachine hadden 't aan 't licht gebracht.

'Da's fijn,' zee Toos: 'as je Maandag gaat, krijg-ie je reis en je verzuim vergoed. Wat 'n sallemanders, om jullie dat an te doen....'

XXXI.

Dienzelfden dag, frisch as 'n hoentje, na amper 'n paar uur slapen, was vader, die z'n draai in 't nieuwe nest begon te nemen, terwijl tante Toos met moeder an 't inkoopen was, en de jongens nog leien te snurken, door 't zoldertuimelraam boven 't bed, op 't dak geklommen, om eindelijk, na zooveel gedwongen rust, het radio-toestel met de antenne en de aardleiding weer in werking te zetten. Telkens als-ie de doos onder 't bedje van Magdaleentje had zien staan, had-ie 't bijna kinderachtig heimwee gehad 'r voor den dag te halen en de draden van schoorsteen naar schoorsteen te spannen. Maar dan dacht-ie: nee - ik verdraai 't - 'k heb 'r genoeg ellende an beleefd - as 'k 'r niet zoo dol mee wasgeweest, en me niet zoo had zitten opwinden bij 't lezen van de vakboeken en 't beluisteren van 't wonder, 't haast onbegrijpelijk wonder dat je met mekaar over afstanden praat zonder mekaar te zien, zonder draad van 'n toestel

- had 'k op de fabriek in Amsterdam geen mot met den directeur gekregen, was 'k nou niet verplicht as 'n mol onder den grond te kruipen voor de dagelijksche boterham van 't wijf en de kleuters, die van me afhankelijk zijn. Dat was al die dagen in Heerlen z'n redeneering geweest. De fut was 'r wat uit. As-ie 't voor den jongen, 't hulpelooze kereltje, dat-ie geen dag, geen nacht kon missen, dat-ie nog effen moest toestoppen, as-ie van de middag-ploeg thuis kwam, dat-ie over z'n bolletje streek en op 't voorhoofdje kuste, als-ie met de ochtendploeg mee trok, dat-ie beglimlachte, hoorde en zag, as-ie benee met de bank-werkers en machinisten bezig was, of met de mijnlamp in de hand door de gestutte gangen liep - as-ie 't voor 't mannetje-met-de-blauwe-oogen niet gelaten had, zou-ie alles op 't spel hebben gezet, om z'n examen als

radio-telegrafist af te leggen en met de stemmen van de halve wereld in je toestel, met 'n stoomboot mee uit te varen. Nou had-ie net wat-ie niet wou bereikt, blufte-ie soms bij de kameraads benejen over z'n radio-kennis, zat-ie in z'n vrije oogenblikken heele brieven met de seinteekens van 't Morse-alfabet te schrijven. Vandaag, door 't stoeiende zonnetje en door den brief van 't Parket uit z'n bed gejaagd, had-ie eerst met Koertje op den arm 'n lekker eind rondgekuierd, en den jongen op 'n stuk zoethout van Koning Kool getrakteerd - toen, voor 't huisje terug, had-ie staan prakkizeeren hoe de twee schoorsteenen - die van Toos en die van de moeder van 't brille-spook - 'r voor gebouwd leken, om den ontvangdraad aan de isolatoren te bevestigen. De zinken buis van de goot was zoo klaar voor de aardleiding.... En 't had 'm weer te pakken, de ouwe zaligheid.

'Nou blijf jij stil op 't bed zitten, terwijl ik op 't dak de drajen hecht,' zei-ie tot 't kind: 'en dan gaan we samen weer is luisteren wat ze mekaar vertellen, he....? Is-ie fijn....? Hoe kon ik zoo stom zijn, om de boel zoo lang in de lap te laten hangen....?'

'Mag ik meehelpen, groote broer?'

'Jij mag me gereedschap angeven, dat 'k naast je op 't bed zal zetten, as 'k 'r om vraag,' zei vader, en nou 't gedonder van de smerige inbraak-verdenking, die drukkende ballast uit z'n hersens weg was, ie zich niet langer hoefde teverbeelden, dat de politie toch nog 'n oogie op 'm hield, en-ie de zelf-getimmerde doos met het toestel, den spoel en den detector op 't tafeltje plaatste, galmde-ie 'r zoo luidruchtig op los, dat Blauwbaard tegen 't beschot most kloppen, om 'r an te herinneren, dat-ie pas twee uur in z'n ledikant lee. De electricien de dakgoot doorstappend, keek door 't tuimelraam van de rechterbuurvrouw, die 'n gil gaf, omdat ze net in 'r onderlijfje stond, en met 'n handigheid, die geen tweede 'm nadee, hamerde-ie den isolator in den schoorsteen, en bungelde de draad an z'n eerste steunpunt. Verder kwam-ie niet, want niet alleen begon buurvrouw door 't raamgat van zich af te bijten, maar Toos, bepakt en belajen, niet dadelijk begrijpend welke krankzinnige streken 'r zwager nou weer uithaalde, zette voor 't tuinhekje 'n keel op, of de boel in brand stond.

'Wel allemachtigste, wat voer jij uit op 't dak....? Is 't je in je hersens

geslagen....? Je gaat me hier die kunsten niet beginnen....'

'Dat bennen godbeter inbrekersmanieren!', keef de in 'r magere bloote-armen verraste buurvrouw, nou maar ineens 'n rake toespeling op de historie van Amsterdam, waarvan ze in kleuren en geuren gehoord had, makend: 'geen wonder da-je in de lamp vliegt! 'k Had net zoo goed in me nakende boddie kennen staan.... Dat benne streken om je hart te laten stilstaan! En je haalt 't me nog niet is an! As me man thuis was geweest, had-ie je bij je vlerken genomen en je de goot uit gesmeten.... Je trekt die lijn weer van me schoorsteen af, of 'k loop na de politie....'

Nou was ook tante Toos boven, en bek-af van 't haastige trapoploopen, zoo buiten adem, dat ze over de verwildering van 'r driftwoorden struikelde, en wat erger was met 'r stoffige schoenen de gele sprei-met-de-balletjes bevuilde - alleen as je op 't bed ging staan, kon je je ellebogen door 't daktuimelraam wrikken - nam ze den Uilenspiegel, die as 'n koorddanser op den zinken gootrand balanceerde, van haar kant onder granaatschervenvuur, en omdat buurvrouw, die nog lang niet klaar was, meer dan uiterlijk-welsprekend bleef, en 't eene scheldwoord op 't andere stouwde, knipperde de electricien, met den tweeden isolator in de eene en 'n hamer met koperdraad in de andere hand, in onmannelijke vreeze met de oogen. 'r Was geen woord tusschen te steken. 'r Viel geen adem bij te happen. En de schepen waren letterlijk achter 'm verbrand, omdat uit elk zolderraampje 'n verbolgen vrouwe-hoofd stak en de schoorsteen-pijpen te nauw waren, om 'r door te verdwijnen.

'Je het verdijd niks as last van je buren!',schreeuwde de moeder van 't kind met 't geschoren hoofd en 't ijzeren brillemontuur.

'Dat mag u zeggen!', vlamde tante Toos op.

'Heb 'k 't tegen u?', viel de buurvrouw uit.

'U is voor mijn geen portuur,' zei tante Toos, met de gezonde minachting van 'n pootig, breed wijf voor 'n mensch dat met 'r botten en 'r verwaarloosde inboedel, an flarden hing.

'Ik zal maar niet zeggen wat u voor mijn is!', hoonde de buurvrouw met

'n gezicht, om met de klieken en restanten an den schilleman mee te geven....: "t het geen pas om bij 'n vrouw, die zich staat an te kleejen binnen te loeren....'

Nou kon tante Toos tegen veel, misschien tegen alles, maar niet tegen vuil praten met 'n lief-lachend gezicht, zooas 't mensch met 'r anderhalve tand 'r de gewoonte van had. Koertje, op 't hoofdeind van 't bed gezeten, met de gereedschapskist van vader, de droomkist met-alles-'r-in, op de schorende knie, zag tante's mokervuisten 'n oogenblik trillen, en 'r in de sprei verzakte voeten, stuiptrekkend pogen 'n afzetje te nemen.

'U is voor mijn geen portuur,' herhaalde ze grimmig en met ingehouden verwoedheid: 'maar as u mijn portuur was, zou 'k de boodschap voor u hebben, dat m'n zwager z'n tijd beter ken gebruiken, as na 'n ankleepartij van enkel botten te kijken, om van schrik van 't dak te rollen....'

Met de hielen tegen den rand van de dakgoot, en languit achterover liggend tegen de gladding der leien pannen, kreeg de electricien 't zoo benauwd van 't lachen, dat de hamer omlaag kiepte, en met 'n plof op 't deksel van de regenton kwakte. Hij bestierf 't. Tegen 't gevecht van twee vrouwen, die mekaars zwakke plekken te grazen namen, lei 't onnoozel verschijnsel Man 't af. Wanneer niet toevallig juffrouw De Koos-Kerckhof, de vroedvrouw-waarzegster, voor 'n spoed-besogne, voorbij was gekomen, en den noodtoestand van benee had geobserveerd, zouen de twee in 'r wiek geschoten buurvrouwen, die voor de entree van de Amsterdamsche familie, 't best met mekaar hadden kunnen vinden, den onvertogen radio-telefonist, zoo bij de ontleding van elkanders karakter en intiemste intimiteiten, vergeten hebben, dat hij in de gunstigste conditie, den weg van den hamer regentonwaarts zou hebben gevolgd. De waarzegster krijschte 't plotseling, met 'n angstigen roepmond uit, en 'r parelmoeren-vlammen spettende brilleglazen deden zoo onheilspellend als de groen-lichtende koloogen van 'n onraad beluisterenden tijger in 't donkerste woud.

'Toosie! Toosie!', brulde ze, de magere vingerkootjes, als 'n tuit om de bloedelooze lippen: 'd'r gebeurt 'n ongeluk! Heb 'k 't je gisteravond niet voorspeld! Toosie! Toosie!'

't Hielp. Tante Toos verstarde. Ineens herzag ze de kom met de gruwelijke teekenen, lette ze voor't eerst den gek van 'n zwager in z'n verzakte houding in de nevel-dampende dakgoot op. Met dien man was je geen oogenblik veilig van je bestaan - en net kwam Riek, die voor Magdaleentje 'n nieuwe fopspeen en voor Koertje 'n flesch levertraan was wezen inslaan, om den hoek.

'Mot je je nek breken, liefie?' sprak ze bijna deemoedig: 'Mijn zal 't me zorg wezen, liefie, maar je zoon, van wie je zooveel houdt, liefie, zit hier op 't bed te huilen....'

't Was zoo. Bang door 't geschreeuw van de groote menschen boven z'n hoofd en door de halve duisternis, omdat tante Toos 't licht van 't tuimelraam met de volrijpheid van 'r lichaam onderschepte, had-ie 'n dikke pruillip getrokken en doortroebelden de waterlanders z'n oogen.

'Dat komt 'r van,' lachte de electricien na: "t had geen haartje gescheeld, of 'k was op de rhabarber terecht gekommen....'

'Nou zeg ik je maar een ding,' ruziede Toos ongemakkelijk, toen-ie zich weer door 't raamgat in de slaapkamer had laten zakken: 'je begint hier de kunsten niet....'

'Toosie', praatte hij in den toon van de waagster: 'as die drajen eenmaal gespannen zijn, ken je bij 'n kommetje koffie 't nieuws van de heele wereld opvangen....'

"k Heb an jou nieuws genoeg, en meer as me lief is,' viel Toos 'm in de rede: ik mot 'r niks van hebben.... As de bliksem 'r inslaat, ken je na de centen van de asserantie fluiten, en as de bliksem 'r niet inslaat, haal 'k de vuiligheid nog van me dak. Je mot ze hier kennen! In minder as geen tijd klessen ze 't heele dorp rond, dat we centen te veel hebben, liefie....'

'Ach kom!', hield de electricien vol: 'daar motten we maling an hebben....'

'Daar ken jij maling an hebben!' kwam Toos vinnig los: 'jij het an zoo'n boel maling - an God en de wereld - en an 't heil van je ziel - maar ik blief

geen opspraak - da's goed voor menschen met centen - jij het altijd boven je stand geleefd.... Ik heb je nou niet tegenover die floddermedam van hiernaast, om de groote bek die ze opzette, willen afstaan, maar gelijk had ze.... As je 't mijn voor me raam had geflikt, nou!.... En laten we mekaar nou zonder verdere ruzie begrijpen, liefie: je het te kiezen of deelen - as je hier in ons huis voor niemendal wil blijven wonen, dan mot jij doen zooas ik wil en niet zooas jij wil en anders....'

'En anders?', viel de zwager 'r driftig in de rede.

'En anders niks,' zei Toos, net zoo driftig, maar de woorden,die ze wou zeggen en die-ie best begreep, inslikkend.

'Dat zeg je me geen tweeden keer,' gromde-ie, en zot van beweging, als alle door 't topzware ding Drift gedreven menschen, sjokte-ie plotseling de radiokist op z'n schouder, en zonder te weten wat-ie 'r mee ging uitvoeren, en waar-ie 't dee, liep-ie 'r 't huisje mee uit, 't voortuintje door en den zonnigen, zwarten weg naar de Mijn mee op.

'Waar loopt Koert heen?', vroeg moeder, die met de twee kinderen in 'r armen van boven kwam: 'hadden jullie wat?'

'Je het z'n malle streken op 't dak gezien,' snauwde Toos: 'wat vraag-ie dan na de bekende weg....? D'r is met die man geen land te bezeilen.... Die leidt an grootheidswaan.... Je ken de grammefoon van Gerrit niet laten draaien of Cees van hierover gaat op z'n achterste zitten huilen.... As we nou nog zoo'n machien op 't dak 'r bij nemen, komt 't heele dorp op z'n achterste naast de hond... En 'k zou maar is uitkijken na 'n eigen woning, Riek, want dat wordt op de duur niks met 'n halve gare....'

'Nou, nou,' trachtte Riek te sussen, vervelend als die uitvallen waren, met 'n zoo alles afluisterend en begrijpend kind 'r bij.

'As-ie dan geen halve gare is, is 't 'n heele gare!', vulde Toos verwoed aan: 'zoo haal ik jullie uit de zorg, zoo brengt hij je 'r weer in....'

'Ik vin jou niks lief,' klonk nu de stem van 't kereltje, dat tante met vijandige oogen had zitten aankijken: 'je mag niet zoo brutaal zijn tegen mijn moeder en tegen mijn vader....'

'Hou jij je mond, aap van 'n jongen! As groote menschen spreken, motten kinderen d'r mond houen....'

Maar 't kind werd opstandig.

'Laat 'r klessen, groote zuster,' zei-ie, zich an de tranen van moeder, die zich alles liet zeggen, ergerend, en de armen om den hals van de jonge vrouw, in aanhankelijkste vertroeteling heenslaand, troostte-ie, de tante stijf negeerend, op zijn manier: 'wees jij de wijste en geef 'r geen asem.... Ze het altijd zoo'n praats en ze meent 'r niks van....'

Ongelijk had-ie niet. Want haast geen tien tellen later, probeerde de robuste vrouw 't weer goed te maken, kookte ze de fopspeen voor de zuigeling uit, stopte ze Riek, die telkens den weg afkeek, omdat ze niet begreep waar 'r man zoo ineens heen was gehold, 'n kopje koffie met al de roomvelletjes van de melk toe, en zei dingen die alleen 't meisje in 'r ziel, 't door de lompe levensbranding gehavende meisje, zoo en niet anders kon prakkizeeren. Moeder, die 't meer as vreeselijk vond, dat Toos zich in 'r drifthad laten gaan, en 'r verwijten uit had geflapt, die je pijn deeen en angst voor de toekomst gaven, liet zich natuurlijk weer bepraten, om 't af te zoenen. Maar bij 't kereltje ging dat niet zoo makkelijk. Want 'r kwam iets bij, dat hij met geen mogelijkheid, en niet in lengte van jaren zou kunnen vergeten. Eerst had moeder den kurketrekker in 'n flesch gedraaid, en zich 'n vuurrood hoofd getrokken, zonder dat 't lukte. Toen zee tante Toos: ver-rek je niet met 'n kind an de borst - da's werk dat ik beter versta. En ze had 't twee-, driemaal met hijgen en kreunen en aeren, die 'r nek uitpuilden, met de flesch tusschen 'r knieen en 'r reuze-armen as stangen en dommekrachten, gedaan. 't Gaf niks as kurk-zaagsel en gele brokkies. De kurk zat in den hals van de flesch vastgezogen - bij 't midden brak-ie in vettige vezeltjes af. Wat 'n eigenzinnig kreng, zee tante, die zich niet gewonnen gaf, 'r de eene punt van 'r linnenschaar op brak, en toen bij 'n woester poging de prop in den hals van de flesch omlaag drukte. Met 'n touwtje, dat ze as 'n lasso neerliet, vocht ze toen nog 'n hardnekkig poosje, om den drenkeling door de monding op te diepen, glee met 'r glibberige vingers langs 't glas, kreeg weer 'n brokkie te pakken, tot de verdronken kurk 'r eindelijk met 'n sausje uitfloepte.

'Zoo', zei tante, 'r van blazend en zweetend. Dat most je net op zoo'n gloeiend-heeten dag gebeuren....: 'en hier hei je 'n lepel, die je 'r voor ken bewaren, anders gaat alles 'r naar ruiken.....'

'Schattejongen, hou je mond is open,' zei moeder onhandig: 'as je de lepel ineene slikt, krijg-ie 'n suikerballetje toe....'

'Dat lust ik niet,' zei-ie, nog voor de punt van den lepel z'n lippen geraakt had.

'Kom nou, m'n kind,' soebatte moeder: 'dan gaat je voetje weer heelemaal beter, ken je met de andere kinderen buiten spelen...'

'Nee', weigerde-ie stellig: "t is bedorven. 't Stinkt....' en haast was de lepel door z'n nerveus-weigerend gebaar over moeder 'r rok heen gestort.

Toen dee tante Toos 't verschrikkelijke. Ze zei lief tegen moeder: 'Hou jij z'n handjes is vast, en eer-ie zich kon verdedigen kneep ze met 'r vingers, die noten konden kraken, 't neusje van den jongen dicht, en terwijlie haast stikte, zwolg-ie den lepel smerige levertraan.

'Wat 'n streken,' zei-ie huilend en tante oprechtelijk hatend: 'as ik dat jou is dee, zou je anders piepen!'

't Suikerballetje troostte

maar weinig, want zoo iets gemeens en vuils had-ie nog nooit geslikt. 'Ze het me neus dichtgeknepen,' vertelde-ievader: 'en olie in me keel gegoten....' 'Da's goed voor je, jongen,' zei vader, 'm ook in den steek latend, en vroolijk 't

huis door-fluitend.

'Waar heb je de kist gelaten?' vroeg moeder.

'Die werkt al,' praatte de electricien vergenoegd: "k heb de kabel van de kooi1)

gebruikt en de leiding van de telefoon.... We hebben met z'n vieren in de machinekamer van de tweede laag staan te luisteren.... De Beurs is beroerd....' 'Heb je benejen....', vroeg moeder.

'We trakteeren ons vannacht weer,' zei vader in z'n sas - en morgen gaan we 'n woning zoeken. Ik heb hier m'n buik vol....'

Maar den volgenden dag zou-ie geen woning zoeken.

Er ontbraken dien morgen twee nummer-penningen van de nachtploeg op 't zwarte Controlebord van de Mijn.

XXXII.

Nou 't nog zoo laat dag was, en-ie naar bed moest, terwijl 't zonnegoud op 't dak-tuimelraam brandde, zat-ie nog zingend tusschen de spijlen van 't kinderledikant te spelen, toen vader met z'n pakje in de hand en de drinkkan an 't leeren riempje om z'n schouder, op z'n teenen binnensloop, om 'm voorzichtig 'n pakker te geven zonder 'm wakker te maken. Je kon ook niet slapen in 't broeiend zolderkamertje, waarop de zon juist fel tegen den middag kwam te staan, en nou je an de omgeving gewend was, an 't schuine afdak, de bedden van Blauwbaard en Ko, 't blikken spiegeltje, de afhangende kleeren, 't witten poppetje an 't zwarte kruis, 't gillen van de locomotieven, 't dreunen

1) Kooi = Lift.



der karren op den weg, en je onder 't dek met de zalige gedachte lee, dat 'r niks kon gebeuren, omdat 'r zooveel groote, sterke mannen in huis sliepen, spon-ie zich elken avond in de lekkere eenzaamheid, onder 't lichtende dakraam, in 'n verbeeldingsspel in.

Dan zat-ie hardop, maar toch fluisterend, om niet gehoord te worden, de prachtigste verhalen an 't speelgoed, dat mee in 't bedje moest, te vertellen, en als moeder voor ze zelf onder de wol ging, nog effen na 'm kwam kijken, vond ze 't kereltje meestal ingeslapen, blootgewoeld an 't voeteneind, of op z'n buik met 't hoofd onder 'n dekenpunt.

Vanavond, na vader's avontuur op 't dak, had-ie zich in z'n bed koninklijk angekleed, met 't gestikte dekentje als 'n hermelijnen mantel om de schouders en 'n papieren steek op 't hoofd. Nou was hij Koning Kool, de Kaboutervorst van 't geheimzinnig land onder den grond en 'n door Ko geknutselde Harlekijn, die met z'n armen, beenen en hoofd kon bewegen, as je an 'n draadje trok, was adjudant Snips, die telkes wat in 't trommeltje meegaf.

'As ik Koning ben, Snips, motjij geen brutaal bakkes tegen me opzetten, verstaan?', zei-ie net, vanaf de troon op 't kussen, toen vader bij de deur oogen as koeien kreeg.

'Mag dat, mannetje,' gromde de electricien, die zich al dadelijk door den klank van z'n stem gewonnen gaf - 'r was geen kind op de wereld, dat niet op slag kon hooren of 't meenes was, of niet - hij vond 't heerlijk, dat de jongen nog wakker lee: 'mag dat bengel....? 't Is over half tien....! As 'k dat oververtel, is 't mis....'

'Je mot ook niet alles klessen,' zei 't ventje, en ineens kwam 'r iets uit, dat den man verbluft dee kijken: "t achtste gebod verbiedt lichtvaardig oordeel.... Dan mot je 'r bij vertellen, dat 't hier om te stikken zoo heet is....'

'Wie het jou van 't achtste gebod verteld?', vroeg de electricien, in natinteling van verbazing, op den rand van 't bedje neerzittend.

'Dat staat in de kattechismus, groote broer,' praatte 't kind over z'n slaap heen: 'wil je is hooren....? Vier den heiligen dag des Heeren.... Vader en moeder zult gij eeren...! Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven..... Gij zult geen getuigenis der valschheid geven....'

'Nou,' lachte vader: 'je slaat 'n portie over.... Het moeder je dat geleerd....?'

'Nee, groote broer - Blauwbaard.... Die kent alles van buiten....'

'Knap,' zei de man geprikkeld, en ineens herzag-ie 't eerste gezamenlijk middageten, toen 'r ruzie was angekomen over de vlieg in de sauskom

en 't praten van 't kereltje tijdens de mijmering. Dat ze 't droom-hoofdje wat bijbrachten, 'm dingen leerden, die-ie later toch zou moeten hooren, vond-ie niet erg, maar dat 't achter z'n rug gebeurde, en dat 't juist de neef met den zwarten baard, met wien-ie telkens overhoop lee, most wezen, ergerde 'm. En toen-ie na 't mannetje geknuffeld en ingestopt te hebben, even later in de nog klare avondschemering, met de twee neven den weg naar 't Mijn-emplacement bestapte, had-ie moeite om niet dadelijk den ruzietoon an te slaan.

'Jij loopt over iets te broeien,' zei Kobus, die 't best met den ouwen en den jongen Koert kon vinden, en door z'n vroolijkheid meer dan eens als bliksemafleider werkte, als de toestand gespannen werd.

'Laat mijn maar niks zeggen,' sprak de electricien in den toon van ik-heb-zat-maar-ik-hou-me-bek: 'as 'k 'n paar dagen vrij had wist 'k wat 'k dee....'

'Daar hoef je niet om te vragen,' lachte Kobus: 'want 'k heb van den kontrolleur gehoord, dat 't weer vastloopt met de spoorwagens, en as ze de kolen niet kennen spuien, krijgen wij vanzelf Feierschichten1) om den voorraad te temperen. Compris?'

1) Feierschichten: gedwongen vrije dagen.

De schoenen derdrie mannen beklotsten den gruisweg. Tegen de troebel-blauwe lucht met de purper-verwaaide striemen van den nog achter de zwarte kontoeren hangenden zonnegloed, spaakten 'n paar hooge daken, de schoorsteenen en 't wentlende wiel van 't schachtrad. 't Was bij tienen. 't Vloeien der nog bijna laaiende dag-kleuren, 't blauw, 't karmijn, 't schelle wit langs den wolken-bergkam bij den horizon, leken den zomeravond in z'n aanstuwing tegen te houden.

'Je most nou,' zei de electricien slap van stemming, omdat-ie zoo dol was geweest haast heelemaal niet te slapen - 'r bestond in de heele streek geen mijnwerker, die de grap van maar 'n paar uur rusten, zou hebben uitgehaald - 't brak altijd op -: 'je most nou met je beenen languit op 'n stoel, met 'n pijp in je hoofd, en 'n pot bier in je bereik, fijn kennen zitten uitblazen, en na de prachthemel kijken, inplaats van in 't donkere gat te kruipen. Ik voel me net of 'k iets tegen de natuur in doe....'

Blauwbaard, met de schouders hoog-opgetrokken, en 't deukhoedje met 't veertje, dicht om z'n zwarte haar - benee noemden ze 'm Rinaldini - vatte vlam.

'Was dan met je beenen languit op 'n stoel in Amsterdam blijven uitblazen.... Niemand het je gedwongen hier te kommen,' zei-ie met de wrokkende gezelligheid, die 't 'm met zoowat iedereen an den stok dee krijgen, behalve met z'n broer, die 'm beter as iemand kende, en die drommels goed wist, dat Gerrit z'n innerlijke schuwheid achter 'n luidruchtig soort van van-zich-afbijten verborg. Gerrit-Blauwbaard behoorde tot de menschen, die, nerveus en trouwhartig, hevig en stevig deden, als ze door de nabijheid van anderen gesteund werden, en onder 'n hoedje te vangen waren, als ze met iemand alleen waren. Zelfs tegen z'n eigen broer, waarmee-ie gek was - hoe ze ook van aard en karakter verschilden - dee-ie grof en lomp, als-ie in den kring van de koempels1) doorsloeg - en werd-ie kinderlijk

1) Koempels: mijnwerkers.

behulpzaam en schuchter, bijna vrouwelijk-week, als-ie enkel op hem aangewezen was. Hij had 't dubbel karakter van tante Toos: uiterlijk-gespierd,

innerlijk-om-met-'n-pink-omver-te-duwen.

Maar Koert, die dat niet wist, en den grooten slungel-met-den-baard tot nu toe enkel van den beroerden kant had leeren kennen, en op dien heeten zomeravond met de trillend-doorschijnende lucht, om de aanmatiging van den neef, die zich met de geestelijke opvoeding van zijn kostelijk kereltje begon te bemoeien, liep te mokken, verdraaide 't om zich den schamperen uitval te laten welgevallen. De ouwe, niets ontziende drift kreeg 'm te pakken. Ko, die naast 'm liep opzij duwend, stapte-ie ineens tusschen de twee broers in, en vijandig den bebaarden neef met z'n ijzeren elboog aanstootend,zei-ie heftig:

'Dat mot je nou nog is zeggen, nou 'k naast je loop, groote, stomme kwajongen....' 'Ik wil 't je zwart op wit geven,' hield de ander onverschillig vol: 'we hebben met jou niks as gedonder en kouwe

komplimenten - en morrel niet met je poot tegen me op, want daar ken ik niet tegen....'

'Ik ken niet tegen zoo'n boel,' gromde de electricien: 'en nou 'k toch met je bezig ben, wou 'k je ook nog an je beetje verstand brengen, da-je met me kleine kereltje geen kunsten van de kattechismus achter me rug uithaalt! Versta je dat, kwiebus.... As z'n moeder 't doet, heb 'k niks te beweren, maar jij het met je geleerdheid op 'n afstand te blijven. Ik vraag nog is of je me snapt, brutale hond....!'

Weer liep-ie met z'n elboog dicht tegen den jongen mijnwerker op, en omdat dat voor 'n man 'n minder behagelijk gevoel is, duwde Blauwbaard 'm van zich af.

'Ik wou da-je afstand hield!', sprak-ie verbeten: 'de weg is breed genoeg! As jij dat ook maar verstaat, vent-van-niks! Of anders....'

'Of anders?', vroeg de electricien, verwoed-dreigend stilstaand.

'Of anders,' zei Blauwbaard, opvallend-bleek in de omlijsting van z'n zwarten pluisbaard: 'zal ik je de maat van den weg op 'n fatsoenlijke manier leeren....'

De electricien zei 'n leelijken vloek - goed dat 't mannetje-met-de-blauwe-oogen 'r geen getuige bij was - en z'n vuist ging als 'n voorhamer omhoog. Een seconde stonden oom en neef in bezeten verwoedheid tegenover mekaar - een seconde, want Ko, die ze niet met z'n oogen had losgelaten, was 'r als de kippen bij, en ranselde ze allebei op zijn manier af.

'Zijn jullie van god-verlaten!', raasde-ie 'r op los: 'as je 'n poot na me broer uitsteekt, Koert, krijg je 'n pomp in je maag da-je tegen de vlakte leit, en jij, tiendubbel-overgehaalde idioot, 'n tik tegen je kakement, dat je tanden langs den weg na je kiezen kennen zoeken.... Je het me verstaan, Gerrit....? Of mot je 'n nok-out....? Wat motten de twee vrouwen thuis 'r poddoome van denken, as jij met 'n blauw oog en jij met 'n haal over je gezicht werom komt.....? Jullie zijn 't doodtrappen niet waard....! Loop-ie door Gerrit, ja of nee, of je krijgt op je falie.... 'k Ben niet van plan voor jullie boete op te loopen.... Jullie bennen geen kerels -

jullie bennen 't gemeenste uitschot, dat in Heerlen rondtrekt....'

'Ben ik begonnen?', verdedigde Blauwbaard zich.

'Dat ben je,' zei Kobus als eerlijk rechter: 'jij het hem gepest, zooas jij de duvel en z'n moer pest.... Je het niet te zeggen, dat-ie met z'n beenen languit op 'nstoel in Amsterdam had motten blijven.... Je weet bliksems goed waarom-ie d'r tusschenuit is getrokken....'

'O, zoo,' zei de electricien verzoend, en alweer aanstappend.

'O zoo?,' herhaalde Kobus, ook den ander de les lezend: "r is niks te o-zoo-en! En zeker niet door jou! Je valt me tegen, Koert! 't Was dun! Je mot je pooten niet opheffen tegen den zoon van je vrouw d'r zuster.... As ik dat nou ook ging doen, zou ik den zoon van m'n moeder

d'r zuster in zijn nek maggen nemen.... Dun!.... As je wist dat Gerrit sterker as jij was, zou je niet met de pooten-uitstekerij beginnen, en as je weet dat jij de sterkste ben, ben je geen knip voor je langen neus waard.... Nou - afgeloopen: zoo geeft mekaar de rechterhand....'

'Ik verdom 't,' zei Blauwbaard kleintjes.

'Ik denk 'r niet an,' praatte Koert stug na.

'Dan niet,' zei Kobus: 'je mot maar onwijs blijven doen. Ik ken me broer, Koert

- hij meent 'r geen snars van.... Ik wed 'r 'n weekloon om, dat as jullie twee 'n kwartier bij mekaar door de politie worden opgesloten, je de dikste vrinden van de wereld wordt.... Je het allebei pleinvrees om mekaar 'n verstandig woord te zeggen. Da's de sjooze....'

'Ik heb 'r geen kwaad mee voor,' begon Blauwbaard zich te verdeemoedigen: 'as ik dat kind de gebojen leer....'

'Daar heb ik jou niet voor angenomen', snauwde de vader, maar toch ingetogener.

'Is 't gedaan!', dreigde Ko: 'we praten over wat anders.... De maan kijkt jullie met z'n slaperige oogen an, of-ie wil weten wie van jullie twee de grootste idioot is....'

Ze liepen weer zwijgend en keken onwillekeurig naar de vreemde vreugde boven hun hoofden. In de troebel-blauwe lucht met den purperen dauw-aanslag van de zon, die 'r fulpen toorts achter zwarte struikjes begroef, lichtte de nog machtelooze maan door. Ze stond verkild-bleek boven 'n rosse randing, of de brand, boven 't ragwerk in de diepte, tegen 'r peinzing weerkaatste. En omdat ze zoo rond en zoo flets was, en zoo heel-anders leek dan gewoonlijk, ging 'r iets starends en angstigs van 'r uit.

'As de Mijn-directie 'r ziet', zei Kobus tusschen de zwijgenis der twee vijanden in: 'zal ze denken dat een van de nachtploeg z'n controle-penning op 't verkeerde bord in het geleverd....'

'Gekke kerel', praatte Koert tante Toos na - en, waarachtig, 't leek 'r iets op - as je goed keek, kon je je ver beelden dat de reuzepenning in de lucht 'n nummer droeg.

Toen ze na de verkleeding in de kooi na benejen zakten, was de vrede 'r nog niet. Blauwbaard had met opzet de bovenste lifthelftvol laten loopen, kroop met z'n mijnlamp in de benedenste afdeeling, en terwijl 't poedergruis van de schoenen door de gleufjes van 't ijzeren plafond in z'n nek stoof, gromde 't in 'm na, dat-ie zich geen tweeden keer voor kwajongen, kwiebus en brutale hond door dien opschepper, met z'n gebler, en z'n streken op 't dak, zou laten uitmaken.

XXXIII.

Moeder had Magdaleentje net de borst gegeven, en tante Toos was precies klaar met 't snijden en smeren van de dikke boterbammen met boterhammenworst voor 't mansvolk, dat wat ankon as ze, na 't sproeibad, van de nachtploeg werom kwamen, en zich de buiken volstopten voor ze in bed kropen, toen Ko met 'n verhavend, doodsbleek gezicht 't voortuintje doorstrompelde en in z'n zenuwpoging om de buitendeur zachtjes open te klinken, 't geklampte hout zoo tegen den

kalkmuur opbonsde, dat 't schelletje 'r bij overging.

'Ga maar vast zitten', zei tante Toos, de voetstappen in de voorkamer hoorend: "k schenk de kommen al in'.

Ze kende 'r oudste jongen, die as-ie op z'n eten en drinken most wachten, al was-ie nog zoo in z'n sas, humeurig dee. De stoom van 't kokende water, dat ze in 't koffie-vergiet schonk, builde 'r hoofd met de zilveren slieren om - ze stond in 't aangebouwde keukentje haast nog erger in den nevel, als de weg naar 't Emplacement, die in zomerschen mist lei verdampt.

Maar ineens ketste de ketel op 't blad van de aanrecht, want Ko, die de huiskamer met de gedekte tafel voorbij was geduizeld, beukte tegen de keukendeur op, en op 'n matten stoel neer-stompend, zei-ie geen woord, maar stot

terde en griende 'r zoo rauw z'n hijgende overspanning uit, dat-ie z'n nagels in 't zeil van de tafel perste, om 'r niet in te stikken.

'Allemachtigste God', zei tante Toos, heesch van schrik, en ze most zich an de aanrecht vasthouen, om niet neer te slaan: 'Waar is je broer....?'

Ze vroeg 't met trillende, witte lippen, en terwijl ze 't vroeg, klauwde 't wreede beest, dat 'r al eens de keel dicht had geknepen, 'r strot dicht - ze vroeg in de leege verwildering van 't oogenblik - ze vroeg in 'n zwiepende kolking van de dingen om 'r heen - ze vroeg met na-knetterende echootjes in de wijkende ruimte van 'r hoofd.... Ze had niet te vragen - ze wist - 't antwoord was 'r al toegegierd door 't verwrongen huilgezicht van den jongen, die zich nog nooit wat had aangetrokken en die nou met de ruwe handen, met de blauwe kool-wondjes, z'n natte oogen zat te bewrijven.

'Waar is - waar zijn....?', hortte 't intante Toos' angst-gezicht.

'Ze zitten benejen vast, Gerrit en Koert', probeerde-ie te praten, en nou-ie 'r bij opstond biggelden de dikke tranen over z'n gezicht: 'ik kom effen waarschouwen.... Dan weet je 't.... En 'k hol weer terug.... Dan hoef je niet ongerust te zijn....'

Als 'n ding zonder steun, zonder houvast, glee tante Toos, of ze iets op den keukenvloer wou oprapen en 't doodelijk-voorzichtig dee, op de roode grond-tegels. Ze had 'r geen geluid bij gegeven, net as toen ze 't voor 't eerst van

'r man had gehoord. Ze zat op 'r hurken, met 't hoofd slap-omlaag, diep-omlaag, en op 'r gezicht, onder de zilveren haar-knotten, kwam 'n vreemde, genoegelijke, aanhoudende glimlach, of ze iets heel-prettigs zag gebeuren.

'Wat haal je nou an?', zenuw-praatte Kobus, 'r onder de oksels grijpend, en 't logge, willooze lichaam op den stoel sjorrend: 'kom nou, moeder! Wat schieten we daar mee op... Kom nou!... Moeder...! Doe niet zoo bezopen...!'

Maar 't hoofd van de vrouw zakte tegen den keukenmuur af. As-ie 'r niet gegrepen had, zou ze tegen den grond zijn geslagen. Nou glejen enkel de drie groote spoelkommen, die ze met koffie had willen vullen, met 't gelakte blad van 't meegetrokken tafelzeiltje, en omdat dat 'n rinkelslag in 't huisje gaf, riep moeder boven an de trap - ze liet Koertje met 'n gezicht vol zeep in den steek -: 'Gebeurt 'r wat, Toos?.... Toos!'

'Niks! Niemendal!', gromde Kobus, niet goed wetend wat-ie dee, wat-ie zei. Toen sponsde moeder snel 't snuit van den jongen, en kwam omlaag. Nog voor ze de huiskamerdeur in 'r bereik had, om de keuken binnen te gaan, wist

ze. Ze dacht niet, ze vermoedde niet - ze wist. Ze had de anders-klinkende stem van Kobus gehoord - de keukendeur was dicht - 'r hingen geen manspetten an den kleinen kapstok - 'r was geen geluid, geen klank, geen opleving, geen aanvoeling van de teruggekeerde mannen, ook al hadden ze geen woord gesproken - en in den traag-doorzilverden nevel buiten achter 't hekje, met de dauw-druppels dragende rhabarberplant, en de reuze-zonnebloem met 'r bruine kuif in de uitstraling der dof-gouden vlerken, rumoerde 't ingehouden praten van mijnwerkers en buren, die 't gangetje met z'n cocoslooper stonden te beleutelen, wachtend op Ko, die dadelijk terug most kommen. De koempel met 't eene oog, met Cees in huilerige blijdschap tegen 'm op; de fletse Duitscher, die glasblazer geweest was, en toen z'n longen 't af

begonnen te leggen ins Loch was gekropen; de buurvrouw-moeder van 't brillespook, die gister zoo wild tekeer was gegaan, omdat de electricien door 't dakraam had gekeken, toen-ie den isolator wou bevestigen; 'tbrille-spook zelf met 'n wijdopen, vollen, luisterenden mond, en de kameraden, die mee op waren geloopen, zonder zelfs d'r eigen vrouwen te waarschuwen, dat ze weer in 't 'daglicht' waren, klitten saam, en om de angstig-gedrongen hoofden, de verwarde haarkoppen, de ingegroeide zorg-oogen, hing iets troebels, vaals, verwelkts, of ze in den, de huisjes omwaduwenden nevel, in 'n schemerpoort scholen.

Toen gebeurde 'n doen van bevreemdende hartstochtelijkheid. De deemoedige jonge vrouw, die anderen noodig had, die bij kleinere opwinding in duizeling neer was geslagen, die zich houdingloos tegen den kalkmuur op had gewrongen, toen de rijksveldwachter aan had gescheld, en door Toos 't huis uit was gejaagd, om 'r man bij de Politie te gaan zoeken - die als 'n stuk ballast door Koert de trap op was gedragen, en zich door de ouwere zuster als 'n willoos ding liet leiden en afblaffen - dat tengere mensch, dat bij den minsten tegenstand, met oogen vol tranen aarzelde, en telkens weer als 'n wrak heen en weer werd gedreven - zwiepte zich op tot 'n furie. Ze rukte de keukendeur, die Ko bij den knop wilde dichthouden open, vroeg niet, praatte niet, huilde niet - ze keek Ko met gemartelde oogen van strak-wijde pupillen aan - ze tuimelde in reflex-beweging naar de huiskamer, waar de boterhammen op de borden waren klaar-gelegd, met voor 't kleine kereltje 'n glas melk, en de flesch-met-levertraan 'r naast, en dicht bij den stoel van den oudsten zoon, op 'n kleine tafel, de geopende grammofoon, met de naald op de plaat, omdat Toos de jongens dikwijls met 'muziek' ontving, en naast 't peper-en-zout-stelletje de bruine tabakspot, as ze trek hadden in 'n extra-pijp na zoolang onder den grond te hebben gevast - ze verstarde 'n oogenblik-van-klaterende-krankzinnigheid bij de krijschende, bitse, bijtende werkelijkheid, 't gegrijns van wat in de kamer lichtte en blonk, 't waanzinnig-deftig spalken der stoel-leuningen, die na 'r toe schenen te schuifelen, 't nee-maar-zoo-gekke van de hip-trip-hip-trip dartelende sijs, die nou 't gevangenisje van de vermoorde kanarie, hoog tegen den behangselwand aan, bewoonde. Dat alles flitste ondeelbaar-kort aan 'r voorbij - ze was de trap alweer op, bukte onder 't bed, greep de riemschoenen, koortste de lipjes in de zich verweerende knoopen, en 'r voorschoot naast 't kind op 't bed smijtend, bonsde ze de trap af, en in bijna dierlijke verwoedheid, zich aan den knop bezeerend,

beukte ze de keukendeur voor de tweede maal open. Toos, bijgekomen, zat met 't hoofd op de tafel te grienen. Kobus probeerde 'r te laten drinken.

'Vooruit nou, ellendelingen!', schold moeder, over God-en-de-wereld heen: 'wat zit je! Wat klets je! Wat kijk je! Sta op! Sta op!Sta op!'

Niet wetend wat ze dee, en waarom, en hoe ze 'r toe kwam, schudde ze de vrouw met de zilveren haarslieren doldriftig heen en weer, tot Toos suffig verlamd over 'r heele lichaam, begon op te strompelen.

'Wat wil je dan, Riek?', zei Kobus, 'r afsnauwend: 'je ben toch niet van plan met moeder....?'

'Jullie zijn ellendelingen, el-len-de-lingen!', verweet de jonge vrouw, stikkend in de knoerstige hijging van 'r longen: 'jullie laten iemand maar - jullie waarschouwen niet - jullie houen je bek - jullie laten mijn boven bij de kinderen - jullie ellendelingen

- jullie tuig....'

'Ga niet zoo tekeer - wat doe je daar mee....', soebatte Toos: 'je ziet toch da'k niet ken, dat de zenuwen me beenen.... Me arme Gerrit!.... Me stakker van 'n Gerrit!.... Moeder Maria, Moeder Maria, wat mot dat nou - wat mot dat nou....'

Ze schrompelde weg in 'r verdriet. Ze was ineens 'n klein hulpeloos vrouwtje, dat zich niet tegen de klappen van 't noodlot wist te bergen. Maar de furie over 'r liet 'r los. Die dreigde met verknepen vuisten. Die gilde dat de

menschen bij 't voortuintje 't hoorden. Die stond met 'n lijkwit gezicht en glazige oogen. Die zag enkel de vrouw, die haar man geduld en gehaat had.

'Waar is Koert?', schreeuwde ze zoo rauw, dat 'r stem oversloeg: 'wat ken me die vent schelen, die 'm altijd dwars zit!.... Waar is Koert?.... Versta je niet, Ko, of ik pak je in je lurven!.... Waar leit-ie?.... Waar hebben ze 'm gebracht?.... As je niet antwoordt, as je je bek niet

opendoet, stuk ongeluk....'

'Bedaar nou, Riek,' trachtte Kobus, die 'r met verschrikte gezwollen oogen stond aan te kijken, te overtuigen - van de zachtzinnige, meestal opgewekt-glimlachende jonge vrouw, die zich nooit verzette, die vanzelf dee wat 'r man of 'r zuster wouen, was niks overgebleven: 'bedaar in Godsnaam.... Daar ken niemand wat tegen.... Daarvoor mot je moeder niet.... En 't is toch niet zeker, dat ze 'r niet levend onder vandaan worden gehaald.... Ik ben enkel kommen waarschouwen.... Ik mocht niet mee terug in 't gat.... ik hoorde 't pas, toen 'k me gewasschen had.... Toen ben ik as 'n razende tekeer gegaan, da'k niet met de ochtendploeg werom mocht....'

'Mijn houen ze niet tegen!', schreeuwde moeder: 'mijn houdt geen duvel tegen.... Ga mee, Toos! Schiet op, Toos!.... Sta niet te jengelen!.... Vooruit! Vooruit!'

'Wees verstandig!', vocht Kobus, 'r 't laatste geheim uitflappend: 'ze leggen onder 'n berg steenen, waar geen doorkommen an is - en ze geven geen asem!.... Gedorie loop nou niet weg!.... Koert het 'n lading te vroeg laten springen - toen het de volle laag ze....Ze ruimen al 'n paar uur lang.... En je wordt 'r niet bijgelaten.... As ze mij met geweld van de brug afzetten, wat wou jij dan....'

Moeder stond verwilderd te staren en met de oogleden te knipperen, of ze 't licht niet verdroeg. Toen dee ze in 'n verbijsterde geslagenheid iets over 't dolle heen. Ze had 't aardappelmes uit de open-kierende tafella te pakken,

wrikte 't in 'r hysterisch-geklauwde hand, en als Ko 'r niet woest bij de pols had gegrepen, zou ze 'r zich zelf mee gestoken hebben. 't Gaf 'n korte, benauwde worsteling. 't Bloed droop van 'r vingers, die zich om 't roestige staal hadden gezogen, en Ko bewreef 'n wond aan de eigen hand.

'De keuken uit en na boven!', zei-ie, 'r voor zich uit duwend, maar ze had 't kleine portaal en de openstaande buitendeur voor zich, en eer-ie 'r terug kon houen, liep ze met 'n vaart 't tuintje door, 't angstig kluitje menschen voorbij, en holde aan een stuk door, den kolengruisweg over,

of ze iemand achterna most rennen.

De zon, die den nevel begon op te slurpen, dee den wasemenden damp als wierook wiegelen, straalde 'r met brekende, geluwe stralen doorheen. Op de ruit van 't daktuimelraam zilverde, kookte 't, maar de schoorsteenstomp verzwom nog in mistige karning.

'Jessis - die is krankzinnig geworden,' zei de buurvrouw: 'mot je 'r niet na, Ko?'

Met z'n om de wond gebonden zakdoek, kwam-ie 't hekje uit, keek 't pad af. De walmende neveldampen omsloten den weg. Je zag niks van de hooge schoorsteenen, niks van 't wentelend schachtrad.

Toen duizelde Toos in de deur-opening. Ze was zoo suf, dat ze op 'r kousen 't tuintje door-stapte.

'Blijf jij tenminste bij de kinderen,' zei Kobus 'r tegenhoudend.

'Nee, toe nou, jongen, nee toe nou me ventje,' praatte ze afwezig: 'dat mot je niet zeggen.... Da's gekkepraat.... Dat ken niet wezen.... Ik kom sebiet terug.... Ik ga enkel maar kijken, enkel hooren.... Eet jij terwijl je boterhammen.... Enne schenk je koffie zellef in.... Ach, Moeder Maria, Moeder Maria.... Ik ken niet.... Ik ken niet vort.... Waar bennen me schoenen.... Het iemand me schoenen gezien?'

'Hier hei-je de mijne,' zei buurvrouw, die nog zoo kort gelejen van uit 't dakraam met 'r gekrakeeld had: 'ik zal me wel helpen.... Ga jij met Ko mee.... Ik haal de kinderen zoolang bij mijn - ik let op de boel.... Laat 'r nou niet alleen sukkelen, Ko,' vervolgde ze, in 't stof van den weg neerknielend, om de riempjes om Toos' 'r dikke voeten te sjorren en zelf met 'r kapotte kousen van onder 'r rok: 'mier niet, Ko....Je ken toch niet van 'n moeder verlangen, dat ze met 'r sloffen op 'n stoof blijft zitten wachten, of 'r zoon dood of levend na 't Ziekenhuis wordt gedragen. En je ken, goffergeefme de zonde, die gekke vrouw niet alleen na 't hek laten trekken....'

'Geeft niemendal meer,' klaagde de jongste: 'we bennen ze kwijt....'

Dan, omdat Toos as 'n zieke langs 't hegje weg-struikelde, telkens weer 'n tastende hand uitstrekte voor ze 'n stap dee, schoot-ie toe, stak z'n arm door den hare.

'Wat 'n krimmeneele ellende,' zei de buurvrouw, op 'r knieen liggend. 'r Teenen en hielen staken 'r kousen door. As tante Toos 't in gezonde doen gezien had, zouen 'r woorden gevallen zijn. Maar die kwakkelde als 'n gebrekkige door den heen-troeblenden mist, langs de struikjes en planten met de parelmoer-glanzende dauw-flonkers - en de anderen, die nog na bleven praten, hadden onder die omstandigheden glad-maling an doorgeloopen hielen.

Koertje zat in 't groote bed, toen buurvrouw in de schoenen van tante Toos, de trap op-sjokte, en 'm vriendelijk toeknikte. Met de op z'n jaardag gekregen mond-harmonica, had-ie zoo hard en aanhoudend uitgehaald, en Magdaleentje had 't zoo mooi gevonden, had 'r zoo 'r keel bij uit geschreeuwd, dat-ie van 't rumoer in den keuken-uitbouw niks had gehoord.

Verschrikt door 't zien van de vrouw, die 'm gedreigd had, toen-ie 't brille-spook met 'n lepel geraakt had, dook-ie onder de sprei.

'Wat voer je uit?', zei de vrouw met 'r liefsten glimlach, 't dek-wegtrekkend en in de angstige kinderoogen kijkend: 'ik zal je niet opvreten, groote, domme jongen....' Nee, daar was-ie niet bang voor. Nou ze voor 't eerst dicht bij 'm stond, en, begaan met de gebeurtenis, op d'r moederlijkste manier met 'm praatte, zag-ie van dichtbij den anderhalven tand, waarover tante Toos zoo in-smalend gesproken had.

't Was 'n flarden-vrouwtje, dat 'n dozijn kinderen gehad had, waarvan nou nog enkel 't spook-met-'t-kort-geknipt-haar over gebleven was, en omdat ze in chagrijn van 't leven, dat 'r zoo havende, ondergegaan was, leek ze 'n ruine, 'n verdord menschje, jong van lichaam, maar met 'n ouwelijk hoofd, tanig en met spinneweb-rimpeltjes. Lachte ze, dan zag je eerst hoe leelijk ze was, en omdat ze de gewoonte had bij alles, zelfs bij ruzie te glunderen, bleef 'r 'n grijns om 'r mond, ook als ze over de verdrietigste dingen dacht. Ze had, zee tante Koos, watervrees. Ze wiesch amper 'r kopjes en schoteltjes, omdat je geen thee kon drinken uit kommen met vastgebakken suiker en koffiedik. En omdat ze nooit

met vijandig koud water in aanraking kwam, waren de gleufjes bij 'r slapen, zoo zwart-lijnig, of 't daagsche stof 'rzich in vast had gevreten. Dat goedig wijfje, 'r zonnigsten lach met de tand-zerkjes, aan 't kereltje op 't bed spendeerend, boog zich nou over 'm. 'r Haarslieren kringelden van onder den veter, waarmee de wrong gebonden was, over 'r voorhoofd en langs 'r oogen. 'n Tooverkol kon 'r niet erger hebben uitgezien. En die kol vroeg niet of 't mocht, of-ie 't wou - die tilde 'm zoomaar uit 't bed, en droeg 'm de trap af.

De mondharmonica in z'n linkerhand knijpend, hield-ie z'n gezichtje den anderen kant uit, om 't jak, dat in rookende turf gedroogd scheen, niet te ruiken, maar 't hielp geen zier, want midden op de trap wentelde ze 'm om as 'n varkenslappie in de pan, zoo handig, en gaf 'm met 'r kleume lippen 'n lillenden zoen, dien-ie niet dadelijk kon afvegen, omdat ook de rechterhand in beslag was genomen door 't zich vasthouden an 'r uitgewipte korsetbalein.

'Gos, gos,' hijgde ze op de onderste trejen: 'wat ben jij zwaar.... Jij weegt meer as Mientje.... En nou kom-ie bij mijn je boterham opeten.... Had je niet gedacht, he?.... En as je met je boterham klaar ben, mag-ie spelen met me dochter en met me nieuwe hondje.... Da's fijn, he?....'

Hij antwoordde niet. 'r Kwam geen geluid van z'n lippen. Met gesparde, gefolterde oogen zocht-ie de leege huiskamer, de leege keuken af. Niemand. Moeder niet, groote broer niet, Ko niet - 't stormde z'n hoofdje door in volgorde van genegenheid - tante Toos niet, Blauwbaard niet. Enkel de damp van 't water uit de tuit van den opstaanden ketel. Even zenuwde 't in 'm, zich uit de vreemde armen los te rukken en om hulp te krijschen, maar de verlatenheid van 't woninkje, waar-door-heen 't flarden-vrouwtje 'm droeg, overgutste 'm met bevende verlamming. Langs de rhabar-berplant - 't tusschenhegje door, droeg ze 'm 't eigen huisje binnen - net zoo gebouwd, met dezelfde woonkamer, dezelfde keuken, dezelfde trap, en zette 'm in den armstoel van 'r man, die boven zoo lee te snurken, of 'r 'n waakhond gromde.

De tafel was gedekt met 'n vettige krant, 'n angesnejen brood op 't blad, 'n kliek boter zoo van den kruijenier in 't papier meegebracht, 'n half ons zoete-melksche, ook in papier, en 'n melkkoker vol zwarte kneuzingen van losgelaten emaille-schilfers. An die tafel zat de vijandin met de

jongens-haar-pieken en den ijzeren bril, en at. Ze had 'r mond zoo smerig-volgestopt, dat ze nou, bij 't ook-verschrikt kijken naar den indringer met 'n knoedel brood tusschen 'r lippen bleef lodderen.

'Da's kleine Koert van hiernaast,' stelde moeder-buurvrouw nutteloos voor - of kinderen, die mekaarniet konden uitstaan, mekander vergaten! - 'ik waarschouw je, Mientje, dat jij, as oudste en wijste, 'm niet treitert terwijl 'k z'n zussie ook haal, want anders krijg-ie links en rechts!.... Hei-je begrepen?.... Nou....?'

'Jamoe-oe-oe....', kreunde 't brille-spook, dat haast in den hoe langer hoe grooter wordenden knoedel stikte.

Buurvrouw liet ze alleen, bleef 'n heel poosie weg, omdat ze Magdaleentje 'n schoone luur an most leggen, en omdat ze van de gelegenheid menschelijkerwijs-begrijpelijk meteen effen most profiteeren, om in de leege woning te neuzen.

De twee vijandjes zaten over elkander - hij, witjes, benepen, geslagen door de leegte om 'm heen - zij, 'm achter de groote brilleglazen, met rimpeltjes om 'r neus van ik-mot-niks-van-je-hebben-mispunt, beloerend. 't Blikken eind van den lepel had ze niet vergeten. Ook niet 't uitschelden voor 'brille-spook met je varkesooren!'

Toen ze 'r mond met de spoeling van veel melk leeg had gemetseld, bleef ze treuzelen voor ze 'm opnieuw vol ging stoppen.

'Jij mag hier nie-eens in vader z'n stoel zitten, hinke-poot,' zei ze vinnig, met de langs de korst half uitgegeten boterham in de roethand.

Hij antwoordde niet, zich bedwingend om niet bij dat schaap, dat kind met 'r vierkante hersens en 'r uitgerekte ooren, te grienen.

'En je krijgt lekker niks van ons brood!', viel ze feller uit: 'dat zou je wel willen: hier de boel opvreten..... Da's allemaal van mijn, putjesjongen met je kromme beenen....'

Met klein-vrouwelijke beweginkjes, vroeg-rijp in 'r haat tegen 'n jongen, die aldoor vertroeteld werd, klom ze op 'n sport van 'r stoel en griste

alles uit z'n bereik, 't brood, de boter, de kaas, de melk. En omdat-ie zonder verzet met 'n dikke hanglip bleef toezien, verzon ze waarmee ze 'm verder kon pijnigen.

'Jouw moeder is lekker jouw vader gaan zoeken,' praatte ze in ouwe-vrouwtjestoon: 'en die komt lekker niet werom, om nog is bij ons op 't dak te klimmen, lekker-lekker-lekker....'

Toen zei hij, in poging om zich te verdedigen: 'Dat lieg-ie, dief!' 'En toch komt-ie niet werom, lekker-lekker....', hoonde 't meisje 'r broodkruimel-tong zoo ver mogelijk uit-stekend.

Zoo hoorde Koertje, die zich de lippen bebeet, en haast niks zag door de dikke waterlanders, die niet weg wouen blijven, voor 't eerst van 't lieve groote Geheim van den Dood.

XXXIV.

Het werden voor 't kind dagen, avonden, nachten van gestadige bevreemding. Tegen den laten namiddag kwam Kobus 'm uit de kleine woonkamer van buurvrouw, waar-ie met 'n stompje potlood de witte randen van z'n prentenboeken

zat te bekrabbelen, en waar boosaardig Mientje 'm telkens as moeder buiten 'n praatje maakte, de geniepigste dingen die ze maar kon bedenken, zei - tegen den laten namiddag kwam Kobus 'm afhalen.

src="/book_files/339580f49f748ce4eb103326c4cbcd36/images/img0086.jpg">

Dat gaf 'n uitbundig plezier, en hij schaamde zich 'r later voor, dat-ie zich as de kleinste dreumes had aangesteld door z'n armen om Ko's nek heen te slaan, en 'm warendig twee dikke zoenen van dankbaarheid te geven, maar al terwijl-ie dat dee, voelde-ie dat 'r iets raars was, want de jonge mijnwerker liep zonder hoed, zoo maar met z'n nakende knikker, 'n knikker vol-glanzende zweetperreltjes, en bij de onstuimige kussen van 't kereltje, dat God zij geprezen nog niks wist, werden z'n oogen nog rooier en dikker, en toen 't mannetje-met-de-blauwe oogen, zooas de groote Koert 'm niet meer zou noemen, 'm in 't voortuintje waarschuwde, dat-ie op 'n blad van de rhabarberplant trapte, en vroeg of-ie huilde, of zoo'n groote man niet in den hoek most worden gezet, omdat-ie zoo maar met dikke tranen door 't alle liederen van de wereld zingend Zonnelicht

stapte, stond-ie effen machteloos op z'n beenen te trillen.

't Stemmetje bij z'n afgewend oor wist van geen ophouen, moest de schade van 't lange zwijgen bij 't brille-dierage, en 't angstig bedenken dat ze 'm zeker an de tooverkol-buurvrouw met de tand-zerkjes en de spinneweb-rimpeltjes hadden verkocht, inhalen.

Nog bij 't gaan langs 't hegje hagelden de gretige vraagjes uit 't kindermondje, en als-ie geen antwoord kreeg, sloeg-ie zelf in de avontuurlijkste verhalen - van wat hem allemaal overkomen was - wat hij bij 't middageten beleefde - door.

'Leit groote broer nou nog in bed, Ko?'

'Dat weet 'k niet', praatte Kobus haperend: 'ik ben niet boven geweest....' 'En moeder?'

'Weet 'k niet,' zei de jonge kerel, 'm 't verstikkend-stil huisje indragend. Boven op 'r bed, dat ze al dien tijd benejen beslapen had, en dat overdag achter 'n

paar gordijnen weggemoffeld werd, lee tante Toos doodelijk uitgeput. Ko had 'r met geweld 'n slaapmiddel tusschen 'r lippen gewrongen, op dezelfde manier als zij 't met de levertraan bij Koertje gedaan had, en omdat ze telkens in 'r log gedoezel lee te kreunen, had-ie 'r voorhoofd met druipende azijn-lappen belegd. De kamer rook zoo naar en zoo zuur as toen tante moeder 'r rok in 'n blauw verfsoppie gekookt had.

'Het ze pijn?', vroeg 't kind ineens in den fluistertoon, bang 'r wakker te maken. Nog nooit had-ie tante Toos in bed zien liggen, en nou was 't net zoo schandalig as die morgen met moeder, die toen ook vergeten had 'r schoenen uit te trekken.

'Zachies, zachies', maande Kobus, 'm in den makkelijksten stoel neerzettend: 'ze is schrikkelijk moe en het hoofdpijn.... Nou zal ik 'n boterhammetje voor je klaarmaken, en dan breng ik je zoetjes na bed.... Goeie?'

'Dat ken toch niet....'

'Datken', sprak Ko moeilijk, en omdat-ie met z'n hersens bij heel andere dingen was, en-ie beter met 't houweel dan met 'n broodmes overweg kon, jaapte-ie zoo'n komieke boterham, dat de eene kant nog te dik voor Reus Goliath en de andere te dun voor Kleinduimpje most wezen.

'Waarom mot ik nou al?', vroeg 't ventje, 'r niet in geloovend - buiten speelden de kleinste ukkepukken, en de middagploeg - de geluiden van 't mijnwerkersdorp begon-ie best te kennen - was nog niet zoo lang gelejen over den gruisweg getrokken: 'jij kletst hoor! Kijk is hoe de zon lekker schijnt.... Huu!.... Huu! Jij neemt mijn 'r niet tusschen....'

Omdat-ie dicht op 't raam zat, trok-ie an 't koord van 't neergelaten gordijn. De volle dag gutste binnen en de musschen gingen nog zoo stoeiend te keer, of ze 'r in de eerste uren niet an dachten onder de dakpannen te kruipen. Nou en as-die 't verdraaiden....

'Nee, vent', zei Ko met iets tastend-onderworpens in z'n stem: "t gordijn mot neer blijven....'

En 't kind met stoel en al opnemend, verzette-ie 'm naar de achterzij van de tafel.

'Waarom?'

'Daarom', ontweek de groote neef, en z'n zwarte, eeltige handen met de blauwe litteekenen van de steenkool - 'die Kusse vom Gebirge' - doorjaapten opnieuw 't onder den vingerdruk verklittende brood.

'Daarom is geen rejen.... As je van de trappen keilt, dan ben je gauw benejen', zei 't kereltje, dat zich niet voor de mal liet houen, en nou fijntjes, in de bescherming der over-gekende kamervoorwerpen op dreef begon te komen: 'ik ga nog lang niet.... Jij mag niet eens brood snijjen.... Jij mag niet an 't brood kommen.... As jouw moeder hoofdpijn het, mot je op mijn moeder wachten....'

'Jouw moeder het me gezeid', praatte Ko door 'n nevel

heen - 't beeld van de jonge vrouw, die in 'r wanhoop op 't

mijn-emplacement zoo met 'r hoofd tegen 'n rail was geslagen, dat ze 'r naar 't Ziekenhuis hadden motten vervoeren - dat doodswitte gezicht, met den wijd-open gurgelenden mond en de wond bij de slaap, liet 'm niet los: 'jouw lieve moeder het gezeid, dat ik twee boterhammen voor jou most snijjen - met bruine suiker 'r op - en as je die op heb, zallen we verder zien....'

'Is ze uit?'

'Ja....'

'Met vader?'

'Ja....'

'Waar na toe?'

'Na - na Amsterdam', loog-ie zoo vreemd-heesch pratend, en zoo zachies voor de eigen moeder, die in 'r slaap kreunde, of 'n ander, 'n indringer, een die 'r niks mee noodig had, naast 'm stond te luistervinken.

'Na Amsterdam?', herhaalde de jongen, even op zijn beurt oud-mannetje: 'da's dan voor 't vuile zaakie van die smeerpijpvan 'n aannemer, die vader 'n elektrieke verklikker het laten anleggen.... Ik zou niet graag willen krijgen wat hij zal krijgen, he?.... Most moeder daarvoor ineene d'r schoenen antrekken?.... En hadden ze niet eens tijd, om goeien dag te zeggen?.... 't Is mooi hoor! Dat most ik is doen!.... Me niet eens na benejen dragen, om me hier te laten eten.... Had dat zoo'n haast?.... De floddermadam van hiernaast het me uit me bed wezen halen.... D'r corsetbaleinen steken d'r ribbekast door.... Ik zee tegen 'r.... '- en nou fantaseerde-ie 'r dapper op los -:' da's me ook knappies stuk, daar mag-ie wel is naald en draad bij nemen, want je priemt 'r mee in me oogen, maar zij gaf me 'n bek van-heb-ik-jou-daar. Bemoei je met je eigen bemoeisel zee ze.... ik zal zooveel stukkende baleinen an me boddie hebben as ik zelf lust.... Toen zee ik: 't gaat mijn ook geen bliksem an - ik draag geen corset, maar 't is 'n smerige inkijk voor je buren.... Toen gaf ze geen asem meer.... Enne toen het ze de speen van me zuster in de turfmolm van d'r poes laten vallen, enne zoo maar an d'r schort van 'n paar weken oud afgekudderd, enne toen zee ik

Magdaleentje: spuug uit, d'r zit akadeba an, maar dat kind is zoo stom: die likt an alles, krom en scheef.... Toen heb ik aarpels met 'n zwammetje en blomkool van 'r gehad, maar ze zee 't is nog te heet, anders brand je je tong net zoo met vel en al af as je voet, en toen het ze net zoo lang over me bord geblazen, tot 'r geen damp meer af kwam, enne toen lustte ik 't niet meer. Ik lust niet met asem van anderen - enne toen heb ik enkel 't zwammetje opgegeten enne de aarpels en de blomkool onder tafel laten vallen.... Dat krijgen zij morgen op d'r brood.... Zit Blauwbaard nog altijd in de kerk?.... Hoor-ie niet dat ik met je spreek, Ko?'

'Ach, lieve jongen, hou effen je mond. Je slaat zoo door, en me kop barst!', zei de mijnwerker, en omdat-ie zich voor 't kind met z'n gebabbel en fantasterij in wou houen, liep-ie 't keukentje in, en griende, zich in 't vleesch knijpend, om niet hardop te jammeren. De stilte in de kleine woning met enkel die drukke, ratelende kinderstem, was niet te harden. Je werd 'r dol bij.

'Wat voer je uit, Ko?.... Koooo!.... Kooooo!.... Hoor je niet?'

'Ik kom daalijk.... Ik warm je melk....', klonk de schorre stem in de keuken.

Dan, lichtschuw, de oogen van 'tkereltje mijdend, sneedie de boterhammen an dobbelsteentjes, zette 't glas melk bij 't bord, en ging schuins over 't kind zitten.

'Eet jij niet, Ko?'

'Ik heb al gegeten....'

'Dat jok-ie....'

'Ik heb geen honger....'

'Dan mot je niet zeggen, dat je al gegeten heb.... Hoe laat kommen ze van Amsterdam terug?....

'Dat weet 'k niet....'

'Jij weet vanavond niks, omdat je niks weten wil.... Mag ik opblijven?.... Nou dan, Ko!....'

'Nee, jongen, want 't wordt heel, heel laat....'

'En hoe kommen ze dan binnen, as tante Toos in d'r bed leit en jij met Blauwbaard onder de grond zit?'

'Ik zal wel open doen. Ik ga vannacht niet met de ploeg mee....'

'Neem jij Feierschicht?', vroeg 't rappe mannetje, die die woorden al van buiten kende.

'Ik ga nooit meer. Ik verdom 't!', viel Ko plotseling ruw uit: "k heb 'r me bekomst van.... 'k Zou bang zijn ze tegen te kommen!....'

'Wie?.... Wie?', vroeg 't kind, 'r niks van snappend.... 'voor wie ben jij bang?'

'Voor niemand!', zei Kobus zachter, maar met 'n woest-norsch-gezicht en z'n vuisten balden of-ie met iemand most bakkeleien.

'Ik zou best meewillen,' babbelde 't ventje, z'n eersten hap met veel suiker bekieskauwend: 'vader het gezeid dat ik later ook.... Heb jij Snips al gezien?.... Die ken nog niet over de tafel kijken, en het 'n baard nog langer as Gerrit.... Da's zoo'n smakker.... Die haalt in 't stikke-donker allemaal streken uit.... Die trekt de kerels stiekem an d'r haren as ze 'n oogie dicht willen doen en die kijkt wat 'r in de blikken zit, koffie of stinkende jenever.... Heb jij wel is jenever mee in 't gat genomen, Ko?.... Hoor je niet dat ik met je praat?.... Wat voer jij toch uit.... Jij laat mijn maar klessen....'

'Wil je op me schoot zitten?', vroeg Kobus zonderling-verteederd.

'Vertel je dan 'n verhaaltje....?'

'As je je boterhammen heelemaal opeet....'

Met kloppende slapen en kramp in 't achterhoofd begon de jonge

mijnwerker 't eerste 't beste wat 'm inviel, zelf de woorden niet hoorend, telkens ophoudend, niet wetend wat-ie zei, waar-ie was. Soms hield-ie de oogen gesloten, zat-ie voor zich uit te duizelen, geknauwd door de herinnering aan de schemering in de loods, waar van onder 'n lap twee paar schoenen met bespijkerde zoolen, of ze zoo waren neergesmeten, of ze met de neuzen omhoog in evenwicht werden gehouden, hadden gepuild.

Moeder had gekeken. Hij niet. Hij dorst niet. Hij was te laf geweest, om zich te bukken, zich te overtuigen.

Maar nou achter de neergelaten gordijnen, bij 't stootend geadem der bewusteloos-ronkende vrouw, bij de knarsend-luidruchtige stilte in 't huisje, 't getjilp der vogels en 't ravottend gebabbel der buurtkinderen, zag-ie telkens weer- als in 'n obsessie door z'n vermoeienis heen, 't geglimmer der versleten spijkers onder de hakken en 't hoefje aan den rechtervoet van den niet meer bewegenden broer, dat als 'n bleek maantje bij 't lantaarnlicht in de loodsschaduwen gewiegeld had. Gisteravond waren 't nog verwoede vijanden geweest, hadden ze met opgeheven vuisten over mekaar gestaan, was de ruzie angekommen om de na-toortsing der ondergaande zon - nou waren ze samen - haast in mekaar's armen - tegen elkanders lichaamswarmte an - en de laatste klanken, die ze hadden gehoord, waren van elkaar geweest....

'Verdorie, Ko, dat is geen verhaal - jij houdt telkes je mond.... Is dat 'n sprookie?.... Snert, hoor!....'

'Waar was 'k gebleven?', praatte de groote neef suffig - 't lag 'm op z'n tong, om 't 'r uit te schreeuwen dat-ie niet kon, dat de man, die 't jongenslijfje zoo dikwijls en met zoo'n hartstocht tegen zich aan had gekoesterd, nooit meer in de blauwe kinderoogen zou kijken - maar zoo min als-ie 'n slip van de beschuttende lap had durven optillen, om z'n broer en z'n oom te herkennen, zoo min had-ie den moed 't hulpeloos ventje met de starende droom-pupillen, dat aller-vreeselijkste, dat gruwelijk-onherstelbare, te zeggen.

Zoo gebeurde 't, dat terwijl buurvrouw dien nacht Magdaleentje bij zich verzorgde, en geen uur sliep, omdat de zuigeling de flesch niet bliefde, Kobus met z'n moeder bleef rondspoken, en 'n paar maal op z'n bloote

voeten heen en

weer liep, omdat de jongen, die nooit wakker kwam, zoo lastig dee, dan weer 't licht op wou, dan weer om water drensde, dan weer naar gedroomd had - of-ie de dingen, die voor 'm verzwegen werden, onder de broeiende dakspinten aanvoelde.

Den volgenden dag ging-ie met Tante Toos, die 'r as 'n ouwe vrouw bijliep, en zich ook moeite gaf 't jongetje niks te laten merken, en met Kobus, die 'm op z'n stevigen arm droeg, naar 't Ziekenhuis. Maar ze werden niet bij moeder toegelaten, nog niet. 'r Was geen denken aan, dat de jonge vrouw onder die omstandigheden, bezoek mocht ontvangen. Op de terugwandeling deed 't kereltje onrustig, wantrouwig. Met z'n arm om den nek van den jongen mijnwerker, hing-ie voor zich uit te droomen. Zonder iets te vragen, had-ie bij de gesprekken in het Ziekenhuis geluisterd. En nou-ie weer door 't kostelijk zonnetje heen werd gedragen, 't zaligst-denkbare zitje, om aan een stuk, zonder 'n seconde te verliezen, over alles wat z'n kinderverbeelding trof, door te slaan, zei-ie niks, bewoog-ie niet, zat-ie als 'n ziek vogeltje met den kop in de veeren.

Op den weg naar 't Ziekenhuis was-ie 'n rumoerig, zenuw-druk kereltje geweest, datze hadden laten gaan, al klonk 't schelle, haast rammelende geluid allerhinderlijkst in de ooren van tante en neef - op den weg naar 't huisje toe, voelden zij zich onwennig bij 't zwijgen van 't kind.

'Wat is 'r nou', vroeg Kobus eindelijk: 'wat heb-ie, mannetje?'

'Niks....'

'En je ben zoo stil....'

'Niks', zei 't jongske nog eens, maar 'r wrokten dikke waterlanders in z'n oogen.

Thuis sprak tante Toos, die eens zoo wit leek geworden, omdat ze zich niet de moeite had gegeven 'n kam door 'r haar te halen, geen woord. Ze lee as 'n zoutzak zoo zwaar in den leunstoel, de armen slap langs zich heen, niet bewegend, niet verzittend, niet opkijkend, toen buurvrouw

met lange graai-vingers de la van 'r linnenkast doorwoelde, omdat ze iets voor Magdaleentje, die in 'r armen sliep en 'n fopspeen belurkte, noodig had. Maar ook buurvrouw, door Kobus in 't portaaltje gewaarschuwd, zei geen woord van beklag, maakte geen enkele toespeling - ze smeet alleen alles door mekaar, of ze in 'n vullisbak bezig was met 't sorteeren van sintels en afgekloven beenderen. Kobus zette koffie. Waar tante anders minstens 'n kwartier over deed, om 't heete water door 't zakje met de gemalen koffie langzaam bij te gieten, was hij in z'n afwezigheid en ongeduld, binnen de vijf minuten klaar. En omdat de koffie 'r zoo dunnetjes en betrokken uitzag, kreeg Koertje voor 't eerst van z'n leven 'n heusche kom, met net zooveel melk as de anderen.

'Zoo, groote kerel', babbelde Kobus, 't blonde kinderhaar streelend: 'dat zal je opkikkeren.... Ken je niks zeggen?.... Anders zit je toch niet met je mond vol tanden....'

't Kind keek naar de neergelaten, zon-troebele gordijnen, begon 't ineens uit te snikken.

'Wat zallen we nou hebben', zei Kobus verwonderd: 'het iemand je wat wijsgemaakt?.... Wat heb-ie nou?'

'Niks', herhaalde 't kind voor de derde maal.

'Is 't, omdat we niet bij moeder mochten kommen?'

'Ik wil na me groote broer', snikte-ie.

'Die is 'r niet', praatte Kobus, 'm als 'n heel klein kindje in z'n armen nemend.

'Waar is-ie dan?'

'Nergens', zei de mijnwerker bot, en om 'm af te leiden, nam-ie 'm mee naar 't hok, waar de geit op 'r voer wachtte.

XXXV.

Nummer 743 van de nachtploeg, die kort voor 't wanhopig ongeluk gebeurde, door de machinisten en bankwerkers met ook droomoogen was bekeken, omdat-ie ze benee, diep onder den grond, de stem van 't Radio-Zendstation in Soesterberg had laten hooren, 't geluid, dat helder en klaar door de onpeilbare ruimte gezegd had, dat 't op

duizend Meter hoogte windstil was en 't uitzicht vrij, eindigend met de kameraadschappelijke woorden: 'Wij sluitennu, goedendag' - nummer 743 was in stilte door de pas gemaakte vrinden begraven, en enkel Kobus, die 'n uur later achter z'n broer mee naar 't Katholieke kerkhof ging, had de withouten kist in 't graf zien zakken, en met verknepen lippen naar 't ploffen van de aardkluiten op 't deksel geluisterd.

Toen-ie thuis kwam lei-ie in de la van 't kastje de knipbeurs van den electricien, 't mes met de letters K.S., 't mes met de kurkentrekker, de nagelvijl, 't dichtklappend schaartje en de steekboor, dat Koertje in Amsterdam voor 't laatst bewonderd had, toen vader 'r de delen voor de verhuiskratten mee schaafde - en 't horloge 5595236 met de gouwen kast, dat op nommer 2606 in de Lommerd gestaan had, en op de binnenzij de belabberde inscriptie: 'Voor vader bij de geboorte van zijn zoon Koert,' droeg. 't Tikte hoorbaar zoolang de la openbleef.

'Heb jij dat voor me meegebracht, Ko?', vroeg 't kind, dat bij 't neergelaten gordijn met de op z'n jaardag van tante Toos gekregen verfdoos zat te spelen.

'Nee, vent,' zei de jonge mijnwerker zacht - 't was iets voor veel later, als je den jongen op de hoogte mocht brengen.

'Ben je uit geweest?'

'Nee....', ontkende Kobus.

'En je het je Zondagsche kleeren an?.... Mag-ie die zoomaar dragen?.... Wat?'

'Die doe 'k daalijk weer uit, schat,' zei de groote neef, en effen boog-ie zich over de natte gele, groene en rooie klodders, waarmee 't jongske de bladzijden van 't schoolschrift besausd had, en waaruit hier en daar de

zwak-herkenbare vorm van scheef-hangende huizen of van 'n boom met 'n kroeskop opleefde.

'Dat heb-ie prachtig gedaan,' prees-ie.

Z'n hand bedrukte den kleinen, broozen schouder onder de weeke kiel - zelf had-ie 'm dien morgen angekleed, zelf met de bandjes en knoopies geworsteld - z'n oogen zagen geen sikkepit meer door den verroesten mist, dien je niet kwijt raakte, hoe je je kaken op mekaar klemde.

'Je hengst zoo zwaar op me, Ko,' klaagde 't kereltje: 'ik hou je niet, hoor - verdorie wat ben jij 'n vracht....'

'Dat komt....', begon Kobus, maar z'n stem wrokte vast, en om zich 'n houding te geven, brak-ie met vernielende beweging 'n doosje sigaretten open, streek 'n lucifer af en zoog zoo wild, dat-ie zich verslikte en met z'n zak

doek de tranen, die over z'n wangen stotterden, most drogen.

'Waarom rook je die stinkende dingen?', praatte 't mannetje, de slierende rookdampen boven 'n gekronkelden schoorsteen soppend, roetige krinkels, zoo angstig-lang, dat 't papier 'r geen breedte voor had: 'vader verslikt zich nooit as-ie z'n pijp opsteekt.... Ken jij kringen door je neus blazen, net as de koopman, diede boel in Amsterdam het gekocht?....'

'Nee, vent,' zei Ko in 'n hoestbui; 'maar ik zal 't morgen probeeren....'

'Hei-je vader gezien?'

'Nee....', klonk 't moeilijk.

'Ik vind 't niks, niks aardig van 'm, zoo lang weg te blijven.... As ze 'm maar niet houen as toen....'

'As wanneer....?'

'As toen moeder 'm op 't politie-bero most halen.... Kijk is hoe mijn

schoorsteen an alle kanten rookt.... Dat doet mijn wind - en nou kommen Peerie en Meerie met d'r kinderen van 't dak en die denken - de stommerds, dat 't chocolademelk is, hehehe!

- en die willen d'r van snoepen, en d'r buiken vullen.... Dan mot je maar eerst vragen, Peerie, of je mag.... Jij vreet overal van, van alles wat je ziet leggen, tot je d'r ziek van wordt en de dokter mot kommen om je lijf open te snijjen.... Dan valt alles wat je steelt 'r uit, en grabbelen de jongens op straat om 't op te rapen.... Nou teeken ik nog de hond van de overzij met al de lellen an z'n hangbuik. Kijk is, Ko, wat 'n pens....'

'Direk,' zei de jonge mijnwerker: 'ik mot na moeder....'

Boven, in d'r ouwe slaapkamer onder 't dak, nou 't benejen slapen niet meer hoefde, lei tante Toos voor zich uit te staren.

Ze had dien morgen op willen staan, om 'r oudsten jongen de laatste eer te bewijzen, had van vermoeidheid niet gekund. Nou vroeg ze niks, zei ze niks, huilde ze niet. Ze nam enkel de ruwe hand van 'r zoon-in-z'n-zondagsche

kleeren, en terwijl-ie 'n stoel bij 'r bed schoof, bleven ze zwijgend, allebei met stomheid geslagen, en keken naar den blommetjes-behangselwand, waarop de zon lichte loovertjes spon. Benee zat 't kind voor z'n kleurige fantasietjes, voor den schoorsteen met de chocolade-dampen, waarin Peerie en Meerie met wijd-open bekken en havikspooten de kostelijkste avonturen beleefden. Maar die zeien geen woord in de stilte - de vreemdelijk-neuriende stilte - de stilte, die als 'n doorschijnende sluier in de huiskamer, 't keukentje, de dakkamers hing - de stilte, waarin je de oogleden der dooden, de wimpers, de kwijnende pupillen zag bewegen - de soepel-ademende, geluidloos-deinende stilte, met 'n verren glimlach tusschen de blauwe schaduwing van 'n baard, 't vertrekken van lippen onder de zachte stekels van 'n snor - de beklemmende, hijgende stilte, die je 't kloppen van je slapen, de wieging van je longen, de trage bonzing van je hart, 't tasten van je gedachten dee voelen - de lieve, teere stilte, die je herinneringen, de haast niet opgelette beelden uit 't verleden, dee nevelen, en tot altijd weer de omstreeling der gelaten, zooals je ze gister, eergister in anderenvorm gekend had, met 't schuchter-voorzichtig gebaar van je in de dadelijke buurt van 'n

slapende te bewegen, henen-dwong.

Dat was 't laatste goden-geschenk voor menschen op aarde - 't mekaar door 'n transparanten muur, van uit 'n onmetelijke diepte, hooren en zien. Dat bleef de eerste dagen en nachten, 't groote, bijna niet te overkomen verdriet, en vertroebelde dan zoo geleidelijk of de sluier met de stugheid van 't weer opgroeiend leven, in wijdere, zwaardere plooien viel.

Soms, in later jaren, kwam dan 'n gelaat nog 'ns in 'n kamer, in 't donker, of midden tusschen 't groen in 't blijmoedigst licht opbeven, of 't maar heel even mocht, of de ruige werkelijkheid 't niet verdroeg, en de levenden keken dan even met vochtige oogen en glimlachten of ze 'n vreugde ondervonden.

'Zal ik zijn zoon?', zei Ko: "t is benejen zoo leeg....?'

De vrouw met de zilveren haarslieren knikte.

Toen droeg-ie 't kereltje met den omzwachtelden voet de dakkamer in, zette 'm naast 'r op 't bed, en ze keek met zwemmende oogen naar de scheef-hangende groene huisjes, de bol-gekuifde boompjes, den schoorsteen met de chocolade-striemen, den hond met de buideltepels.

En tegen den middag stond ze op, haalde de zuigeling in de suizelende woning terug, en Ko klom op den stoel, om de krant van de vogelkooi af te halen. De sijs, van die verschrikking verlost, fladderde vroolijk van stok naar stok, en zei 't door de gordijnen binnen-filterend zonnelicht gretig gedag.

XXXVI.

Moeder kwam net zoo min in de mijnwerkerswoning terug.

Ze nam afscheid van niemand, niet van 'r kinderen, niet van 'r zuster. Ze had 't toen, na 't binnendragen in 't verdiepinkje in Amsterdam gezeid, dat ze niet buiten 'r man kon; en zoo krankzinnig-woest als ze den weg naar 't mijn-emplacement opgehold was, zoo rustig en zwijgend

was ze hem nagegaan.

Bij kennis was ze niet meer gekomen. 's Morgens vroeg zei de boodschap van 't Ziekenhuis, dat ze zacht was ingeslapen, werden de gordijnen nog eens neergelaten, vertroetelde tante Toos, die nou voor twee weezen te zorgen kreeg, 't kereltje met wat-ie maar wou. Stilletjes, in zichzelf gekeerd, soms droomend zonder 'n woord te spreken, soms de van buiten geleerde prentenboeken hardop lezend, zat-ie in den leunstoel en moest door Ko gevoerd worden zoo ellendig-moeilijk als-ie at. 'r Gingen dagen voorbij, dat-ie niet over z'n grooten broer, niet over z'n groote zuster sprak, dagen, dat-ie met z'n ouwe speelgoed bezig was, met poppe-klungels babbelde en honderd-uit redeneerde, de kleertjes an en uittrok, en zoo geduldig met water knoeide om de houten lichaampjes te baden, dat je 'm haast vergat. Zat-ie in 't voortuintje bij destronken van de gekapte rhabarber, of lei-ie in z'n bedje, als de ochtend- en middagploegen met dreunende stappen naar de Mijn trokken of terugkeerden, dan kon-ie in gespannen luistering verstarren. 'r Was iets dat-ie niet begreep.

'r Was iets met z'n vader en moeder.

Vader was 't laatst an z'n bedje geweest, toen-ie zich met 't gestikte dekentje as Koning Kool verkleed had, en de zon 't daktuimelraam zoo had laten gloeien of 'r brand was - moeder was zonder te ontbijten, zonder 'r hoed en mantel - die hingen nog in de voorste kamer achter 't gordijn - ineens weggegaan - na Amsterdam, met vader - en die hadden zoo'n massa boodschappen te doen, zoo schrikkelijk veel - dat ze telkens weer 'n daggie langer overbleven - Magdaleentje en hem heelemaal vergaten - dat had noch tante, noch Ko 'm op die manier verteld - maar uit 't 'r omheen praten, de ontwijkende antwoorden, as-ie wat vroeg, had-ie 't zoo begrepen. 'r Waren oogenblikken, vooral tegen 't aangroeien van den avondschemer, als 't scheller gejoel der spelende kinderen buiten en 't gieren der zwaluwen 't druilen van den avond tegen wilden houden, dat-ie weer net dee, als toen op den arm van Kobus, geen woord sprak, zelfs niet blij was als ze iets voor 'm meebrachten, maar met groote angstige oogen over de dingen heen zat te droomen.

Dan zag-ie plotseling, of-ie 'r niet uit weg was geweest, of-ie 'r zoo pas

van geschrokken was, de huiskamer met de groote scheepjesklok en 't ingetrapt deurpaneel, toen-ie met Magdaleentje naar den zolder gevlucht was, en bovenop 't luik was gaan zitten, om den inbreker, as-ie hem of z'n zussie wou stelen, tegen te houen. En dan droomde de kleine zolderkamer, waar-ie zich zoo zalig bij z'n prentenboeken kon inspinnen, met de kleine werkbank en vader's wonderdoos, op 'm toe - en de regenachtige Zondag,

toen-ie voor 't eerst zingen in de wolken gehoord had, en bang voor den Onzen Lieven Heer van de turfschippersvrouw was geweest - en groote broer 'm duidelijk had gemaakt, dat je allemaal 'n elektriek lampie ronddroeg - en hoe de tamme kater met de groene lichies in z'n kop, benee an de trap had zitten wachten - en hoe moeder in 't groote bed lee, toen 't leelijke Magdaleentje met 't melkboere knikkertje gekomen was - en hoe jaloersch-ie was, omdat dat schaap geen horrelvoetje zooas hij mee had gebracht - en hoe-ie, den dag voordat ze zijn zussie werd, den stoel op 't tafeltje had gezet, bij Peerie en Meerie in de goot was geklommen, bij 't nest met de boterbekkiesjongen, ende dakpan naast de waschtobbe van de beneden-buurvrouw was gevallen, vader 'm bij z'n kiel door 't dak-raampie terug had laten glijen, 'm 'n paar suizende klappen om de ooren had gegeven, klappen die nie-eens pijn deeen, en moeder 'm zoo gekust had, dat-ie haast au! had motten roepen. Dan was-ie weer in de wachtkamer van 't politie-bureau, waar de agenten kommen koffie met zulke kluiten dik op den bojem zatten te drinken, zag-ie vader's lieve gezicht in den scheerspiegel van den barbierswinkel, en nog is en nog is in de spiegels van den anderen kant, terwijl 't maatje 'm met de tondeuse weerbarstige klitjes haar uittrok. Heele uren vol gebeurtenisjes leefden zoo voor 'm op, als de dreiging van den avondschemer sterker werd. Z'n gezichtje was nog altijd bleek en smalletjes. Soms, als-ie 'r zoo stilletjes bij zat, niet klaagde, niet over de heengegane ouders sprak, kon tante Toos 'm met hartstochtelijke uitbundigheid op 'r schoot nemen, 'm tegen zich aan koesteren, en de liefste woordjes voor 'm verzinnen. Dan probeerde ze 't gedaan te krijgen, dat-ie 'moeder' zou zeggen, maar dat lukte niet.

'As je 'n reep sjokola met Ko mag gaan koopen, zeg-ie 't dan?', soebatte ze en 'r zilver-wit haar lei tegen 't blonde bolletje.

'Nee,' zei-ie stellig: 'want dat mag niet voor me groote zuster....'

'Die zal 't zoo erg niet vinden, schat....'

'Ik zeg tegen mijn moeder toch ook geen tante,' redeneerde 't kereltje. 'Een keertje! Een klein keertje,' fluisterde ze dicht bij z'n oor: 'ik hou zoo vreeselijk van je, nou je in de plaats van Gerrit gekommen ben.... Doe je 't liefie?' 'Waar is Gerrit na toe?', vroeg-ie, zonder 'r ook maar een oogenblik an te denken - 't mocht niet, en as 't niet mocht, mocht 't niet....

'Gerrit is - Gerrit is,' praatte ze haperend-ontwijkend - as je 'r mee begon zoo'n kind van zes jaar, dat 'r met den dag schrieler uitzag, de waarheid te zeggen, kwam je van 't een in 't andere: 'Gerrit is ver weg....'

'Hoe ver?'

'Dat weet 'k niet,' weifelde ze.

'En hij is met vader gelijk mee van huis gegaan?'

'Niet denzelfden weg,' jokte ze - en ze jokte weer niet, want haar zoon kon niet wezen, waar 'n man zonder God en gebod was.

Even zat 't jongske met 't achterover leunend hoofd onder den wingerd van zilveren vrouwe-haren.

Toen zei-ie, en z'n oogen hadden parelmoeren schampen bij de doorschijnend-blauwe lichtenis van den zomeravond: 'ze kommen niet terug, tante - je zal zien: ze kommen niet terug.... Anders waren ze 'r geweest.... Denk jij, dat jij ze nog ziet

'Vast en zeker,' zei tante Toos,en haar oogen, met dezelfde parelmoeren

dwaallichtjes, zogen zich aan den hemel, boven de lage daakjes, vast: 'vast en zeker,

groote schat, 't kan lang, 't kan kort duren, maar 'k zie 'm terug....'

'Ik denk, dat je jokt,' zei-ie benepen ernstig: 'want 't brille-spook van

hiernaast

zeit dat ze in pakkisten weg zijn gedragen....'

'Dat liegt dat kind,' ontkende tante Toos.

Twee dagen later, omdat Kobus 't weken lang bleef verdraaien in de mijn af te dalen en werk buiten Heerlen had gevonden - de fletse Duitscher, die glasblazer geweest was, had 'm an karwei geholpen - kwam de vrachtrijer 't boeltje, dat ze niet an anderen hadden overgedaan, afhalen, en toen-ie op had geladen, gingen ze met d'r vieren naar twee groote tuinen.

Tante droeg Magdaleentje, schoontjes ingebakerd; Kobus 't ventje, dat z'n beste kleeren aan had.

In den eenen tuin waren veel groen beslagen paaltjes en lagen groote marmerplaten op den grond - in den anderen, 'n eind-verder, zag je net zulke groote kanjers van steenen met gouwen letters 'r in, en bloemen en kruisjes.

D'r liep 'n heusche dame, heelemaal in 't zwart, met 'n sluier voor 'r gezicht, en die huilde schrikkelijk.

En tante Toos, die met Magdaleentje in 'r armen, eerst bij een en toen nog is bij 'n kruis knielde, begon zoo te snikken, dat Kobus 'r met 'n dikke stem most zeggen:

'Kom nou, moeder, daarmee win je niks, en je maakt 'r 't kind mee van streek....'

In den anderen tuin, waar 'n zwarte vogel met gele pooten telkens aanloopies nam en met rukken stilstond, om in 't wuierend gras wurmpies te slokken, nam Ko den hoed van 't hoofd, dat de stralende zon z'n blooten knikker bescheen, en den jongen voorover buigend bij 'n paaltje met grassprieten en driekwart verdorde bloemen zei-ie:

'Je mag 'r van meenemen....'

'Van die blommen?'

'Ja,' zei Ko.

'Waarom?', vroeg 't kind, in de stilte van den vreemden tuin aarzelend.

'Zoo maar,' zei Ko: 'dan drogen we ze, as we in 't nieuwe huis zijn, in 'n boek, en dan vertel ik je later, as je 'n groote kerel geworden ben, waarom we hier zijn geweest....'

De kinderhand boog naar de plek, waar 't wit-houten paaltje met 't wit-houten plankje in de aarde gedreven stond.

Eerst plukte-ie 'n nog levend wit bloempje met 'n gouden hart - toen vroeg-ie of 't prachtig wit lint met de zwarte letters ook mocht.

"k Zal je helpen,' zei Kobus, 't los snijdend, en de helft met de woorden 'Voor onzen Kameraad' bij zich stekend. Buiten wachtte tante Toos, en bij 't hek reed 'n zwarte koets binnen.

'Fijn!', zei 't kind, toen-ie 'n uur later weer inden trein zat, en van 'n krentebol hapte.

Zoo begon de tweede periode van Koertje's leven.

23 November 1923.