'T potkacheltje pruttelde zoo knus, had zoo'n blakend-purper,
vol-geschranst buikje, en 't deksel van den waterketel, die boven
de ronde plaat stond te proest-dampen, klepperde zoo of 't den hik
had, en 'm, al liet je 'm nog zoo gemeen schrikken, niet kwijt kon
raken, dat de zwarte poes, die echt Piet hiette, voor de zooveelste
maal ging verzitten, en van de zenuwen gaapte, of-ie z'n kersrood
kronkeltongetje in zou slikken.
Buiten was moeder bezig de sneeuw van de tegeltjes te schrapen,
en 't stoepje schoon te bezemen, maar 't was monnikenwerk, want de
wind dee as 'n kwajongen, slurpte telkens z'n mond boordevol,
builde z'n gepropte wangen, en floep kwakte-ie de plakkende smurrie
in 't paadje, dat de schop pas bij-geharkt had. Dan school-ie weer
met 'n vaart achter den hoek van 'n huisje, en gierde met zoo'n
uitgelaten plezier, dat-ie over z'n eigen asem struikelde en je 't
door z'n kouwen neus hoorde snuiven.
Keek je door 't raam, as je mouw eerst de nattigheid en de tot
biggelende gootjes verzwemmende tranen weg had gezeemelapt, dan zag
je moeder met de zilver-flonkertjes op 'r zwarten omslagdoek en
glanspluisjes nog witter as 'r haar - en de as 'n jonge hond zoo
woest ravottende schooiervan-'n-wind, greep den stootrand van 'r
rok, en rukte 'r schuddebollend aan, of-ie 'r mee vandoor wou. Maar
lang door 't drooggewreven ruite kringetje kon je niet kijken, want
de sneeuwvlokken en suiker-kristallen, ook nieuwsgierig, net zoo
tuk om te weten wat 'r an de andere kant van 't glas voor dingen
gebeurden, drukten d'r bleeke snuiten tegen de glibberigheid boven
de kozijn-heuveltjes, en omdat ze allemaal tegelijk wouen en d'r
beurt niet fatsoenlijk konden afwachten, raakten ze in mekaar's
zijjen spinnepooten verward, en sukkelden of ze over mekander op 'n
glijbaan waren heengetold, in de malsche bedding van 't bloemrekje
met z'n pepermunten spaakjes.
Moeder, die 'r niet an dacht, net as de buurvrouwen asch en
sintels te strooien - 't bleef de eerste uren mis - en de
slijkrommel droegen ze je propere portaaltje in, al veegden ze d'r
voeten nog zoo op de deurmat - moeder schudde nou 'r rok uit, of-ie
vol kruimels zat, en kwam met van 'r haar en 'r wimpers vluchten de
naaldjes en stekels de as'n oven zoo heete kamer in, en met dat ze de herrie zag, den
omgekiepten stoel met de naar 't lampelicht starende poppen, en 't
toegetakelde meisje, dee ze of ze meer-as-erg uit 'r humeur was.
Maar al hield ze zich nog zoo in: je voelde an 'r manier van kijken
dat ze moeite had niet hardop te lachen. 't Kind liep met 'n
sleepjapon - rok, dien ze van den haak had getild en met
veiligheidsspelden vastgestoken - en om 'r blonde hoofdje, 't
jongensachtig-bij-dehande bekje strikten de linten van de muts, ook
van den hanger gegrepen. Hield je daar nou is goed bij! Kwam jij 'r
op 'r ziel, as ze ineene van achter de tafel dook en met 'n gezicht
om te knuffelen, over 'r statiesleep struikelde, en de muts over 'r
ooren zakte.'Wat hei-je nou weer geflikt, merakel! Mot 'r weer 'n
winkelhaak in me eenigste rok? Je zel 't laten, of 'k stop je in 't
kolenhok zooas laatst.... Jij ben geen meissie met al je streken -
'k zal je haar nog korter laten knippen en je 'n broek aantrekken,
dat-je voor schandaal as jongen ken rondloopen.... Gek dier van 'n
kind!.... Verdraaid merakel van 'n meid!'
Tegen de grimassen van 't kleine, zich an niks storende
kleuter-wijfje lei ze 't voor de zooveelste maal af. Krimpend van
't lachen, met 'n manslach, die roffels in 'r borst met de piepende
scharnieren sloeg - 't eindigde altijd met 'n blafhoest, nou de
bronchitis 'r telkens weer te pakken had - builde ze in den stoel
met de wieblende pooten, en met moeite kraakte ze 't 'r uit: 'Hou
je op, beest!.... Zel je 't laten, gek spook!'
Maar as ze zich zoover gewonnen gegeven had, 't kind 't merkte dat
ze aardig gevonden werd, kon ze schreeuwen en
bulderen-van-'t-lachen, begon 't eerst goed en niet meer tegen te
houen. De brutale schooier dribbelde nou as de juffrouw uit 't
boekwinkeltje, wiegde krankzinnig met 'r heupen, spitste op 'r
teenen rondom de gedekte tafel, en hield den pook as 'n purresol
bij 'r hoofd.
'Schei je uit!', gierde moeder, 'r tranen drogend en tegelijk de
natte sneeuwkwakjes van 'r voorhoofd vegend. 't Was om 't te
besterven, nou ook Piet, die 't rumoer en 't geschuier van den
rokrand langs 't vloerzeil niet hebben kon, van z'n heetgestoofd
zitje omlaag kwam, en met
gekromden rug en 'n knoet-van-'n-staart,
achter 't sleep-einde andanste. Bij God, 'r zat veel meer wind in
de lucht, as de kinderen en de dieren zoo dol deeen.... 't Meisje
schaterde nou ook om poes met 'r groene oogenen 'r witten snor - de ketel op 't potkacheltje, die 'n duit in
't zakkie wou doen, en 't spektakel lang niet genoeg vond,
zwabberde met 't deksel as 'n bezetene op en neer
- de wasem floot met benauwde lach-gilletjes - de kachelpijp
snorkte as oom, as-ie in z'n slaap vergeten had z'n mond dicht te
doen - en werachentig nou schuddebuikte de bruine koffiekan op 't
Waxiene-lichie met klotsende ploffies, of ze van binnen van plezier
barstte, en zich van buiten zoo koescht as in de kerk, as 'r dienst
was, hield. Alles in 't met de warme huts potkliek van vanmiddag,
de glimmende borden, de blank-gepoetste lepels en vorken, wachtende
kamer, lachte, glimlachte, glunderde mee. Tot zelfs 't glas van de
portretten, waarin gele brokkies van de lampekap leeen te drijven,
bewogen of ze wat wouen zeggen, en de zwart-ovale lijstjes
tjengelden an moeder's omgebogen haarspelden, en wreven d'r rugjes
tegen 't behang, of je in je bed 't klimop tegen den buitenmuur
hoorde.
'Allemachtigste, wat 'n keet!', zei moeder, 'r bij opstaand, omdat
ze 'r as van ouds bij an 't hoesten raakte, en je 'r zittend in
stikte. Maar ze voelde zich in 'r besloten-warm honkje, met 't
wind-gejuil buiten en de koestering der bij 'r leven behoorende
malsche kamerdingen, en vooral bij de zoet-tintelende vreugde, dat
't veilig-omsponnen nestje zoo dadelijk de twee verkleumden met de
groote nieuwtjes in zingende gezelligheid zou opnemen, as 'n op 'r
jongen verliefde kloek. Straks kreeg ze de warmte van 't
meisjeslichaam weer in 't bed tegen zich an, en as ze 'r ouwe
voeten dan tegen den kruike-zak dompte, en de boomtakken in den
orkaan, zooas vannacht, krakend knapten, kon ze zich door 't
geneurie van 'r eigen adem in slaap laten wiegen.
Nog terwijl 't kamertje tegen 't gejoel van den wind in-jodelde, 't
meisje met zwarten Piet achter zich an langs den omgevallen stoel
met de poppen ravotte, en moeder in na-lach 'r hoesten bedwong,
ging de deur open.
D'r duffelsche, besneeuwde jassen hadden ze in de gang opgehangen,
maar d'r haren, gretig bestoven en d'r rood-gestriemde ooren
glinsterden met eindelooze tintel-loovertjes in 't gesproei van den
lampe-schijn.
'Gekke duvel!', riep oom, en 't geschater begon opnieuw - de
waterketel sloeg 'r de maat bij, de tuit blies 'r stoomstraal tot
onder den lampekap, de kachelpijp blerde as 'n draaischijf, en
poes, verschrikt door de besneeuwde mansschoenen zoo dicht in 'r
buurt, sprong as 'n eekhoorn op den antimakassar van den leunstoel
- 'gekke duvel, wat hei-je nou weer voor boevenstreken verzonnen?
Hahaha!.... Of het moeder je opgekallefaterd? Hahaha!.... Durf-ie
zoo met 'rop de febriek te gaan wandelen, Koert?'
De jongen achter 'm, met 'n door den wind en de sneeuwjacht
verpaarst gezicht, dadelijk verknuffeld door de mollige warmte, de
door z'n vochtige wimpers violet en geel uit-stralende lamp, de
kneuter-pret en 't dampend gelach, dat 'm na den nieuwen dag, in
hijgenden overgang ontwikkelde, glimlachte enkel, zooals 'n kind
glimlacht, dat na 'n heel-verre, heel-lange reis met bevreemdende
avonturen, de vertroeteling van 't weer-thuis-zijn ondergaat. Hij
glimlachte om 't kleine ding, waarvan-ie 't slaafje was, dat 'm
mocht trappen en slaan, dat zoo in z'n zieltje verkluwd zat, dat-ie
bij 't werk, de eenzaamheid in de reuze-fabriek, de overstelping
van indrukken, en weer later bij 't voorzichtig hinken door de
sneeuwbulten en kluiten, die de stoepranden verdoezeld hadden, net
zoo as nu had geglimlacht om 't snuit dat zij wel zou opzetten,
as-ie 'r voor de lamp in de slaapkamer uit werd gedraaid - net as
iederen avond, maar nou geen verhaaltje of sprookje! - van de
wonderen, die-ie zelf, zelf beleefde, vertelde. Nou stond de snoes,
de wilde dot voor 'm, verkleed as 'n ouwe juffrouw, en de
jongenspret kraaide 'r oogen uit. Een afgezakte kous bobbelde onder
de slierende sleepjapon, en de lintenmuts, over 'r blonde krullen
ver-zakt, bengelde op 'r rug.
'Prachtig', zei-ie, op slag 'r fantasie aanvullend, en meteen
had-ie 'r in 'r zwakste zij te pakken: 'prachtig. Ik herken u niet
eens! U is zeker 'n dame, die hier in de buurt verdwaald is.... Dag
mevrouw! Blijft u 'n stukkie mee-eten?....
'Asjeblief meneer', zei ze, gelijmd, en zonder meer bereid 'r nog
'n paar uur op los te spelen voor 'r gegeten werd: 'as u maar voor
wat lekkers
zorgt, want ik mag voor mijn pa en ma niet bij iedereen
eten....'
'Kom is hier, mevrouw', lokte-ie met 'n nattig papiertje in de
hand, en terwijl ze met listige grijp-vingertjes de kaneelbrok uit
't windseltje wikkelde, hief-ie 'r in de armen, en as Ko 'm niet
gegrepen had, zou-ie met de heele mevrouw ondersteboven zijn
gevallen, omdat de smerige sleep, waaran je niet meer dacht,
tusschen je beenen wrong. Krak, zei de rokvoering en krak zei 'n
band. En moeder zei iets veel ergers, omdat ze pas den winkelhaak
hersteld had, en je op die manier an de gang kon blijven. Nog eer
de nieuwe klok - pas 'n week in huis - geslagen had, zaten ze om de
tafel, en smulden van de warme kliek hutspot met zwoerdjes - bij
zulk krimmeneel weer kende je je weelde niet, as je van 't werk
werom kwam, en 'r voor den tweeden keer op een dag'n warmen hap op tafel stond. De damp omkolkte de 50-kaars lamp
- of 't 50, 100 of 200 was, zag je zonder da-je 'r naar keek, zooas
'n timmerman enkel op den tast draadnagels taxeerde - en de vorken,
met vijf vingers tegelijk omgrepen, bikten en moesden, of ze 'r om
gewed hadden wie 't eerst z'n bord leeg zou hebben.
Moeder, die de kleinste portie voor zich genomen had - de jongens
voor dag en dauw op, gingen voor - vroeg nog meer en nog drukker
dan krulle-bolle-Leen, die niet van aarpels hield, en handig as 'n
dief de stukjes wortel en kaantjes uit de aard-appelbrei zat te
peuren. Ze most van alles weten, wat Koert - Koertje zei ze al lang
niet meer an 'n jongen, die sigaretten rookte en nou mee begon 't
brood te verdienen - wat Koert allemaal op de Gloeilampen-fabriek
had gedaan - in welke afdeeling ie mee had motten helpen - met
wie-ie gesproken had - hoe 't 'm beviel.... En as zij effetjes 'r
mond hield, vroeg Leentje, die 'm zoo dolgraag den eersten dag bij
de Fabriekspoort af had gehaald, maar niet voor moeder de straat op
mocht, omdat de slungels-van-jongens geen meissie, al was ze nog
zoo klein, bij sneeuwweer met rust lieten. Zij was niet bang - zij
zou ze op 'r gezicht geslagen hebben, zooals ze laatst 'n veel
grooteren snuiter op z'n falie had gegeven, die 'r met haar tol
vandoor wou, en die zoo onder had gelegen, dat z'n vader 'm te hulp
most komen - maar moeder was niet te vermurwen geweest, en zelf
meegaan kon niet, as 't eten geen nachtwerk zou worden.
Traag en moeilijk antwoordde Koert tusschen de happen door. De dag was omgekoortst, in een roes heen-gejaagd. As-ie naar de waseming van
z'n bord keek, ging 't geluid van de stemmen zoo
dichtbij, in 't gezoem en geraas, dat nog in z'n ooren gromde en
stampte, verloren.
Even had-ie Ko bij een van de groote, boldrende vuren, die om de
reuze-kroezen kreunden en knarsten, an 'n lange stang zien blazen,
't witgloeiende bolletje in den vorm ronddraaien, en den jongen bij
't karretje met 't afslaan der stukken glas bezig gezien, maar je
dorst niet te wenken en nog minder lang stil te staan, omdat ze je
met je gehink toch al ankeken, en omdat de bedrijvigheid, 't getik
en gehamer, 't gonzen der machines, 't breken der glas-einden, 't
borrelen van de kokende ovens, door gas en lucht gevoed, maar
vooral 't gezwaai van de lichtende kwakken gesmolten glas aan de
stangen, alsze uit de kroezen gelicht en grooter vuurkollen werden, wanneer
de blazers de stangen als klaroenen aan de monden staken - je
bedremmelder, hulpeloozer, angstiger deden bewegen.
De jaren van ergste bleuheid en in-zich-zelf-gekeerd-zijn, waren in
de schoolbanken achter den rug. Hij was niet meer bang als 'r
vreemden binnen kwamen, ofschoon-ie weinig met anderen sprak, maar
de ommekeer van 't gedoezel als ontwakende jongen naar den arbeid
op de Eindhovensche Gloeilampen-fabriek, de fabriek, die-ie als
kind had zien lichten, toen-ie op vader's schoot in den trein naar
Heerlen zat, en droomend naar 't Sprookjespaleis in den avond
gekeken had - die overgang was zoo geweldig, zoo overdonderend, dat
de vrede in 't door den sneeuwstorm bestoven kamertje, bij tante
Toos met 'r zilver-witte haren, bij Ko met z'n glimmende knikker,
en z'n liefste schat, 't leelijke jonge eendje, dat 'n beeld van 'n
meisjes-snoetje gekregen had, en nou weer iets nieuws ontdekte door
met 't handvat van 'r vork in plaats van met de vork-tanden te
eten, 'm als 'n ding van onrust hinderde.
In de sorteer-afdeeling, tusschen de rekken met de dunne glazen
buizen, was 't enkel oppassen geweest, om de lange staven
doodelijk-voorzichtig te behandelen, en op te letten hoe de maat
van de dikte op millimeters precies werd gepast, voor ze op soort
werden gelegd. Nou zag-ie nog 't wonder hoe 't gebeurde, hoe de
Oostenrijker met z'n kort-verwriemeld zwart haar en 't zwarte haar
op de bloote borst, as 'n goochelaar 'n bonk rood-gistend glas op
de staaf in evenwicht hield, hoe de wangen als bleeke buidels, als
gedrochtelijke uitwassen aan de jukken hingen, hoe de handen de roe
heen en weer wreven, of de
glasblazer met de angstige zwellingen
naast 't dor zwart snorretje 't koud had, hoe 'n ander dan met 't
uitvloeiende glas-sajet langzaam terugliep, en de witte glasslang
over rollen in beweging gehouden werd, en hoe de uitpuilende,
berstende wangen altijd door lucht bleven aanvoeren. Dat van Ko,
die met z'n maatje samen, enkel ballonnetjes voor de lampen blies,
en tusschen dikke duizend anderen op 't platvorm rondom de kroezen
bewoog, was vreemd, maar niet zoo in je geheugen bijtend als 't
doen van den Oostenrijker met de wang-gezwellen.
'Vertel nou is wat meer, Koert', zei tante, enkel bang dat 't werk
niet bevallen had - 't was voor haar net zoo goed 'n dag as voor
hem, want ze had in de latere jaren, zelf geknauwd door verdriet,
met de twee weezen te stellen gehad - 'n ziekelijke jongen, ouwer
dan z'n leeftijd, die na den dood van z'n vader en moeder over de
ellendigste dingen prakkizeerde - 'nzuigeling van nog geen half jaar, die je voedsel, dat ze niet
lustte most opdringen, en, die eenmaal bij, de levendigst-denkbare
rakker werd, 'n niet te temmen spring-in-'t-veld, 'n schat, waarmee
ze alle drie even gek waren, maar die je geen seconde alleen dorst
laten, omdat ze met geen vuur en geen water te vertrouwen was, al
eenmaal van de trap was gevallen, en eens - 'n schrik, om nooit te
vergeten, uit 't water gehaald was geworden. Je was of 'n daggie
ouwer, met minder weerstandsvermogen, dat je tienmaal op 'n middag
steken in je hart kreeg of 'r niet weer wat, waar je zelf bij was,
gebeurde - of de woelwater, die na grommende honden en steigerende
paarden toe-liep, dan met lucifers, dan met spelden in r mond
speelde, weer geen bandiete-streek uit had gehaald.
Vandaag was 't ook haar dag, want ze had den kleinen jongen, dien
ze na 't wanhopig ongeluk, op 'r bed had gekregen, dien ze verzorgd
en gefokt had, aan wat zij noemde: de 'maatschappij' afgeleverd, in
z'n stand en fatsoenlijk. As-ie z'n best dee, niet te veel boeken
verslond, niet te veel an droombuien toegaf, had zij 'r plicht
gedaan en 'r gelofte an de twee portretten met de verdorde
bloemetjes, die elken dag, bij letterlijk alles toekeken,
nagekomen. Ze snoof door 'r neus van ingehouen genot. Hoe fijn
zaten ze niet. Buiten floot de wind, dwarrelde de sneeuw - binnen
bogen ze samen onder de lamp - de vorken glimmerden op en neer - de
poes schurkte hongerig tegen je an - 't potkacheltje knorde en
blies.
"k Heb niks meer te vertellen', zei de jongen: "t is zoo'n boel bij
mekaar geweest.... Je onthoudt 't niet ineens.... 'k Heb me oogen
uitgekeken.... En 't bevalt me best, al werkte 'k liever met Ko
samen....'
Even zong de stilte van 't kamertje in den sneeuwstorm om de
hoofden. Toen rustte de vork op 't bord van den jongsten arbeider
der Gloeilampenfabriek.
"k Heb 'n even nummer van 't Nummerbord, tante: 1208.... Weet je
nog dat vader ook 'n nummer had?....'
'Of we dat weten', knikte tante.
Tegen 't uur dat Leentje naar bed most - elken avond werd 't 'n nieuw en hardnekkig gevecht - verzon ze de snuggerste, geslepenste, maar voor alles berekendst-geluidlooze dingen, om 't monsterachtige van 't alleen in 't donker liggen, terwijl de anderen nog benejen bleven babbelen, te ontloopen. Zoo niet-te-benaderen wild en kwajongens-achtig als ze overdag tekeer ging, zoo als 'n ratelslag als ze 't trapje af kon rumoeren en zoo bezeten als ze met de deuren tegen de vloekende, kalksplinters uit-krakende posten sloeg -zoo bezonnen liefjes, onderworpen-vrouwelijk, timiede en zachtzinnig werd ze, als de avond-boterham gegeten was - de kliek hutspot van vanavond was 'n buitenissigheid - moeder 't tafelkleed over 't zeiltje lee, en de thee op 't blad kwam. Dan kende ze de vaste gewoonten van 't arbeiderswoninkje, waar alleen Zaterdagavond van af geweken wier - plaste moeder in 't keukentje den vatenboel schoon, voor ze 'r ook 'ns lekker 'r gemak van nam - dampte oom Kobus de kamer zoo tjokvol, da-je 'm niet meer achter z'n krantje zag - zat Koert, die eerst 'n poos met 'r gespeeld had, z'n leerboeken in te kijken, en as ze dan bij
'm op z'n knie kroop - alles, alles kreeg ze van 'm gedaan - begreep ze niet wat voor plezier ie in de bladzijden met rare streepjes, zonder 'n enkele prent, kon hebben. Wou-ie dan toch blijven lezen, door die vervelende dingen geinteresseerd, dan kriewelde ze 'm in z'n nekharen, of stak 'n nat wijsvingertje in 'n niet verdedigde grot van z'n oor. 'Lees je me zachies voor?', soebatte ze soms, maar as-ie 't met verknepen oogen
dee, en ze 'r
niks van verstond - hij was bezig zich zelf Engelsch te leeren
verzon ze voorzichtig kattekwaad, dat niet te erg de aandacht trok,
tot moeder met 't keukentje klaar was, en 'r eigen leunstoel bij de
tafel schoof, om ook 'n brokkie krant door te neuzen, voor ze over
ditjes en datjes kletsend, met 't verstelwerk van de familie begon.
Weg was Leentje dan. Ze was 'r - ze was 'r niet. In strategische
bedachtzaamheid, vond ze 't plekje, waar moeder 'r niet kon
op-letten, en terwijl je 'r den godganschelijken dag most afleiden,
hield ze zich in dat bedenkelijkst half uur waarachies-zelf in
bedwang. Ze bladerde 'n verfonfaaid prentenboek door, kleedde 'n
pop an en uit, beschreef 'n vodje papier met koeie-letters, kroop
op 'n stoof in 't veilig-beschut hokkie van den linker-raamhoek,
achter den rooden taf-rug van den anderen leunstoel.
Moeder knipperde dan met 'r oogleden tegen Ko - Ko glimlachte de
mystieke richting uit - en as Koert op z'n handen en knieen de
aardigheid uithaalde, om 'r an 't schrikken te maken, vond ze 't
vreeselijk-flauw, niks aardig, om 'r in 't spelletje waarvoor ze
niemand noodig had, te storen. As ze 'r niet was, was ze 'r niet.
Maar jawel. Moeder kende die kunsten, en as die eenmaal 'Lena!'
zei, was 'r geen vermurwen meer an. Dan kon je nog zoo, met dikke
tranen in je oogen, en met warempel-gevouwen handen, as in de kerk,
om nog een minuutje, asjebliefeen minuutje, toenou, lieve moes, schat van 'n moes, nog een
minuutje, te maggen opblijven - dat 't gister veel later was
geweest - dat ze nog niks geen slaap had smeeken en nog is smeeken
-: as moeder a had gezeid, zei ze b, en as ze b zei, en je dee of
je 't niet hoorde, of 't opstandig niet wou, begonnen
ongemakkelijke handen mee te spreken, en daar lei je 't hoe je
tegenspartelde, hoe je schreeuwde en huilde, bij af. Soms, in 't
groote bed, dat eerst fijn werd, as moeder 'r zelf bij kwam, lei ze
na 'n afstraffing te grienen, te verwijten, en de vrouw had dan
groote moeite, om de dingen van 't kind, waartegen niks in te
brengen viel, te weerleggen.
'As je van me zou houen, zou je niet slaan! Jij mag niet slaan....'
'Ik sla je', sprak moeder verdrietig: 'juist omdat ik van je
hou....' 'Je ken niet van me houen!', klaagde 't meisje driftig -
en ze kon 'r zoo bij huilen,
dat de bovenrand van 't beddelaken dreef -: 'ik sla jou immers ook
niet....' "n Kind mag 'n moeder niet slaan', zei tante Toos, die 'r
altijd spijt van had, as ze 'r wil op die manier moest doordrijven:
'as 'n kind 'n vader
of moeder slaat, is 't 'n zoo slecht kind, dat
'r hand later boven 'r graf uitgroeit....'
'Ken me niks schelen!', huilde Leentje: 'of me hand dat doet....
Jouw hand zal net zoo goed, omdat je mijn slaat, as ik nog een
minuutje vraag....'
'Nou hou je je mond, en ga je slapen - en nou wil 'k niet eens 'n
nachtkus van je hebben, omdat je moeder zoo'n verdriet
andoet....
'Dan mot je maar niet slaan! Ik wil niet geslagen worden!', hield
't meisje obstinaat vol.
'Je zal', zei tante Toos, en 'r stem kon 'r soms zoo vol als 'r
oogen bij worden: 'je zal, as je wat grooter ben, leeren begrijpen,
dat je juist heel veel van 'n kind houdt, as je 't om z'n bestwil,
'n klap geeft....'
'Dat ken niet!' snikte 't kind na.
'Onze Lieve Heer in de Hemel', lei tante Toos op haar manier uit:
'geeft an de menschen 't voorbeeld - die slaat ze, as-ie ze zou
kennen zoenen en pakken.... Nou weet je 't.... En as je nou zeit:
moeder 'k zal 't nooit meer doen, mag Koert nog effen bij je
kommen, voor 't licht uitgaat....'
Maar heel enkele keeren, gaf 't kind zich bij die belofte niet
gewonnen. En as ze bleef weigeren, hoorde je in minder as geentijd, as je weer benejen was, 't fel-roepende stemmetje, dat
niet eens, maar wel tien maal, de belofte schreeuwde.
Dat was voor de twee kinderen het oogenblikje van den dag. Dan
fluisterden ze dingen, die 'n ieder mocht weten, maar die ze toch
fluisterden, in 'n vreemde, teere behoefte, om mekaar wat
heel-bijzonders te zeggen. Dan hield zij de al-grove hand van den
jongen vast, en zei: 'As ik grooter ben, trouwen we samen...' Dan
zei hij: 'Da's goed, schat!', en terwijl van benee 't verslurpt
stem-gegrom van Ko, die moeder 'n stuk uit de krant voorlas,
doordrong, vertelde hij haar in slaap. As-ie 'n nieuwe historie,
een die-ie nog nooit verzonnen had, prakkizeerde, bleef ze 'r
wakker bij, ging ze met 'm door alle fantasie-landen heen - as-ie
'r zich met 'n jongenswijs Jantje-van-Leiden van af
maakte, 'r 't
een of ander droomverhaal of sprookje voor de zooveel-honderdste
maal opdreunde, liet ze wel niks passeeren, viel ze 'm in de rede,
als-ie wat oversloeg, maar na 'n poos merkte ze 't niet eens meer,
als 't licht uit was gedraaid.
Vanavond, na 't lang aan tafel zitten, nou Koert voor 't eerst op
de Gloeilampenfabriek aan 't werk was geweest, en tante Toos 't
veilig zitje in den sneeuwstorm, bij 't harder gieren en fluiten
van den wind, zelf zoo zalig en kostelijk vond, dat ze van geen
uitscheiden wist, zich nog is en weer is koffie, die ze niet hebben
mocht, waarvan ze midden in den nacht hartkloppingen kreeg, met
dikke kluiten suiker en melk inschonk, en genoegelijk glimlachte,
dat 'r nou twee mannen over 'r zaten te rooken - Ko z'n ouwe pijp,
nog altijd van Heerlen, al klonk 't ongelooflijk - Koert, na z'n
sigaretten, 'n kanjer van 'n sigaar - 't kamertje blauw zaten te
smoken - vanavond was 't ongemerkt zoo beestig-laat geworden, dat
Toos van krakenden schrik driemaal he! zei, toen ze 't klokje in de
spiezen kreeg. Dat was 'r nog nooit overkommen. Gossiemijne,
gossiemijne, as ze niet toevallig op had gekeken, zatten ze
nog....
'Zallen we 'm nou?', vroeg Kobus, z'n pijpesteel in 'n stilte,
waarin enkel de wind 't woord had, met 'n verwriemeld reepie
krante-papier door-peuterend - Leentje zee niks: die had slaap,
maar hield zich koest - 't was weer 't naarste oogen-blikkie -:
'zallen we 'm nou geven, wat je gisteravond gezeid heb?'
'Doe dat, liefie', zei tante Toos, en omdat ze 'r zelf 'n machtig
plezier in had, zette ze de borden, die ze op mekaar had gegrist,
in 'r handenkom voor zich neer, en ze ging 'r nog effen bij
zitten.
Ko wrong densteel in den kop van de pijp, lei 't bruin-besausd stengeltje
krante-papier op 't schoteltje van z'n kom, stond glimlachend, en
as op Sinterklaas zoo geheimzinnig op, en toen moeder 'm 'r
sleutelbos, met as 'n spiegeltje zoo blinkende sleutels gegeven
had, bukte-ie bij de onderste la van de kast, 'n la, die nooit open
kwam, en, tusschen pakkies rommel uit vroeger dagen scharrelend,
greep-ie 'n in flanel gewikkeld ding.
'Maak 't zelf open', zei Ko, wat 'r inzat van buiten met z'n
vingers
betastend: 'moeder had 't je gisteravond willen geven - ik
zee: we zallen 't morgenavond..... We hebben 'r dikwijls om motten
vechten, om 't niet na 't Pandjeshuis te brengen....'
'En hoe dikwijls - as de vlammen me uitsloegen', zei tante Toos met
vochtige oogen. 'Ik weet 't al', sprak de jongen, en nog voor-ie 't
flanellen lapje 'r van afwikkelde, staarde-ie 't licht van de lamp
in.
'Dat ken je niet weten, stommerd', praatte Ko, de weer schoone pijp
stevig belurkend.
'Allemachtigste!', zei moeder, in schrik verzittend. 'n Venijnige
rukwind plonsde zoo op 't huisje toe, dat de ruiten schommelend
bewogen, of 'r iemand driftig tegen duwde, en 't was niet heelemaal
verbeelding, want 'n uitgebloeide geraniumpot, door den wind in de
sneeuwbedding van 't kozijn berukt, stiet 'n paar maal met de dorre
takjes tegen 't betraande glas. 't Juilde en proestte om 't
hoek-woninkje, of 'r menschen stonden te weeklagen, en in den
smallen schoorsteen, kreunde en zwiepte 't, dat 't potkacheltje 'r
angstig bij blies, en poes van zenuwen zoo gaapte, dat je tot
achter in z'n gulzige keelgat kon kijken.
Met haast bevende handen, bracht de jongen 't flanellen zakje naar
den mond.
Omdat-ie geen geduld had 't witgaren draadje met 'n mes van de
tafel los te snijden, beknaagde-ie 't driftig met z'n tanden tot de
rafeltjes mee-gaven. Toen 't gouden remontoir ziend, waaran-ie
nooit meer gedacht had, maar dat-ie zich best herinnerde van den
dag, dat 't barbiersmaatje 'm geknipt had, en ie met den slanken
man in de rij van den Amsterdamschen Lommerd gestaan had, om 't
terug te halen, kreeg-ie eerst 'n kleur, die z'n mager gezichtje
tot aan de ooren ver-purperde, toen sloeg-ie de vingers voor z'n
oogen, en snikte 'r zoo onstuimig op los, dat 't leek of de
kermende stormwind de tafel bewoog.
'Ben je wel wijs!', viel tante uit: 'nou prakkizeeren wij ons 'n
ongeluk, waarmee we je 'n plezier kennen doen op 'n dag da-je voor
't allereerst an 't werk gaat, en nou doe je of je 'n pak rammel
gekregen het....'
'Ik ken 't niet helpen - ik ben toch anders zooniet', verontschuldigde de
jongen zich: 'maar ik vin 't zoo fijn
'n andenken an me vader te hebben....' Met 'n snuit, nog zwemmend
in tranen, terwijl Leentje 'm doodelijk-sip an zat te kijken - hem
an 't grienen had ze nog nooit gezien - wond Koert 't horloge op,
beluisterde 't rikketik aan de kast, met de 'r pas door 'm op
geperste vettige vingerafdrukken, en 't meisje naast z'n stoel,
most 't nou ook weten, eerst met 'r rose rechter-, toen met 'r
papaveren linker-oortje.
'Da's 'n Godswonder', zei tante Toos: 'je hoeft de wijzers niet
eens te verzetten....
't Scheelt geen twee minuten met de groote klok van mijn
jaardag.... Da's om na te vertellen....'
Nou zette Ko z'n stevigen nagel in 't randje van de buitenkast,
glitterden de gegraveerde letters op 't blad, dat as 'n goudvisch
in 't zonnetje blonk. 'Voor Koert bij de geboorte van zijn zoon',
las de jongen, en omdat-ie voor tante, die 't niet goed kon hebben,
z'n, of-ie 't wou of niet, aanstuwende tranen, most verstoppen,
dee-ie of-ie zich bukte, om iets dat viel, op te rapen, toen
gewild-hoestend, en zwaar-slikkend, om de prop in z'n keel kwijt te
raken, hinkte-ie de halve tafel rond, sloeg de armen om 't hoofd
met de zilveren haren, kuste 'r op 't oor, dat 'r nog wel 'n minuut
door bleef suizen, en zei moeilijk: 'dank je wel.' Dan kreeg Ko 'n
stevigen poot, haast 'n zoen - maar dat deeen mannen niet.
'Waarom krijgt Koert dat nou?', vroeg Leentje die 'r
klaar-wakker door was geworden, en 'r geen sikkepit van
begreep.
'Omdat', zei moeder, met de klokkende suizing in 'r oor: 'omdat je
groote broer vandaag begonnen is z'n eigen brood te verdienen....
En dat vinden oom en ik zoo prettig, dat we wat moois voor 'm -
gekocht hebben....'
'En hij is gaan huilen - en hij huilt nog....'
'Zoo'n gekke jongen is die broer van jou', zei tante Toos 'r neus
snuitend. En dat dee Kobus net zoo hard, want de jongen, die de
kamer uit was geloopen, en in de keuken had gescharreld, kwam met
dik-rooie oogen terug, en keek zoo schuw in 't licht, of-ie pas z'n
bed uit was gestapt.
Nou zat-ie weer recht onder de lamp, 't
horloge met de kartel-figuren in diepste verrukking bekijkend. 't
Geheim, hoe je de buitenkast open most laten
springen, had-ie ontdekt, en telkens weer liet-ie 't gouden
dekseltje in 't plassend licht, vonken daverend en vlammen geulend,
bewegen.
'As je jarig ben', zei tante Toos: 'krijg je van Ko en van mijn
samen 'n ketting 'r bij.... Dat zat 'rnou niet an.... Nou mot 't zoolang met 'n koordje....'
'Hoe laat is 't?', vroeg Leentje, verloren in de groote
belangstelling voor 't pracht-horloge dat onder 't licht van de
lamp tien oogen - want ook Piet loerde mee
- door 'r glimmend gewiegel, of ze 'n eigen licht had, letterlijk
dwong naar 'r stralen-hartefonteintje te kijken: 'hoe laat is 't
Koert?' En die vraag werd 'r noodlottig. Want 't remontoir van den
onder vallend gesteente in de Oranje-Nassau-mijn gebleven vader
jokte niet, en Koert, die 't most zeggen, jokte net zoo min....
'Veertien minuten over negen', zei de groote broer, voor den
zooveelsten keer de inscriptie van de vrouw, wier portret aan den
wand hing, lezend.
'Nee maar!', riep moeder: 'zoo laat?.... Leentje, na bed....'
'Na bed? Nou al?', pruilde 't meisje: 'en je het nog niet eens
afgeruimd.... En we zitten nog an tafel....'
'Lena', maande moeder: 'laten we weer niet 't ouwe spelletje
beginnen.... De heele boel is in de war.... Vanavond eerst jij na
bed en dan afruimen....'
'Hij krijgt 'n horlogie en ik mot vroeger na boven....', verzette
de robbedoes zich. 'Hier is 'n koekie, en boven krijg je d'r nog
een', probeerde tante Toos 't met 'n zoet lijntje gedaan te
krijgen; 'zeg je oom goeiennacht, dan komt Koert daalijk
boven....'
Maar nee. 't Zat niet glad. 't Kind, opstandig door de nog niet
afgeruimde
tafel, bang voor 't noodweer, dat de vensters
betrommelde, de portretten aan den wand tegen 't behangsel dee
klepperen en den schoorsteen met dreunend gestommel door-gromde,
liet zich languit op den grond vallen, was eerst tot bedaren te
brengen, toen moeder in zooverre toegaf, dat ze 't beetje vaatwerk
de keuken indroeg, en eerst toen van 'r macht gebruik maakte. Koert
liep tegelijk de trap mee op, bleef 'r bij, terwijl tante Toos de
kort-geknipte krullen, tegen honderd-en-een-protesten, dat ze haren
mee uit-trok, lokje voor, lokje na, kamde, en de morsige pootjes 'n
stevige zeep-beurt gaf.
'Goddank', zee Toos, in de benedenkamer terug: "t is 'n engel van
'n meid, 'n kind om gek mee te wezen, maar ik ken 's avonds me
weelde niet an, as ze veilig in bed leit, en 'k effen voor mezelf
mag hebben....'
Ze zocht 'r bril en Ko zocht mee, maar ze hadden den heelen nacht
kunnen blijven zoeken, want Leentje, die 't brillehuis gemoerd had,
zat in 't bed boven naar de avonturen van Koert op de
Gloeilampenfabriek, die nou eerst in kleuren en geuren los kwamen,
omdat niemand met zulke ouwe oogen van luistering over 'm kon
zitten als 't zusje onder den wingerd van blonde krullen - met
open mond te genieten.Dat van de groote vuren met 't gesmolten glas, dat ze konden
kneden en opblazen zooas ze 't wouen, geloofde ze niet, want glas
was zoo hard as 'n bikkel, en toen ze hoorde dat een van de
glasblazers 'n gloeiend lekstraaltje over z'n blooten arm had
gekregen en 'r, om de pijn weg te maken, en 't gauwer te laten
genezen, opzettelijk nog 'ns gesmolten glas over had gewreven,
vertrok ze 'r kindergezichtje of ze zelf de schrijnende pijn
voelde. Toen, om 't gouden horloge nog eens te bekijken, zette ze
moeder's ijzeren bril op. Die stak met z'n hangers 'n eind over 'r
kleuteroortjes heen, en 't rondsel, dat op moeder's neusbeen rustte
en met 'n eindje wol omwoeld was, groef 'n vorentje in 't doddige,
eigenwijze mopje, dat verwonderd tusschen de vettige glazen
wipte.
'Je mot 'r doorheen kijken', lachte Koert.
'Je ziet veel beter zoo as ik 't doe', zei ze stellig, 'm over de
glazen heen knipoogjes gevend: 'wip 't nog is open, Koert....'
'Asjeblief', zei-ie gehoorzaam.
'Wat staat 'r in?'
'Voor vader bij de geboorte van zijn zoon...'
'Ben jij dat?'
'Dat ben ik....'
'Wie is vader?'
'Vader is', zei-ie zich inhoudend, 't zelfde spelletje, dat Ko toen
met hem gespeeld had, met haar hervattend: 'en nou gaan we slapen,
en neem ik je tante's bril af....'
'Moeder's bril', verbeterde ze. En in 't donker
most-ie nog driemaal terugkommen, om 'r voor 't laatst en nog is
voor 't laatst genacht te kussen.
't Was de liefste broer van al de meissies op de wereld....
't Leven most zoo wezen, dat as je erg van mekaar hield, je altijd samen in 'n lekker-warm gestookt kamertje, in den winter, en altijd met z'n tweetjes of drietjes in 't meespelend zonnetje, in den zomer, kon blijven. 'r Ging niks boven de zaligheid van 'n zitje rondom de lamp, as je zeker wist, dat je nog uren mocht opblijven, as moeder met 'r zilveren hoofd en 'r kleur-as-bloed, of ze an een stuk door geravot had, de gaten in de onderbroeken van oom Ko boven de buik van 't kommetje, dat 't katoen spande, eindeloos-geduldig stopte - oom Ko zelf de krant van buiten leerde en z'n pijp bezoog, dat 't klukte en borrelde as bij de ouwe grootmoeder van een-huis-verder, die soms zoo moeilijk praatte, of 'r 'n spinnende poes in 'r borst zat, die achter elk van 'r woorden koppies prebeerde te geven - en Koert telkes z'n penhouder in 't flesschie inkt, dat overdag boven op de kast stond, omdat zij 't al tweemaal over 't
tafelkleedje gestort had, doopte. As ze van 'r stapel prentenboekies,van juffrouw Knibbel met 'r muize-snoet in de keukenkast, mevrouw Kakel met de wurmen slokkende geeldonsjes en zwartveertjes en juffrouw Beer, die koppie-onder in 'n plas viel, opkeek, zong 't eerst zachies, dan gurgelend-luider in 'r, maakte ze 'r 'n gedachten-raadseltje van, van wie ze 't meeste hield - van de vrouw met de
rooie handen en de steken tellende glimnaald - van den man met de eeltige, vierkant-toppige werk-vingers - van den grooten broer met de inktvlek an z'n middenvinger en de bruine nagels van 't sigaretten-rooken. Dan in 'n brusken overgang, toch teleurgesteld door de eenzelvigheid van de drie, die 't plezierig vonden zich tegen mekander's stilte an te schurken, en haar zoomaar in 'r eentje bij jufrouw Knibbel en mevrouw Kippe-kakel te laten zitten, wipte ze van den stoel, waaronder ze natuurlijk 'r toffels, 'r haarlint en 'r zakdoek kwijt was geraakt, ging ze bij moeder op bezoek, om 'r 'n dikken pakker op 'r hand te geven, zee ze tegen oom Ko: 'jij ook!', kreeg Koert, die natuurlijk jaloersch was, 'r twee. Want die had de zachtste wangen, al stond-ie wel is voor 't spiegeltje, om an 'n donshaartje onder z'n neus tusschen de nijp-tangende nagels te trekken. Terug op 'r stoel, of met 'r poppen heen en weer sjouwend, zong ze heele verzenboekjes met 'r mond dicht, wist zij de woorden, die 't rare duveltje in de beslotenheid van 'r hoofd neuride, hoorden de anderen enkel de meziek, of ze op 'n kam met 'n stukkie papier 'r om, blies.
En ook Koert voelde zich, zoo groot as-ie leek, en zoo uit de kluiten as-ie de laatste jaren was gewassen, 't veiligst en sterkst in 't nieuwe nest. 't Waren zwijgend-doormartelde jaren voor 'm geweest, toen-ie was begonnen te begrijpen, dat vader en moeder van die reis niet werom zouen kommen, toen-ie 's avonds onder 't dek uren lee te grienen en 't spelletje spelen of ze 'r nog waren, of zij naast 'm sliep en hij strakkies binnen zou kommen, om 'm in z'n armen te knuffelen. Onder 't dek ging 't. Overdag as je voor 't raam zat te suffen, en de happen brood niet door je keelgat kwijt raakte, liet tante Toos je niet met rust. Die wou niet da-je zat te denken. Die wou 'n ander gezicht, en gaf je standjes as je de tranen in je oogen kreeg. Hij voelde dan wel, dat ze snauwde en gromde, omdat ze van 'm hield, en in 'r goeiigheid alles prakkizeerde, om wat liefs te bedenken, maar je moeder - je moeder, die heusch 's avonds onder dedekens bij je kwam glimlachen, en met 'r schatte-oogen vroeg
of
je lekker-warm ingestopt, of je voet heelemaal beter was, of je je
levertraan op tijd slikje - je moeder was 't niet.
De jaren hielpen 't groote, knagende verdriet, langzaam vergeten.
En toen-ie begreep dat de vrouw met 't zilverwit haar lang voor 'r
tijd oud was geworden, dat ze van 'r eigen leed over 'r man en 'r
oudsten zoon niks liet merken, om zich an 't zussie en hem in volle
blijmoedigheid te geven - toen had-ie wel oogenblikken, dat-ie
moeite had z'n armen niet om 'r heen te slaan, en 'r de
vertrouwelijkst-zachte dingen te zeggen, waarop ze scheen te
wachten, en die 'm toch niet van de lippen kwamen, omdat 't niet
mocht, niet lukte, niet kon. 't Kon niet. Je had niet kunnen zeggen
waarom, om welke redenen niet - 'r zat je wat dwars, of je van zins
was de zonde van 'n leugenmet-opzet, of iets weg te geven, dat niet
van jou was, te begaan. Zoo viel niemand 'r meer over, werd 't
nauwelijks opgelet, dat Lena, die niet beter wist, zonder haperen
moeder - en hij enkel tante zee. En de portretten an den wand, met
moeite gekregen, en toen 'r centen voor waren vergroot, keken 'r
vrindelijk bij, want ze hadden zelf niet beter, hartelijker,
oppassender voor de kinderen kunnen zijn. Bij den jongen scheen 't
evenwicht 'r nou eindelijk te zijn. Met 'n
verwonderlijk-intelligent hoofd - 't hoofd van den electricien -
blokte-ie over boeken, die-ie overal vandaan sleepte, en soms
kon-ie met 't gezicht van 'n vol-rijp mannetje, en met blauwe
oogen, tintelend van ontwakend leven, dingen beweren en uitleggen,
waarbij tante Toos en Kobus met snuiten van-ach-kom en
hoe-is-'t-gosmogelijk zaten te luisteren. Tweemaal had-ie nog
erg-veel verdriet gehad - den eersten keer, toen-ie mee naar
Heerlen was geweest, om, nou met bewustheid wat ze 'r deeen, na
zooveel tijd de graven van vader en moeder te bezoeken, en-ie niet
begreep waarom vader zoo'n schrikkelijk end van moeder, op 'n heel
ander kerkhof lee begraven - en tante 'm bij 't zwijgen van Kobus,
trachtte duidelijk te maken, waarom 't zoo had moeten zijn, waarom
'r niks aan te veranderen viel. Den tweeden keer - 't kind verdrong
soms 't denkend kereltje - had-ie net zoolang gesoebat tot tante 'm
z'n zin gaf, en z'n broek omsloeg om 'm net as andere jongens met
bloote knieen te laten loopen. 't Had nog geen middag geduurd, want
de buurtkinderen namen den klompvoet zoo met z'n allen in de
maling, dat ie met de magere knie-knokels't woninkje invluchtte, en de oplegsels 'r zelf, terwijl tante
in de keuken bezig was, weer uit los tornde. Liep-ie met Lena te
wandelen - ze was an hem best toevertrouwd: 'r handje liet-ie geen
seconde los - dan beet zij van zich
af, as de een of andere slungel 't den hinkenden broer lastig maakte. Zij verdedigde hem, zoo goed als hij haar verdedigde. Hij zou 'r niet aan gedacht hebben alleen met z'n vriend - hij had 'r een, een voor wien-ie geen geheimen had, wien-ie z'n hebben en houen vertelde, 'n jongen van zijn leeftijd, die al van z'n tweede jaar 'n bril droeg, en z'n moeder heelemaal niet had gekend - hij zou 'r niet an gedacht hebben alleen met Jo uit te gaan. Zij liep dan in 't midden, tusschen de jongens - Koert, om z'n hinken altijd links. Jo, met den uilekop rechts. 'n Uilekop hadie vast en stellig. Z'n zwarte wenkbrauwen waren vergroeid, leken nog meer in mekaar verward door 't ijzer van den bril, en z'n kleine neus havikte zoo papegaaierig naar z'n bovenlip, dat-ie, as-ie 'r zin in had, de punt met z'n tong kon belikken. Jo - hij hiette Joel, maar dat was 'n te Zondagsche naam, om 'm door-de-weeks bij te noemen - Jo woonde in dezelfde straat van 't Philips-dorp, met de pas-aangelegde voortuintjes en nog magere bloempjes - Jo bleef's Zondags meestal in 't huisje van tante Toos hangen, en werd dan zoo volgestopt, dat-ie met achter de brilleglazen vermoffelde oogjens angstig-kleintjes vroeg, ofie de rijst mocht laten staan, want dat-ie-anders-uit-mekaar-sprong. Nou, en je kon 'r 'n vloek op doen, dat as tante iemand's maag zoo stouwde, en extra koppies rijst met krenten meer kookte, as ze wist, dat de uitgehongerde spreeuw mee-aanzat dat-ie dan in de pas was. 't Begon in 't voortuintje en 't eindigde in de huiskamer. En 't liep niet daalijk van 'n leien dakkie, omdat je achter 't geheimzinnig gezicht van den jongen meer dingen zocht, dan waaran-ie zelf in z'n helderste uren dacht. Ook had-ie leelijk gejokt, had-ie gezeid dat z'n vader op zee voer, en heel gauw terug kon kommen. 'Op welk land vaart-ie dan?' had tante gevraagd, toen-ie voor de tweede maal bleef eten, en hunkerend naar de borden keek of-ie voor zijn portie wel genoeg zou krijgen. 'Op - China', had ie gehakkeld, en 'r was 'n kleur na z'n ooren met de brillestangen geglejen, da-je voelde dat 'r wat haperde. Alleen met de vrouw met de zilveren haren, terwijl Koertje 't zusje boven in slaap vertelde, had-ie met dikke tranen van onderde glans-sputterende brilleglazen in de lamp zitten kijken. 'Heb-ie verdriet, jongen?' had de vrouw over 'm gezeid. Hij knikte van ja, en in de vertrouwelijke rust van 't kamertje, de wenkbrauw-haartjes als bij 'n bewegende rups omhoog gepiekt, had-ie zachtjes verteld, dat 't hier zoo fijn was, en dat z'n vader niet voer, maar al drie jaar in Leeuwarden zat, omdat-ie iets vreeselijks gedaan had. Z'n lippen beefden bij die bekentenis en z'n jongenshoofd boog zoo schuw onder de spiedende lamp, of-ie 'r zelf schuld aan had, en nou zeker geen derden keer zou
maggen
kommen eten. 'Wat het-ie gedaan?', had tante Toos, z'n handje met
de afgebeten nagels in de hare nemend, gevraagd; as-ie met haar
kinderen omging most ze alles weten. 'Hij het met z'n mes
gestoken', zei de jongen, de streeling van de vrouwe-vingers niet
verdragend, en met 't hoofd op de tafel snikkend. 'Dat ken jij toch
niet helpen, kind', had zij getroost: 'mot-ie daarvoor zoo
lang....?' De jongen knikte. Hij herinnerde zich hoe de
marrechaussees vader 's nachts uit z'n bed hadden gehaald - en dat
was 't laatste geweest. Nou woonde-ie bij vader's nicht in, voor
wie-ie bang was, omdat ze telkes as-ie iets verkeerds dee zei: mot
jij ook as je vader?.... Dan begreep-ie wat ze bedoelde. As-ie trek
in 'n boterham had - d'r waren nog vijf kinderen - dorst-ie niks
vragen, want dan zee ze: je het genoeg, as je te weelderig wordt,
kommen d'r van jou ook brieven, die je met 'n nommer mot
beantwoorden.... Goddank, niemand wist 'r van in Eindhoven....
As-ie 'r met anderen over kletste, trapte ze 'm de deur uit, zee
ze.... Of de juffrouw 't asjeblief an geen sterveling wou
oververtellen, want dan smeet-ie z'n bril in 't water en liep-ie
onder de eerste de beste belajen kar....
Op dien avond hadden tante Toos en de eenige vriend van Koertje
mekaar gevonden. Ze wist dat de moeder van den jongen met 't
peinzend uile-gezichtje vroeg was gestorven, dat-ie 'r niet had
gekend, dat z'n vader 'n vrouw, die niks van 'm wou weten zoo toe
had getakeld, dat ze in 't Gasthuis bediend was geworden, en dat-ie
eens in de twee, drie maanden 'n brief an z'n zoon, met veel
klachten over zichzelf schreef. 'Wat is 'r met 'm?', had Koert
gevraagd, toen-ie op z'n teenen voor 't slapend zussie loopend,
ineens voor ze stond: 'het-ie gehuild?' - 'Dat het-ie', had tante
Toos geantwoord: "k hei 'm gezeid, dat as-ie niet ophoudt met van
al de nagels van z'n tien gebojen te kluiven, 'k 'm hier niet meer
hebben wil....' -'Wat ken ons dat nou schelen?', had Koert, z'n vriend bijstaand,
geantwoord: 'wij doen ook zoo'n boel, dat niet mag....' - 'Precies,
liefie', zei tante menschelijk: 'maar 'k zee 'm enkel voor z'n
eigen bestwil, dat-ie z'n nagels later nog mot gebruiken.... De
rest gaat mijn niet an....' Ze sprak 'r met niemand 'n woord over,
zelfs niet met Ko, die sinds de ellende in Heerlen 'n zwijgende,
zich met weinig dingen bemoeiende kerel geworden was ze om-warmde
den nieuwen huisgenoot met koesterende hartelijkheid - dee ruw en
krakeelerig tegenover de spichtige nicht, die den jongen met
stukkende zoolen en met linnengoed, waarvan je soep kon koken, naar
de Gloeilampenfabriek
liet trekken.
'Zouen jullie nu wel in die ijsrommel gaan wandelen?', zei Toos
dien Zondag: "t is hier zaligies-warm en je komt met klesnatte
voeten terug....'
Maar de lucht was strak-blauw, de zon beet 'n stralend gat in den
hemel - de boompjes leken eens zoo groot, eens zoo fleurig door 't
verstarde sneeuwdons op de takken - de daken en schoorsteenen, de
kozijnen en heggen blankten en dampten in 't zonlicht, of je overal
hermelijnen vachten en zwanenveeren zag, en de wegen van 't
Philips-dorp vervloeiden zoo mollig tusschen de wit-be-stoven,
gewatteerde huiswanden, of over-nacht 'n
bloesem-zee 'r brandingsgolven over 't land had geslagen, en 'n
stuifmeel-bedding achter gelaten had. Soms nog blies 'n droog
rukwindje en dan poeierde 't van de daken, vielen 'r kluiten van de
zwarter wordende takken, onhoorbaar en soepel als duiven, die uit
'n til kwamen gestreken.
'Jakkus, thuisblijven!', kwam Leentje 't eerste los: 'wij maggen
nooit wat.... Je ben zeker bang, moeder, dat we as Hans en Grietje
zallen verdwalen.... As andere kinderen de heele week sneeuwballen
gooien, mot ik in 'n smerige kamer blijven.... We gaan, hoor!....
We gaan fijn met z'n drietjes....'
'Goed', zei moeder, die voelde dat je niet te angstig mocht wezen:
'maar niet langer as 'n uurtje.... En niet met die sneeuw smijten,
want daar kommen ongelukken van as-die zoo keihard is
gevroren....'
Eerst mosten de overschoentjes van 't meisje an en 'n wollen
bouffante om 'r hals en de Zondagsche wanten om de paarse pootjes -
toen bleef ze 't stelletje achter de ramen nakijken.
'As ze nou maar niet wild doen', praatte ze, Kobus achter z'n krant
toesprekend: "k hou me hart vast as 'k ze op die gladde wegen zie
gaan.... Zij is die twee de baas, de kleine kat....'
Heelemaal uitspreken wat ze dacht, dat 't geen twee pootige jongens
waren - de broer, die telkens met den eenen voet in de sneeuwbulten
verglee, de vriend, die zonder bril halfblind was - geen stevige
rakkers, om 'nmeisje te beschermen - dee ze niet. Maar in d'r Zondagsche
kleeren, an een stuk door-kwekkerend, drie zwarte figuurtjes tegen
't glinsterend sneeuwveld in, had je toch je schik in de gezworen
kameraden, die 't zonder ouwers moesten stellen, en die 't in
verhouding best hadden.
De duvel speelde 'r dien middag mee. 't Was of tante 'r 'n
voorgevoel van had gehad, toen ze ze verzocht liever thuis te
blijven. Wat 't werd twaalf, een, twee uur, en de drie die anders
geen kwartier over tijd werom kwammen, omdat ze wisten, dat moeder
en oom Kobus ook wat an d'r vrijen dag wouen hebben, en dat de
lucht van de oliebollen, die gisteravond in 't keukentje gebrajen
waren, nog in 't huissie hing, waren 'r nog niet.
'Verdorie, Ko!', barstte tante Toos, die eindeloos-dikwijls an de
deur was wezen kijken, voor de zooveelste maal los: 'kom jij nou
ook is met je luie boddie in beweging! Jij zit maar! Jij slobbert
de eene pijp na de andere, terwijl ik door me zenuwen op wor
gevreten! As jij d'r niet op uit gaat, doe ik 't zelf....'
'Wat maak-ie je druk!, praatte hij opwindend van kalmte: 'zijn,
wij, toen we hullie leeftijd hadden, nooit te laat thuisgekommen?
't Is toch geen nacht....'
'Juist daarom', praatte de vrouw met de zilveren haren, en ze
beefde an 'r heele lichaam. Sinds 't wanhoopsgedoe in Heerlen,
raakte ze 't zenuw-jachten, as wie van ze te laat was, met kwijt;
"t kleine varken, 't ongezeggelijke judas-merakel, 't
beest-van-'n-kind, dat 'k vandaag of morgen 'n on geluk rammel, is
al z'n leven door 'n bijt gezakt! En nou durven de anderen niet
thuis te kommen!'
Met moeite hield ze zich in, om niet harder, niet grover te
schimpen. Ze was dol op 't meisje - en as ze in angst om 'r zat,
zette ze 'r razende genegenheid in de zotste scheldwoorden om.
Kobus liep in z'n trijpen toffels den weg op, den
kraag van z'n jekker omgeslagen - je vatte altijd kou van boven, nooit van benejen - en zocht de zijstraatjes af. 't Was overal 'n kraaien en krioelen van kinderen, die de weelde van den zonnigen winterschen dag niet verdroegen, die glijbaantje speelden en priksleejen duwden. Eer-ie 't voortuintje, waar moeder stond te klappertanden, binnenstapte, had-ie 'n paar ongemakkelijk-stevige sneeuwballen in z'n nek, maar geen spoor van de drie.
'Allemachtigste!', klaagde moeder, die 't nou zeker bedorven
eten af had gezet: 'dat is minstens zoo iets as toen ze 't
ongehoorzame kreng uit de vaart op hebben gehaald....'
En ze zag den zomeravond opnieuw voor zich, toen de ouwe
sigarenmaker 'r inz'n armen androeg, en 'r kleertjes as 'n vuile vadoek om 'r
lijfje plakten. Ze had t kind toen eerst 'n paar draaien om 'r
ooren, toen ontelbare kussen gegeven.
Omdat Kobus z'n toffels bij 't potkacheltje te drogen zette, en met
z'n vochtige sokken tegen den sintelbak ging zitten, sloeg ze zelf
'n doek om, maar net met den deurknop in de hand, hoorde ze 't
schrapen van voeten op 't ijzeren rooster.
'Daar bennen we', zei Koert, bleek-van-ingehouden-woede
binnen-stappend: 'en je hoeft niet te schrikken, want 'r is niks
gebeurd....'
'Dat lieg je!' hijgde tante Toos - ze zag enkel 't schuwe
uile-gezichtje van Jo in den portaalschemer - en Jo was z'n bril
kwijt.
'Je mot 'r zellef komen halen - wij krijgen 'r niet mee', wrokte
Koert: 'meer as drie uur hebben we buiten staan blauwbekken, maar
ze verdommen 't, as 'r moeder of 'r voogd 'r zellef niet
weghaalt....'
'Jij staat me voor te liegen....', stotterde tante Toos, met de
hand op 't wild-jagend hart: 'd'r is wat gebeurd....: 'ik
waarschouw je, groote kwajongen....'
Toen zei Jo, de dreigementen in de zenuwverwoede stem hoorend, en
met z'n machtelooze oogen keek-ie naar de rood-verwazende tegels
van 't keukentje, of al wat-ie zei daar beschreven stond:
'Hij liegt niet, juffrouw - ze zit op 't pelitie-bureau.... Daar
ken je 'r krijgen....'
'Voor wat.... Het ze 'n arm of 'n been gebroken.... Doe dan je bek
open....'
'De schooiers - 't uitschot....', raasde Koert - hij was zoo door
z'n woede heen, struikelde zoo over z'n drift-gedachten, dat-ie 'r
niet uitkwam.
Jo, nou in 't licht van 't keukentje, met 'n rooie buil boven de
vergroeide wenkbrauwen, en haast alles op den tast verhalend, gaf
'n verbrokkelde uiteenzetting, en bij de herinnering balde-ie z'n
vuisten, of-ie de vijanden nog zag....
'We liepen, juffrouw en dejen niks.... Toen koggelden de
smeerlappen, die met d'r vijven waren eerst Koert z'n hoed af - 't
waren geen sneeuwballen maar bikkels van ijs - toen glee Koert
languit op de grond en kreeg-ie 'n kanjer tegen z'n oog, dat de
vlammen d'r uit sprongen - waar of niet, Koert - toen ben ik d'r op
los gevlogen, sloegen de vuiliken me bril van me neus, da'k geen
hand voor me uit kon zien - toen hebben ze haar ingesmeerd - en
toen....
'Nou en toen?'
'Toen het ze 'n jongen zoo met 'n steen op z'n hoofd geslagen,
dat-ie 'n gat in z'n hoofd had.... En toen most ze met met 'n agent
mee na 't bureau....'
'En jullie wurmen zijn mee-gesukkeld', hoonde tante Toos, verwoed
de deur uit loopend.
In 'n vroegeren tijd, toen ze'r, zegge minstens twee, mannetjes andurfde, toen ze 't niet enkel bij woorden liet, as ze meende gelijk te hebben, maar 'r op los mepte, om 'r geestelijke argumenten physieke kracht bij te zetten - in de periode van 't beschermen van 'r twee jongens tegen te ruwe koempels, als die ze verkeerde dingen wouen leeren, en 't makkelijker klaar dacht te spelen, omdat 'r geen vader meer
over den vloer was - in de dagen, die Koert zich nog best en dikwijls herinnerde, toen ze de benejen-buurvrouw met den as 'n gammel laddertje wakkelenden tand, gelijk 'n furie met 'n pot gloeiend lood - en de aanne-mersvrouw, achter 'r piano, met wiekende dreig-armen en de bulderstem van 'n drilsergeant te woord stond - in die schijnbaar lang-gelejen jaren, zou ze as 'n peezige, driftige bonk tekeer zijn gegaan, wanneer ze op 't politie-bureau 'n schaap van 'n kind, dat zich tegen valsche slampampers verdedigd had, had motten kommen afhalen. Ze was ook onder volle stoom van huis gerend, hijgend tegen 'r lichaamszwaarte in, en met 'n verwoedheid, die 'r hardop dee grommen en schelden om lucht te happen, maar hoe dichter ze bij 't bureau kwam, hoe natter 'r voeten in de niet op sneeuw berekende sloffen werden, hoe wrokkiger 'r hart, dat 't tegen de plotselinge, ongewone beweging aflei, klopte - hoe ellendiger 'r wil en pootigheid verslapten, hoe meer huilerige behoefte ze kreeg, om 'r as 'n malloot op los te grienen. Voor de fut, om 'r desnoods met gehaaide vuisten bij te betoogen, as de brigadier ook met haar fratsen uithaalde, was 'n zeurderig zelfbeklag, dat 't juist haar in die kou en nattigheid voor 'r Zondag most overkommen, dat zoo'n kostelijke vrije dag na de weerlicht was, en je door 't lastig meissie nog 'n kwajen naam in de buurt zou krijgen, in de plaats gedrensd. Met 't oplaaiend gevoel, dat ze zich dat niet liet gebeuren, dat de kerels-van-niks, die 'n straatje omgingen, as ze zaggen dat 'r gevochten wier, met d'r lompe knuisten van haar kleuterkind af mosten blijven - was ze over de gladgevroren sneeuwbuiten vort-gehurried - en toen ze eindelijk bek-af, met 'n hart dat tegen 'r ribben opknoerste, en te kort-ademig, om fassoenlijk te kennen praten, door de blazende hette van de vulkachel achter 't hekkie bevangen werd, en de wachtmeester met 'n bruin-besabbelde gouwenaar in z'n mond, 'r rustig vroeg of ze de kwaje meid kwam afhalen, of ze wist dat-die 'n jongen van haar leeftijd zoo'n opduvel met 'n rood-aarden scherf had gegeven, dat de dokter 'r an te pas had motten kommen, endat de vader 't was wezen angeven - toen knikte ze enkel snikkerig van ja, murw, kleinzielig,
ineens tamme burgervrouw, bang voor de uniform en geharrewar met
politie.
"t Zal op 'n boete uitdraaien', zee de man met 't vreedzaam-walmende pijpje: 'temmste as hij d'r bij blijft.... Ik zou d'r goed op d'r falie kommen.... Dan zal ze die kunsten geen tweede keer uithalen.... 't Het
geen haar gescheeld of 't had den
jongen 'n oog gekost.... Ze denken 'r niet bij na, dat-ze mekaar
voor d'r leven ongelukkig maken, 't kleine schorum....'
'Ik woon in 't Philipsdorp en ik hiet....', zette Toos, naar adem
happend en huilerig in.
'Jawel, da's bekend - 'k maak nog geen verbaal....', zei de
beambte: 'jij most 'r kommen halen, om 'r zoolang hier op te
sluiten.... Dat onthouen ze voor later.... Dat geeft 'r de schrik
in - Anders gelooven ze niet, dat 't meenes is, as ze zoo weg
maggen.... As mijn jongen 't flikt, stop 'k 'm zonder eten of
drinken in z'n nest....'
'Ja, ja, dat zal 'k ook', klaagde Toos voor zich uit.
'Vooruit, schandaal!' zei de wachtmeester toen, 'n deur met 'n
luikje in de kille, schemerende gang openend.
'r Bewoog niks. 't Ding, dat zoo tierig tusschen Koert en Jo in,
met 'r bouffante en 'r zondagsche wanten, over den sneeuwweg 't
dorp in was gekwiekt, zat als 'n verschrikt, schuw marmotje, op de
natte vloer-plek, waar de ingedragen sneeuw gesmolten was. 'r
Mutsje lag op den grond, en 'r zondagsche jurk hing in kreukels om
de gekruiste spillebeentjes. Ze had zoo vreeselijk-vreeselijk
zitten huilen, dat 'r geen plekkie meer droog an oome Ko's zakdoek,
die toch 'n heele-groote was, en dien ze in de haast uit de kast
had gegrepen, toen ze op stap gingen, was gebleven. Gedacht had ze
de schrikkelijkste dingen, dat de lange agent, die 'r bij 'r pols
vast had gehouen, die niet eens wou dat ze stil stond, om 'r
loopend neussie te snuiten - as ze effen 'r arm verroerde, knepen
z'n rooie vingers in 'r mouw - gedacht had ze, dat-ie met z'n
bloote sabel, die in 'n leer huissie met 'n koperen knobbel 'r op,
tegen z'n been had geklukt, telkes, bij iederen stap kluk-kluk,
of-ie 'n kip onder z'n jas droeg - bij 'r binnen in 't donkere hok,
waarnaast iemand nog harder as oom Ko lee te snurken, zou kommen,
om 'r levend te slachten. As ze hoorde loopen, of 'n manne-stem
gromde, wrong ze 'r blonde hoofdje tegen den rand van de bank,
stopte ze 'r vingers in 'r ooren, neepze 'r oogen dicht. En omdat tante Toos 'r van af 'r eerste jaren
geleerd had al 'r zonden te biechten en niks voor den Lieven Heer,
die toch alles bij je vanbinnen zag, stiekem te houen, maakte ze
met 'r kleine pootje 't teeken des kruizes,
zooas ze 't bij de
mijmering an tafel dee, zei ze, haast niet te tellen zoo dikkels:
ik zal me beteren, Lieve Heer, en U nooit meer met zonde
vergrammen, maar ze dacht 'r bij en zei 't net zoo
fluisterend-hardop, tegen 't snorken, as van 'n varken van de vent
naast 'r in, dat as Koert, die de armoedzaaiers met z'n klompvoet
niet na kon zetten, 'n bikkel in z'n oog kreeg, en Jo z'n bril an
stukken vloog, zij zich
niet met stinkende sneeuw hoefde te laten inzeepen door 'n
viezerik, die 'r goeie jurk bedierf, en die 'r beentje gelicht
had.... Ik zal 't nooit meer zoo hard met 'n stuk steen, zei ze
midden in 'r angst-biecht, maar as-ie weer an me komt, die jongen
met z'n puistegezicht, zal 'k 'm 'n trap geven, dat-ie krom
leit.... Dan, bibberend van kou en met handen as klompies ijs,
huilde ze weer 'n deuntje, schopte ze doodsangstig tegen de ijzeren
plaat van de deur, opgeschrikt door 'n gebons in 'r dadelijke
buurt, als de ronkende kerel as 'n roofdier krijschte, reutelde, en
probeerde zich om te draaien ze wou 'r uit - ze wou na moeder - ze
had niks gedaan - die smerige jongen was 't eerst begonnen.... En
toen ze 'r lieten gillen en schreeuwen - ze waren 'r op 't
politie-bureau an gewend, an 't spektakel in de cellen, en de muur
was behoorlijk-dik, kluwde ze zich tot 'n buideltje in den
donkersten hoek van 't hok, droogde 'r neusje met een van de
wanten, nou 't met Ko's kles-sen niet meer ging, en hoe langer hoe
erger verkleumend, sliep ze toch rustigies in, of 'r op God's heele
wereld geen jongen met 'n bloedend gat in z'n kop en geen mannen
met glimmende knoopen en sabels bestonden.
'Vooruit, schandaal!', zei de wachtmeester voor den tweeden keer,
omdat ze zonder stellig begrip van de rare plek, waar ze zat,
slaapdronken naar 'm opkeek. Maar toen 't in de leegte van 'r
hoofdje terug-plonsde, 't gruwelijke van 't gebeurde - 't
opgebracht, opgesloten worden - 'r in volste werkelijkheid weer te
pakken kreeg, toen gierde ze 't uit van angst, dat-ie 'r wat doen
wou, en toen-ie 'r dacht te kalmeeren, sloeg en trapte ze van zich
af.
'Da's 'n duvel, waarvan niks terechtkomt', zei de brigadier met leege handen weromkeerend: 'haal 'r
d'r zelf maar uit.... Ik ben d'r vader, d'r voogd niet - ik maak me
handen niet vuil....'
Was tante Toos in 'r normale doen geweest, dan zou ze dikop meelij
met 't dochtertje van 'r gestorven zuster gehad hebben, maar ze was
geen
mensch door de benauwdheid van 'r hart en 't gekrop van 'r
zenuwen. Ze hoorde enkel 't tieren van 't kind, dat als 'n gevangen
vogel 'n opening tusschen de tralies zocht - 'r was schandaal,
terecht zooas de brigadier geroepen had - ze had natte voeten en 'n
leege maag - en omdat dat alles op dien Zondagmiddag samenwerkte,
dee ze wreed en onbillijk. Driftig smeet ze 't afsluithekje, nou ze
't voor den man-van-dienst mocht, open, en toen Leentje met 'n
schreeuw van vreugde en eindelijke verlossing op 'r toe-stortte,
zoo toen ze de vrouw met de zilveren haren zag, sloeg ze 't meisje
zoo verwoed en vinnig, dat de brigadier zelf most vermanen, dat 't
welletjes was.
'Beest van 'n meid!', raasde Toos hijgend van moeheid: 'ga uit me
oogen, of 'k bega 'n ongeluk.... Ik doe je in 't Spinhuis, om je te
verbeteren.... Maak dat je weg komt.... Ik ken je niet
zien....'
'Moeslief, ik kon 't niet helpen', snikte 't meisje: 'ik zal 't
nooit meer doen.... Moeslief....'
'Ruk uit! Jij groeit voor de galg op!', zei moeder, en omdat 't
kind zich zenuw-snikkend an 'r bleef vastklemmen, en 'r blonde
kopje in de beschermende rokkenschoot voor de verschrikking van 't
'r zoo ineens overvallend noodlot wou verschuilen, en ze dat nou in
'r onredelijk-kwaadaardige stemming allerminst kon hebben, berukte
ze de 'n toevlucht zoekende kinderarmen zoo wild, dat 't meisje
tegen 't hekje op-stuntelde, en languit op den grond viel.
'Nou moeder!.... Nou! - 'n kind blijft 'n kind', meende de
brigadier, als 'n stuurman bij buiig weer plots 'n andere
pedagogische richting uitlaveerend.
Maar tante Toos, die z'n eerste raadgevingen nog in 'r verward
hoofd had, en door 't felle heen was, snauwde 'm toe, dat ze 'r
meissie best zelf kon opvoeden, dat 't telkes de streken van 't
languit op de vloer gaan leggen uithaalde, en toen ze zich door 'r
opwinding an 'n stoel most vasthouen, om niet van 'r stokkie te
raken, vroeg ze opstikken-af-zoo-benauwd om 'n glaasie water. Terug
in de sneeuwstraten, liep ze nog tegen 't kind, dat den hik van 't
huilen had, te foeteren. 'n Hand gaf ze 'r niet - zoo boos as ze
was - en omdat ze zich op 'r eigen uit den band springendestappen leek te wreken, zoo as 'n dolleman as ze na huis
werom
liep, dribbelde Leentje as 'n keeshondje, achter z'n
baas-op-de-fiets, 'n eind uit 'r buurt. Ze had 'r bij kunnen gaan
liggen van moeheid, en de hik zat 'r zoo dwars, dat de menschen van
'r kreun-geluidjes schrikten. Zoo kwamen ze thuis, de vrouw,
half-ziek van 't gejakker, grimmig van gehumeurdheid, en zich toch
sjagrijnig inspannend, om zich niet in ander uiterste weer met 't
ras-veulentje te verzoenen - 't kind an een stuk door-hikkend, met
paarse pootjes en met 'n eerste gevoel van haat voor de vrouw, die
'r in 'r zenuwdrift, in 't bijzijn van den rustig z'n pijpje
rookenden agent, zoo geslagen had, dat ze 't nog voelde en 'r zoo
tegen den grond had geslingerd, dat 'r knietje ontveld was.
Kobus, die zich eerst uit had gesloofd, om 't bedorven middagmaal,
de as leer zoo hard gebrajen osse-lappies, de verpapte boonen en de
koud en stijf geworden aarpels op dreef te brengen - d'r was maar
een remedie, pleegde-ie te redeneeren, om kwaad-gehumeurde
menschen, man en vrouw die met mekaar overhoop leeen, en familie
met 'n dooie in huis, met de omgeving te verzoenen: d'r maag zoo te
vullen, dat de pruttelarij wegzakte - Kobus, die as de handigste
bliksem 'n kleutje margarine bij de lappies gestreken, de aarpels
in schijfies gejaapt en zoo lekker-bruin as bastaardsuiker gebrajen
had - Kobus stond net an de deur, om uit te kijken waar ze bleven,
toen moeder alleen den hoek om kwam, en zonder boe of ba te zeggen,
'r doek op 'n keukenstoel smeet. 'Da's donderen vanmiddag', dacht
Kobus: 'dat blijft eten-met-ongenoegen....' Hij had den spijker
wijsgeerig-raak op z'n kop geslagen, want toen de schuldige met 'n
wit gezichtje en blauwe vermoeidheidskringen onder de oogen, achter
't hegje bleef scharrelen, omdat ze onderweg 'n overschoentje
verloren had, ze terug wou om 't te zoeken, en de twee jongens in
de huiskamer verheugd tegen de ruiten trommelden, om 'r welkom te
heeten, sloeg de bliksem in.
'Kom hier!', keef tante Toos: 'kom 'r sebiet in, en sebiet na je
bed, schandaal.... Denk je da-wij je vandaag nog te eten geven? Na
boven en as de weerlicht!.... 'k Wil je niet meer zien vandaag, en
morgen niet, en de eerste tijd niet.... Veruit!.... Of je ken d'r
weer van langs krijgen, dierage!'
'Wat mot dat nou, moeder?', probeerde Kobus te sussen - 't kind zag
'r wanhopig-zielig uit, en moeder had zulke opgewonden kleurtjes,
dat-ie kalm tusschenbeiden meende te moeten komen. Maar kalmte bij
zoo'n
avontuur was bij tante Toos de vlam, die in depan sloeg.
'Bemoei jij 'r je niet mee.... Hou jij je 'r buiten.... Trek niet
de partij van 'n meid, die ze strakkies kommen halen.... As ik zeg
na bed, is 't na bed.... En je binnen tien tellen alleen
uitkleejen.... 'k Zal je leeren om as 'n inbreker door de politie
te worden opgebracht.... 'k Schaam me voor je brave moeder, die
zich in d'r graf zal omdraaien.... Je lijkt bij God as twee
druppelen water op je vader.... Veruit!.... Na boven en 'r
onder....'
In de kamerdeur-opening stonden de jongens - Koert, schriel van
teleurstelling en ingehouden drift - Jo, heelemaal ondersteboven,
moeilijk kijkend door de juffrouw 'r bril, dien-ie zoolang op had
mogen zetten.
'Ken zij 't helpen?', kwam Koert los - 't was gemeen, hoor, om 'r
vader en moeder bij te halen, as je zuster 'n schooier op z'n falie
gegeven had -:
'ken zij 't helpen, tante, as de smeerlappen ons met d'r vijven
staan op te wachten....'
'Nou zal ik je een ding zeggen!' beet tante Toos die hoe meer ze 'r
afvielen, en hoe meer ze 'r eigen ongelijk voelde, begon te
schreeuwen: 'dat as 't je niet bevalt, je ook op ken hoepelen!....
Ben jij wel wijs, verdorie!.... We hebben nooit wat met politie
uitstaande gehad.... 'k Zal me op die manier gaan geneeren door 't
dorp te trekken.... Na bed! Na bed!.... Ongezeggelijk wurm.... 't
Is elleke dag wat anders met je.... Daar steek ik 'n stokkie
voor....'
"t Was mijn schuld juffrouw', zei Koert's vriend, de driftige vrouw
over 'r eigen bril ankijkend: 'ik zee nog....'
'As d'r nou nog iemand 'n woord het!', dreigde tante Toos - een
most 'r baas blijven -: 'loop ik op me klesnatte voeten 't huis
uit....'
In de stilte beklom Leentje, zonder 'n woord protest - anders gaf
ze 'r verzet zoo gauw niet op - de 'r hoesterig-beklagende
traptrejen - en boven kroop ze, na 'r goed overal heengesmeten te
hebben - 't kon 'r niks meer schelen, niks, niks... - in 't
achterste eind van 't groote bed, met 'r rug na de kamer toe, om 't
plekkie van moeder op 't matras niet
te zien. Eerst beklappertandde
ze de vijandige spoken om 'r heen, de moeder, die 'r afgerost had,
den oom, die nooit dorst, de jongens, die haar alleen in de sneeuw
hadden laten vechten, en door de klabak meenemen - toen langzaam
uit 'r verkleuming bij-komend, trok ze de wollen
dekens zoo na zich toe, dat 'r in de andere bedhelft niks overbleef
- je mag nooit mijn helft 'r bij nemen, zee moeder altoos -maar ze had nou maling an alles - ze kon ze geen van allen meer
luchten - want nou zatten zij benejen d'r buik vol te stampen en
niemand dacht an haar.... As moeder tegen donker boven kwam, zou ze
zich zoo tegen den behangselkant opwringen, dat ze 'r niet hoefde
an te raken....
Benee werd 'r niet minder gewrokt. Was 't anders op Zondag 'n gekakel over en weer, 'n oprakelen van weeksche dingen, 'n vroolijk moppen vertellen, en mekaar in de alles omstolpende stilte vinden - nou at Kobus, die z'n maag niet bliefde te straffen - 'n maag had nooit schuld, meende-ie, in zijn opvatting van de dingen op aarde, en daarom vond-ie 't bezopen de blonde wildzang geen lappie met melig-geworden boonen en krakende aardappelkorsten te geven - nou at Kobus met lange tanden, en omdat-ie telkes nijdige gedachten wegwrikte, en 't met moeder geen tweeden keer an den stok wou krijgen, maalde-ie de zwartste, weerbarstigste korsten met ontembaar geweld, dat 't in de zwijgenis der kamer weerklonk of 'r noten tusschen de deur-scharnieren gekraakt werden. Koert, die berekend had, dat 't ernst was, dat tante 't vleesch zoo in vier porties gedeeld had, dat 'r voor Leentje niks overschoot, liet 't eten op z'n koud geworden bord stollen, en bekeek vijandig de witte saus-bladders om 't gebeitste brokkie lap, dat vet-schimmelplekken begon te krijgen. As zijn zuster bij tante, die vandaag as de moeder van Blauwbaard dee, met net zulke gekerfde lijnen op d'r gezicht, geen hap kreeg, lustte hij 't vanzelf niet, en om zich tegenover den vriend, die 'r met den ijzeren bril as 'n schoolmeester, die zelf uit z'n rekensommen niet wijs kon, uitzag, 'n houding te geven, trok-ie met z'n vork zigzaglijntjes in 't bevroren vet-vijvertje. Jo at met uitwiggende lippen, as 'n oud mannetje zonder kiezen, en mummelde zoo lang over elken mondvol, dat-ie nog kauwde toen tante Toos de borden wou wegruimen. Toen kwamen de langbegeerde oliebollen, die gisteravond 't woninkje feestelijk doorwalmd hadden. En die lieten ze allemaal staan, want daarvan nou te eten, leek heiligschennis tegenover de kleine
martelares boven, die ze nog 's morgens met 'n besuikerden wijsvinger as 'n garnaal, had staan tellen en verdeelen.
Om vier uur, overwonnen door de wrekende stilte en de booze
gezichten, ging Toos zelf op weer droge kousen, met 'n kommetje
koffie en vier smeer-bollen - de hare 'r bij - na boven, en
betrapte Koert, die bij 't bed zat.
"k Heb 't je toch verbojen', zei ze, duivelsch omdat ze zelf wier
gesnapt. Hij antwoordde niks, glipte 'r balloorig voorbij. Lena had
zijn bollen alop, en hij had 'r ongezouten z'n meening over de vrouw met de
zilverwitte haren gezeid.
'Asjeblief', zei tante Toos, toen de deur dicht was: 'toekommen
doet 't je niet, want je het je as Sjek-de-Ripper angesteld, en as
je ook maar zooveel weer uithaalt, ken je 'n volle week in bed
blijven.... Begrepen?'
Leentje keerde zich niet om, bleef met 'r gezichtje naar den wand
toe koppen.
'Hier hebbie 'n kom koffie en vier bollen', sprak de vrouw
zachtjes, en ze bestreek de blonde krullen in den kuil van 't
hoofdkussen.
'Ik lust niks, tante....', zee 't kind.
'Tante....' - 't was of ze 'n klap in 'r gezicht kreeg.
'Toe nou, liefie', drong Toos aan.
'Nee, tante', zei 't meisje weer.
Dat werd de eerste verwijdering tusschen de kinderen van den man,
die z'n leven in Heerlen gelaten had, en de tante, die zich voor ze
uit had gesloofd.
't Werden weken van bedruktheid en spanning in 't kleine huishouden -: of ze 't wouen weten of niet, 'r waren oogenblikken van vervreemding,
dat ze met mekaar babbelden als altijd, en 'r toch 'n ondergrond van niet uitgesproken verwijten door-schaduwde. Tante Toos smeet in 'r eentje met de pannen in 't keukentje, en as 'n ouwe ketel want zoo humeurig was ze niet, dat ze 't ook met nieuw
emaille dee - met 'n losgelaten splinter werom-pruttelde, smeet ze 'n tweeden keer, om te toonen, dat 't 'r niemendal meer kon schelen. Soms zat ze an tafel zonder 'n woord te zeggen, en omdat Kobus zich angewend had niet meer dan 't hoogst-noodige te beweren - je kletste 't sekuurst met jezelf, redeneerde-ie, en as ook dat je je keel uit hing, ging je 'n straatje om - hadden Koert en Leentje 't hoogste woord, of gaven ze elkaar hatelijk-geheimzinnige teekens, die zij alleen begrepen. De jongen zag 'r in die dagen betrokken, smalletjes uit. Vroegop stapte-ie met Jo, die 'm kwam afhalen naar de Philips-fabriek, maar omdat die zoo'n massa afdeelingen had - niet te tellen hoeveel - hij werkte met Kobus op de nieuwe Glasblazerij, waar je verdronk in de menschen - Jo in een van de zalen van de Fabriek zelf - zee je mekaar tot schafttijd goeien dag, as je mekander dan nog ontmoette. Opgeslokt door 't rumoer in de reuze-hal met de borrelende vuren, 't gegons en zangrig getik van de afgeknapte eindjes glas, 't gerinkel van de wagentjes met de volgestouwde heldre en matglazen ballons, 't draaien der schijven met de op maat gesmolten lampe-randjes, vergat-ie z'n angsten om 't zusje - maar zoodra-ie met Kobus in de buurt van 'tarbeidersdorp kwam zat 'm de lammenadige historie weer dwars. Leentje zelf, stiller van speelschheid dan anders, waarachtig-ouwer in 'r beweginkjes met de poppen en 'r geknutsel van lappies met 'n echte naald saam te wurmen - de spinnewebjes van mekaar door-woelende rijgsteken was ze wel te boven, maar 't bleef 'n onrustig gewriemel van wit garen in zwarte poppe-kleertjes, omdat je dat beter zag - Leentje werd stil en ziekelijk-gedwee, as tante Toos de kamer in kwam, en opnieuw 't schuwe marmotje uit 't politie-bureau, als 'r vreemde stemmen in 't huis klonken. Ze dee dan net as Koertje, toen-ie dien leeftijd had, maar 'r was nou 'n andere, ergere oorzaak. De smerige jongen, waarvan ze den naam niet eens wist, de geniepige, niet eens goed-Hollandsch sprekende slungel, die 'r met ijssneeuw ingesmeerd had, en dien ze toen in 'r woede met de scherf op z'n vierkanten kop had geslagen, zoo dat de dokter van de fabriek 't haar had motten wegknippen en 'r 'n pleister-verband op had gelegen, lee met koorts in z'n bed, en omdat z'n vader, 'n uitgeweken Duitscher, die op 't Laboratorium z'n brood verdiende, 'r schrikkelijk de
smoor over in had, verdraaide-ie 't z'n klacht terug te nemen, praatten de menschen van 't dorp met gezichten van-dat-zal-me-wat-geven over 't geval van de kleine duivelin, die zoo 'n kameraadje toegetakeld had. De een beweerde dit, de ander dat - de groenten-handelaar, achter de kar met den stoom-slieren uithijgenden hond, had voor zeker hooren vertellen, dat de zieke jongen 'r de netelroos bij had gekregen, en met oogen as gezwollen pompoenen, met 'n zak ijs op z'n kop lee - de chauffeur van een van de vrachtauto's van de fabriek zei an 'n smelt-kroezen-modelleur, waarmee Ko bevriend was, dat 't Duitsche kind door den dokter opgegeven was. Die geruchten en verhalen waren sterk overdreven, onzinnig door 't telkens weer op bezoek komen van den geneesheer, die ook de bedlegerige vrouw van den Duitscher in behandeling had, opgeschroefd, maar 't was 'n feit, dat de jongen 't leelijk te pakken had, en sinds de vechtpartij niet meer uit was gegaan. Dat gaf de groote verstoring bij tante Toos, oom Kobus, Koert, Jo, en ook bij den vechtersbaas met de blonde krullen, die met 'r stevige meisjespootjes al meer jongens 'n rammeling had gegeven.'t Evenwicht was uit 't woninkje weg. Zoo as ze dien sneeuwstorm-avond bij mekaar hadden gezeten, toen Koert 't horloge van z'n gestorven vader zelf te bewaren kreeg, zaten ze niet meer - 'r dreigde iets - 'r was heusch procesverbaal opgemaakt tante Toos had de ergernis van 't op klaarlichten dag met't meisje voor motten kommen, ondergaan, en omdat ze in 'r verbolgenheid 't dien dag an iedere kennis, die ze ontmoette, in kleuren en geuren had verteld - waar ze heenging, wat 'r te wachten stond, hoe ze 'r heele leven had gevochten, om 'r fatsoenlijken naam op te houen, en hoe zoo'n kleine duvelstoejager je ineens in opspraak bracht - had ze zelf 't vuurtje harder gestookt. Was Lena na 'r toe gekommen, had ze, zooas ze 't vroeger fijntjes kon, met 'r gevrejen en 'r allemaal lieve dingetjes an 't oor gezeid, dan zou de wrok al gauw zijn gesleten - 't was geen misdaad as 'n voor 'r jaren zoo aanzienlijk meissie zich verdedigde as ze angevallen wier - maar 't kind bleef 'r met 'n hardnekkigheid, waar je paf van stond, en zonder zich ook maar effen te vergissen tante noemen, en as ze bij 'r in 't bed stapte, hield ze zich of ze sliep, in plaats zoo as vroeger dicht tegen 'r an te kruipen, en 's morgens 'r verhalen te doen, waarbij je krom lee van 't lachen, en je niet snapte, waar 'n kind van dien leeftijd de gekke wijsheid en de mallooterij vandaan haalde. As ze zich herinnerde, dat ze de wildzang wel meer 'n afstraffing had toegediend, 't vinnig tegen-spartelen van 't meisje, de gesprekken over de hand, die boven je graf
uitgroeide als je je ouwers dreigde, maar de
verzoening, die 'r soms in minder as geen tijd volgde, omdat 'r op
de heele wereld geen kind was met enkel geheugen voor 'n klap of 'n
booze bui hoefde ze niet lang te prakkizeeren, om te raaien wie de
koppige rekel had opgezet, wie de schuld was, dat ze onder zulke
omstandigheden, zoo naar bleef doen. Dat was de jongen. Die stookte
z'n zussie op. Die had 't achter de mouwen. Daarvan wist je zelden
of je 'm van achter of van vore zag, of je hom of kuit an 'm had.
Lag je achterover in je stoel, met je oogen dicht, dan zag je door
de spleten hoe-ie met 'r zat te fluisteren, hoe-ie allemaal
geniepige teekens gaf, en as-ie 't zussie op de slaapkamer goeien
nacht ging zeggen, most je ten slotte an de trap roepen waar-ie
bleef, zoolang as 't gesmoes met d'r tweeen, zonder da-je 'n
geluidje hoorde, duurde. Je kon je met Koert de krankzinnigste
moeite geven, bereiken - wat je noemde heelemaal bereiken - dee je
'm nooit - had je nooit gekend - en nou speelde-ie 'n judas-rol bij
't zussie, waarmee je toch zoo'nlast en moeite had.
Had Toos zich niet zoo in 'r eigen gedachten vast-geredeneerd, had
ze iets meer van wat 'r in de twee kinderen omging, aangevoeld, had
ze in de fantasie van den gebrekkigen jongen, die 't 'n
monsterachtige vernedering had gevonden, dat Lena dat moest
ondergaan, terwijl hij haar tegen de schooiers had moeten
beschermen, kunnen meeleven - had ze iets van de verbittering
begrepen, omdat 'r onrecht gebeurd was, dan zou ze 't niet bij den
kleinen droomer, die geleerd had zich in zichzelf op te sluiten,
gezocht, en 'n boel ellende vermeden hebben.
'Wees niet dwars, moeder', zei Kobus, die in 't Sportpark naar 'n
voetbalwedstrijd van twee ploegen van de fabriek was wezen kijken,
en z'n pijp op 't kozijn natuurlijk weer zoo onhandig uitklopte,
dat de halve asch op 't pas-gesopte hout, en de andere helft met 't
nog smeulend plokje op 't vloerzeil, waarvan je kon eten, zoo
proper, viel. En omdat-ie wist hoe moeder bij zoo'n zich iederen
Zondag 'n dozijn maal herhalende beweging, de pee in had, dee-ie,
wat 'r nog meer de smoor injoeg: met 'n in de fabriek als 'n
eeltknobbel zoo verworden duim, 'n duim waarvan de nagel in 't
vleesch school, harkte-ie de smurrie in z'n lucifers-doos, blies de
rest weg, en stak de doos in z'n alles vergoeilijkenden zak.
'Ik doe 't zeker niet - en leg niet met je pijp te hengsten!' sprak
tante Toos grimmig: 'as jij 'n knieval wil doen, mot jij 't
weten.... Ik denk 'r niet
an bij zoo'n onmensch, die hier al zoo'n
boel ondersteboven het gesmeten, zoete broodjes te bakken.... Is
die vent van god-verlaten....'
'r Weer op los kudderend - precies 'n poes, die je niet zindelijk
kon krijgen - stopte Kobus z'n pijp van 'n blikken doosje, en
motregende 't tabaks-stuifsel op z'n Zondagschen broek en de
trijpen zitting van z'n stoel. Nou was-ie op 't Sport-ter-rein den
Duitschen chemicus - Ko sprak altijd van de 'sjemiese' afdeeling -
tegen 't lijf geloopen, had-ie 'n praatje met 'm gemaakt, en 'm 'n
sympathieke kerel gevonden, omdat-ie net zoo'n kalen knikker had
als hij zelf
- nou had-ie ja staan knikken bij 't betoog van den man, die
doorzichtig-genoeg beweerd had, dat-ie 't bakkeleien van de
kinderen niet zoo erg had gevonden, want dat ze allemaal jong waren
geweest, maar dat-ie 't niet had kennen verkroppen, en 't nog niet
kon, dat terwijl hij 'n huis vol zieken had - 'n moeder, die van en
naar bed gedragen moest worden - 'n vrouw, die maanden kwakkelde -
'n dochtertje van zeventien, pas hersteld van 'n oorontsteking- en 'n eenigen zoon, die 'n kwajen dobber an 't gat in z'n
hoofd had gehad - de moeder van 't meissie, die dan toch wel boven
de jaren was, niet zoo fatsoenlijk was geweest, om 'r excuus te
kommen maken, en zich te overtuigen hoe gemeen zijn zoon mishandeld
was geworden. 'Iek ben nog bereid mijne hand zur Versohnung te
geven', had de chemicus gezegd: 'als die Familie zoo anstandig is
bij mij thuis hare oentschuldiging aan te bieden, zooals dat bij
oens in zoo een geval gebeurt, maar ik laat mij niet op die manier
behandelen....' Met dat nieuws was-ie thuis gekommen, 'r stellig
van overtuigd, dat moeder met likkende vingers ja zou zeggen. Maar
tante Toos dee obstinaat. Die voelde zich ineens de beleedigde
partij. Kunsten most-ie maar in z'n eigen armoeiland uithalen. Wij
hielpen hullie an Hollandsche centen en dejen niet an stuivertje
wisselen voor Duitsche manieren. Ze dacht 'r geen duizendste
seconde an 'r 'n tweede Zondag bij in te schieten, en bij dien
geweldenaar aap wat heb-bie 'n mooie jongen te spelen.
Kobus, die 'r kende, zooas-ie vroeger in 't donker de lijn met z'n
kleeren in 't Heerlensche Uitklee-lokaal bij de Waschkau zou hebben
gevonden, of nou de sproeibaden in de Glasblazerij, besmook-te
enkel z'n pijp, tot z'n ongevoelige wijsvinger geen heete
tabak-bojem meer raakte. Hoe wijsgeeriger-ie zweeg en 't gepruttel
in de pijpesteel beluisterde, hoe
zwakker z'n moeder in 'r
bewijsvoering werd, tot ze an 't end, bijna zonder overgang 't
tegenovergestelde zat te bepleiten, en plotseling besloot 't wel te
doen, as Kobus, die 't eenmaal an had gehaald, meeliep, en as Lena,
net van 'r wandeling met de twee jongens binnen-gekommen, zelf 'r
woordje dee.
'Mot ik....?', vroeg 't kind verschrikt, en ze zocht met angstige
oogen de zwijgende van 'r broer af.
'Je het enkel an z'n vader te zeggen, da-je 'r spijt van het - dan
is alles weer goeje....', zei tante Toos: 'enne as je 't niet doet,
hei-je kans na 'n tuchtschool te worden gezonden.... Je hoeft 't
voor mijn niet te laten, as je dat maar snapt.... Voor mijn part
maggen ze je 'n poosie weghalen....
Dan zal je beter waardeeren wat 'r hier nutteloos an je besteed
wordt en je niet tegen mijn laten opzetten.... Veruit!.... Haal 'n
kam door je haar, want je ziet 'r uit of-ie al de spinnewebben van
't dorp heb geraagd....'
'As die scharminkel eerst zeit, dat hij is begonnen, dat ze Koert
'n buil in z'n hoofd en Jo z'n bril.... dan zal ik zeggen....'
'Je het je mond te houen en op slag met jeoom en mijn mee te gaan....'
'Ze hoeft geen excuus te vragen....' zei Koert, 't voor de zuster
opnemend: 'as ik haar was geweest, zou 'k 'm nog tienmaal
harder.... Je ben 'r ommers niet bij geweest, tante.... Je het 't
toch niet met je eigen oogen gezien!'
Tante Toos antwoordde niet eens. Met 't gebaar van 'n tuinman, die
'n in 't wild gegroeide haag knipt, en bij 't gesnoei op tegenstand
stuit, kiepte ze de kam door 't verstoven haar van 't vijandig
kijkend meisje - of dat nou zoo most gebeuren, terwijl Jo met den
bril op 't papegaaieneusje en de donker-omsponnen uile-oogen 'r
getuige van was - en geen tien tellen later was 't 't omgekeerde
van Zondag voor veertien dagen, liep Leentje met 'r beste jurk en
'r bouffante tusschen tante en Kobus in, bleven de twee jongens
voor de ruiten neuzen.
'Ik wou dat ik dood was', praatte Koert melankoliek, en omdat-ie in
verbolgenheid z'n sigaret stuk had gekauwd, en-ie door 't gewriemel
van
de gele draadjes in z'n keel, in 'n hoestbui, die den
geheisten rooker kon overkommen, schoot, sprongen de tranen in z'n
oogen.
'Dood?.... Wat hebbie daar an?', redeneerde Jo, en nou-ie z'n
vettige brilleglazen an z'n zakdoek van de voor-vorige week schoon
wreef, knipperden z'n oogen onder de egeltjes-wenkbrauwen, of 't
daglicht 'm hinderde: 'an dood hebbie niks.... Ik heb nou 'n boek
waarin je alles vindt.... Da's prachtig, hoor.... We leven in
kracht en door stof....'
'As je dood ben, kan niemand je wat doen....', zei Koert, en met
z'n vriend begon-ie 'n boom op te zetten over de dingen, waarover
ze 't met z'n tweetjes dikwijls hadden, als 't te veel van de
boeken-wijsheden in de onrijpe hoofden 'n veiligheidsklep zocht.
Met tante, die niks wist, bij alles 'n grooten mond opzette, om
niet te laten merken, dat 'r 'n leege pot op 't vuur stond, kon je
niet uitpraten, en Ko gaf je nooit asem - die grinnikte enkel of-ie
alles al lang dubbel en dwars had verstouwd, en je nog altijd met
je gedachten 'de mazelen en waterpokken had', zooas-ie 't op zijn
manier zei.
Magdalena, de nog lang niet boetvaardige, was terwijl op bezoek bij
den jeugdigen bandiet, die met 'n verband om z'n hoofd eindelijk
weer op was gestaan.
Het was 'n onpleizierige ontmoeting geweest, want de Duitsche
grootmoeder zat enkel in 'r leunstoel met 'r
handen-van-vel-en-blauwe-bladders te beven, zei geen woord - de
moeder, met kussens
in 'r rug, zei 'n paar maal: 'Ist daas daas freche Loederchen....?
- de jongen met 't ingepakt hoofd stak z'n tong tegen 'r uit, as
z'n vader 't nietmerkte, en dan trok zij 'r neusje in harmonica-rimpeltjes, als
'n hond voor-ie z'n tanden laat zien - tante Toos, gegeneerd en
verveeld - 'n luchie as 'r hing, of die menschen boerenkool met
jodoform en gebrande uien an 't stoven en brajen waren, en 'r nooit
'n raam opengesmeten werd
- probeerde haar grieven, rap als altijd, in 't Duitsch te
be-argumenteeren - ze had van uit de Mijnstreek 'n aardig mondje
vreemde-talen mee-gebracht - maar ze struikelde bij dit onwennig
bezoek over 'r tong, en flapte 'r zulke kemieke dingen uit - 'daas
kienderen zoo oengezaagentlich waren, en daas zij er een
bruuderchen dood an hatte die kleine d'r eigene Willen volgende
Schlampamper allein spielen zu lassen'
- die Ko op heete kolen dejen zitten.
't Eind van 't officieel bezoek was, dat Wetter, de vader - z'n
kameraden van 't Laboratorium noemden 'm Sauwetter, omdat-ie in z'n
sas als 'n ontevreden varken kon knorren - zich met tante Toos
verzoende, dat Leentje Heinrich, den jongen met 't ompleisterd
hoofd, 'n afgeperste hand gaf, zonder 'n woord te kikken, en even
later, toen niemand op 'r lette 'n schop, omdat-ie 'r 'n fijntje in
'r arm kneep en weer z'n tong tegen 'r uitstak - en
dat Kobus, die 'n plotselinge bevlieging voor Friedel, de
dochter, scheen te ondergaan, den mannelijken durf toonde, vader
Wetter voor dienzelfden avond werom te inviteeren.
'r Zouden tusschen de twee families vreemde dingen gebeuren.
'Wat heb-ie me nou angehaald?', zei tante Toos, zoo toen ze
buiten waren, en ze zei 't zoo ongegeneerd-hard, dat de Duitscher,
die ze uitgelaten had, en nog in de deuropening stond, 't honderd
tegen een hoorde: 'je lijkt wel mal!.... Da's godbeterme hollen of
stilstaan.... Eerst mekaar niet kennen luchten, mekaars bloed
drinken, en dan ineene 'n gelik over en weer, dat je hart 'r van
omdraait.... Je doet me een genoegen, Ko, met daalijk werom te
loopen en ze te zeggen dat 't 'n vergissing van je geweest is, dat
we vanavond menschen krijgen.... Ik mot 'r niks van hebben.... Jij
doet tegenswoordig maar.... Jij vraagt niet eens meer.... Jij
behandelt je moeder op die manier as 'n stuk vullis.... Dat vreemde
spullevolk, dat hier de boel komt leegeten, en 'n kouwe drukte over
zich het of 't van beter komaf is.... En of jij nou doofstommetje
speelt, en net as altijd je eigen zin doordrijft - ik verdraai 't!
Ik kruip in me bed! Da's me zooveelste Zondag van de laatste weken
na de weerlicht.... Bejoer!'
Ze trok Leentje sneller met zich mee, maar toen Kobus rustig
achterbleef en z'n pijp, die-ie in z'nzak had gehouen, opstak, om z'n schaai van 't poosie niet rooken
bij de zieken in te halen, bleef ze vanzelf op 'm wachten, omdat 't
voor de menschen geen gezicht was. Met z'n knullige stappen van
man, die zich over niks moeilijk maakt, en de rookwolken uit z'n
altijd bruin mondhoekie spuiend, kwam-ie weer naast 'r - en begon
van zijn kant werendig te praten, wat-ie maar zelden dee.
'Ik weet niet, moeder', gromde-ie 'r ingehouden op los: 'wat jij in
den laatsten tijd onder je lejen het, en wat je 'r mee denkt te
bereiken.... As je maar een ding wil onthouen, da-je 'n man van om
en bij de dertig niet as 'n onmondig kind mot behandelen.... D'r is
gedoome geen land meer met je te bezeilen.... Je zal nog maken
da-we allemaal de smoor in krijgen....'
'Dat zal me glad me zorg zijn, aap-van-'n-jongen!', viel Toos 'm
driftig in de rede - was dat 'n klessen waar zoo'n ongehoorzaam
nest bij was. Van de weromstuit rukte ze 't meisje nijdig vooruit,
en met 'n kramp an 'r hart, die 'r stooterig dee hijgen, zee ze
nog: 'de deur staat ellek uur van de dag voor jou en iedereen
open....'
'Nou loop-ie te klessen', betoogde Kobus bot - de enkele keer,
dat-ie loskwam, dee-ie ongemakkelijk - 'en we motten mekaar bij
meenings-verschil niet dadelijk an de deur herinneren.... Want as
ik 'r achter me dichttrek ken jij 'r kwalijk weer open krijgen....
Ik vergeet niet wat jij voor ons doet, as je hemeur je niet steekt,
maar jij vergeet wat 'n gezonde kerel voor jou laat.... En nou hou
ik verder me bek....'
Nog nooit had-ie zoo'n toespeling gemaakt, en nog nooit had de
moeder met 't spierwitte haar zoo'n hartklopping gehad. De
zwijgende zoon, die met de bezonken bedachtzaamheid van 't in
zichzelf gekeerd mensch van huis naar de Glasblazerij ging, en van
de Glasblazerij zonder 'n enkel verzetje z'n plekje in de ouwe,
ingeleefde huiskamer opzocht, die z'n heele weekloon afdroeg, en
zoo goed om zestien cent voor 'n half ons baai as om nog 'n
boterham vroeg, 't bijna verlept mannetje, dat na z'n wanhopig
grienen om den dood van z'n broer in de Oranje Nassau, in 't
arbeidsgareel liep of 't niet anders kon, die nooit meer zoo
uitgelaten gedaan had, dat zij 'm met opvretende moederoogen 'gekke
kerel' kon
noemen, niet meer uitbundig lachte en niet meer voor de
kinderen as 'n clown goochelde - die tamme, niets voor zichzelf
eischende jong-ouwe sul, stug in z'n eigen gedachten volgroeid, de
meerdere door z'n kalmte en ruige geslotenheid, liet haar,die 'm niet anders kon denken as met 'n dampende pijp in den
stoel bij 't raam, of met 't pijpe-gewalm onder 't licht van de
lamp, voor 't allereerst merken, dat-ie niet enkel voor 't werk op
de Glasblazerij, niet alleen voor 't huishoudentje bestond - dat-ie
man was. En omdat ze zich toch al over-ongelukkig voelde door Koert
die tegen 'r in opstand was, en Lena, die 'n ander kind leek
geworden, overduizelde 'r bij 't verwijt van den zoon 'n leegte, of
God en de wereld tegen 'r waren, of ze in 't eigen huis te veel
was. Hij had gezeid, dat-ie verder z'n bek hield - zij, anders fel
op 't laatste woord, zelden in 'n hoek gedrongen, was 'r zekerheid
kwijt, en omdat 't in den schemer geen aanstoot kon geven, stapte
ze naast 't meisje, dat 'r geen moeder meer wou noemen, en naast
den zoon, die met 'n paar woorden zoo schrikkelijk-veel gezegd had,
'r dikke tranen wegslikkend voort.
't Liefst was ze klakkeloos op de eerste de beste stoep, in 'n 'r
als 'n kou bevangende, radelooze vermoeidheid, die ze meer kreeg,
as ze zich opwond, en 't zooas zij 't voelde: niet mocht
'uitvieren', gaan uitrusten, en in een gierigheid huilen. 't Was
erger as schande, as dat de dank voor je leven van
hardwerken-voor-hullie wier. Van groot tot klein waren ze
ondankbare varkes, die niemedal voor je over hadden, die je
wegtrapten as ze je niet meer lustten. Ze stikte haast in 'r tranen
en zelfbeklag, en zoo toen ze thuis was, in 'r verbeelding de
vijandigheid der twee jongens, die dadelijk op Leentje toestoven,
en haar niet eens zagen, ondergaand, sjokte ze dorhijgend de trap
naar 't slaapkamertje op - en voor 't allereerst van 'r leven, liet
ze den boel boel, en ging op 't eenzame bed in 't huis van
verrajers liggen snikken, en toen ze uit-gesnikt was - want je kon
't op bestelling geen uur achter mekaar - lag ze de naarste dingen
uit 't verleden op te halen, om te blijven grienen. Ze dee precies
as 'n kind, dat 't tranen-spelletje warm-houdt, om meelij te
wekken, en al lang uitgehuild is, terwijl 't nog tragische
kreuntjes geeft. Maar 'r was dit verschil, dat 'r behoefte om veel
en om 't geringste te huilen, en 't zich opgelucht voelen, as ze
zoo'n
heele poos gewild-sentimenteel was geweest, 'n lichamelijke
oorzaak had, waarvan ze nog geen besef had.
Benee hadden de kinderen verwonderd gekeken, omdat tante Toos boven bleef, geen tafel dekte, niks in de keuken klaar maakte, en Kobus, heelemaal inz'n wiek geschoten - as ze 't dee, waarmee ze op straat gedreigd had: 't in 'r bed kruipen, om de visite niet te ontvangen, en 'm zoo in z'n hemmetje te laten staan, was ze nog niet van 'm af Kobus was, om zich te overtuigen, op z'n sokken de traptrejen, die hij zoo kon bestappen, dat ze geen kraakgeluidje gaven, langs-geklauterd, had 'r door 'n gaatje in 't beschot, waar 'n spijker gezeten had, languit zien liggen - z'n vuist had-ie verwoed geheven, om de plinten met 'n vloek-van-z'n-eeltigen-poot te begrommen - dan zich inhoudend, was-ie omlaag geslipt, en was eigenzinnig op zijn manier, met de jongens en 't meisje, die 'r 'n pretje van begonnen te maken, om as muisjes zoo stil heen en weer te loopen, de tafel voor den avondboterham gaan dekken. Vroeger zou-ie met z'n pijp in z'n mond, de slaapkamer ingestapt zijn, en 'r met 'n rustig grapje na benejen gehaald hebben - vanavond kon-ie 't niet - hij had niet kunnen zeggen waarom z'n geredeneer, z'n stokpaardje 'dat 'r nog nooit iemand spijt had gehad, as-ie alles inslikte, z'n stommiteiten, z'n hummeurigheid, z'n kwaje sappen en de dingen, die 'm niet angingen' - 'm in den steek lieten: hij wrokte over iets, dat-ie niet thuis kon brengen, zooals 'n vermoeid mensch over 'n ding in de ruimte kan piekeren. Boven lei tante Toos, die zich na de tranen-explosie weer de ouwe was gaan voelen, zich opnieuw en honderdmaal erger op te winden. Want al deeen ze 't nog zoo zachies, al liepen ze as op d'r bloote voeten, zonder 'n bord te laten kletterrammelen, zonder 'n lepel hoorbaar te bewegen, zonder de keukendeur, die as 'n roestige katrol piepte, al smeerde je 'r om de week, an te raken - ze snoof 't onraad, of 'r eten anbrandde, of dat 'r iets overkookte. Ze kon 'r zich niet in vergissen. Ze kende zoo de stilte-afwijkinkjes van den dag en den nacht, dat ze op 'n haar breedte an 't gebabbel van 'n pantoffel, 't op de teenen sluipen van 'n stem, 't meeklessen van 'n verzetten stoel, 't miauwen van de poes, die om de weerlicht geen bek opendee, as 'r geen etenswaren op tafel stonden, kon berekenen, dat ze bezig waren zichzelf te bedienen, dat ze natuurlijk suiker nammen met hoeveelheden, om sjelei in d'r maag te maken, en 'n boter om galbulten over zesmaal d'r lichaam te krijgen - haar 'n dubbele zorg! - meer as gebruikelijk sloeg ze van de week toch niet in - daar straften ze zichzelf mee - dat dee'r per slot van rekening geen sikkepit - maar de gemeenheid van 'r zoon, die 't goeie voorbeeld most geven, om haar de hand boven 't hoofd te houen - de goddelooze smerigheid om haar te laten leggen, zonder is te vragen
of ze niks mankeerde, of ze geen trek
had - dat was zoo liederlijk, zoo door-en-door hondsch, zoo'n vuile
opstand tegen haar as-baas-in-huis, dat ze 'r in 'n woede-bui, om
alles door mekaar te duvelen, voorzichtig bij wou opstaan, om ze te
verrassen - maar zich ineens zoo raar voelde, of 't bed met de
kamer as in 'n draaikolk rondtolden. Ze kreunde 'r zoo angstig bij,
dat Kobus die de gewoonte had z'n boterhammen met z'n tien gebojen
zoo handig saam te knijpen, en te denken. dat-ie met een hap al 't
wit en met den tweeden al de korst kon verstouwen, z'n gesmak, dat
de luistering belette, met 'n openspreeuwenden mond stop-zette, en
bij de herhaling van 't vreemde gezucht, z'n stoel wegstolperde en
den hap driftigverslikkend, de trap in sprongen be-vloog.
'Wat is dat nou, moeder?', praatte-ie de blauwe lippen in 't
geel-bleek gezicht, dat onder de zilverwitte haren scheen te
vluchten, verschrikt toe: 'ik dacht da-je de duvel in had, en niet
benejen wou kommen.... Hoor je niet, moeder....?'
'Gos, wat was dat gek....' zei ze met zwijmelende oogen: 'he, 'k
dacht - 'k dacht dat 't kozijn losliet.... Hou me dan vast.... Ik
glij zoo raar.... He!.... He!'
Ze kromde 'r nagels in z'n handen, hijgde zwaar, keek 'm an, of ze
'm voor 't eerst ontmoette, lachte toen met zulke korte rukjes, of
ze 't eene grappige na 't andere zag, woelde met 'r hoofd de kamer
rond, om zich te herinneren waar ze zoo opeens was angeland, en nog
eens hijgend, of ze te snel de trap opgeklommen was, en op adem
most kommen, dook ze in 't kussen terug, en nog voor-ie ontrust kon
vragen, of ze zich beter voelde, zei ze met grommelende
stelligheid:
'We motten met de boter en de suiker toe - as je 't maar weet - tot
minstens Woensdag - en 't is vandaag - wat is 't vandaag? - 't is
vandaag Zondag - as je 't maar weet....'
'Zal ik je ophelpen, of wil je blijven liggen?'
'Nee, ik sta op - ik ben steenkoud', klaagde ze: 'wat heb 'k me
daar ellendig gevoeld, angstigellendig of 't uur van me dood had
geslagen....'
'We motten ook geen herrie met mekaar hebben', zei-ie 'r bezorgd
ondersteunend: 'heb-ie erges pijn?'
'Leg niet te zaniken!', weerde ze 'm af: "k mankeer niemendal....
'k ben zoogoed in orde as.... as....', maar dan most ze zich 't angstzweet
afvegen, en nou, waar-ie bij was, kreeg ze weer 'n huilbui, die ze
niet tegen kon houen, en waarvan ze niet wou bekennen, dat-ie
vanzelf, uit krankzinnige, zich uit 'r los-weekende sjagrijnigheid,
'r slappe lichaam dee schokken. Veel later zei de dokter wel
waardoor 't kwam, wat de reden van dat zuchten en grienen en 'n
ziekelijke prikkelbaarheid was, maar de meeste menschen deeen
mekaar as ze niet goed in orde waren, de dampen an, en as ze 'r
eindelijk benul van kregen hoe erg 't was, hielp 't nie-meer of je
je 't vuur uit de sloffen liep, om met lieve dingetjes je vroegere
botte en harde manier-van-doen goed te maken. Kobus, die nou weer
dacht, dat moeder met kuren en fratsen d'r zin door wou drijven,
mummelde opbeurende woorden, zonder dat-ie 't meende, en omdat 't
kleine, gevoelige meisje, dat in iedere vrouw, al wordt ze nog zoo
door 't leven heen-en-weer gesold, tot 'r laatste ademhappie blijft
hunkeren, in de zwaarschouderige tante Toos, op 'n echt
genegenheidsgebaartje zat te wachten, hij net zoo goed op die
gelogen, pummelige manier 'n buurvrouw van rechts of links had
kennen troosten, duwde ze 'm kregelig van zich af, as-ie 'r
anraakte. 'Moeder', zei-ie ruw: 'je doet gedorie as 'n smeltkroes
met 'n barst 'r in.... Men ken zich voor jou in goeiigheid
uitsloven, je volstoppen met wat 'r te prakkizeeren valt, en 't
loopt 'r met stralen weer uit.... Ik zou me schamen voor de
kinderen, die zoo geen thuis hebben.... Afijn.... Afijn.... Ik vind
't goeie....'
Met de lompe beweging van 'n beer, niet gewend op z'n achterpooten
te kuieren, strompelde-ie de trap af. Hij verdomde 't in ieder
geval terug te krabbelen en den Duitscher met z'n dochter 'n
larie-boodschap te laten weten. Dan zou-ie ze in z'n eentje, met
Koert en met Jo, as-die 'r lust in had, ontvangen. Maar moeder, die
zich gewasschen had, en boven 'n gestommel inzette, of 'r pakkisten
uitgelajen werden, wrokte na 'n poos, terwijl ze nog an tafel zaten
te dampen, en Leentje 'r ingedoopte korsten door den suikerpot
slierde, de broeiend-warme kamer in. Ze had rood-behuilde oogen en
'n vreemd-rooien neus - ze lette onmiddellijk al de dingen,
waartegen ze dagelijksch foeterde, tusschen 'r mee-priemende
wimpers op - natte koffiekringen op 't Zondagsch-schoon tafelkleed,
aschmodder onder de kommen, klodders naast Leentje 'r bord, en 'n
niet
te tellen afgebrande lucifers op de kachelplaat, of 'r niet
twee aschbakken op den schoorsteen stonden. En natuurlijk hadden ze
met vuile appelstroopmessen in 't drie kwart leege botervlootjehuis gehouen, en zat de suikerpot vol bruine kwakken van de
lepels, waarmee iedereen zich raak had bediend. 't Vinnig geruim
van de reus-vrouw, die zichzelf enkel 'n kom koffie zonder suiker,
en met haast uitsluitend dik, omdat zij 't onderste uit de kan
kreeg, inschonk, sloeg 't kamertje met 'n ontredderd-benauwende
stilte. Alles zweeg en keek. Kobus, ineens sullig van
onbeholpenheid, mepte met z'n zakdoek de kluitjes asch en
zwart-gebrande tabak, rondom z'n stoelpooten naar de kachel; Koert
knipoogde tegen Leentje, die haast in de besuikerde korsten stikte,
en terwijl probeerde 'r licht-spranklenden suikersnor met 'n zoo
lang mogelijk eindje tong, weg te bikken - Jo, die beverig-onhandig
z'n brandend mondstukje, dat eindeloos bleef smeulen, op de
velletjes der boterhammenworst trachtte te dooven, bleef 'r op
drukken, of-ie 'n schelleknop te pakken had - en Pietepoes, gebluft
door 't zwijgen ineens van alle kanten, loerde van den een naar den
ander.
'Kwart voor achten', zei toen tante Toos, klaar met afruimen: 'ga
je kleverige, zwarte handen, die vandaag nog geen water geroken
hebben, wasschen, en na bed! We krijgen goddank doodvreters op
bezoek, en daar hoef jij niet bij op te blijven.... Je vind den weg
wel alleen na boven, en ik waarschouw je, dat as 'k hier 'n broek
en daar 'n kous zie slingeren, ik je strakkies wakker maak, om je
de vullisbelt zelf te laten redderen.... En vergeet niet te bidden,
schandaal!'
Zoo ging Leentje, zonder 'n woord van verzet, naar 'r bed, terwijl
tante, nog licht-duizelig, en zuchtend of ze zware afstanden had
afgelegd, 'Kaffee bruhte' voor de visite, die 'r op werd gedrongen
- en in die gezellige en vriendelijke sfeer,
maakten de chemicus Wetter en z'n dochter Friedel, die ook met ruzie van huis waren gegaan, omdat de zieke vrouw 'r 't zuur over in had, dat ze voor 'r Zondagavond alleen werd gelaten, hun entree. Tante Toos, met 'n zenuwhoofdpijn om 't te besterven, en met kleurtjes van opwinding, die 'r tien jaar jonger maakten, voerde 't hoogste woord en vernielde 't Duitsch met 'n zekerheid, of 't van de wereld most verdwijnen. Friedel, die 't net zoo hard met 't Hollandsch an den stok had, zat dan zenuwachtig met 'r gepoetste nagels 't tafelzeil te betrommelen. Dat
gespeel van die blanke vingers, met de als fijne zeeschulpjes zoo rose nagels en de ongewoon-doorlichtende maantjes, was een van de groote gebeurtenissen van den avond. Kobus hield z'n eeltige vingertoppen binnen z'n mouwen, of-ie 'n oorlogs-invalide was - Jo verstopte z'n afgebeten nagels in z'n broekzakken - en Koert, die enkel met groote oogen, zonder 'n woord te spreken, 't zonnesnoetjevan de zeventienjarige, as ze niet op hem lette, zat te bekijken, ging met 'n foefie de keuken in, om z'n handen 'n beurt te geven en de bezwaarlijkheden onder z'n nagels met 'n tand van 'n keukenvork, 'n pijnlijk-degelijke beurt te geven.Toen tante Toos bij half-twaalf boven kwam, lei Leentje angekleed op 't bed te slapen. Ze had 'r verdriet, dat zij 'r niet bij mocht wezen, hartstochtelijk liggen uithuilen.
Om en in 't woninkje, dat 't zelfde gebleven was, leek in de
komende maanden alles zoo veranderd, als in 'n
ordelijk-gefatsoeneerd burgermans-tuintje, met 'n geranium-perkje,
'n vlierstruik, wat uitgebloeide rhododendrons en 'n sukkelend
seringenboompje, waaraan niet meer de hand wordt gehouden, en
waarin de kippen los beginnen te loopen. 'r Was geen mindere
welstand en geen dadelijke verwaarloozing, en af en toe trok de een
of de ander nog wel 'ns onkruid uit de teelaarde, of morste 'n
verloren kwartiertje met 'n kniezig-verstopten gieter, maar 't
pleizier was 'r zoo goed af als van 'n nieuwe fiets met
roestvlekken, of van 'n hoed, die 'n stevige bui heeft
gehad.
De wind stormde en klaagde soms net zoo als vroeger om 't
warm-gebroeid huiskamertje, en wat 'r in stond, wat 'r in leefde,
wat 'r in 't spel van licht en schaduw in vol-dragen was, wat 'r
tot de vrindlijke eenheid van juist dat kamertje in gegroeid leek,
en enkel daar zoo had moeten groeien, ontwaakte in den morgen,
schimde weg in den nacht, verhield zich in dezelfde ontvankelijke
afwachting van de groote en kleine menschen, die 'r hun eerste
vreugden in gehad hadden - en toch lag 'r 'n wrevel, 'n
verfletsing, 'n verweerdheid over de dingen, die mekaar nog voor
zoo kort toe-geglimlacht hadden, als de eerste gullichtende
zonnestralen, langs 't gordijn, de tafelpoot, 't zeil met 't
koffie-blad, 't kacheltje met z'n nikkelen deurtjes en de
schoorsteenpullen bekropen.
Zoolang 'n doode in z'n huis is, zijn de onnoozele voorwerpen, die
dagelijks de tasting van z'n oogen, de aanraking van z'n handen
ondergingen, in intieme genegenheidsdrang, in niet te benaderen
bevende overgave, om 'm heen - zoodra-ie 'r niet meer is, zoodra
vreemden den stoel, waarin-ie zat, 't boek dat-ie las, de pijp, die
bij z'n lippen behoorde, bekijken, voorbijstappen, ontzielen,
blijft z'n kamer met wat 'r in was, dezelfde, evenwichtige kamer,
maar de voorwerpen sterven 'r in.
Dat vreemde, waaraan ge niet moogt tornen, omdat in 't leven van
ieder, heel vroeg of heel laat, zulke verkillende wonderen
gebeuren, had niet in die ontredderende mate, maar toch
waarneembaar en sloopend, in 't woninkje van de moeder van den
glasblazer rond-gegrepen, omdat 't kostelijkst ding, 't
diep-innerlijkst mekaarvertrouwen, 't geen geheimen voor elkander hebben, door de
wrijvinkjes en invretende vervreemding - en vooral door de oogen
van Friedel Wetter - gevlucht was. Van af 'r eerste bezoek had 't
slanke, toch kleine Duitsche meisje, dat haast geen voetstap in 't
Philips-dorp had versleten, omdat ze huismoedertje in plaats van 'r
ziekelijke, bedlegerige moeder was, tante Toos, die niet zoo rap
meer kon, al wou ze 't niet weten, van Ko en de kinderen nog meer
verwijderd, en zelfs Jo, 't zoontje van den man, die z'n laatste
weken in de Strafgevangenis uit-zat, dee stug en
ingehouden-vijandig, als-ie met z'n uileoogen gastvrijheid
genoot.
Friedel, met 'r on-germaansch gezichtje, droomerig Madonna-vrouwtje, blank, bijna popperig, als ze met 't in twee helften gestreken haar en de boven de roze oortjes gewentelde vlechtjes onder 't lamplicht, dat 'r gazelle-kopje, 'r bijna doorschijnend neusje en kwijnend mondje, omkoesterde, zat - Friedel met 't vol-bleeke nekje, de rijpe schouders en de gemarmerde, half-bloote armen, die zich nauwelijks in de gebloemde stof van 'r wijde mouwen te schuil leien, behekste den man en de jongens, kreeg van de onwillige tante Toos, die met nee-schudden begon en met ja-lachen eindigde, alles gedaan, maar stuitte op de onverzoenlijkheid van Lena, die niks van 'r most hebben, omdat ze 'r 'n spook vond, die 't land an 'r had, omdat ze de zuster van den jongen-met-'t-puistengezicht was, die zich achter-af-gezet voelde, en zich daarin niet vergiste, as 't Madonna-kopje op bezoek kwam, en Ko, Koert en Jo 'r met oogen zatten an te kijken, of ze op slagroomsoezen getracteerd werden, 't duurste van 't duurste dat je je denken kon, en nog 'n tweede
mochten nemen. Misschien zou ze
zich bij de pogingen van de Duitsche zeventienjarige, die maar
effetjes langer as Koert was, om 'r in te palmen, ten slotte
gegeven hebben, maar op 'n Zondag, toen Ko met den chemicus naar 't
Sportpark was gewandeld, en tante op bezoek was bij z'n vrouw, die
al negen kinderen had en bij wie de gekke ooievaar, zoomaar of 't
niks was, 'n jongen en 'n meissie tegelijk was wezen brengen, dee
Koert - haar broer zoo vies met 't Duitsche spook met de 'snekken'
boven 'r vuurrooie ooren - zei-ie haar later, toen ze in bed lee,
zoo'n meer-as-erreg ding, dat ze an niemand mocht oververtellen, an
niemand: anders vertelde-ie 'r nooit meer wat - dat ze 'r toen ze
met z'n allen benejen zoo zaten te kakelen, da-je 'r niet bij in
kon slapen, onder 't dek lee te grienen, zoo'n vreeselijk verdriet
as ze 'r van had, en zoo as ze't spook, waarvoor ze verrajen wier, wat na 'r gezicht met de
opgekwakte haren, had kennen smijten. Ze zag alles nog precies
zooas 't gebeurd was....Koert had 'r eerst voor zitten lezen uit
Max en Maurits, dat ze vanbuiten kende, en waarvan ze elk verkeerd
gelezen woord kon verbeteren:
Ach, wat hoort men vaak van kindren,
Die hun medemenschen hind'ren!
Max en Maurits op de prent
Stonden ook daarvoor bekend.
Als hun ouders hen beknorden
En vermaanden braaf te worden,
Riepen ze bij dit vermaan
Lachend: 'wat gaat ons dat aan?'
En ze had, of de dag duizendmaal-duizendmaal duurde, met 'r hand op
z'n schouder zitten luisteren, met 'n niet door-te-knabbelen
pepermunt in 'r mond, 'n zoo heete, dat-ie 'r keel afbrandde, as je
met veel adem huuu zei. En toen was 't ineene uit, want 't
snekkenspook, dat altijd met de witte punt van 'r neus tegen den
buitenkant van 't raam drukte, om
te zien wie 'r in de kamer was,
had met 'r vingers tegen de ruit geklopt en geroepen: 'Maag iek,
Koert?' - en Max en Maurits waren den hoek naast den stoel, waarin
hij ze had laten vallen, niet meer uit gekommen. Want Koert dacht
an geen voorlezen, an geen hunkerend zusje meer, an geen tijd en
geen vrind, die hij beloofd had te komen afhalen - hij zee geen
woord, maar nou ook letterlijk geen woord - liet Friedel met 'r
ratjetoe-Hollandsch alleen klessen, overal met 'r vingers ankommen,
en as ze d'r mond leeg had weer uit 't toetje met de Engelsche
pepermunt, dat op 't kozijn lee, snoepen - z'n oogen hadden weer
den slagroomsoezen-roes - z'n oogen liepen as twee angstige hondjes
mee met de kittig-jonge, hupschsierlijke bewegingen van 't Duitsche
meisje, dat nou is op 'r gemak de portretten an de
behangsel-wanden, de naaidoos met de spulletjes van tante Toos, de
boeken van Kobus, tot zelfs de kwitanties en papieren onder 't brok
gesmolten steen, herinnering aan 't Heerlensche werk, bekeek en
besnuffelde, en de verteederde glimlach week geen klokke-tik van
z'n gelaat. 'n Paar maal, omdat-ie haar broer was, ze recht op 'm
had, had Leentje gevraagd of-ie verder wou voorlezen, maar as-ie 'r
hoorde zee-ie met z'n gedachten in 'n ander land: 'daalijk,
Leentje!' meestal hoorde-ie 'r niet, zat-ie voor zich uit te
lodderen, dorst-ie de snuf-al zelfs niet te verbiejen, as ze 'n la
van de kast opentrok, om brutaalweg te neuzen wat 'r in bewaard
wier. En toen Lena, die zich zat op te vreten van ergernis - zoo as
ze 't dee as vreemde kinderen an haar poppenwagen of speelgoed
durfden kommen, eindelijk met 'n mondjeas de vinnig-opstaande rugstekels van 'n baars, beweerde, dat ze
't tante zou zeggen, dat as je overal met kromme graai-vingers
an-zat, je net zoo stonk as luistervinken, toen trok Koert de
partij van 't spook, dat 'r met 'n pepermunt tusschen 'r witte
tanden uitlachte - en Koert, die nog nooit anders as
schatte-woorden tegen 'r gezegd had, snauwde dat 't haar niks
anging, dat ze 'r zich niet mee te bemoeien had. Toen was zij, dik
op 'r teenen getrapt, eerst na de keuken geloopen, en toen ze werom
keerde, stonden Koert en 't snekken-meissie allebei voor 't raam,
en babbelde hij net zoo veel as zij. Hij rookte 'n sigaret en zij
zoo'n naar dier was 't - rookte net zoo hard, en omdat ze
natuurlijk niet rooken kon, en maar dee alsof, blies ze rookwolken
as 'n auto, die niet van zijn plaats kwam, en kneep ze 'r oogen van
de walm toe.
Dat was nog niemedal, dat was 't vieze niet, zij knipte Koert z'n
nagels, en dat liet die groote jongen zich door 'n meissie
doen.
'Zoo mooi as jij', zee-ie: 'krijg ik ze nooit', en hij hield
dezelfde dooie schelvischoogen, denzelfden glimlach, terwijl zij de
vergroeide maantjes van z'n ruwe vingers, maantjes, die in al die
veertien jongensjaren nog nooit van de ketting waren geweest en nog
minder van de wereld gezien, met den botten kant van z'n zakmes
trachtte te wieden. 't Dee 'n pijn, dat je je tanden moest
bebijten, om niet hardop Au! te roepen, en 't werd nog erger toen
ze de leerachtige velle-randjes met z'n zakschaar bij-knipte, en
geduldig een voor een de weerbarstige vezels te grazen nam. De
maantjes van linkerduim en wijsvingerwaren al doorgekwartierd, maar
nou mosten de nagels 'r nog an, en wat ook geen verder uitstel
verdroeg: de week-verzameling, die 'r dagschuw onder school.
'Doe iek jou wee, Koert?', vroeg de indringster, terwijl 't
schaartje in 'n te weelderige bocht, 'n rose-bloederig lijntje
achterliet, en de mishandelde vinger, in reflex-gebaar onmannelijk
an de haal wou gaan.
'Nee,' zei-ie, zich bedwingend om den top niet in den alles
genezenden mond te steken: 'ik vind dat-ie zoo prachtig
wordt....'
'Met jouw fiengers ies waat te begienen', praatte Friedel, 'r zoo
stevig op los knippend, dat de nagelgranaatscherven tegen de ruiten
kieperden, of 't zomer was en driftige torren de kamer in wouen:
'maar met die fiengers van jouw oom ies kein eer mee te behalen....
Jij heb die schoenste fiengers van die heele familie....'
Daar kreeg Koert 'n kleur bij. As-ie 't met z'n ongelukkigen voet
tegen iedereen aflei, en zich altijd geduld en in'n sfeer van meelij voelde, had-ie ten minste iets, al was 't
niet veel, waarmee-ie de anderen de oogen uitstak. En omdat 't 'm
bij die lofuiting, terwijl de vingertoppen as krimpgesnejen visch
trilden, en 't heldhaftig niet wouen laten merken, warm om 't
jongenshart werd, en z'n oogen 't zwanedons van 't bloote halsje
betreuzelden, zei-ie zoo verlegen en preutsch of hij 't meisje en
zij de jongen was: 'Ik ben zoo leelijk, dat 't niet veel zeit, as
me vingers....
'Dat zaag jij maar', zei de listige bezoekster, die, van af 'r haar
met 'n odeurtje tot 'r lage schoentjes met strikjes verzorgd was:
'jij heb schoene augen, Koert'....
'Meen je', glimlachte de manke jongen, en om goed rechtop te staan,
leunde-ie op den gezonden voet en trok-ie den horrel zoo sterk
mogelijk omhoog - al had ze 'm nog honderdmaal meer pijn gedaan,
zou-ie geen kik hebben gegeven.
'Iek zou vroeger voor die oorlog manikoer zijn geworden', verhaalde
ze, 't vel van 'n pink, dat niet los te bikken was, zoo an de
pinknagel vastgevroren as 't was, met martelende schraap-haaltjes
wegkrabbend: 'oend damiet wierd bij oens veel geld verdiend: maar
in die oorlog waren er bij oens geen maniekoere meer....'
'Wat is 'n manikoer?' vroeg Koert weer, en nou keek-ie naar 't
wonder van de bleeke meisjes-vingers, de wassen handjes, as van de
modepoppen in de confectie-etalages, die om zijn mormel-vingers
heen-strengelden, en 't mesje zoo zeker hanteerden of 't 'r dagwerk
was.
'Een manikoer', lei Friedel uit: 'versorgt die handen van dames en
heeren.... Dat is die Koer van die leelijke manen. En als jij daat
iedere week volhoudt, krijg jij ook heerehanden.... Een man met
schmutzige nagels ies kein man....'
Dan hapte, klapperde, veerde de schaar weer, spetten de
nagelbrokjes 't kamertje door, vijlde en schaafde ze tot 'r geen
onvertogenheidje meer te zien was, en elke vinger 'n troebel-paarse
maan met wolke-vlokjes had.
In de keuken boende, schrobde-ie z'n handen met groene zeep en
puinsteen, en toen-ie met kraakzindelijke gebojen terug kwam, gaf
ze ze nog 'ns 'n beurt, en had ze moeite te spreken, omdat ze,
denkend dat niemand 't zag, vier pepermunten tegelijk in 'r mond
had gestoken, en je geen vier van die steenharde dingen inslikken
kan.
'Hoe oud ben jij, Koert?' vroeg ze.
'Zestien', jokte-ie.
'Je ben pas veertien geweest', bemoeide Leentje zich met 't
zonde-geval: 'en zij het vier pepermunten uit 't zakkie gegapt. Ze
stikt 'r in, as ze wat
zeggen wil....'
'Dat lieg jij, freches Dieng', zei Friedel: 'maag jij liegen?'
'Jij mag zoo'n boel niet', keef Leentje: 'jij mag niet in onze kast
rommelen en je doet 't toch....'
'Is't gedaan!' kwam Koert tusschenbeiden: 'mot ik boos worden,
kat?'
'En toch ben jij veertien en geen zestien, en jokt zij dat ze 'r
scheel van ziet.... D'r plakten vier pepermunten op mekaar, die je
met je nagels los wou peuteren, en toen ik omkeek, dee je of je
jeuk bij je neus had en slikte je ze alle vier in, nog stiekemer as
de poes as-ie steelt!'
'So eine bodenlose Frechheit, so eine Gemeinheit....' vlamde
Friedel met prachtoogen op, en nou ze zich opwond, was ze 'r beetje
Hollandsch gladweg kwijt: 'so etwas Unerhortes....'
'Steek je tong is uit!.... Laat is in je mond kijken!' hield de
kleine zuster voet bij stuk.
'As je nog een woord zeit!' dreigde Koert, z'n gemanikuurde hand
opheffend.
Dat had-ie nog nooit gedaan - nog nooit - en daar had-ie dadelijk
spijt van, maar Friedel hield 't vuurtje warm. Die zei dat ze niet
in 'r eigen land, en niet in Holland, zoo'n nest-van-'n-kind had
gezien, dat tegen 'n grooten broer 'n mond opzette, waar je van
schrok....
Jo, niet in z'n sas, omdat Koert z'n woord niet had gehouen, en erg
ondersteboven door 'n brief uit de Strafgevangenis, hoorde 't eerst
't ontzettende nieuws uit 't kinder-plappermondje, dat Friedel de
tien nagels, alle tien, geknipt en gesnejen had - en Jo trok over
z'n bril 'n snoet of-ie 't net zoo vies vond as zij. Toen kwam
tante Toos an de beurt, die van de kraamvrouw met de gezonde
tweeling, naar de waarzegster 'in handlezing en helderziende'
geweest was, en daar dingen om van te huiveren van Kobus, die
kennis an 'n zwart meissie zou krijgen, gehoord had.
'Tante, Koert het z'n nagels door Friedel laten knippen, en ze het
'n half ons pepermunt op vijf na opgezogen!'
'Heb jij, groote lummel, daar hulp voor noodig?' vroeg tante, die
't Duitsche meisje soms niet voor 'r oogen geteekend kon zien.
Kobus, die 't effen later hoorde, zee niks. Die keek alleen of-ie
de duvel in had en dee of-ie Friedel niet zag.
'Wat most je dat an iedereen dadelijk over-klessen?' babbelde de
jongen, toen-ie 'r als van ouds boven goeien nacht kwam zeggen:
'ken jij geen geheim meer voor je houen?'
'En of!' sprak ze met 'n tikje verdronken berouw.
'Ik ben', fluisterde-ie bij haar in 't dek: 'ik ben - op Friedel
verliefd....'
'Most ze daarvoor je nagels knippen?' zei ze, in z'n starende oogen
kijkend. 'Zal je 't niemand zeggen?'
'Wat is verliefd?', vroeg ze, 'r zoo naast, of-ie Engelsche woorden
uit 't Leerboek zee.
'Ik ga met 'r trouwen, en dan kom jij bij ons inwonen....'
'Jakkes!' zei ze, z'n enge handmet de getietoeweerde nagels - zoo as zij 't uitsprak was 't -
wegduwend: 'jakkes, jongen!'
Terwijl Leentje, verstopt onder 't dek van 't groote bed, voor 't eerst van 'r beetje leven, maar ook zoo schrikkelijk, dat de punt van 't laken, waaraan ze 'r tranen droogde, en waarin ze 'r natten neus snoot, lei te grienen om den schattigsten broer van alle broers op de wereld, die altijd beloofd had met haar te zullen trouwen, as ze groot genoeg was, en 'r nou niet alleen afgesnauwd en gedreigd had, maar 'r ook in den steek liet voor 't geniepige spook, dat 'n half uur lang z'n nagels geknipt en 't zakje met pepermunt leeg had gesnoept, zat Jo met tante Toos in de keuken. Zoo toen Koert na boven geloopen was, om met z'n zusje te
'vrijen',
was-ie 't apartje met de vrouw, die-ie in vertrouwen genomen had,
begonnen, en bleef Kobus met 'n gezicht as 'n oorwurm met Friedel,
die 'r hoed al op had, om weg te gaan, alleen. 'Wat is 'r nou weer
an 't handje?' vroeg tante Toos onrustig - de kamer- en de
keukendeur had ze opengelaten, om 'n oog in 't zeil te houen, want
de voorspelling van de waarzegster zat 'r dwars, en 'r was met
koffiedik al eens 'n ongeluk gebeurd....
-: 'wat heb-ie op je geweten, dat 't daglicht niet
verdraagt?'
Toen haalde Jo 'n velletje briefpapier met vette vlekken uit z'n
zak, en zette tante Toos 'r bril, waardoor alleen zij kon zien, al
was-ie nog zoo bleek van de morsige vinger-afdrukken, langs 'r
neus. Tegelijk volgde ze over 't montuur heen elke beweging van 'r
zoon, die 'n ouwe krant zat te lezen, zonder van de 'n eeuwigheid
met 't antrekken van 'r mantel mierende Friedel notitie te nemen.
En juist omdat die onverschilligheid 'r meer as verdacht leek - ze
kende Kobus beter as-ie zweeg dan wanneer-ie z'n mond opendee,
speurde ze met schichtig-loenzende oogen, as voor de zooveelste
maal de al lang doorplozen krant-van-vooreergister, met 'n gebaar
of de eeltige hand iets zocht om te vernielen om werd geslagen, en
't papier 'r bij tekeer ging of 't an flarden scheurde.
'Je staat me in 't licht, Jo: zoo ken ik niet lezen' zei ze, om
meer ruim baan bij de deuropening te maken, en dan begonnen 'r
oogen om beurt 'n zin uit den brief en 'n brok van 't gebeuren in
de huiskamer te grijpen. Jo zat 'r bij op 'n punt van 'n
keukenstoel en z'n been wiebelde van zenuwachtigheid - hoe-ie 'r
mee an most -wat zij 'm voor raad zou geven.... En tante Toos kauwde met 'n
langzaamheid, of ze nog nooit van 'r leven 'n keurige hand had
gelezen. 't Was uit de Strafgevangenis:
LEES DIT!
Bij briefwisseling met verpleegden en gevangenen, moet de naam en
voornaam bovenaan IN den brief vermeld staan; op het adres mag die
naam NIET voorkomen.
Het adres is aan No. 42/6593 Strafgevangenis te Leeuwarden.
Model No. 51.
Ongefrankeerde brieven aan verpleegden en gevangenen worden NIET
aangenomen. POSTZEGELS en COUPONS mogen NIET worden toegezonden. De
toezending van geld geschiedt per POSTWISSEL. De veroordeelden
mogen over de toegezonden wordende gelden niet beschikken voor
ontslag.
hg730
'Mijn waarde zoon Joel. Als u dezen brief leest, zal uw vader
zijnen langsten tijd in dit huis, met vele kameren en vele lieden
van verschillende gezindten, doch allen in smart van bekeering en
beterschap van aardsche zonden, waarvoor de Heer vergiffenis
schenkt als men dezelve belijdt en wederom een fatsoenlijk burger
van Stad en Lande denkt te worden, en zich niet nogmaals aan
bittere hartstochten te buiten gaat, en zich geenen roes drinkt aan
kwade sappen, die door den Staat verboden moesten worden, daar de
minst gruwelijke aanvechtingen van hartstocht voorkomen in de
landen die alsnog niet droog zijn gelegd, doch die het in het
belang der zonen en dochteren met zeer bekwamen spoed dienden te
worden, om reden het een ontuchtige schande is, dat men zich aan
alcohol zoodanig vergiftigt, dat men zijn rede verliest en tot
daden overgaat, waar
voor men een geheel menscheleven in berouw en velerlei ellende
gedompeld wordt, daden die een gezin in rouw en een tweede gezin,
waarvan gij
mijn zoon Joel het eenige kind zijt, in uitbundigheid van tranen
hult, met weinig geld op zak maar met veel hoop op de toekomst, die
voor u en voor mij een raadsel blijft, hebben doorgebracht, om
redenen, die gij ongetwijfeld reeds vermoedt, dat de poorten
eerdaags voor mij, och arme, doch boetvaardige zondaar zullen
worden ontsloten!'
'Allemachtigste!', onderbrak tante Toos een oogenblik de lezing, omdat ze met heel 'r verstand in de lengte van den zin verward raakte, en omdat Friedel in de huiskamer op haar beurt de krant ging zitten lezen, terwijl ze thuis wier gewacht, en Kobus met omgekrulde reepies papier, met z'n rug naar 'r toe, 'n tjokvolle pijp, die-ie niet langer belurken kon, schoon baggerde - en de niekotiene vuiligheid op den rand van 'n
schoteltje sausde, of-ie
wat lekkers, dat bewaard most worden, opdiepte: 'Allemachtigste,
wat schrijft die man 'n prachtige brieven.... Schei je uit met je
smurrie, Ko?.... Is 't in je hersens geslagen, Ko?.... Me hart
draait 'r van as 'n tol in melijf!.... Zoo'n doerak as jij mot 'r nog geboren worden!'
Dan, omdat Ko, gevoelig voor de moederlijke terechtwijzing in
tegenwoordigheid van 't beeldig schaduw-snoetje onder den hoed,
ineens de zindelijke bevlieging kreeg, om de rest met z'n
Zondagsch-properen zakdoek weg te soppen, en ze van zoo'n gemodder,
van 'n man boven de jaren niet terug had, zei ze enkel nog maar:
'verdoriesche kudderhiel!', en vervolgde de lezing van No. 42/6593,
die in z'n cel over z'n onder toezicht geschreven afscheidsbrief,
deerlijk had zitten zweeten.
'Deze eeuwig-lange jaren, mijn dierbare zoon Joel, wien ik zoovele,
mij op het geweten brandende tranen bezorgde, zullen mij heugen,
doch zij hebben mij goed gedaan, aangezien ik bij mijzelven voel
dat ik een ander mensch ben geworden en mij voorneem mijne
vaderlijke plichten bij u waar te nemen, gelijk het ook uw
verlangen zal zijn, om niet langer van den man, die mede behulpzaam
was u het levenslicht te doen aanschouwen, gescheiden te blijven en
hem te steunen in het goede te volharden, het booze te mijden en
zich van den drankduivel, die tot slechte lusten aanzet, te
ontdoen. Zoo de Heer het gedoogt en ik en gij gezond blijven,
zullen wij elkander na een wreede scheiding in het midden der
volgende week, terugzien, en tezamen wonen, indien mijne en uwe
nicht Anna er geen bezwaren tegen heeft eenen boetvaardigen zondaar
onder haar dak te ontvangen, mij tot zoolang ik nog geen betrekking
gevonden heb, te spijzigen, en niet aan anderen overkletst in welke
Rijksinrichting ik de laatste jaren op eerbare, immers wettelijke
wijze mijn brood heb verdiend. Het Genootschap tot zedelijke
verbetering van zijn naasten heeft mij beloofd zich voor mij te
interesseeren, en ik kan u met de hand op het hart verzekeren, dat
ik mij deze onderscheiding waardig zal toonen. Er zal in Eindhoven
nog wel werk zijn voor een boekbinder, linieerder en man, die de
pen weet te voeren en rechtschapenheid wil betrachten. Zegt gij het
dus aan mijne nicht Anna en doet haar de groetenissen van uwen u
liefhebbenden vader, wiens maag van streek is door het gebrek aan
beter voedsel en wiens ziel naar de vrijheid van lucht, licht,
vrede en de koestering van
een huiselijken haard verlangt. Gelooft
mij met trouwhartigheid uw liefhebbende vader
Godefroid Mourier.
'P.S. U hoeft niet te antwoorden, daar ik u kom verrassen, en gij
mij niet zult herkennen, daar ik vijftien pond ben aangekomen en
mijn goed zoo nauw is geworden, dat het Genootschap mij God zij
gedankt en geprezen, van nieuwe confectiekleeren voorziet.'
'Mot je daarom huilebalken?' vroeg tante Toos, over den snikkenden
rug van den jongen heen, en meteen stapte zehalfwege de gang in, om te zien wat de twee in de voorkamer, die
ze zoo niet kon waarnemen, uitvoerden. Maar 'r was geen gevaar,
want Ko stopte 'n versche pijp bij 't potkacheltje en Friedel, die
toch nog bleef plakken, was met de advertenties van de krant
bezig.
Toen praatte Jo an een stuk door, en hij had 'n armzalig snuit met
de roodbehuilde oogen, zonder bril voor de saamgegroeide zwarte
wenkbrauwen.
'Me nicht wil 'm niet zien', klaagde-ie: 'die zeit dat as-ie an de
deur komt, ze 'm met de politie laat weghalen - die heit mijn
boeltje al ingepakt, alles bij mekaar - die wil dat ik
morgenochtend ophoepel. Ik ben bang voor me vader! Ik ken me vader
niet meer! Ik wil me vader zelf ook niet meer zien! Ach lieve
juffrouw, wat mot 'k nou?.... Ik had 't zoo goed en nou weet 'k
niet waar 'k mot blijven....'
Daar zat me nou zoo'n lijsbet van 'n lummel, met al aankomend dons
onder z'n neus en 'n praats van de andere wereld, as-ie met Koert
over onwijsheid uit boeken an 't doorslaan was, daar zat me zoo'n
kind van 'n vrouw in 't kraambed gebleven, en beet op z'n
roetzwarten zakdoek, om z'n gesnik door de anderen niet te laten
hooren, en dat enkel om de narigheid van 'n vader, die drie jaar in
Leeuwarden gezucht had, en 'r zich 'n feest van maakte, eindelijk
z'n eenigen zoon terug te zien. Tante Toos keek den brief van
42/6593 nog even in, en omdat ze voor gelukkig bleven koppen - hoe
langer hoe beter! - sloot ze 'r oogen, en dacht over de meer as
krankzinnige verhaspeling van de dingen in 't leven na. 't Was 'n
rarekiek, waarbij je verstand 't vierkant aflei. Reken is an, nou
zaten 'r twee boven in 't slaapkamertje, de weezen van 'r zuster en
warmden mekaar natuurlijk weer tegen 'n pleegmoeder, die zich voor
ze kapot had gejakkerd, op, en as ze dat niet deeen spanden ze toch
tegen 'r samen, met 'n geheimzinnigheid, die de laatste maanden 't
kleine huishouen verpest had - en in de huiskamer speelde 'r
bloedeigen zoon, die 'r pas had laten voelen, dat zij met 't
weekloon van hem afhankelijk was, en dat as-ie z'n zinnen op 'n
meissie zette, zij na de bedeeling kon sjeezen; speelde haar zoon
stommetje, omdat-ie voor 't eerst van z'n leven op 'n kind van nog
geen
achttien, dat in de valschigheid zwom, dat al de mannen van de
wereld ongelukkig zou maken, omdat ze enkel an opschik en snoepgoed
dacht, was verkikkerd- en datzelfde meissie, met 'n gezicht om je laatste centen an
toe te vertrouwen, zoo liederlijk-onschuldig, en om tegelijk 'r
huid vol te schelden, omdat je nooit wist of je 'r van achter of
van voor zag, bleef nou met opzet 'r tijd an 't lezen van 'n
verfonfaaide krant, die ze amper kon verstaan, verdoen, terwijl 'r
grootmoeder en 'r zieke moeder van haar hulp afhingen, en geen poot
zonder 'r konden verzetten - en op den keukenstoel over 'r hing 'n
jongen met 'n gezicht of 'r spoken in z'n buurt de horlepiep
dansten, omdat-ie zich voor z'n vader schaamde, en 't liefst an de
haal zou gaan, om 'm in de kleine plaats, waar niks verborgen
bleef, te ontloopen.... Kinderen waren - ze wou niet denken wat ze
dacht.... 'r Was of 'n moeder of 'n vader te veel, of ouwers werden
as kwajongens behandeld....
'Zeit u nou toch wat....', drong de jongen met 't uile-hoofd aan,
en omdat-ie Koert op de trap hoorde, en-ie z'n besten vriend nooit
dat geheim had verteld, trok-ie den brief uit de handen van de
onredelijk en vermoeid tobbende vrouw met de zilver-witte
haren.
'Daar ken ik op me woord-van-werachentig geen raad in geven',
schrikte tante Toos op: 'je nicht zal toch niet zoo'n slet van 'n
wijf zijn, om as 'n ongelukkige man, die z'n schuld
menschelijkerwijs geboet het, en die met zichzelf genoeg te stellen
zal hebben, bij 'r anklopt, 'r deur op slot te houen, en 'm geen
poot in 't moeras toe te steken?....'
'Me nicht', zei de jongen met 't eigenwijs-ernstig gezicht, en hij
trachtte zich fatsoenlijk uit te druken: 'me nicht is geen nicht,
maar 'n vergiftigde adder - en me vader is 'n....' Hij hield zich
in om niet te schimpen, maar
z'n kleur en z'n driftoogen zeien de
rest.
Toen kwam Kobus de keuken in, vroeg stug, geprikkeld door iets van
de huiskamer, waar Koert en Friedel ineens 'n schik van belang
schenen te hebben, of 't noodig was dat moeder zich hier met Jo
opsloot? As dat de gezelligheid van den Zondagavond most worden,
ging hij 'n dozijn straatjes om. Daar stoof tante Toos, in 'r wiek
geschoten, bij op. Of-ie goed bij z'n hoofd was? Of-ie 'r ooit over
geprakkizeerd had, om Zondagavond in z'n eentje te kuieren? En -
floep! in 'n driftbui, draaide ze 't keukenlicht uit - bolderde de
huiskamer in, waar Friedel weer met 'n schaartje uit haar naaidoos
an den jongen z'n vingers stond te plukken. De grommende vrouwestem
werkte dadelijk als 'n bezem, die opruiming hield.
'Ben je nogniet weg, Friedel? Je moeder en de grootmoeder zallen je
liefhebben!.... As je verdorie mijn dochter was, zette ik je in 'n
lijs-ie en hing ik je op! 't Bennen mijn zaken niet, maar je most
mijn niet met verlamde beenen voor stoethaspel laten zitten.... Of
mot je moeder 'r voor opstaan?...."Iek hab mijn vrijen abend',
beet Friedel van zich af: 'en u hoeft mijn niet die les te
lezen.... Als mijn vader mij zeit: jij hoeft oend jij mag niet voor
tien uur werom kommen - iek zorg zelf voor die heele boel, begrijp
iek niet wat u van mijn wil....'
'Ik wil niks!', snauwde tante Toos gastvrij: 'as ik mijn hoed opzet
en ik mijn mantel antrek, blijf ik geen uur kletsen
van-ouwe-en-jonge-Jan....'
'Als iek mijn hoed opzet', zei Friedel met tranen in 'r mooie
oogen: 'ies dat omdat iedereen vanavond oenfriendelijk voor mij
ies.... Iek leg niemand wat ien den weg.... Dat ies voor mij kein
pleizier altijd met zieken oem te spriengen.... Dat doe iek iederen
dag, iederen nacht, oend dat ies voor een joeng meisje kein
bestaan.... Giesternacht bien iek driemaal opgestaan oend vannacht
bien iek gar niet op mijn bed geweest, zoo lastig als Omuttel bleef
oend zoo oenrustieg als moeder war.... Dan bien iek froh bei
lieben, guten Menschen te zijn, maar iek kan niet tegen boese Augen
oend niet tegen menschen, die kein Wort sagen....'
'r Viel 'n bom in 't kamertje - 't electrisch licht danste - de
kachel werd schor - 't waxine-kaarsje onder de koffie ging
heelemaal uit - de
raamgordijnen zwaaiden zwakjes omhoog - en tante
Toos verdronk met Kobus. Koert en Jo in de nakwakkende stilte -
want Friedel, de wufte, snoepende, bewegelijke, 't poppe-figuurtje
met 't Madonnakopje, had voor 't allereerst 'n menschelijke klacht
geuit, en lei over de stoelleuning heen, zonder 'n tikje
anstellerij, 'r verdriet uit te snikken. Ze was de derde dien
avond. En 't sloeg in. Een paar manne- en twee paar jongensoogen
keken tante Toos, die dat op 'r geweten had, verwijtend,
vernietigend, haat-dragend, al naar de innerlijke stemming aan. En
omdat de oude vrouw ditmaal op slag voelde dat ze tegenover de
vreemde te ver was gegaan, probeerde ze dadelijk 'n lap in de
gescheurde vriendschap te zetten, bakte ze letterlijk zoete koekjes
door de tranen van 't meisje met 'n extra-versuikerd kopje koffie
en 'n uit 't bereik van de visite gehouden trommeltje kraakversche
allerhande, te drogen. Dat hielp radicaal, en geen kwartier later
was de kamer grijs en grauw van de opbulkende rookwolken uit Kobus'
pijp, en zat Friedel, zonder hoed en mantel, sigaretten met dejongens te dampen, zonder dat Toos den vrede met stekelige
opmerkingen verstoorde.
'Nou het Jo mijn daarnet 'n brief van zijn vader laten lezen....',
begon de vrouw met de sneeuwklokjes-haren, die op dat oogenblik
weer op 'n kloek met bij 'r behoorende kiekens geleek: 'en in die
brief staat....'
'Ach nee, juffrouw!', schrikte Jo, en z'n pupullen werden zwart
achter de brilleglazen.
'Stil maar', zei tante Toos: 'ik vertel niks meer as ik vertellen
mag!.... In die brief staat, dat zijn vader van 'n verre reis na de
Oost terugkomt.... En nou wil Jo z'n nicht, die ruzie met z'n vader
het, 'm niet in 'r huis nemen, omdat de man zich hier vestigt....
Hoe motten we daar mee an?.... Nou zoeken Jo en z'n vader
logies.... Ken 't bij ons?.... Nee wat?.... Wij zitten vol.... Wie
trapt me toch telkes op me eksterooge?'
'Dat was ik', zei Jo, die op die niet begrepen manier wou dat ze
ophield - de gedachte dat z'n vader, dien-ie voor jaren 't laatst
tusschen de marrechaussees had gezien, hier ooit 'n voet zou
verslijten, lag 'm als 'n last op 't hoofd.
'Wij hebben een heel-groote kamer vrij', zei Friedel toen: 'want
vader slaapt met mijn broeder Heinrich en ick met moeder oend
Omuttel....
Vader wou gerade een advertentie plaatsen.... Oend wij
hebben bedden genoeg....'
'Dan doe jij 't zoo, Jo', knikte tante Toos: 'ken je je nicht
zeggen dat je putlut an 'r het en dat ze 'r voeten ken
spoelen....'
't Uile-gezichtje van den jongen keek star in de lamp.
Met z'n heele hebben en houen was Joel Mourier - op de Philips-fabriek noemden ze 'm Jo Maurier - dien Maandagmorgen, voor dag en dauw, om nog bijtijds op karwei te zijn, uit 't huis van nicht, die tot 't laatste oogenblik bleef krakeelen en verwijten, en de ouwbakkenste boterhammen uit de gescheurde broodtrommel voor hem op 't tafelzeil smeet, zoo de smoor as ze 'r over in had, dat de tuchthuisboef, die net as zij hiette, ook in Eindhoven ging neerstrijken - of Holland niet groot genoeg - en of dat nou geen pesten uit de eerste hand was, om haar dat an te doen, na al de jaren dat ze onverplicht voor den ondankbaren vlerk van 'n jongen gezorgd had -; met 'n niet-sluitend rieten valies onder den eenen arm en 'n saam-geflenst karton onder den anderen, was Joel uit nicht Anna 'r woning heen-getrokken, om bij de Wetters 'n toevlucht te zoeken.
'Ga maar gleich miet', had Friedel den vorigen Zondagavond, toen
ze na 't gezellig zitje bij tante Toos, samen 't Philipsdorp
doorstapten, gezeid: 'dan kan vader zeggenof hij er miet einverstanden iest....'
En de ouwe Wetter, die z'n moeder en vrouw in bed had gestopt, en
nou in de stilte-om-te-zoenen in z'n eigen laboratorium - 'n klein
rommel-schuurtje achter 't huisje, dat-ie zelf betimmerd en van gas
en electrisch licht had voorzien, als 'n koning zat te prutsen, en
amper luisterde, omdat 'r in 'n retort boven 'n Bunsenschen brander
'n kopergroene neerslag, dien-ie weken lang had willen bereiken,
ontstaan was Wetter, met 'n donkeren bril voor de oogen en 'n lange
Duitsche pijp in den mond, vond alles wat Friedel bedisseld had,
prachtig.
De dorpsstraat, grauw en kil, was op dat vroege uur nog volkomen
verlaten, toen 't kind met z'n
vrachtje, geslagen van vermoeidheid door 't 'n heelen nacht liggen wurmen en tobben over wat z'n vader most wezen, besluiteloos voor de nieuwe woning stilstond. 't Was 'r alles nog donker. As ze op waren geweest, zou je beneden zeker licht hebben gezien. Bij de buurlui sloeg 'n hond aan, en omdat die ook 'n hond aan de overzij wekte, en de twee fel en grimmig tegen mekaar tekeer gingen, omhuiverde 't vijandig geblaf den jongen zoo in z'n eenzaamheid, dat-ie 'n eind doorliep, en even op 't valies neerzat. De verkleuming van den vroegmorgen, de logge druk van doorklonterde roetwolken, die op de spitsing der daken leken te broeden, de nog bijna nachtelijke stilte en 't angstig-vreemd blikkeren der ruiten in den traag-ontdooienden schemer, nijdigden zoo dreigend op 't verwezen ventje met 't gezichtje van enkel wenkbrauwen en bril toe, dat-ie z'n voeten dicht tegen 't valies aanharkte en de handen in de volgepropte broekzakken te schuil lei, om wat 'm met geelhakige tanden te lijf wou gaan, van zich af te houen. Dan omstuwde 'm 't gevoel van dorre leegheid zoo sterk, dat-ie de armen weer om de pakken spalkte, en langs de huizen voortsjokte, met de zich ineens opdringende gedachte zoo ver mogelijk weg te loopen. Hij wou niet met 'm samen. Hij wou niet met den man, die 'm uit de Gevangenis zoo dikwijls geschreven had. As-ie nou op me toekomt, prakkizeerde-ie, en zijn oogen werden 'r nog grooter bij dan toen-ie in de lamp had zitten kijken, smijt 'k me heele rommel op den grond en ga 'k zoo hard, zoo an een stuk hard loopen, dat-ie me niet meer inhalen ken, die vent, die vreemde kerel, die met 'n mes 'n levende vrouw gemold het, en met z'n handen vol bloed zoo rustig is gaan slapen, dat de marrechaussees 'm niet wakker konden krijgen.... Zoolang-ie bij nicht met 'r grauwen en snauwen ingewoond had,was-ie geen seconde bang in 't donker geweest. Nou liep-ie te klappertanden in de verklittende schaduwen van den mistigen morgen, bij de zwarte grijparmen der boomen, 't bleek-walmende land, de opkolkende dampen, die zoo naar den hemel op werden gezogen, dat je de wolken al niet meer zag. Waarom-ie 't gedaan had, hoe-ie 'r precies toe was gekomen, wat 'm 'r heen jakkerde, terwijl-ie toch 'n reus-van-'n-jongen met haartjes op z'n bovenlip, die-ie met z'n stuk-gebeten nagels kon vastpakken, was, kon-ie later an geen sterveling zeggen - hij had 'r geen andere dan troebele herinnering an - misschien had-ie zoo loopen suffen, was-ie in den mist zoo bijziende geweest, dat-ie de walle-kluiten niet opgelet had - en misschien had-ie zoo gegriend en zich zoo verlaten geweten, dat 't 'm niemendal meer kon schelen hij lee, zonder houvast, in 't water, en net toen-ie dacht: 't
kan me niks verdijen of 'k verzuip, of 'k
Koert en Lena en Friedel niet meer terugzie, greep 'm iemand in z'n
nek en kreeg-ie 'n paar draaien om z'n kop.'Waarom loop jij 't
water in, sallemandersche kwajongen!', schold 'n ruwe stem:
'vooruit na je huis, of je krijgt nog 'n pak rammel op den koop
toe!' 'Ik ken 't ommers niet helpen - ik doe ommers niks,' babbelde
Jo, den bril, dien-ie in z'n hand hield genepen, weer met de ijzers
over de ooren hangend - vast en stellig had-ie 'm bij 't snikken
afgenomen, had-ie geen land en geen vaart gezien, en nou met de
zwemmende brilleglazen zag-ie haast net zooveel, hoogstens de
uniform-knoopen van den agent en 't glimmen van de stuurstang der
fiets.
'Wat zit daarin?', vroeg de norsche stem, en de hand wees naar 't
valies en de kartonnen doos.
'Me kleeren en me boeken....'
'Maak open!'
De druipende mouwen van den jongen trilden bij de lussen van 't
touw, en in den nu zoo sloom neer-vadzigenden mist, dat 't zwart
der wilge-stammen 'r in verdoezelde, en je witte adem 'r geen
sporen in trok, geeuwde 't valies z'n bek met de jongensboeken en
kinderdingen open. Van diefstal afkomstig was 't niet - daar hoefde
je geen speurdersoogen voor te hebben.
'Bij wie mot je wezen?', informeerde de stem in den mist, met
goediger ondertoon: je kon je al haast niks zieliger denken dan 't
wurm met 't doodsbleeke gezicht, den grooten ijzeren bril, de
kletsnatte pet, de om 't magere lichaam persende, sieplende kleeren
en de, bij iedere beweging van den jongen, klukkende schoenen. 't
Water droop met klevende roetstraaltjes langs z'n wangen, en de
klep van de pet lekte zoo smeuig, of 'r 'n volgeregende dakgoot
over-liep.
'BijWetter', antwoordde de jongen met den baard in de keel.
'Dan ben je heelemaal uit de koers geslagen, stommeling', zei de
man: 'hoe hiet je?'
'Joel Mourier'.
'Pak je rommel in, en vooruit! Dan breng ik je zoover....'
Door den vetten zatten mist liep de jongen naast den norsch voor
zich uitstappenden agent. Je kon haast geen armslengte voor je
uitzien. Kwam 'r 'n kar voorbij, dan merkte je 't door 't geklots
van de paardehoeven en door 't knallen van de zweep, en as ze nog
vlak in je buurt waren, glejen ze weg in den builenden, zwellenden
stoom.
'Mot-ie hier wezen? 'k Heb 'm bij z'n kladden uit 't water
gehaald?', vroeg de agent, toen Wetter, met 'n nog vollen mond, de
deur open dee.
Dat gaf 'n zenuw-bereddering van vader en dochter, van de zieke
moeder en van den in z'n onderbroek rond-springenden kleinen
Heinrich! Hoe dat gebeurd was? Of-ie door den mist 't huis voorbij
was geloopen? En terwijl de chemicus, die voor geen goud te laat op
't werk kwam, 'm uit de kleeren hielp, 'm met 'n rullen handdoek
droog-poedelde, en 'm, met een van z'n tot de enkels van den
drenkeling reikende hemden, in 't bed, waarin-ie met z'n vader
samen zou motten slapen, omdat Friedel leelijk opgehakt had,
stopte, schonk Friedel 'n kop kokend-heete koffie voor 'm in, en
bij elken slok, waarschuwde ze hartelijk: 'Du lieber, Du suszer,
gieb ach! Eerst bien
jij beina verdrunken! Mach dasz du niet van bienen
verbrannt....'
Dan als Wetter naar de fabriek, en Friedel bezig was, eerst met 'r
broertje, dan met 'r moeder en de lastige grootmoeder, lei-ie z'n
bril onder 't muffe hoofdkussen, en 't hoofd naar de behangselzij
van 't vreemde bed keerend, dat ze 't niet zouen zien, as ze met
weer wat hartelijks binnen kwamen, beet-ie z'n tanden vast in 'n
punt van de sloop, om z'n gesnik te dempen. En z'n verkleumde
handen vouwend, bad-ie: 'Ach, lieve God, boven den mist en de
wolken, laat 'm asje-asje-blief nog wat in Leeuwarden blijven....
Ik ben zoo vreeselijk bang voor die steekhannes, die bij mijn in 't
bed mot kommen te leggen....' Inslapend van vermoeidheid, terwijl
de grootmoeder klagelijk lag te verwijten, dat ze liever na 'n
gesticht wou - alles hoorde je door 't dunne, houten beschot! -
dacht-ie dan weer of Buchner gelijk had - want dat alles van kracht
en stof an mekaar hing - en dat Friedel 'n suiker in de koffie dee,
as-ie bij de doerak-van-'n-nicht in geen maanden had gekregen - en
dat Koert zich 'n kriek zou lachen, as-ie 'm zoo in 'tlange hemd van Wetter kon zien leggen - en dat-ie nog wel 'n
tweeden dag van de fabriek weg zou motten blijven eer z'n kleeren
en z'n schoenen na zoo'n bad in dat stinkende water weer droog
waren....
Nog voor 't middageten waren tante Toos met Lena op bezoek. 'Wat
ben je nou begonnen, kind-van-me', praatte tante Toos hartelijk -
ze had 'r steken van in 'r hart gekregen, toen Friedel 't was
kommen zeggen - herinnerde ze 't zich niet flauw, dat de jongen 'r
voor 'n heele poos gezeid had, dat as 'r iets met z'n vader an 't
handje was, hij voor 'n belajen kar zou gaan leggen? -: 'hoe kom
jij 's morgens voor vijven met je kleeren en al in 't
water....?'
'Hoe ken ik dat weten?', zei-ie, te mat, om te antwoorden: 'ik lee
d'r in - meer weet 'k zellef niet....'
'Da's klessen', redeneerde tante Toos: 'op zoo'n manier ken je 't
morgen wel, zonder da-je 'r weet van het, in je hoofd halen te gaan
vliegen....'
'Ik ben 'r toch ook in gevallen, toen 'k me voeten wou wasschen,'
zee Lena: 'en 't was niks erreg'.
'Jou wordt niks gevraagd!', gromde tante: 'an jou was niks verbeurd
geweest! De visschen in 't water hadden je alleen om je streken
niet gelust.... Maar Jo is 'n beste jongen, in wie z'n schaduw jij
niet ken staan....'
'O, jij zeker wel?', zei 't brutale nest: 'ik trek me toch niks van
je grooten mond an!'
Toen tante dien leeftijd had, gaf ze nog wijzere en nog, van
ouweren geleerde, schandelijker antwoorden, maar dat was ze
vergeten, en ze had 't evenmin onthouen, dat de groote menschen om
'r heen om zulke kinderuitvallen konden brullen van 't lachen.
'As je nog een woord zeit!' vlamde ze op, en 't dreigement, dat 't
meisje van 'r kende, groeide in 'r hand.
'As je nog een woord zeit, puh, puh!' herhaalde Leentje, op
veiliger afstand.
'Ik heb zoo'n pijn in me hoofd, en jullie maken zoo'n herrie',
klaagde Jo.
Toen was tante Toos de wijste. Ze stopte 't dek, waarvan ze elk
gaatje, ieder onvertogenheidje oplette, om de schouders van den
lummel met de rooie wangen, en omdat ze voelde dat de jongen geen
leven kon velen, en al z'n leven koorts had, haalde ze benee bij
Wetter en Friedel, met 'n stem, die 't heele huisje, van boven naar
benee doordreunde, die grootmoeder met dichtgeknipperde oogen en
moeder in 'r bed, met de vingers in de ooren, verschrikt dee
luisteren, 'r schade in. In 't keukentje had je de poppen nog eens
aan 't dansen. Leentjeen Heinrich nog geen tien tellen alleen gelaten, hadden 't om 'n
lepel suiker, die hij in z'n mond stak, omdat 't hullie suiker was,
en niet van zullie, aan den stok. Zij had 'm voor suikerdief
uitgescholden, en om te maken dat-ie niet meer snoepte, had ze 'n
vingertje in 't oor van den suikerpot gestoken, en den pot naar
zich toe willen trekken. 'Je blijft van onzen suikerpot af!', had
hij gezeid, en 'r 'n tik op 'r hand gegeven. Zij had teruggeslagen,
en stevig, en 't oortje van den pot was als 'n keurige ring om 'r
wijsvinger blijven zitten, 'n witte ring met 'n vochtig-rood
biesje, omdat 'n scherp scherfje 'n bloedend wondje getrokken
had.
'Wat 'r met jou an de hand is, mag de Hemel weten!', zei tante
Toos, toen ze weer buiten kwamen: 'jij schijnt altijd bloed te
willen zien, lastig predukt! Eerst de jongen z'n hoofd, nou je
eigen vingers.... Je most minstens tweemaal per dag 'n pak voor je
broek hebben....'
'Ik laat me toch niet meer slaan', zei 't meisje koppig - straks in
't keukentje, toen ze 'n tik had gekregen waar de anderen bij
waren, had ze al moeite gehad 't geweld van 'r kleine vuisten in te
houden. Ze liep naast de groote vrouw te wrokken. Je mocht niet
dieven en niet snoepen, ook als 't van je eigen vader en moeder
was, en as ze 't den jongen-met-z'n-puistegezicht verbooi, kreeg
zij 'n tik om 'r ooren, zoo valsch dat de vlammetjes voor 'r oogen
dansten....
Jo, die 'n leelijke kou te pakken had, uren lee te hoesten en te
niezen, had in die week drukken anloop. Kobus, met elken dag 'n
schoon boord om, en met 'n zelfstrikker, waarmee-ie hardnekkig
vocht, was 'r 's
middags en 's avonds, en bleef dan zoo lang
mogelijk plakken. Meestal sprak-ie geen woord, bepruimde-ie
amper-rookende sigaretten, omdat Friedel de lucht van z'n
doorgewinterde pijp niet verdragen kon, en at-ie haar met z'n oogen
op, zoolang zij niet naar hem keek. Koert, die niet begreep, waarom
oom ineens zoo'n vrindschap voor zijn vriend Jo toonde, en benee as
'n schoothondje op hem bleef wachten, zat 's avonds bij 't
voeteneind van 't bed in de boven-slaapkamer, kreeg van Friedel
kopje voor, kopje na, en als ze 'm dan met de fijne, witte hand,
die nooit van 't soppen en boenen had te lijden, nooit 'n
arbeidshand werd,
zoo as ze 't telkens weer verzorgde, over z'n hoofd streek, en 'm
zei: 'Jij bien een lieber, hartelijke kameraad voor jouw zieke
vriend', kreeg-ie 'n kleur tot an z'n haren,en keek-ie den driekwart levensmoede in 't bed, die telkens
opstuipte als-ie stappen op de trap hoorde, met de oogen van 'n
tien jaar oudere, met vol-op-weet-van-'t-leven, aan. Soms wipte
tante Toos binnen, maar heel kort, omdat ze Leentje niet alleen in
huis kon laten, en die zat dan met 't gevoel of 'r eigen familie
uitgestorven was, op 'r zoon en 'r neef te wachten, en dan dacht ze
met vochtige oogen, dat dat 'r voorland was, as ze over wat jaren
op 'r ouwen dag angewezen was. Ze had geen poot motten verzetten,
om vergiffenis te soebatten, toen Lena dien jongen 'n gat in z'n
vierkanten kop had geslagen....
'Goeien morgen', zei drie dagen later 'n lange slungel van 'n man,
met 'n vaal-bleek gezicht en haast uit z'n hoofd verzakkende oogen,
toen ze bezig was de ramen an den buitenkant 'n beurt te geven:
'mijn nicht Anna Mourier gaf uw adres op.... Weet u ook waar me
zoon Joel logeert?.... Of logeert-ie bij u?.... Ik was an de
Philipsfabriek, maar daar hadden ze 't te druk om me te woord te
staan....'
'Allemachtigste', zei tante Toos, de spons in 't emmertje plonzend:
'ben jij de vader van Jo....?'
'Ja', loog-ie sebiet - zij mocht niet laten merken dat ze 't wist:
daar had ze 'r heilig woord op gegeven -: 'me schip is pas in
Rotterdam binnengevallen.... We hebben beestig slecht weer
gehad, met driemaal averij, maar nou ben 'k 'r
eindelijk....'
'Driemaal averij....', kon tante Toos, zich breeduit voor 'm
posteerend, niet inslikken: 'driemaal averij, as 't dan maar geen
kwaje averij geweest is....'
'Ken 'k 'm zien?.... 'k Heb den heelen nacht in den trein
gezeten....'
'Den heelen nacht gezeten', treiterde de vrouw met de zware heupen
en de dikke armen, maar ze hield zich in, al staken 'r die leugens
van 'n nachttrein van Leeuwarden, en de smerige smoesies van den
man, die met z'n kol-oogen langs je heen gluuperde.... 'Lena!
Leentje!', riep ze toen.
't Meisje, bezig 'r poppen 'n bad te geven, treuzelde in de
deur-opening.
'Breng jij meneer is na Friedel!', zei ze: 'en kom dan weer daalijk
werom....'
'Ik dank u wel, juffrouw', zei Godefroid Mourier, beleefd den hoed
van 't kaal-geschoren hoofd lichtend - nou was-ie eerst heelemaal
'n kerel, om angstig voor te wezen -: 'na zoo'n reis om de Kaap van
'n paar jaar voel ik me precies als 'n wilde eend in de Hollandsche
bijt, hahaha!' En hij lachte met 'n mond om bij te griezelen.
Leentje, trotsch dat zij den weg mocht wijzen, liep naast den
angstig-langen man, die 'n nieuw confectiepak droeg, en nieuwe
bruine schoenen,die bij elken stap kraakten, aan had.
Zij liep vroolijk rechtop. Hij of-ie bang was z'n hoofd te stooten.
'Hoe ken 'k zoo goddeloos-stom zijn, om zoo'n kind met 'n
tuchthuisboef mee te geven....', verweet tante Toos zich, toen de
twee den hoek om waren: 'dat doe 'k geen tweeden keer....'
En terwijl ze 'r ramen verder sponsde, piekerde ze 'r over hoe je
van 't eene in 't andere kwam. Nou had ze al kennis an 42/6593 uit
Leeuwarden.
'Hoe heet jij?' vroeg Godefroid Mourier, omdat Leentje, in 't
begin 'n tikje eenkennig, enkel ooren voor de krakende schoenen van
den vreemden meneer, dien ze naar Friedel moest brengen, scheen te
hebben.
'Ik hiet Magdalena....'
'Dat is 'n heele mooie naam', zei de man, langzamer aanstappend,
omdat-ie an 't rappe bewegen der kindervoetjes, die als happende
breinaalden, met 't telkens terughalen van 'n steek, als ze de
groote voeten niet bij kon houen, op en neer gingen, al gauw
merkte, dat z'n eenzelvig gedraaf, of-ie tusschen de muren in
Leeuwarden gelucht werd, 'n te stevige lepel voor 'r mond was.
'Ik vin 'r niks moois an', viel ze 'm dadelijk af, en tegelijk
probeerde ze handig met z'n linkeren rechtervoet op maat te komen:
'ze noemen me Lena, omdat je met Magdalena zoo'n tijd verliest. Ik
hiette liever Dicky of Carmen.... Carmen is 'n prachtige,
watte?'
'En of!', zei de reus naast 'er, en even keek-ie 'r schichtig aan -
of daar de duvel mee speelde, dat zoo'n kleuter net daalijk den
naam most noemen, dien-ie in de lange jaren van 't cel-leven nooit
meer gehoord had, en dien-ie geen dag kwijt was geweest.
'Hoe hiet u?', vroeg ze, nou de kou van de lucht was.
'Godefroid', zei-ie: 'Godefroid en nog vier andere 'r bij....'
'Goodevra....', herhaalde ze: 'dat is geen naam!.... Wie het je
zoo'n gekke naam gegeven?'
'Me moeder, zou 'k denken....'
'Nou, 't is niks.... Dat ken niemand onthouen....'
'Heb-ie nooit van Godfried gehoord?.... Frie is makkelijk genoeg,
he?'
'Frie?.... Frie!.... Friedel ken, maar Friedel en Frie.... Nee,
hoor!.... Je mot stellig 'n anderen naam kiezen.... Ik heb 'n
vriend met 'n bril, die in 't
ijskouwe water gelegen het.... Die
woont ook bij Wetter in.... Die hiet Jowel, maat wij zeggen
Jo....'
'Da's me zoon....'
'Ben u....?' vroeg ze heelemaal naar 'm opkijkend en met 'n
gebluftheid dat ze in 'r woorden bleef steken - was die lange man,
die 'r zoo geel as de zeemelap uitzag, en die z'n oogen uit z'n
hoofd hingen of ze te zwaar waren om binnen te blijven, was die de
vader, die in Sjiena geweest was, en die Jo haast nietkende....? 'Ja, die ben ik.... Het-ie in 't water gelegen....
Hoe komt dat zoo?'
'Gompie....'
Ze kon 'r niet bij. 't Was 'n sprookie zonder begin en zonder end,
zooals Koert vertelde, as-ie an 't spook dacht en van haar af wou
wezen. Wat dat Zondagsche pak van blauw met plooien - waren die
bruine, glimmende, as korsten-van-versch-brood zoo fijn krakende
schoenen, met de groote voeten 'r in en de lange beenen 'r boven,
van z'n heuschen vader, die nooit van z'n schip afkwam?
'Ik vroeg je, kleine meid - of-ie in 't water....?'
'Ja maar ik ook', vertelde ze in niet te duidelijk overzicht:
'eerst ik, toen hij. Bij mijn was 't warm. Bij hem koud. En we
hebben allebei op onze falie gehad, ik van me moeder, die me tante
is - hij van 'n smeris, die 'm bij z'n kladden kreeg.... Ik ben ook
opgebracht, maar da's 'n heele poos gelejen, omdat 'k Heinrieg met
z'n sproetegezicht 'n gat in z'n kop had geslagen, maar da's nou
weer dicht.... Voor die mot u oppassen as u bij Jo in bed slaapt,
want das 'n zoo gemeene viezerik.... Die trekt an de suikerpot, en
as ik dan 't oor in me hand hou, as hij haast in de suiker stikt,
geeft-ie mijn de schuld.... Vraag 't Jo zelf, as u mijn niet
gelooft.... Ik lieg nooit.... En Jo z'n bril hebben ze toen ook in
de sneeuw afgesmeten.... Heb u nieuwe schoenen?....'
'Ja, Magdalena'.
'Lena! Ik wil geen Magdalena hieten.... Heb u ook bruine
schoensmeer?.... Of hoef je ze enkel af te stoffen, dat ze zoo mooi
glimmen....?'
'Dat weet 'k nog niet', glimlachte hij: "k heb ze pas cadeau
gekregen....'
'Van wie?'
'Van 'n meneer, dien je toch niet kent, Lena.... Is 'r hier 'n
winkel, waar je lekkers kan koopen?'
'Ik mag geen lekkers van vreemden.... D'r het laatst 'n meissie zoo
oud as ik kaneelbrokken van 'n spullevent gekregen, en toen het de
politiehond 'm in z'n lurven genomen....'
'Zoo'n vaart zal 't met ons niet loopen', zei hij: "k mag toch wel
lekkers voor me eigen zoon meenemen?'
'O, is 't voor die?', antwoordde ze met
toch-'n-beetje-teleurstelling in 'r stem, 'ga dan maar mee.... Maar
hij houdt van geen reepen-met-noot-jes-'r-in en ikke wel, en
citroenballetjes, waar hij dol op is, lust ik niet, omdat je 'r
zoo'n bleeke tong met puissies van krijgt....'
In 't winkeltje, waarvan zij de uitstalling kon droomen, omdat ze
'r zoo dikwijls met Koert en Jo, en soms ook wel met tante Toos, in
moeilijke keus voor had gestaan, deed Godefroid Mourier, die 'r in
den schemer achter de etalage-kast nog fletseruit-zag en nog gebukter stond, omdat de balken-betimmering bijna
op z'n hoofd hing, de eerste inkoopen voor z'n zoon.
'Dag Lena', zei de juffrouw, eens zoo zwaar als tante Toos, en die
haast niet tusschen de schuine bakken met kruidenierswaren en de
hooge potten
met zuurtjes - een was 'r met de zaligheid van saffraangele
ananas-blokkies - door kon: 'wijs jij meneer den weg?'
't Is de nieuwe vader van Jo, die Goodevra met nog vier namen 'r
bij, hiet', lei ze lenig en naar den ananasblokkies-pot loenzend
uit: 'hij komt uit Sjiena, weet u, waar de sjienaasappelen groeien,
en mot iets erreg-erreg-lekkers voor Jo koopen, maar ik mag niks
annemen....'
En als 'n verstandig wijfje, dat wel durfde te gissen, dat Jo, met
wien ze zoo dik was, niet alles alleen op zou snoepen, bleef ze
listige wenkjes geven - dat-ie dat niet bliefde, omdat 't met
drajen tusschen je tanden kleefde, en ie twee kapotte kiezen had -
dat-ie meer hield van melk- as van watersjokola - dat-ie nog gister
om die groene-dingetjes-daar, waarvan ze den naam niemeer wist,
gevraagd had, en dat ze ook wel geloofde, dat-ie lang niet vies van
sjokolade-sigaren was.
Met 'n vreemde ontroering in de oogen, en met 'n mond, die z'n
zenuwtrekkingen haast niet bedwingen kon, luisterde de gewezen boef
na drie jaar voorwaardelijk ontslagen, naar 't kwinkeleeren van 't
meisjesstemmetje. Omzichtig in z'n zak grabbelend, moeilijk de
optelsom van de juffrouw volgend, lei Godefroid Mourier in lengte
van maanden en maanden verdiende centen op de toonbank, en toen ze
weer buiten kwamen, en zij de saamgebonden pakjes mocht dragen,
glee haar vertrouwelijk handje vanzelf in de klamme hand van den
reus, die zich machtig-raar-vanbinnen voelde, omdat-ie opzag tegen
de eerste ontmoeting met den jongen, die 'm nooit anders as stroeve
brieven geschreven had. Maar 'r most nog wat gekocht worden, iets
dat niet door 't keelgat kon verdwijnen, iets as 'n andenken - 't
was 'n besopen inval, maar in den trein had-ie 'r al over zitten
broeien.... Ook 'n paar nieuwe schoenen had geen nut. Al liet je ze
honderd keer zolen en achterlappen; eens raakten ze op, en dat was
met 'n winterjas zoo ongeveer dezelfde geschiedenis.
Toen greep 'n ding in 'n speelgoedwinkel z'n glimlachende
verbeelding. Hij zag Jo nog vaag als 't verschrikte kind, dat in de
alkoof weg was gekropen, toen ze 'm in die ellende-dagen waren
komen halen. En in de etalage stond 'n opgetuigd scheepje, met op
de boeg de letters: De tijd zal 't leeren.
'Zal ik 'm dat?' vroeg-ie met dezelfde fantasie-besluiping als 't
kind naast 'm.
'Nou, as-ie dat krijgt, zal-ie 'tprachtig-prachtig vinden', zei Magdalena: 'en as mijn vader ook
werom komt, mag-ie mijn die pop met die bruine wimpers geven....
Maar dat is niks voor 'n grooten jongen, watte?'
Met de lekkers-pakjes, die zij, en met 't scheepie-pak, dat hij
droeg, wandelden ze terug - 'n end as ze uit de buurt verdwaald
waren, nou!
En dan babbelde zij weer, verheugd en opgewonden over de
gebeurtenis in haar leven.
'Ben je ook op zoo'n schip geweest?'
'Ja', jokte-ie: 'maar veel grooter....'
'En wat dee je dan?'
'Heen en weer varen....'
'En as 't schip gezonken was, wat dan?'
'Dan zou 'k na land gezwommen hebben....'
'En as 'r geen land was?'
'Dan, dan', zei-ie, de kleine hand verkneuterend: 'zou 'k voor de
haaien geweest zijn.... Dat bennen krengen, die je met huid en haar
na binnen werken.... Hap! Hap! Zonder te kauwen slikken ze je
in....'
'En dan?' bleef ze vragen, zooals ze 't in de heerlijke dagen dee,
toen Koert nog niet met schellevischoogen rondliep, en niet telkes
z'n nagels met z'n zakdoek zat te poetsen.
'En dan?.... Dan zak je in de maag van zoo'n loeder, net as Jonas
in de walvisch z'n ingewanden, en dan is 't met je gedaan....'
'Hoe weet u dat dan?.... Het zoo'n haai u ook al is ingeslikt?'
'Jawel, meid, maar ik heb zoo loopen stampen en springen, dat-ie me
kwijt raakte'.
'Is dat werendig gebeurd?.... Of zuig-ie 't uit je duim?'
'Anders zou 'k toch niet levend naast je loopen!' betoogde-ie, 'n
oogenblik stilstaand, om 'n nieuwe pijp op te steken. Je werd
dronken van de zon in je nek, de zon op de witte vlam-geveltjes, de
zon op de duive-lijfies in de oneindige lucht, de zon om de
zwart-en-roode schoorsteenpijpjes met de traag-om-hoog slierende
rook-walmpjes. Op 'n gecementeerde dakspits rustte 'n verdoolde
meeuw, onbeweeglijk, angstig-van-witheid. Ze was zoo strakwit, zoo
verdronken-in-witheid, zoo gestold van sneeuw-blankheid, omdat ze
geen licht terugspiegelde, zooals al 't andere in 'r dadelijke
buurt,
dat de man, die 't zoolang had moeten ontberen, en zoolang 'n nis
met zwarte tralies, of 'n in de lucht uitgeboorden driehoek had
gezien, de heele nieuwe omgeving 'n eeuwigheids-oogenblik vergat,
en naar 't marmeren meeuwe-kopje keek, of-ie 'n wonder onderging.
De kinderstem wekte 'm. Daar most ze meer van weten, van dat zitten
in de maag van zoo'n haai, as-ie je opgeslokt had....
'Hoe ziet 't 'r vanbinnen bij 'm uit?'
'Wat bedoel je?', vroeg-ie, 'r niet meer in 'in'.
'Toen die haai je zonder te kauwen op had gevreten?.... Kon je
rechtop staan?'
'Nou, moeilijk.... Ik stoot dikwijls me kop, as 'k niet oppas, maar
daar was 't zoo laag van verdieping door al de baleinen, da'kaldoor gebukt most loopen....'
'Kon je na buiten kijken?.... Of zag je niemedal?'
'Je zag 'r zoo-wat niks', praatte-ie, afwezig naar den albasten
vogel kijkend - hoe langer je staarde, hoe witter en onbewegelijker
't dier leek - en hoe onwezenlijker hij zichzelf in de vragen van
't kind en in de eigen herinneringen verwarde: 'je zag enkel licht
van boven....'
'Hoe at je dan, as je honger kreeg?'
'Ja, hoe at 'k?.... As 'k lustte.... Eerst was 'k zoo ziek, da'k
languit bleef leggen, omdat 'k de stilte niet verdroeg.... Je
gedachten rammelden door je hersens en maakten zoo'n spektakel,
da-je midden in den nacht zoo
hard as je maar kon, zoo hard da-je
je stem dubbel hoorde, begon te kletsen.... Vanmorgen in den trein
schrikte 'k van alles, van 't dichtslaan van de deuren, van 'n
anderen trein, die ineene voorbij-reed, van 't gillen van 'n
locomotief, van 'n conducteur, die me kaartje wou knippen, en as 'k
me oogen dichtdee, omdat 'k me 'n koliek an de zon had gekeken,
dacht 'k: 'k wen 'r nooit meer an, want de stilte zat in me boddie
gevreten.... Daar vliegt ze! 'k Had 'r 'n vloek op kennen doen, dat
ze van steen was....'
'Wie?', vroeg Magdaleentje, die 'r niks van begreep.
'Die kanjer van 'n meeuw!.... Hoe komt die hier in z'n eentje!'
In 'n oplaaiing van levensplezier, eens zoo sterk door de fut
gevende kraking van z'n zolen, had-ie 'n plotselinge behoefte schel
te fluiten - as-ie zong, zouen ze gedacht hebben, dat-ie 'n stuk in
z'n kraag had.
'Jakkes!' zei 't meisje, en omdat-ie 'r door z'n gefluit niet
hoorde, bebengelde ze z'n vingers met de onstuimigheid van 'r
kleine hand: 'wat zijn dat voor manieren van 'n grooten man.... Je
mag niet fluiten! Je ben toch geen straatjongen....'
'En as 'k 't toch doe?', vroeg-ie, en 'r weerlichtte iets van 'n
fopschel, 'n uitgestoken tong en tien langs z'n neus gestrekte
vingers, in 't lachen van z'n oogen, die erreglief konden doen,
as-ie niet den grond liep af te zoeken.
'As je 't toch', dreigde ze: 'zeg 'k je niet, dat in 't huissie
daar Friedel Wetter woont, en dat daar Jo in z'n bed leit....'
Hij lachte om 'r kinderlijke onnoozelheid, stond aarzelend stil,
of-ie met z'n houding geen raad wist, klopte z'n pijp uit. Toen,
omdat 'r asch op z'n glimmende, bruine schoenen gevallen was,
vouwde-ie 'n nog splinternieuwen, in den stijfsel verharden
zakdoek, open, en sloeg 'r de grijze vlokjes mee weg.
'Friedel!' zei 't kind tegen 't spook, dat met 'n blauw voorschoot
om, de deur ontsloot: 'ik mot voor tante, Jo z'nvader, die Goodevra met nog vier namen hiet, bij je
brengen....'
'Ik ben Godefroid Mourier', stelde hij zich aan 't meisje, dat in
de bloeiende zon met 'r half-bloote armen, en 'r onder 't
voorschoot tot de schouders naakt halsje, in 't portaal stond,
voor.
'Willkommen, mijneer Mourier', zei ze, 'm 'r hand toestekend. 't
Was den eersten keer, na zooveel jaren van eenzaamheid, dat-ie de
hand van 'n vrouw drukte. Met de bedremmeling van 'n schooljongen,
houdingloos, met de lengte van z'n lichaam geen raad wetend, en bij
't kijken van 'r troebel-donkere viooltjes-oogen heelemaal
vergetend den hoed van 't kort-geschoren hoofd te nemen, stapte-ie
't portaal in, waarin zijn reuze-slagschaduw al dadelijk de trap
beklom.
Boven had Leentje de slaapkamerdeur met 'n dreunenden smak
opengesmeten, en nog voor de nieuwe zolen de treden bekraakten,
leien de zakjes uit 't door haar los getrokken pak op de deken bij
den jongen, die 'r met 't waterverband om z'n hals en den grooten,
zwarten bril onder de vergroeide wenkbrauwen, als 'n jeugdige
bedelmonnik uitzag.
'Dat bennen citroen-zuurtjes', zei ze, den vader 'r gladweg bij
vergetend, zoo vol als ze van 't lekkers-in-verscheidenheid was':
en dat reepies melk-sjokola - en dat groene drupsies - en da's 'n
heel ons annenas-blokkies - en dat bennen sjokolade-sigaren en dat
hazelnoot-reepies - en nou komt 'r nog 'n schip met drie
masten....'
In 't bed opstuttend, beluisterde Jo 't geluid der voetstappen op
de trap, de klank der mansstem en 't vroolijk lachen van Friedel,
die nieuwsgierig achteraan kwam 't bleeke gezicht werd vuurrood -
en zonder 'n kik te geven, dook-ie weg in 't dek. De zon, van onder
de gordijn-franje binnen-plassend, bescheen de harige deken, de
toetjes en pakjes.
'Jo', zei de man, zich met de plompe schouders en slungel-armen
over 't bed buigend: ik ben 't....'
De buil onder 't dek bleef onbewegelijk.
'Hoe - hoe - staat 't 'r mee', hakkelde Godefroid Mourier, en de
zenuwtrekkingen om z'n mond werden zoo wild, dat je niet zien kon
of-ie al of niet lachte: 'slaap je nog, me jongen?'
Als 'r niemand in de kamer bij was geweest, zou Jo zich zoo gehouen
hebben. Maar Leentje, die met gespalkte oogen had staan kijken,
begon aan de deken, die niet meegaf, omdat hij 'r krampachtig
vasthield, te trekken, en ze riep 'r met bijtende verontwaardiging
bij:
'Hij slaapt niet, hoor! Hij zat te lezen, toen ik binnenkwam. 't Is
je vader, Jo!.... Je vader!.... Nou vraag ik je!.... 't Is je
vader, Jo!.... Jakkes, wat 'n akelig dier ben jij....'
'Jo, jou vader iest gekommen', zei Friedel verwonderd.
Toen zei de man, omdat de jongenonzichtbaar bleef: 'laat u me asjeblief effen met mijn zoon
alleen....'
'In de stilte begon-ie 't scheepje, dat-ie zoo voorzichtig gedragen
had, dat 'r nog geen raatje verbogen was, uit te pakken, zette 't
op 'n stoel bij 't bed.
De zon bescheen de witte letters bij 't roer. De Tijd zal 't
leeren.
En benee ging tante Toos razend tekeer, omdat ze doodelijk-ongerust
over 't wegblijven van 't meisje, op 'n draf was komen aanhollen,
en ze 'r bij moest gaan zitten, zoo krimmeneel as 'r hart 'r van
klopte.
't Werd 'n veel-bewogen dag, een met 'n nijdig staartje. Bij 't middageten had Lena 'r mond voller van 't groote nieuws dan uit den gestampten pot met zuurkool, dien ze niet lustte. Ze zat met 'r vork in die nare, zure vuiligheid, die smaakte of ze bedorven was, en waarvan oom Kobus schransde of-ie 'r nooit genoeg van kon krijgen, zoo te kudderen, maakte zoo'n spelletje van de stoltende kaantjes in 'n perkje van kool-sprieten en bij 'n glijbaan van vetbladders, dat tante Toos prikkelbaar om elke kleinigheid en die 't bij alles op 'r heupen had, telkens weer met ongemakkelijke oogen moest dreigen. Dan slierde 't kind wat zuurkoolwurmpjes uit de aardappelpap, wond die bedachtzaam om de tanden der vork, bekauwde de smeerpoezerij met 'n gezicht of ze 'n levenden duizendpoot an 't malen was, en als tante, die zuchtte of ze
honderd keer de trap op en af was geloopen, niet op 'r lette,
maakte ze van 't weer uit 'r mond gelegde 'n tweede moesje op 'n
afgelegen plek van 'r bord, waar weinig oogen-wandelaars in de
buurt kwamen. Terwijl ratelde ze nog harder en vlugger dan 't
speelgoedmolentje, dat Koert van 'n marskramer gekocht had, en dat
in 't leege bed van 't voortuintje, met z'n rooie en gele wiekjes
in 't windje stond te draaien, zoo gedurig en rap, of 't 'n schijf
zonder beweging was. Niks sloeg ze over. In geuren en kleuren
mosten Koert en oom Ko hooren wat de vader van Jo met z'n nieuwe
bruine laarzen allemaal in de winkel van de dikke snoep-juffrouw
gekocht had, en om ze bij de overdaad van zoo schrikkelijk-veel
uitgegeven centen paf te laten kijken, fantaseerde ze 'r 'n
weelderige dingen, pepermuntstangen, toffies, figuurdrop,
kaneelpijpen, zes lollies en 'n doos met fundangbonbons bij, dat
Ko, die bij al die zoetigheid tegen z'n derde portie zuurkool op
zat te kikken eindelijk zei, dat-ie 't nou wel geloofde. Toen snee
ze op over 't schip met drie masten, en kwebbelde ze kwaadsprekerig
over den jongen met den uilekop, die onder 't dek verstoppertjevoor z'n vader gespeeld had. Of dat geen schande was, om an
iedereen over te vertellen, dat je vader uit Sjiena werom kwam,
zich zoo voor je uitsloofde, zoo z'n best dee om 't lekkerste
lekkers voor je te prakkizeeren, d'r zelf niet eens van geproefd
had, en dat-je dan in je bed dee of je niet thuis was. 'Dat ken
niet', zei Koert.'Nee, dat wil d'r bij mijn ook niet in', sprak Ko,
de naast z'n bord liggende pijp opstekend.
'Waarom wil dat r bij jou niet in?', praatte tante Toos kregelig -
ze had 'r de pee over, dat Ko 't haar rond z'n kalen knikker zoo
met pommade besmeerd had, dat-ie op 'n bleeke pannekoek in
gesmolten boter leek: 'ken jij 't je niet indenken, dat zoo'n kind
in al die jaren een-kennig geworden is?'
'Nee', herhaalde Ko, die 't niet goed zetten kon, dat 'n man, met
niks om handen, z'n intrek bij de Wetters genomen had: 'as mijn
vader bij mijn van de reis binnen stapte, zou 'k uit me bed
vliegen, al lee 'k met honderd grajen.... Dan deugt of de jongen
niet, of d'r is an de vader 'n steek los.... En bij mijn weten is
de jongen best....'
'Jij kletst!' viel tante Toos uit: 'jij kletst altijd!' Ze zei 't
vinniger dan 't 'r bedoeling was, omdat-ie den spijker zoo raak op
z'n kop had geslagen.
'Dan maar', zei Kobus, rookwolken uitploffend: 'wat zou jij in
zoo'n geval doen, Koert?'
'Ik - niks', antwoordde de jongen, uit z'n gedroom opschrikkend:
'Mijn vader ken niet bij me bed kommen.... En as-ie 't dee, zou 'k
gek van plezier worden, en Lena net zoo goed....'
'Nou!' zei 't meisje, die 'n zuurkool-letter M met 'n dikke punt
gevormd had - zoo ver had ze 't met 't alphabet al door Koert
gebracht -: 'ik zou 'm zoo zoenen, zulke dikke pakkers geven,
dat-ie z'n asem kwijt raakte, en voor me moeder zou 'k de helft van
me lekkers bewaren....'
't Was de eerste keer, dat ze over 'r vader en moeder sprak. Tante
Toos hortte 'r stoel met 'n ruk over 't zeil, dat je z'n lenden
hoorde kraken. Ze zee niks. Ze vrat 'r zich bij op. De tranen
schoten naar 'r oogen. Lieve Heer, dacht ze: ik zit onder enkel
vijanden - daar komt nou niemand tegen op, tegen wat zoo'n stuk
ondankbaarheid 'r uitflapt - en as iemand 'r moeder geweest is, ben
ik 't in de allereerste plaats....
Maar ze voelden 't niet met 'r mee. Kobus spuide de rookwalmen uit
z'n aamborstige pijp, en z'n gedachten omfladderdende viooltjes-oogen, die-ie midden in den nacht voor zich kon
zien. 't Aanvoelen van 'n man in 't huisje, als Wetter in 't
Laboratorium van de fabriek an 't werk en de moeder bedlegerig was,
dee 'm snuiven of-ie onraad speurde. Nerveus betrommelde-ie 't
tafelzeil, en de bruske beweging van z'n moeder drong 'm enkel 'n
gemelijk verzet op. 't Was op die manier met altijd weer de smoor
over kleinigheden in hebben, niet te harden.... Koert, ook met z'n
gedachten bij Friedel, besufte de portretten aan den wand. Ineens
zag-ie - gek as 'n ding je ineene te binnen kon schieten! - 't
kleine portaaltje in Amsterdam, toen de levende schol uit de bun
van den vischboer gevallen was, en de vrouw-metden-glimlach tegen
den kalkmuur leunde. Friedel kon net zoo lachen. Friedel. Naar de
in 't zonlicht trekkende rook-krinkels uit Ko's pijp kijkend,
spelde-ie zachtjes de letters F.r.i.e.d.e.l.....
Toen stond tante Toos onstuimig op. Ze smeet de vorken en messen in
de leege schaal van de zuurkool, smakte de borden bijeen, en omdat
ze
'r
mond bij dat ophitsend lawaai niet houden kon, ging ze
plotseling driftig tegen 't morsend meisje tekeer.
'Nou zeg ik je een ding!', zei ze met 'n rapshuis-gezicht: 'je
staat niet eerder van tafel op voor je bord leeg is! Mijn hoef je
niet te likken en voor mijn hoef je geen snoepgoed te bewaren, maar
eten zal je, al stik-ie 'r in! Da's me elke dag 't zelfde gemier,
en dat hangt me de keel uit, versta je?.... Ik vraag of je 't
verstaat?'
'Ik versta je best. Je hoeft 't geen tweemaal te zeggen!',
antwoordde Magdaleentje kattig: 'as je maar weet, dat ik van
zuurkool dood ga!'
En met 'n wanhoopsgebaar stak ze 'r vork als 'n hooispaan in de
gestolten klonters en laadde den hap in de holte naast 'r kiezen,
waar-ie tenminste niet dadelijk in de 't verdraaiende maag gelost
hoefde te worden.
'Slik door, lastig merakel!', zei tante Toos, die de kunsten kende:
'ik zeg je slik door!'
Toen nam 't kind 'n heel-grooten slok water uit 'r glas met den
betraanden en streepies biggelenden rand, en spoelde 't vergift
omlaag. En omdat ze 't waarlijk om te besterven vond, rilde ze dat
'r kleine schouders 'r bij schokkerden.
'Mag ze de rest nou niet laten staan, tante?' vroeg Koert, de
partij van de gekwelde zuster nemend.
'As 'k je noodig heb, zal ik je roepen!' gromde de vrouw, en 'r
vingers tintelden van zenuw-opwinding. Ze liep zoo driftig de kamer
uit naar 't keukentje, dat ze onderweg de vorken en messen van 't
zigzaggende bord verloor.
Kobus, die meendedat ze 't opzettelijk dee, klompte z'n stoel wrokkig opzij,
deukte den hoed op 't hoofd, en zonder goeiendag te zeggen,
smeet-ie de deur achter zich dicht.
"k Zal je 'n handje helpen', fluisterde Koert, zich naar 't volle
bord buigend - maar net toen-ie in beraad was van welken kant ie
mee zou happen - je kon geen onderscheid zien tusschen wat ze al
eens en wat ze nog niet in 'r mond had gehad - stuntelde tante de
kamer weer in.
'Vooruit!', snauwde ze, heelemaal uit 'r doen, omdat 't
dichtsmakken van de deur 'r 'n hartklopping bezorgd had, en ze
moeite had 'r niet in 't bijzijn van de twee snotneuzen op los te
grienen: 'Vooruit! 'k Hou 'r geen loosjement op na, waar de tafel
gedekt mot blijven! Ga met je bord bij 't raam zitten! Ben je blij
dat 'r weer ruzie door jou gekommen is! Al kauw je d'r over tot
vannacht twaalf uur: op zal 't.... Is kijken wie de baas is.... Is
kijken of jij of ik hier regeer....'
Met 'n zwaai, die al de kruimels door de kamer zwiepte, trok ze 't
zeil, dat anders gesponst wier, van de tafel, en leegde 't glas van
't kind in den kolenbak.
Toen hinkte ook Koert naar de fabriek en oom Ko, die 'n end verder
besluiteloos stond te drentelen - of-ie nog effen bij Wetter zou
anloopen - inhalend, had-ie 't gevoel of-ie iets gemeens dee door
Leentje met 'r betrokken smoeltje bij tante en de zuurkool alleen
achter te laten.
Tante Toos, die 't meisje had kunnen ranselen om 'n lief woord van
'r te hooren, zat, nou in 't donkerste hoekje van de keuken, tegen
de glazenkast an. Om niet te laten merken hoe benauwd ze 't had en
hoe ze zat te snikken, had ze de kraan boven den gootsteen
open-gedraaid. 't Water kletterde in de teil met de vorken en
messen, die tinkelendheen-en-weerwiebelden, berammelde de borden,
en slurpte met gurgelende halen door 't spuigat.
In de voorkamer dee Leentje eerst alsof, pagaaide ze de vork op en
neer, naar de lippen toe, die ze zoo saam-geklemd hield, of 'r
gezichtje met zeep werd gewasschen, maar als ze 't loos alarm van
de door 't water bibberende borden in de spiezen had, de deur niet
openkierde, 't hoofd van tante Toos weg bleef, zakte de vork naar
't telkens voller wordend bord terug, en bootste ze met
komedianten-aanleg de kauw-bewegingen van 'n mond, waarin niks meer
bij kon, na. Dan, omdat tante al z'n leven tukte, de voorkamer zoo
ravotte in de bloeiende verruiming van'n in 'r eigen warmte schik hebbende voorjaarszon, dat 'r bij al
wat 'r blonk
licht-spaanders, als in 'n smidse bij 't neerbeuken
van 'n voorhamer op wit-kokend ijzer, rondvlogen - en 'r ook in
Leentje's gloednieuw kinderzieltje heele plekkies met nikkelen
deksels, koperen handvatten, spiegeltjes-aan-den-wand, en wat je
verder voor glimmends kon bedenken, verscholen waren, begon ze op
'r stoel te springveeren van uitbottende levenslust, en as ze 'r
schoenen van de wandeling met den gewoon-stinkend-rijken vader van
Jo, die in den speelgoedwinkel 'n geel papier uit z'n tabaksdoos
had gewisseld, niet an had gehad, en die schoenen niet zoo'n
spektakel op 't vloerzeil maakten, zou ze 't 'r op gewaagd hebben,
de in 'r opbrandende jool uit te leven. Nu bleven enkel 'r oogen
zon-kaatsende glasscherfjes. Met de vingertjes, voor wie niks
veilig was, zette ze 'n kwalijk kattekwaad-spelletje in door van de
zuurkool kogeltjes te knejen, en die van af 'r stoel door de kamer
te knikkeren. Poes, met groene slaapoogies in 't zonnebad
lodderend, kon dat niet hebben. Die wiebelde met 'r achterwerk heen
en weer, nam 'r aanloop, greep 'n voort-tuimelend balletje in de
voorpooten, tolde 'r mee over 'r staart heen, en bij een, waarin 'n
zwarte peperkorrel - die je keel kapot gloeide, as je 'r bij
ongeluk stuk kauwde - as 'n krent uitwipte, nieste poes twee-,
drie-, viermaal, zonder 'r poot voor 'r bek te houen, zooas zij 't
geleerd had, en dan droogde ze 'r natten neus zoomaar an 'n droog
plekkie van 'r bast, tot ze weer as dolle-Dries 'n nieuw
zuurkool-balletje tusschen 't behang en 'n gordijn achterna zat.
Met stukkies worst of graten van bokking had je 't niet motten
probeeren. Maar an zuurkool had poes net zoo de duvel as
zij....
Tante Toos eindelijk opgelucht - na zoo'n huilbui voelde ze zich
meestal weer op streek, beluisterde in 't keukentje de niet
deugende stilte van 't kind en 't gedraaf van de kattenpooten, die
soms met 'n vaart uitglejen of poes glijbaantje speelde. Op 'r
kousen aansluipend, de piepende plank, die meestal voor verklikker
speelde, mijdend, zag ze in minder as 'n seconde 't
beeste-schandaal van de zuurkool-propjes, die as zanderige knikkers
op 't zeil en de in 't zonnegoud opfleurende roode en zwarte
baantjes van 't Axminster-tapijtje lagen. Poes, al 'n beetje beu
van 't spelletje, rekte zich lui in de vlammen-verkneutering der
opgewoelde tapijtfranje, en bij 'r witte snorharen wiegelde 'n
balletje met 'n losgelaten zuurkoolstaart.
'Doerak van 'n meid!', schold tante Toos, de schuldige, die
onnoozel met 'n leegen mond zat te kauwen, vernietigend: 'is dat je
bord leeg-eten?
Sebiet na bed!'
'tWas de straf in laatste instantie, en niet de meest-vernuftige,
want 't bed werd op die manier 'n oord-van-verschrikking, 'n
plek-van-verbanning, 'n schandpaal....
'Nee, hoor! Dat doe 'k niet', weigerde Magdalena in felste
opstandigheid: 'eerst mot 'k me ziek eten an wat 'k niet lust, en
nou al na bed!.... Ken ik 't helpen as-ie bij me stoel klimt en 't
eten van me bord steelt?....'
'Vooruit, leugen-merakel!', sprak tante grimmig, en niet van plan
'r langer over te redeneeren, over de zwijne-pan, die de kwaje
rakker van de kamer-om-door-'n-ringetje-te-halen, maakte, tilde ze
de spartelende, zich verwerende en met 'r voeten trappende
boosdoenster in de armen, die in vroeger jaren teilen water, om 'r
man as-ie uit de mijnen kwam, te poedelen, de trap op hadden
gedragen, en die nou moeite hadden, om 't verwoede meisje te
bedwingen. Boven liet ze 't kind op 't bed vallen, kon ze 'r geen
woord van 't hijgen uitbrengen. Met wild-plukkende vingers trok ze
de knoopen van 't jurkje los, en toen Lena 't verdraaide, om de
veters van de rijglaarsjes zelf te ontpeuteren, zich op 'r buik
wierp, en 'r in 't gewentel tegen 'r arm trapte, gaf ze 'r in
onredelijke drift-oprazing 'n waarachtig pak slaag. Toen, niet
huilend, niet getemd, zich verongelijkt voelend, omdat ze altijd 'r
zuurkool had laten staan, en tante wist, dat ze al ziek werd van de
haringlucht, en ze de afstraffing niet meer verdroeg, sprong 't
meisje van den behangselwand, waartegen ze gestruikeld was, naar de
op den stoel bij 't bed in hartkramp hijgende vrouw, en ranselde 'r
met de wraakzoekende handjes in 't volle gezicht. 't Gaf 'n akelige
stilte in de dakkamer. Want terwijl Leentje in angst voor de
stevige knuisten van de vrouw, na die daad-van-geweld, zoo ver weg
as ze maar kon bukte, om op haar beurt 'n paar suizelende meppen om
de ooren af te wachten, dee tante Toos niks. Ze leunde zachtjes
achterover en sliep met wijd-open oogen. Dat gaf de stilte, de
ontredderende, verbijsterende. Angstig naar 't oogenwit der door 'r
gegroefden mond hortend adem uitstootende vrouw kijkend, 'r
niemendal van begrijpend dat tante 't zich liet doen, wriemelde
Lena de in den knoop geschoten veters stuk, en begroef zich voor
alle zekerheid onder 't dek. Buiten, in de rust van zonne-gelach,
den stilstand van zwarte boomen en struiken, zilverde plotseling 't
kariljon van 'n zwerm musschen in 't gewar van 'n wilg
neergestreken, door mekaar tjilpend en fluitend, of ze allemaal
tegelijk an 't woord wouen blijven, en langs 't zolderraam schoor
't schaduwtjes-geplons van den straal-blauwen hemel door-duikende
duiven.
'Hee! Hee', zei tante Toos,moeilijk wakker
wordend. Ze wist niet waar ze was, hoe ze hier kwam te zitten, wat 'r met 'r gebeurd was. Langzaam herkende ze door den nevel 't bij 'r voeten liggende jurkje, de naast 't bed gevallen laarsjes, 't heuveltje van de dekens - langzamer nog herinnerde ze zich dat de kinderhanden 'r geslagen hadden. Bijna strompelend, met 'n verlooming in 'r hersens of ze heel lang, heel log gedroomd had, liep ze de trap af, dronk 'n glas water, en hervatte 'r bezigheden, bewegend zooals altijd, de borden spoelend met warm en koud water, de vorken en messen wrijvend, poetsend, slijpend, en 't keukentje verder an kant makend. Toen kroop ze hijgend op 'r knieen over 't zeil en 't Axminstertje van de voorkamer, en toen poes, spelend met den veger, die de zuurkool-balletjes op 't blik veegde, 'r schurkende rugjes gaf, en bij 'r op den grond op 'r schoot sprong, zoende ze 'r op 't witte kopje met 't eigenwijs neusje en zakte weer in 'n flauwte. Maar toen Ko en Koert van de fabriek werom kwamen, zei ze niks van 't schrikkelijk-nare gevoel, dat ze dien dag al tweemaal gehad had. 't Ging ze niks an. De een keek al zuurder as de ander, omdat Lena naar bed was gezonden, en toen ze vertelde van de klappen in 'r gezicht, keek Koert 'r an met 'n vijandig bakkes, zee Ko, dat ze allemaal kinderen geweest waren. De een at vlugger dan de ander, om weg te kommen. Koert had zoo'n haast, dat-ie Lena, die gewoon lee te snurken, liet slapen, en 't huis uit was, om na z'n vrind te gaan, eer je 't wist - en Ko spoelde zich eerst 'n kwartier in de keuken, had alweer 'n schoonen boord om, weer schoensmeer op den ringbaard van z'n achterhoofd, weer 'n nieuwe das met 'n strik nog langer as z'n halfhemdje, en zee geen woord, toen-ie de deur achter zich sloot.
'n Heele poos staarde de vrouw met de zilver-sprankelende haren
in de lamp. De klok tikte zooals gewoonlijk, de avondwind bezoog
den theearm van 't potkacheltje, de koffie, voor niemendal gezet,
plofte in de buikkan.
Toen stond ze op, smeerde 'n paar boterhammen voor 't kind, lei 'r
dik bruine suiker op, snee ze an reepjes en blokjes, en bracht ze
bij 't bed.
'Hier bennen je boterhammen, Lena', praatte ze deemoedig in 'r
verlatenheid.
't Eekhoorntje zat schuw op 't ledikant, hapte zonder 'n woord te
spreken.
Toen werd tante Toos een oogenblik 't kleine meisje, met behoefte
an genegenheid.
'Dat mot je heusch niet meer doen', praatte ze mettranen in 'r oogen, "t is zoo schrikkelijk voor 'n groot mensch,
en 'k heb zoo beestig weinig in me leven....'
't Ketste. 't Kind keek 'r vervreemd an.
'Ik zal 't nooit meer doen', antwoordde ze: 'maar as jij weer
ranselt, loop 'k weg....'
'Probeer dat is', zei tante Toos, in dadelijken omslag uiterlijk
sterk: 'dan haal 'k je bij je lurven terug, brutaal, slecht
merakel....'
Bij den chemicus Wetter hadden de mannen hun eerste ontmoeting.
Godefroid Mourier, die de indirecte oorzaak van de ellende bij tante Toos was geweest, had zelf 'n dag als 'n hond aan den ketting, in 'n stortbui en hagelslag, ondergaan. Toen-ie z'n zoon met 'n eindeloosheid van woorden uit z'n tent onder 't dek had gelokt, en den jongen haast niet herkende, zoo als-ie in die jaren veranderd was, en Jo 'm met 'n hoog-rooie kleur en met 'n gezicht van wat-doe-je-hier? 'k-wou-dat-je-ophoepelde! - lag aan te kijken - 'r letterlijk geen klank uit z'n keel was te trekken, op alle vriendelijkheden met 'n stug ja of nee geknikt werd, en 'r geen vin naar de zakjes met lekkers, en nog minder naar 't fregat, uit werd gestoken, ging-ie eerst grimmig met z'n breeden rug naar 't bed zitten, beloerde door 'n gordijn-spleetje de achterzij van 't woninkje, de klimopschutting en 't schuurtje met 'n antenne en 'n hooge zinken pijp, dat de toevlucht voor Wetter was, als-ie in stilte z'n chemische
proefnemingen deed. Achter de schutting klonk 't gejengel van 'n opgesloten jongen hond, 'r op zat 'n poes te likkebaarden. Anders was 'r niemedal. Daarvoor was-ie met den eersten trein uit Leeuwarden vertrokken, had-ie jaren van zelfverwijt en hongerig gehunker doorstaan, en koeien van brieven an z'n zoon - z'n zoon - geschreven. In de gevangenis was 't woord zoon, 't woord dat honderden keeren van de lippen van den bezoekenden dominee was gekomen, 'n afzonderlijk, in 'n aureool van braafste burgerlijkheid en nooit sluimerende sentimentaliteit, in 'm volgroeid. Voor-ie de misdaad beging, had-ie zelden naar 't altijd buiten ravottende kind, dat 'm ontweek, omdat-ie 'r de lap op lei, als-ie 'n borrel op had, en 't speelsche rumoer 'm verveelde, omgekeken. 't Was 'n leelijk jongetje, van af z'n tweede jaar met 'n bril, door 'n buurvrouw, die andere zorgen an 'r hoofd had as op andermans kinderen te letten, verwaarloosd. Als hij 's morgens naar de Binderij ging, zei de jongen, nog in 't bed: dag vader - als-ie thuis kwam om te schaften, praatte de kinderstem: dag vader - als 'r genacht werd gezeid, klonk 't: dag vader. In teederste buien kwam 'r 'n hand bij. Metde lippen aangeraakt had-ie 't kereltje met 't groote hoofd en den monsterbril nooit. In de eenzaamheid van de cel werd 't betrekkelijk anders. Na den moord, in drift en dronkenschap bedreven, na 't voorarrest en 't als beklaagde voor de Rechtbank zitten, na de maanden van inzinking toen 't vonnis was uitgesproken, leefde 'r bij 't eerste schrijven van 'n brief aan de buurvrouw voor z'n zoon, later bij de vol-gekladde velletjes aan de nicht, en nog later aan den zoon zelf, 'n fantasie-zoon, zooals ze in de gevangenis-lektuur bestonden, voor 'm op. Zoo als 'n mensch in 'n ander land, op zee of op 'n berg, de verhoudingen van z'n eigen kring anders ziet, in vervreemde herinnering, en soms moeite heeft zich 't gelaat van 'n vriend in 't geheugen terug te roepen, zoo vernevelde alles in 't denken van den tuchthuisboef. Hoe langer-ie tegen de tralies opkeek, hoe sterker 't jongetje uit z'n bestaan verdween. Soms zag-ie 'n bril, meestal niets. Waanneer 'm pen, inkt, papier uit werden gereikt, staarde-ie 'n poos met de koloogen voor zich uit, om te weten, te zien, te voelen, aan wien-ie schreef. En 't lukte dan, in diepste onwezenlijkheid, verzonnen, volkomen-onecht, aan 'n vreemde. Tobberig zat-ie in de sfeer van 'n doode, waarvan de oogen niet meer tot je kwamen, waarvan je de stem niet meer hoorde, al luisterde je met gretigste ooren. Uit de boeken, die-ie mocht lezen, was de romantiek van den zoon tot 'm doorgedrongen. Hij had niets meer op de wereld dan 'n zoon. Daarbuiten, ergens, liep,
bewoog, ademde z'n zoon. Aan dien
onbekende, met de glimmering van twee brilleglazen, luchtte-ie z'n
hart, uitdrukkingen gebruikend, die uit stichtelijke verhalen waren
blijven hangen, en telkens dacht-ie daarbij: dit is 'n mooie zin,
en de Directeur, die 't leest, zal 't net zoo mooi vinden. Dat was
de werkelijkheid in de afbeulende eenzaamheidsjaren geweest - zoo
werkelijk als-ie de jonge vrouw, die 'm bedrogen had, en die-ie in
dolle woede zoo woest en hardnekkig had gestoken, tot ze niet meer
bewoog, alleen 's nachts, als-ie zich inspande en 't wou, her-zag -
nog gister en vanmorgen, in den trein, had-ie gedacht aan z'n zoon,
gesproken van den zoon, die 'm wachtte, naar 'm verlangde - en nou
zat-ie hier, in 'n andere werkelijkheid - en achter 'm, in 't bed,
lei de jongen, lei de vreemde, die 'm angstig bekeek, z'n hand
wegtrok, als-ie die in de zijne wou nemen, en klappertandde van de
koorts. Nog een keer probeerde de gebukte man 't.'Zallen we nou
goeie vrinden worden?' vroegie zich plotseling omdraaiend pratend
met denjongen, of ze enkel boos waren geweest.
't Kind bewoog niet, sliep of hield zich maar zoo.
Toen zette Godefroid Mourier, in z'n wiek geschoten, z'n hoed op,
stopte 'n versche pijp, en stapte omlaag. In de huiskamer leunde de
grootmoeder in 'r stoel achterover. 'r Rimpelhanden omklemden de
langs 'r knieen gespannen deken, 'r knorrige oogen hingen als
stekels aan elk van de bewegingen van den vreemde.
'Was wollen Sie?' vroeg ze met de ongemakkelijke stelligheid van 'n
ouwe vrouw, gewend aan zeurderig krakeelen met
iedereen-in-'r-buurt.
'Ieg gehe ein Luftje schopfen,' zei Mourier, die haar niet dadelijk
opgelet had.
'Friedel! Friedel!' riep de gebrekkige naar de zij van de kleine
keuken, en toen 't jonge meisje, met 'n braadpan in de handen, in
de deuropening verscheen, luidde de alarmschel van de krakende stem
eens zoo vinnig: 'was soll der Mensch hier?'
'Der Herr hat bei uns die grosze Zimmer gemietet,' lei Friedel uit:
'Herr Mourier, das ist Omuttel....'
'O, jawel,' zei de man, en tegen de zon inlachend, knikte-ie met de
verlegenheid van 'n schooljongen.
'Gaat u uit?' vroeg 't meisje: 'wij eten in eine
Viertelstunde....'
'Ik wou nog effen 'n boodschap doen, sprak hij
in toon van verontschuldiging, en in de poging om z'n
houdingloosheid in de nieuwe wereld te verbergen, babbelde-ie 'r
onhandig op los. Op de tafel lagen naast wat kwartjes en dubbeltjes
twee zilverbons, geld terug van 'n gewisseld muntje.
'Is dat nou 't papiergeld van de laatste jaren?' zei-ie
onnoozel, en omdat-ie tegelijk voelde hoe zonderling-ie zich
versprak, glimlacherde-ie in de richting van grootmoeder's witte
kousen, waardoorheen 'n bruine teen stak - hoe minder 'n mensch
liep, hoe slijt-scher-ie was....
'Heb u die nog nooit gezien?' vroeg Friedel verwonderd.
'Jawel.... Nee.... Natuurlijk jawel....' hakkelde de man, die zoo'n
tijd buiten de samenleving gezucht had.
Die vergissing stak 'm an een stuk door, terwijl-ie den weg
opwandelde. Alles begon 'm te hinderen, 't kraken van z'n schoenen,
de lengte van z'n bungelende armen, 't klemmen van 't ongewone
boord, de spanning van 't vest, de tabakswalm om z'n 't licht plots
niet goed verdragende oogen. Hij voelde zich 'n kort, wrevelig
moment als 'n verlatene, en toen de klok twaalf sloeg, dacht-ie met
'n tikje zot verlangen aan de cel, waar nu 't deurluikje geopend
werd, en de bekende hand 't voer an z'n opvolger toestak. Dan in de
gemelijke verwerking van z'n stommiteit met 't geld - je kon van
die vermoeide oogenblikken hebben, dat je 'n gedachte bot bleef
herkauwen - stapte-ie 'n winkel binnen, kocht voor Friedel 'n doos
konfijtedalen, keurig gereid in 'n kanten huis, en vroeg om 'n
zilverbon in plaats van 'n zilverenrijksdaalder. Die zou-ie strakkies terloops laten kijken....
Maar omdat in de huiskamer de chemicus Wetter naast z'n bleeke
vrouw en met den kleinen Heinrich aan de gedekte tafel zaten,
hield-ie de doos eerst 'n poos in z'n broekzak, en toen-ie na 't
middageten en na 't
gemoedelijke praten van den vader wat meer op
z'n gemak was gekomen, haalde-ie de lauwe doos met zekere
driestheid te voorschijn, en weer even snel inzakkend-van-durf,
gaf-ie haar aan de ouwe grootmoeder, wier wantrouwige oogen 'm
hinderden. Die begreep 'r eerst niks van, maar
doodelijk-snoepzuchtig al had ze geen tand in 'r mond, dankte ze
met 'n zeldzaam-beminnelijk lachje, en de leerachtige duim en de
kootjes-wijsvinger plukten voor ieder 'n kleverige dadel van den
broozen stengel, en toen de zorgvuldig-bekloven pitten van de
anderen op de borden lagen, zat zij nog smakelijk-geduldig haar
twee pitten als 'n pruim in 't wrikkend kinnebakje te bezuigen. De
rest van de doos had ze onder 'r deken verstopt.
De dokter, van z'n fiets springend, kwam Jo bezoeken, tegelijk als
controleerend geneesheer van de fabriek. De jongen had 39.7, moest
'r onder blijven, en al dat snoepgoed was niks gedaan. Als-ie dorst
had, mocht-ie 'n kwast drinken, en wat fruit, 'n sinaasappel of
zoo, kon geen kwaad.
'Daat iest zijn vader, uit die Orient teruggekomen', zei
Friedel.
'Ziek geweest aan boord?' vroeg de dokter, bezig met 't schrijven
van 'n recept.
'O, jawel', zei Godefroid Mourier, en weer verzonk-ie in z'n te
groote lichaam, dat buiten verhouding van de kamer gegroeid
leek.
Zelf ging-ie citroenen en sinaasappelen koopen, zelf bracht-ie ze
boven, en hunkerend als 'n hond praatte-ie met den z'n oogen
gesloten houdenden jongen.
'Wor nou weer goeie vrinden', zei-ie fluisterend voor de tweede
maal - dan met z'n ziel geen raad wetend, sloop-ie de trap af, en
omdat Wetter, die in 't schuurtje 'n trekje ging doen, omdat 't in
de huiskamer voor de altijd hoestende vrouw niet kon, en
grootmoeder, die alles verzon om de aandacht te trekken, dan
opzettelijk mee begon te blaffen, 'm vroeg of-ie bij hem 'n pijp op
wou steken, drentelde-ie sullig mee, en niet op de lage
plinten-betimmering van 't rommel-schuurtje lettend, stiet-ie zich
al dadelijk, en niet zuinig, 't hoofd.
'U moet een beetje oppassen', zei Wetter bezorgder naar 't afdakje
dan naar 't harde hoofd van den bezoeker kijkend, want op de
zoldering lag z'n voorraad fijn glaswerk, kolven, retorten en
reageerbuizen, en daar verstopte-ie ook de fleschjes met vergiften
voor den kleinen Heinrich, die bij niks te vertrouwen was. Voor
alle zekerheid, met die ongewone lengte in z'n laboratorium, gaf-ie
Mourier z'n eigen stoel, en dompte zelf neer op 'npakkist, die de letters Vorsicht! droeg. De goedige koloogen van
Jo's vader keken nieuwsgierig naar de werkbank en de tafel, vol
fleschjes met ei-gele, karmijn-roode, koper-groene bezinksels, naar
den bunsenschen brander onder 'n door 'n stang vastgehouden retort,
naar de bekerglazen en kronkelende buizen. 'n Schoorsteen van zink,
met 'n zinken trechter, voor de kwade dampen, trok 't dak door.
Langs de wanden hingen tabellen en 'n groot blad met de
vervloeiende kleuren van 't zonnespectrum, en vlak boven de tafel
met 'r microscoop was 'n bijna levensgroot portret van 'n
glimlachenden man met 'n pluisbaard en vriendelijk-starende oogen.
Wetter, die z'n feestdag had, omdat-ie z'n overwerk-uren met 'n
halven dag vrij in mocht halen, en nu tegen 't geluk van voor
zichzelf tot diep in den nacht te kunnen prutsen, aan zat te
snuiven, spoot zulke rookwolken uit z'n Duitsche pijp, dat-ie 'r
haast achter verdween. Toen, om te laten zien, hoe tip-top z'n
laboratorium ingericht was, trok-ie 'n heveltje over, en 'n kleine
electrische ventilator in den zinken luchtkoker, zoog zichtbaar den
log-drijvenden blauwen mist in den trechter. Godefroid Mourier
glimlachte traag, en omdat-ie niet goed wist waarover-ie met
Friedel's vader, wiens lichtende brilleglazen hinderlijk-spetterend
de oogen bedekten, moest spreken, en 't niks zeggen ook weer niet
kon, vroeg-ie van wien 't portret boven de tafel was.
'Dat ies', zei Wetter, die al voortreffelijk Hollandsch met 'n zwak
accentje sprak: 'mijn in de gevangenis, in Alt-Moabit gestorven
vader....'
Hij zei 't met 'n eenvoud en trots in z'n stem, of 't de beste
herinnering van z'n leven was - en ineens, zonder groote woorden,
zonder omhaal en geredeneer, werd 'r voor den gebukten reus 'n brug
van verstandhouding geslagen. 'n Paar keer bezoog-ie z'n pijp, en
'r beefde 'n zacht-vreemde tinteling om z'n ineens kloppend
hart.
Toen herhaalde-ie:
'In de gevangenis gestorven....? Hoe lang had-ie gezeten?'
'Vier jaar van de tien', zei Wetter: 'toen bleef hij in een
Herzschlag - hoe zegt men dat: in een beroerte.... Ik had hem een
week vroeger nog bezocht. Ja, dat ies mijn prachtige vader....'
De vriendelijk-klare oogen van den man aan den wand keken recht in
de doezelende kol-oogen van den man in den stoel.
'Waarom zegt u prachtig?' vroeg Godefroid Mourier, hier met 'n
leugen gastvrijheid genietend.
'Omdat hij,' vertelde de chemicus, en 't scheen of 't lichten van
z'n oogen sterker dan 't glanzen van de brilleglazen werd: 'omdat
hij alles voor anderen deed, omdat hij in die dagen, toen spreken
een misdaad was, voor anderen opkwam en zich verzette toen de
Revolutie nog te vroeg was.... Hij had een Polizist geschoten....
Dat was een domheid, maar iedere tijd heeft zijndomheden en als er geen domheden waren, zouden wij vandaag nog
in de middeleeuwen zitten, niet waar....? Ja, dat ies mijn
prachtige vader.... Toen ik hem in Alt-Moabit de laatste maal
bezocht, zei hij, en ik heb die woorden onthouden: mijn jongen, als
jij de vrouw van dien Polizist en dien Polizist zelf ooit ontmoet,
zeg ze dan dat ik er spijt als haren op mijn hoofd van heb - u ziet
dat hij meer haar als ik had - en dat ik nooit het slechte Beispiel
- hoe zegt men dat: voorbeeld had moeten volgen.... Ik heb die
vrouw bezocht, en toen heb ik mij in die dochter verliebt, en ben
met die dochter getrouwd, en wij hebben het best met elkaar
gevonden, en de Polizist, die met een houten been liep, is zelf mee
naar het Standesamt - hoe zegt men dat: naar den burgerlijken stand
- geweest, en mijn moeder, die bij ons inwoont, ies wel dikwijls
slecht geluimd, maar over dat denkt zij misschien, maar er over
spreken doet zij nooit.... Dat ies onze roman, als het een roman
ies.... En dat ies drie en twintig jaar geleden. Ik ben nu een en
veertig, en mijn oudste dochter moet achttien worden.... Ik denk
altijd: men moet nooit over de domheden van het verleden spreken.
Want het verleden ies als een boom, die na de zooveel
maanswisselingen zijn oude bladeren afschudt en weer nieuwe krijgt,
die over de oude niet meer prakkizeeren.... Nou weet u mijn
familieschande, waarvan ik geen geheim maak, omdat wie zulke
geheimen heeft niet goed deugt....'
Toen, terwijl de lilliputter-motor in den lucht-koker snorde, en de
rookslieren naar den blauwen hemel buiten, gespuid werden, biechtte
de man, die 'n vrouw gestoken had, en hij dee 't of-ie den
Duitschen scheikundige al jaren en jaren kende.
'Ik kom niet van de reis,' zei-ie moeilijk: 'ik kom ook uit de
gevangenis...'
'Wat gaat ons dat aan?' viel Wetter 'm in de rede: 'al had u een
moord begaan....'
'Dat heb 'k...' zette-ie in. Omdat Friedel twee kommen 'frisch
gebruhte Kaffee' binnen bracht hield-ie met heen-schichtigende
oogen op.
'Herr Mourier,' zei Wetter opstaand, en 'm 'n soepel-bemoedigende
hand op den schouder leggend: 'nu moet u niet blijven steken, want
ik heb voor mijn dochter geen geheimen, en ik zou het haar toch
oververtellen.... Het ies altijd goed, wanneer men van binnen te
veel met zich ronddraagt en dat dragen lastig wordt, er wat van aan
anderen, die uw vrienden zijn, te geven.... Ik zeg niet dat het
helpt, maar het kan helpen.... Mag ik mijn dochter....?'
De kom koffie beefde zoo hevig in de handenvan Godefroid Mourier, dat-ie haar naast zich op den grond moest
zetten, en de zakdoek te hulp diende te komen, om de bruine
morsvlekken van de nieuwe broek te betten. 'r Was dien dag al zoo'n
boel met 'm gebeurd, en hij zat in zulk 'n weeke stemming, dat de
menschelijke woorden van den chemicus meer bereikten dan 'n dozijn
gevangenispredikers 't hadden gekund. Langzaam-over-wonnen
knikte-ie.
'Der Herr, Friedel', zei Witter zoo zacht, dat z'n stem door 't
vroolijk spinnen van den motor bijna onverstaanbaar werd: 'komt
niet uit vreemde landen, maar uit een zelfde vreemde huis, als
waarin jouw grootvader gestorven is, uit de gevangenis, omdat hij
iemand vermoord....'
'In drift met 'n mes, en terwijl ik dronken was...' vulde de man
aan, zonder op te kijken.
'Dat weten wij nu,' zei Wetter: 'en het is voortreffelijk dat wij
het weten,
en het niet van anderen te hooren krijgen.... Dat weten
wij, en Schluss! - wordt niet meer over gesproken....'
'Sie, Aermster....', zei Friedel, en omdat Godefroid de
zenuwtrekkingen van z'n geelbleek gezicht niet meer meester was, en
met 'n kreun naar de koffiekom bukte, keek ze 'r vader met dikke
oogen an. Rustig wenkte hij haar weg te gaan, en toen-ie weer
alleen met den man, die z'n neus zat te snuiten, was, nam-ie 'm mee
in 't land van zijn verbeelding, plaatste-ie 'n zelfde soort kist
als Koert's vader voor jaren op de zolderkamer gebruikt had, maar
tot in bijzonderheden vervolmaakt op de tafel tusschen de
felkleurige fleschjes, en toen de man, die nooit iets van dat
wonder gehoord had, de stem uit Londen beluisterde, zette-ie 'n nog
verbaasder gezicht dan de kleine Koert, die gedacht had dat 't Onze
Lieve Heer was.
'Dat is nog allemaal niets,' lei Wetter uit: 'wij spreken met
elkaar van uit de verte, en wij zullen mekaar uit de verte gaan
zien, maar ik werk aan een nog grooter wonder, een nog veel
grooter, waarvoor ik zelf angstig ben....'
's Avonds kwamen Kobus en Koert op bezoek, werden niet bij Jo
toegelaten, omdat de dokter 't verboden had. Ze maakten met den
vader, die zich al 'n heel eind makkelijker bewoog, kennis, en
werden hoe langer hoe stiller, omdat Friedel, vrouwelijk-begaan met
den vreemden eend in de bijt en 'm door romantische meisjes-oogen
bekijkend, meer attenties voor den man met 'n moord op z'n geweten,
dan voor Kobus met z'n nieuwe das en Koert met de bleeke maantjes
over had.
Godefroid Mourier sliep dien nacht op den grond, en niet veel,
omdat 't heele huishouden door grootmoeder wakker-geschrikt werd.
Ze had in 'r eentje liggen snoepen en drie dadelpitten tegelijk
ingeslikt.
Zeging 'r bij tekeer, de grootmoeder, of 'r laatste uur angebroken was, of ze den morgen niet meer zou halen. Eerst dacht Mourier, die nog geen oog dicht had gedaan, zoo als elk geluid, in 't bed van den jongen, 'm
deed luisteren, dat 'r onraad was, want de ouwe
vrouw zette 'n keel op, of ze gewurgd werd, en ze bleef gillen en
lamenteeren tegen de sussende stem van 't jonge meisje in, maar
toen-ie, niet te sterk in 't Duitsch, begreep dat ze iets in had
geslikt, en de eene benauwdheid na de andere kreeg, klopte-ie
hulpvaardig tegen 't beschot, en vroeg of-ie van dienst kon
zijn.'Blijft u maar rustig liggen', antwoordde Wetter uit de
'mannen-afdeeling', waarie met Heinrich sliep: 'mijn moeder ies wat
nervos! Dat bedaart vanzelf! Zij heeft reeds drie glazen water
gedronken, om de dadelpieten, die zij ingeslikt heeft weer kwijt te
raken. Schlafen Sie wohl!'
Daar kwam 'n huilerig protest van je welste tegen los. 'n Grooter
egoist als haar zoon moest 'r geboren worden! Die dacht enkel an
zichzelf! Die trok 'r zich niks van an, als z'n grijze moeder 't
door de pitten zoo op 'r luchtpijp had, dat ze geen adem kon halen,
zonder dat 't in 'r longen stak! 't Huisje was zoo gebouwd, dat ze
met 'r voeteneind naar de zij van Wetter, met 'r hoofdeind naar die
van den nieuwen commensaal lei - ze kermde, jammerde, griende an
een stuk door, en toen ze in 'n hoestbui waarachtig dacht, dat 't
reutelen bij 'r ingetreden was - ze stierf minstens eens in 't
kwartaal, en wond zich dan zoo op uit vrees voor den dood, dat ze
'r dagen van ondersteboven was - brulde ze ineens zoo wanhopig, dat
'r 'n aar bij 'r gesprongen was, dat ze inwendig verbloedde, dat
Wetter, die 'n beest-van-kalm-te pleegde te zijn, in z'n broek en
jas schoot, en geeuwerig van kou 't behageld plaatsje overstak, om
in 't schuurtje bij de fleschjes en potjes naar 'n calmans, dat 'r
wezen moest, te zoeken. Maar omdat-ie zich daarbij aan de
buitensporigheid van 'n deuntje fluiten te buiten ging, en 't met
de dunne wanden zoo gehoorig was, dat je 't boven hoorde, sloeg de
ouwe vrouw 't fleschje in 'r overspannenheid uit z'n handen,
toen-ie de druppels naast 'r bed stond te tellen. Dat was vergift!
'r Grijnsde 'n doodskop op 't etiket! Ze liet zich niet door 'r
eigen zoon.... Daartusschen door klonk de stem van Friedel, die 't
meer had bijgewoond, en de zieke moeder, heelemaal overstuur van 't
spektakel midden in den nacht, lag'r drenserig bij te klagen, dat ze liever in 'n ziekenhuis
verpleegd werd, als zoo driemaal in 'n week in 'r beetje slaap
gestoord te worden.
Mourier, van z'n ongelukkig kermisbed, waarbij de gevangeniskrib 'n
weelde-gelegenheid was, opgestaan, klopte nog eens. Hij was
gekleed. Hij liep graag effen naar 'n apotheker. Dat wou Wetter
niet hebben.
Grootmoeder maakte 't op die manier voor iedereen
onhoudbaar, vergat, dat mannen, die mosten werken, nachtrust noodig
hadden. Maar 't eind van 't liedje was, dat de hijgende,
kraak-hoestende, ouwe vrouw 'r zin kreeg, dat Wetter iets op 'n
stukje papier schreef, en dat Godefroid met z'n kraag in z'n nek
Eindhoven, 's nachts drie uur, met de opgewekt-krakende schoenen
doorstapte.
't Was niet zuinig koud, de wind zwiepte stofwolken en 'n
wit-brandende maansikkel holde de indigo-wolken langs, toen-ie zich
in 't web van de straten vergissend, de huizen met de neergelaten
gordijnen afzocht. De duivel speelde 'r mee. Want toen-ie in 't
verlaten stadje twee mannen tegen kwam, en naar 't adres van den
apotheker vroeg, zei de eene: 'Ben jij 't?.... Wat doe jij hier op
de vlakte?' Erger had 'm niet kunnen overkomen. Je hoefde niet te
informeeren, wie je voor je had: onder duizenden zou je 't gezicht
van den zwijntjesjager, die meer as 'n dozijnmaal gezeten had, en
in de gevangen's om z'n goed gedrag ook korvee-diensten verrichtte,
herkend hebben. 't Was 'n kemiek type, dat z'n handen niet thuis
kon houen, tegen elken directeur 'tot ziens' zei, als-ie z'n tijd
uit had gezeten, vooruit wist dat-ie overal z'n kop zou stooten, en
dan liefst in kleinere steden, waar de politie 't 'm niet te lastig
maakte, z'n slag sloeg tot-ie weer ingerekend werd. Dat soort
kennissen most-ie nou net niet hebben, en na 'n paar woorden en 'n
kameraadschappelijken handdruk, liet de reus de twee
nachtwandelaars aan d'r lot over. Toch was 't onderhoud opgelet
geworden, omdat de Eindhovensche rechercheurs 't verdachte paar in
't oog hielden, en zich nu splitsten om den man met de krakende
laarzen ook 'n eindje te volgen. Zoo gebeurde 't dat een beambte
buiten op post bleef, toen Godefroid Mourier, na lang en geduldig
schellen, in de apotheek binnen gelaten werd, dat-ie dadelijk moest
uitleggen wat-ie voor pakjes in de hand hield, toen-ie met 'n
doosje poeders, 'n fleschje valeriaan, 'n toetje pepermunt voor Jo,
en 'n stuk Eau-de-Cologne-zeep voor Friedel, uit de deur kwam - hoe
z'n naam was? - waar-ie woonde? - of-ie zich had laten inschrijven?
- waar-ie vandaan
kwam? - welke kennis-ie an de twee van daarstraks had? De rechercheur, die de zaak maar zoo-zoo vertrouwde,liep met 'm door den feller stuivenden wind naar de woning van Wetter, waar de ramen verlicht waren, schelde zelf an, vroeg den Duitscher, die op z'n bloote voeten open-dee, of 't klopte, kreeg voor nuchter antwoord, dat de
chemicus 'dezen heer al lang kende en
borg voor hem stond,' en toen eindelijk slikte de ouwe vrouw 'r
druppels op 'n lepeltje suiker, werd 't weer stil in de kamers,
voor en achter.
Toch zou dat kleine muisje 'n minder plezierig staartje hebben,
want diezelfden nacht werd 'r op drie verschillende plaatsen
ingebroken....
Godefroid Mourier wikkelde zich in de deken van Wetter's bed,
stutte 't hoofd op 't geimproviseerde kussen, bezoog een van de
pepermunten, omdat Jo 't toetje met 'n wrevelig gebaar had
geweigerd, en bedommelde elk geluid van 't huisje, 't rustige
tikken van de klok beneden, 't stooterig ademhalen van z'n zoon, 't
snurken van Wetter, 't gestommel van 'n matras, als iemand zich in
z'n slaap omkeerde. Hij had 'n vermoeienden, langen dag achter den
rug, zou niet geslapen hebben, omdat-ie al die jaren aan 'n andere
stilte gewend was geweest. Ik zal, dacht ie, morgen vroeg op karwei
uitgaan - 't mot vanzelf 'n goeie dag worden, want 't zijn beste
menschen, menschen om voor door 'n vuur te gaan - de vader met z'n
vrindelijk gezicht, die de geluiden uit de halve wereld kan
beluisteren, en die met de kleuren op dat groote vel papier precies
weet te zeggen wat 'r allemaal voor metalen en gassen op de zon
motten zijn - de dochter, die me zooveel het toegestopt, dat m'n
maag 't haast niet ken verdragen, en die je zoo ankijkt, dat je 'r
natte oogen van krijgt....
Dan zag-ie 'r wimpers, 'r fijne wenkbrauwen, 't neusje, de rooie
oorschelpjes - en dan hield-ie z'n adem in, omdat 't net was of 't
herinneringsbeeld verzwakte, als-ie te sterk door z'n neus snoof -
of 't geen rumoer kon verdragen.... Als ze tegen 'm lachte, dansten
'r witte tandjes over 'r dunne lippen heen, als ze 'r handen
bewoog, waren 'r vingers van kraakporcelein met dooie, witte,
bevroren toppen.... Heb-ie 't koud?, vroeg-ie, zelf bang om te
ademen, zoo als de snijdend-kille, z'n lippen verstijvende wind,
den heeten damp uit z'n mond in bleeke, wild-bungelende bellen
terugsloeg.... Ze kon al niet meer knikken. Ze leek in 'n blauwen,
kringelenden mist, of ze over 'n wolke-rand voortstapte, en de
maansikkel an 'n takel met klagend-knarsende katrollen gevierd
werd, en almaar-door as 'n wimpel an 'n mast slingerde en met
floepen ronddraaide - ze leek in den krijtwitten, je strot
in-brandenden nevel, te stollen -'t wit van 'r oogen werd glazig - 'r vingers rekten, versmalden,
dijden uit, klampten als tralies, waarlangs de sneeuwstorm gefloten
had,
tegen de ijsbulten van de raamsponning aan - en, tusschen die
versteende vingers door, de sneeuwvlokken voort-proestend, vrat de
wind ijs-wonden in z'n vleesch, vocht z'n adem tegen de striemende
tochting, verkleumden z'n longen, dat-ie ze hoorde scharnieren en
knarsen als de takel, waaraan de maansikkel dobberde.
Kreunend, zich op de elbogen opwrikkend, om aan de nachtmerrie te
ontkomen, zat-ie overeind en klappertandde. 't Gepiep van de
scharnieren hield aan, en de giering van den wind greep langs z'n
nek, schuurde 'n krant, die-ie had zitten lezen, tegen de gretige
zuiging der deurspleten. Huiverend sloeg Mourier de deken om de
schouders. Even nog dacht-ie in droom te zijn, maar 'n raam-deurtje
klepperde tegen 't kozijn en 'r steunde iets in 't donker.
'Is daar iemand?', vroeg-ie, terwijl 't geblaas van den wind 't
behangsel dee golven, en de handdoeken aan de waschtafel zichtbaar
omhoog slierden. Alleen 't venster gaf antwoord. 't Raampje bonsde
met zulk 'n vaart tegen den muur, dat de ruit brak en de scherven
omlaag in 't voortuintje vielen.
Opstuntelend, bevend van kou, draaide Mourier 't electrisch licht
op, en had moeite 'n schreeuw in te houden.
Jo, benauwd door z'n koortsvisioenen, met oogen, dat 't paarsrood
gezicht uit schenen te branden, was z'n bed uit-gekwakkeld, en
stikkend in de gloeiing, die 'm naar lucht liet snakken, had-ie 't
venster opengewrongen, 'n poos over 't kozijn geademd, en toen
bevangen door den grimmigen Noordenwind, die 't zweet in zijn
voorhoofd kerfde, was-ie in den hoek bij 't bed neergehurkt, lei 'r
nu zachtjes te kreunen. Eerst sloot de vader 't venster, maar de
wind rammelde de los-hangende scherven heen en weer, en toen de
krant 't gat eindelijk gedempt had, bleven de rukwinden de
papierprop en de flarden rusteloos hezuchten, of 'r iemand in de
duisternis buiten z'n verkleunde handen beblies. Zoo groot en zoo
sterk als Godefroid Mourier leek, zoo'n vracht had-ie an den zoon,
die zoo onhandig tusschen de spijlen van 't ledikant en den
uitgeslagen buitenmuur ingeklemd zat, dat 'r geen tillen aan was.
En toen 't eindelijk lukte, 't drijvend jongenslichaam willoos in
z'n armen lag, rilde-ie zelf nog harder dan 't kind, dat zich met
krampachtige stuiping rekte, en 'm met groenig-lichtende pupillen,
zonder 'm te
herkennen, bekeek. 't Was de eerste maal van z'n
leven, dat de man z'n zoon met 't vermagerd gezicht, de eengeworden
wenk-brauwlijn, de aarzelende snordonsjes en de zwart-lijkende
lippen met den koorts-uitslag, tegen zich aan hield, de eerste keer
dat 'r angstig verteedering in 'm ontbolsterde.
'Benjij nou dol geworden, Jo,' sprak-ie ruw, maar zacht, om de buren
niet nog 'ns te wekken: 'had je 't zoo warm, dat je lucht wou?....
Dan mag je toch, gedorie, 't raam bij dat hondenweer niet
opensmijten!.... Nou stop 'k je 'r onder en geef je geen
kik....'
Dat dee Joel Mourier ook niet meer. Hij liet zich door de groote
handen van den reus met de koloogen als 'n hulpeloos ding
inwikkelen, aan 't voeteneind, as 'n koning, links en rechts, dat
'r
geen tochtje bij kon, fijntjes - de stevige vingers, vereelt door
den arbeid in de gevangenis, droogden 't zweet van 't kinderhoofd
met de ingeploegde rimpels, deeen 't zoo voorzichtig met 'n punt
van 't beddelaken, of 'r iets beschadigd kon worden 'r werd 'n
pepermunt met vingerafdrukken, die ook in 't archief van de
gevangenis bewaard lagen, tusschen de verdorde kinderlippen
gestoken, zonder dat 't geweigerd werd - en dan weer perste-ie 'n
citroen tusschen z'n driftige snijtanden in 'n glas water uit, en
lepelde de limonade als 'n zorgzame moeder in den mond van den
alles-toelatenden jongen, slokje voor slokje, terwijl de
rechterhand 't looden, vochtig-warme hoofd steunde - en
fluisterend, vreemd naast de tasting der onwezenlijke woorden van
liefkoozing, woorden die-ie haast in de leegte van z'n eigen hoofd
stamelde, bang dat 't gloeiend-heet kind ze zou hooren en van zich
ketsen, zei-ie: 'Joel, Jo, groote zoon-van-me - ben je nou niemeer
boos?.... Ik zal zoo goed voor je worden, da-je an niks meer zal
denken.... Doe je 't?.... Ik heb zoo'n ellende achter me rug.... Ik
ben de vader, jij de zoon.... We kennen nog 'n boel an mekander
hebben.... Heb-ie nog meer dorst.... Zal ik 't licht uitdoen?....
Mag ik je hand vast-houen?.... Trek-ie 'r heusch niemeer weg?....
Poppetje gezien, kassie dicht....'
Bij 't bed, kroop-ie dan op den stoel, streelde de kinderhand,
stond weer op om 'n beter ding voor de stuk-geslagen ruit te
hangen, en nou de maan in de onstuimigheid van 't weer, dat
gisterde mildheid van lente gekend, nu op 'n winterstorm leek,
doorbrak, en 't zilveren
eerste-kwartier den hijgenden jongensmond bescheen, den tegen 't behang aan 'n haarspeld hangenden bril in vlammetjes zette, stak Godefroid Mourier 'r vergenoegd 'n pijp bij op. Dat kortte den nacht. Met 't klamme kinderpootje in z'n eene hand en den doorrooker in de andere, sliep-ie zoo zelf in. Toen Friedel klopte, om 'n glas melk met 'n geklutst ei aan Jo te brengen, kon de vader zich eerst niet bewegen, zoo als z'n nek aan de stoelleuning vastgemetseld leek. 't Eerste wat-ie-zag was 't fregat naastde zakjes op 't tafelzeil, 't tweede 't blauw-witte hoofd van den jongen. Hoe-ie 'm schudde, wat-ie zei: 't kind liet 't 'm doen, en toen Wetter, die van zoo'n massa dingen weet had, 'r bij kwam, en zag dat de pupillen niet reageerden, trok-ie 't dek over 't hoofd van den jongen, en haalde de gordijnen, die in 't tochten van den wind bleven bewegen, stilletjes neer.
'Wat nou?' vroeg de reus bot.
En weer herhaalde Friedel, die zich geen tijd had gegund 'r haar
op te steken: 'Sie Aermster....!'
Daar zat-ie dan zonder 'n traan te laten in de huiskamer benee,
houdingloos, den grond bekijkend, met de lange beenen vooruit, en
de nieuwe, bruine schoenen plomp omhoog. De eene kom koffie na de
andere slobberde-ie leeg, rimpeltjes blazend tegen de hette in, en
omdat grootmoeder 'r bed hield, en moeder, ziek van den onrustigen
nacht, langer bleef slapen, rookte-ie 'r zijn pijp bij, die hoe
langer hoe bruiner werd, en die-ie langs z'n mouw glanzend wreef.
Buiten tolden zware sneeuwvlokken, soms lusteloos neer-drenzend,
soms door den wind tegen de tranende ruiten geklit. Met de
schichtige koloogen keek-ie telkens dien kant uit, omdat Friedel,
heelemaal ondersteboven door den dood van den jongen - de dokter
had nog minder-lang dan Wetter onderzocht - van boven naar benee
holde, om de zieken bij te houen, 't middageten voor de familie
klaar te maken, en iederen keer als ze in z'n buurt was, 'r
vuurrood-geworden neusje moest snuiten, en weer de behoefte had z'n
kom te vullen.
Zoo vonden 'm om een uur tante Toos, Kobus, Koert en Leentje, die
met fel-angstige oogen in de deur-opening bleef staan, en dadelijk
in alle hoeken en gaten van de kamer rondspiedde, om te kijken waar
de doode jongen gebleven was. Godefroid, die z'n eten geslikt had,
zonder 'n
woord te spreken, lummelde in den stoel. Hij bewoog niet,
zat de nieuwe veters, die niet in den strik wouen blijven, achter
de lipjes van z'n schoenen te verwriemelen, bestaarde de bloemen,
die tante Toos mee had gebracht, en zelf gedragen, omdat Leentje 'r
'n spelletje van maakte, met topzware, de kassen doortobbende
oogen. Omdat-ie 'n vreemde eend in de bijt was, ze enkel mekander
en den gestorven jongen kenden, praatten, klaagden, redeneerden ze,
zonder 'r den schuwen man met de gebogen schouders in te
betrekken.
Toen zei tante Toos: 'laten we 'm gedag gaan zeggen, voor-ie
afgelegd wordt,' en ze ging de anderen met de bloemen voor. Eerst
zij, toen Kobus, toen Koert, die de zenuw-wringende hand van
Leentje vasthield, toen Friedel. De deur tochtte open de wind
berammelde de scherven der ruit, depapierprop frommelde met kurkige rukjes, of 'r 'n beest met z'n
pooten an 't graven was. Doodelijk-bevreesd bleef Leentje met 'r
rug naar 't bed toegekeerd, en hield 'r oogen niet van 't door de
wind-zuiging wiegelend fregat op de tafel af.
Huilend zat tante Toos op den stoel bij 't ledikant, vouwde de
witte handen van 't doode kind om 't bloementuiltje, en omdat ze 't
teeken des kruizes maakte, en snikkend begon te prevelen, deeen ook
de anderen de oogen dicht - omspon de stilte al de gesloten oogen -
klonk 't gekraak van de papierprop onthutsender en hoorden ze nou
allemaal 't getikkel van 't houten scheepje op 't tafelzeil.
Leentje was 't eerst de trap af, bekeek den zwijgenden man, die z'n
pijp rookte, terwijl Koert boven met 'n lijkwit gezichtje de kouwe
vingers van den vriend, die z'n grootste geheimen meenam, in zijn
twee handen wrong.
'Hij is dood, he?' vroeg het meisje.
'Ja,' zei de vader, 'n zware rookwolk voor zich uit ploffend.
'Heb-ie 'm ook gezien?'
'Ja,' zei-ie weer.
'Hoe lang blijft-ie dood?'
'Dat weet 'k niet....'
'As ik dat nou zeg,' praatte ze zachies: 'is dat te begrijpen, maar
dat zoo'n groote
man 't niet weet.... Nou, hoor!'
Ze zag 'm haast niet door de rookwolken, die z'n hoofd inpakten.
'Heb-ie verdriet?' vroeg ze toen weer.
Hij knikte.
'Waarom huil je dan niet?.... Ik huil altijd as 'k verdriet
heb....'
'Dat weet 'k niet,' gromde hij, de pijp uitkloppend.
'Jij weet nooit wat, as 'k wat vraag....' verweet ze: "k zou me
schamen zulke
domme antwoorden te geven....'
Hij stond op en keek naar de sneeuwjacht buiten.
'Wil-ie dat prachtige schip nog niet hebben?'
'Nee,' gromde-ie, zonder om te kijken.
'Mag ik 'm dan vragen of ik 'r een keer mee spelen mag? 'k Zal 'r
niks an kapot maken.... As hij weer van de fabriek werom komt, en
's Zondags, ken hij 'r weer mee.... Watte?.... Zie je nou wel da-je
toch staat te huilen.... Waarom zegt zoo'n groote lobbes de
waarheid niet?'.... Jakkes....'
Kobus had 'r geen gat in gezien voor de begrafenis van iemand, die geen familie van 'm was, vrijaf te vragen - Koert, bleek van 't twee
nachten liggen woelen, en met oogen zwemmend in tranen, had 't
van z'n baas gedaan gekregen. Zoo waren ze met z'n vijven, de
vader, tante Toos, Friedel, Koert, Leentje, achter 't withouten
kistje met de zwarte lap, op 't kerkhof aangestapt. Eerst had tante
Toos, bij 't dwingen van 't meisje, knorrig nee gezeid - die
narigheid was geen gezicht voor kinderen - maar an 't eind had ze
gedacht: ze liepen altijd met d'r drieen, en voorzoo'n ongezeggelijke wildzang was 't misschien zoo kwaad niet,
as ze wat vroeger leerde begrijpen, dat 't leven niet enkel brutale
antwoorden en snoepen bleef.
't Was na 't rauwe weer van de laatste dagen, na den ijskouden
Noordenwind, de sneeuw en den hagelslag, 'n bijna zoele
lente-morgen. In de uit-spalkende naald-takken der wilgen tjilpten
heele scholen musschen, die amper zwegen, toen de kleine stoet
voorbijtrok, en dadelijk weer 'n bek opzetten, of ze honderd-uit te
beweren hadden over Godefroid Mourier, met z'n van Wetter geleende
hoed en jas, over 't dorre hijgen van tante Toos en over 't
spektakel der kiezelsteenen, die door den klotsenden horrelvoet van
den jongen tot over de grasbanden heen-stoven. Lekker-warm als 't
in 't zonnetje was! Je zag de gevels in de strakke lucht dampen,
wanneer 't gevlam ze te pakken had, terwijl aan de achterzij nog
heele baantjes sneeuw aan de zwarte pannen hingen. 'r Waren eindjes
roode schoorsteenpijp, glimmerig en versch-gelakt, en 'r was 't
groote wonder van 'n lijster, die over 't musschen-getjilp
heenfloot, en 'n plekkie voor 'r nest leek te zoeken.
Op 't kerkhof was 't graf in 'n zonneplas gestoken. En wat daar
gebeurde was voor Koert, die 't voor 't eerst van dichtebij
meemaakte, en voor Leentje, voor wie 't in 't begin 'n
voorjaars-spelletje geweest was, zoo verschrikkelijk, dat ze 't
ploffen der kluiten op 't deksel met de nieuwe schroeven, telkens
weer hoorden, als ze in later jaren aan den stillen Joel Mourier,
den vroeg-gestorven vriend met 't peinzend uile-gezichtje
terugdachten. 't Ging wel alles met de rapheid van 'n aangenomen
karwei, en 'r hadden op de Begraafplaats deftiger vertooningen
plaats gehad, maar voor de kinderen, die nu eerst in 't felle,
schaterlachende zonnelicht begrepen wat 'r met 't lichaam van den
jongen, dien ze nog altijd zagen kijken en bewegen, werd gedaan,
was 't 'n wreedheid van menschen, om je adem bij in te houden.
Zacht, of 'r breekbare waar in zat, of 't de kist van 't glaswerk
uit 't knutsel-laboratorium van Wetter met de letters Vorsicht was,
zetten de bidders de groote doos op de
dwars-latten. Toen grepen 'r
touwen omheen, stonden ze wijdbeens met de voeten in de aardwallen,
trok de doodgraver de steunsels weg, zakte 't planken huisje in 't
gat. De touwen knoersten tegen den bodem en de oudste bidder reikte
Godefroid Mourier de ijzeren schop, om z'n zoon de allerlaatste eer
te bewijzen. In de stilte van 't kerkhof waarin alleen 't gillen
van 'n rangeerenden trein en 't blazen van stoom door den zwoelen
wind aan werden gestuwd; in de tintel-klare stilte, bij 't
gewiegelder takken in den zonne-vijver, 't scheren van witte vogels met
lichtende, schuim-spettende vlerken, 't vreemd-ijl geroep van de
lijster, die 'r geluid op de blanke zonnevreugde af scheen te
stemmen - bij die weelde-stilte, die 'n brug leek te slaan naar de
Eeuwigheidsruimte, stroopte de vader z'n pas-gekochte zwart-garen
handschoenen, bij 't antrekken tusschen de vinger-gleuven
gescheurd, maar zoo in de schuilplekken der te lange mouwen
verborgen gehouden, dat niemand iets van 't onheil had kunnen zien,
zenuwachtig af, eerst den eene, toen den andere, en terwijl-ie de
schop als 'n te zware vracht bewoog, smeet-ie drie
pijnlijk-kinderachtige, maar op 't hout zwaar-echoende kluitjes.
Hij trilde 'r bij. Zijn geel-bleek, gladgeschoren gelaat, onwennig
in 't glansgordijn, dat langs de boom-toppen plooide, werd door
zulke zenuwtrekkingen besprongen, of-ie moeite had z'n gierlachen
te bedwingen. En toen-ie klaar was, nog houdingloozer dan bij z'n
binnenkomen in de woning van Wetter, spitte-ie de spade in den
donkeren aardhoop, haalde diep adem of-ie hard geloopen had, en
begon met eigenzinnige rukjes de van den grond opgeraapte
handschoenen, om de te plompe vingers te wringen. 't Bleef stil.
Van uit de boomen langs den weg zilverde 't gepraat der
musschen.
'Alsjeblief', zei toen de bidder, aan Koert als tweede man de spa
overreikend. De tranen biggelden den jongen over de
behaard-lijkende wangen,
en omdat-ie z'n oogen dicht-geperst hield, en de magere hals in de kwelling van 't te hoogen boord neer-schroefde, hoorde-ie wel de stem, maar zag-ie niets, niets van de kist in den kuil, waarin stofbeekjes als in 't glas van 'n zandlooper riggelden, niets van de op mekaar gestoken graszoden. 'Alsjeblief' sprak de stem voor de tweede maal. En nou dee-ie 't, nou dee-ie den laatsten dienst aan den kameraad, die z'n eerste echte vriend na den dood van dien heel-grooten, op wiens arm-ie door de straten rond was gedragen, geworden was - hij dee 't in 't wilde, gek
door 't gekreun van de tranen, die uit z'n gloeiende oogen plasten, en terwijl de kist 'm antwoord gaf, hol, angstig, leeg, trachtte-ie nog zoo te mikken, dat-ie enkel 't voeteneind raakte en 'r niks op 't hoofdeind stoof. Dan, z'n gesnik niet meer meester, zei-ie wat 'm inviel, en 't kwam 'r uit of-ie 'r in zou stikken: 'Dag Jo - dag me beste Jo.... dag me lieve vriend!' Als Friedel, die 'r met gezwollen oogen bij stond te grienen, 'm niet vast had gegrepen, zou-ie in de verzakkende aarde weg zijn geglejen.
Nu deden de bidders en de doodgraver de rest, en die hadden geen
trek 'r nachtwerk van te maken. Leentje, die voor 't allereerst na
deweken en weken van verwijdering, in 'r rondgierenden angst de
hand van tante Toos had gepakt, 'r haast 'r vinnig-kleine nagels in
kromde, keek in verstarring naar de twee schoppen, die om beurten
't kletterend zonlicht weerkaatsten of 'n barstensvollen hap uit
den aardwal vraten. De langste bidder nam de grootste vrachies op
z'n spa, liet geen plekkie van de kist bloot - de doodgraver, die
'r bij pruimde, en met z'n sop geen weg wist, schraapte langs den
grond, en z'n klomp gaf de schop dan telkens 'n ruggesteuntje.
Toen lei de tweede bidder, die ontstoken oogen had - zeker van 't
altijd huilen om de dooie menschen - de bloemen van den vader en
die van tante Toos, op 't heuveltje, en zei 'As ik u verzoeken
mag.'
't Scheen afgeloopen. Maar Godefroid Mourier, uit z'n verlaten
zieligheid ontwakend, nam den hoed van 't hoofd. Hij wou bedanken
voor de eer, aan den overledene bewezen. Z'n lippen bewogen in
bevende mummeling, z'n vingers beplukten 'n knoop van de te nauwe
winterjas. Hij zei: 'Als vader....' probeerde de overslaande,
hoog-oppiepende stem de baas te blijven, trok 't schrijnend
frontje, dat als 'n dichtgesnoerde halsband z'n strot dichtkneep,
omlaag, keek met de verdwalende koloogen naar 'n grafzerk in de
buurt, waar 'n musch met vinniggeel bekje 'r borstveeren doorploos,
en in vruchteloos pogen den zin te volein digen, den
wel-voor-bereiden gelegenheidszin, bracht-ie 't nog moeilijk tot 'n
paar krankzinnig-versplinterende klanken, die z'n hoofd met gele
vlammen doorschroeiden, of 't fel-stekend zonnelicht 'r in
rond-ketste - en met 't gesmoord gekreun van iemand, die uit 'n
nachtmerrie ontwaakt, bleef-ie hulpeloos z'n in de aarde verzakte
schoenen bestaren.
'As ik u verzoeken mag', hernam de bidder in de wrokkende
onwerkelijke stilte. Mourier liep voorop, wankelend aanstappend, en
't knarsend
gewrijf van de kiezelsteenen deed als iets blijmoedigs
aan, en ook de andere voeten beschuifelden de weg-glibberende,
krakende, vroolijk-tollende steentjes. Op den sintelweg gingen ze
zwijgend, gebukt, en ze zagen nog 'n heel eind ver de kist langzaam
verdwijnend, en hoorden 't weeke bonzen der kluiten.
In de huiskamer wachtte Wetter, en Heinrich, van school
thuisgekomen, pulkte achter den rug van z'n rookenden vader de
krenten en stukjes sucade uit de versche bollen. Met z'n zevenen
zaten ze om de tafel, dicht op de zonbevlamde gordijnen, en alleen
Koert, als 'n oud mannetje in z'n stoel, liet 't lekkers staan.
'Was jij 'r bij?' vroeg Heinrich, toen-ie met Leentje alleen in 't
keukentje was. Ze knikte. Uitstaan kon ze den jongen met 't
puiste-gezicht niet, en 'r volste aandacht was bij 't scheepje, dat
zij van Mourier had gekregen - enkel om mee tespelen, maar wat ze had, liet zij niet meer los.
'Hebben ze 'n steen op 'm gelegd?'
'Nee, stommerd!' zei ze bits: 'ben jij nog nooit wezen begraven?'
'Meer as jij, schaap!' zei hij, z'n handen onder den waterstraal
schoon kudderend:
'Tien op 'n dag!....'
'Ik: honderd', troefde ze 'm af: 'maar d'r komt niks as zand
op....' 'Ken wel merken, dat je scheel kijkt van 't liegen', sarde
de jongen, 'n vinger in 't gaatje van de koperen kraan borend, om
't dunne straaltje tegen te houden: 'as je 'r echt bij geweest was,
zou jij hoopen steenen gezien hebben. Als hij 'r geen gekregen het,
het zijn vader geen geld voor een steen....'
'Zijn vader het zooveel centen as-ie zelf wil', beet Leentje van
zich af: '....meer as jullie met z'n allen.... Jij krijgt 'n
keisteen an je been, as je dood ben, omdat je anders weer vort
loopt.... Schei uit met je smerige water.... Me heele schip wordt
nat....'
"n Schip mot nat worden,' zei-ie jaloersch - hij had vast op den
driemaster gerekend en zij had 'm ingepalmd -: 'en wij worden niet
begraven, mijn vader, mijn moeder, mijn zuster en ik - wij worden
verbrand....'
Even keek 't blonde hoopje mensch bij 't dobberend fregat 'r vijand
vernietigend aan. 'r Lippen trokken saam naar den eenen mondhoek,
toen haalde ze 'r schoertjes op, lachte met 'n betweterig
nuffe-gezichtje.
'Zeker as jij den boel met lucifers ansteekt'.
'Nee, hoor: in 'n oven! Vraag 't me vader maar....'
Daar most ze 'm met proest-gilletjes bij uitjouwen.
'As ze jou in 'n oven steken', hoonde ze den stommerd: 'val je zoo
in stukkende
brokken en brei uit mekaar as 'n ouwbakken sinterklaasvrijer die
niemand meer lust!.... In 'n oven!.... In 'n oven!.... Zeker om 'n
gepofte kastanje te worden!.... In 'n oven!.... As ze jou in de
oven stoppen, is 't om kaantjes van je te brajen!....'
'Mijn grootvader is verbrand....', hield Heinrich vol: "k heb zelf
de bakken met asch gezien....'
"n Bak met watte?'
'Met asch....'
'Wat 'n stomme jongen', schimpte ze: 'jij ben nog stommer as stom!
Jij ben de stomste van al de stommerds!.... 'n Bak met asch van je
grootvader! Je zal de aschbak bedoelen.... As ze jou wijsmaken, dat
je steenen ken slikken, kauw je d'r je kiezen op stuk.... Is 't
gedaan, treiter, of 'k sla je weer 'n gat in je kop!.... Je ziet
toch da'k me zondagsche jurk an heb....'
Zoo geniepig had-ie z'n duim tegen den straal aan-gehouden, dat 't
water over den gootsteenrand heenspoot en als 'n fijn-gemikte
tuingieter de blonde krullen en 't witte haarlint bestoof.
'Dan mot je me maar niet schelden....',zei-ie menschelijker, minder bang voor 't dreigement van 't wurm
dat-ie best an kon, as voor de groote menschen in de kamer, die
stommetje met elkaar speelden, en alles van de keuken konden
hooren: 'zal ik de gootsteen vol laten loopen?.... Dan ken de
schuit hier varen....'
Daar had ze ooren naar, as hij 'r met z'n gannef-handen afbleef. En
nu stonden ze allebei op 'n matten stoel. Heinrich hield z'n hand
op den vetten vadoek, die 't spongat bedekte - de bak liep
boordevol - werd 'n troebele vijver met 'n onderstrooming van
koffiedik en theeblaren, en rondom De Tijd zal 't leeren, keurig te
water gelaten, met z'n drie masten statig laveerend, as je in de
zeilen blies, kringelden de vette bladders van de rommel, die in
den gootsteen geleegd werd. In de keuken van 'n zindelijke
Hollandsche vrouw kon je 'n kind met gerustheid laten spelen, zei
tante Toos, maar bij 'n Duitsche, die den boel met 'n asjoer
gewerkte bloes redderde, en, met ouwe handschoenen aan, aarpels
jaste, omdat onze Lieve Heer de wereld zou laten vergaan, as de
gepolitoerde en verniste nagels 'n spatje kregen, mocht je blij
wezen, as de koffie niet an je vingers bleef kleven. Dat soort liep
met kanten an d'r ondergoed, maar vroeg of laat kwam de baai 'r van
onder uit - en wat ze met d'r gootsteen uitvoerden was met geen pen
te beschrijven. Voor de keuken van de Wetters zou zij minstens 'n
paar weken, vijf pond zeep en tien pond soda noodig hebben. Dat
beweerde ze 's avonds allemaal, toen ze nog laat over 'r zoon zat,
maar Heinrich en Lena, voor 't eerst in uiterlijke eendracht met
elkaar spelend, vonden 't gemors bij den gootsteen, 't gekabbel van
't water, als je 'r met 'n lepel in klukte, en de storm op zee, als
je den vadoek 'n eind wegtrok en de kraan wijd openzette, van 'n
opperste zaligheid. Hij vergat 'r z'n school door, zij 'r
Zondagsche jurk, en as ze niet in zoo'n milde stemming geweest
waren de groote menschen - zou 't hommeles gegeven hebben.
Die groeide, door andere oorzaken, eerst tegen den avond, toen
Godefroid Mourier, die 'r bijsukkelde of-ie 't an z'n ruggegraat
had, en die met z'n ziel geen raad wist, zoo als-ie zich in de
kamer boven, alleen verveelde, met Friedel 'n babbeltje kwam maken.
En omdat even later ook Wetter anliep en Koert, die met koppijn
gekleed te bed was gaan liggen, bij 't hooren van de meisjesstem
vanzelf de trap afzakte, werd 't 'n tweede gezellig en voor de week
ongewoonzitje. De herinneringen aan Jo werden opgerakeld - tante Toos
vertelde van 't leven, dat de
jongen bij nicht had gehad, hoe-ie
zich bij haar had beklaagd, en hoe 't wel 'n schrikkelijke ellende
was, dat 't kind uit was gestapt, net nou 't misschien anders had
kennen worden. In de slaapkamer boven hun hoofden dee Leentje, die
nooit 'n kik gaf, as ze eindelijk lag, zoo onrustig als 'n kind van
twee, drie jaar, dat 'n vermoeienden dag heeft gehad. Ze riep
telkens en lag warendig hardop te huilen. Koert probeerde 'r in
slaap te praten, maar 't licht most opblijven. Dat gaf 'n kleine
woordenwisseling tusschen Kobus en z'n moeder. Kinderen van dien
leeftijd nam je niet mee naar 't kerkhof als 'r iemand, dien ze
goed gekend hadden, onder de zooien werd gelegd. Wetter trok de
partij van tante Toos.
'De fout ies,' zei-ie, als 'n ketter dampend: 'dat de meeste
menschen geheimzinnig doen en d'r hoofd als 'n struisvogel in een
hoop steken, als 'r een dooie in hun buurt is.... Ik heb mijn
kienderen vanaf den eersten dag, dat zij konden denken over het
groote einde gesproken.... De vergissing ies, dat iedereen zich zoo
stellig voelt, als een ander uitgeschakeld wordt.... Zij kijken
zich allemaal blind op 't leven, dat, in de reuze-wereld-beweging,
voor een mensch zooveel beteekenis heeft, als 't vallen van een
blad van de boomen.... Daar ies geen onderscheid tusschen.... Wij
vergeten, dat wij allemaal levende dooden zijn en altijd weer door
onze dooden omringd worden.... De stof ies bijzaak.... Wij in onze
familie, laten ons verbranden, omdat wij weten dat de geest niet
verdwijnt.... Dat kan die geest niet.... En daarom moeten wij
leeren mekaar in die oogen te kijken met de gedachte, dat wij geen
recht hebben, elkander wat kwalijk te nemen, en dat zoo als wij
hier zitten, wij elk oogenblik van die kleine zotternij op die
zotte Aarde afscheid kunnen nemen.... Het ies alles waan, waan - en
mekaar smarten aandoen, waartoe wij niet geroepen zijn.... Wij zijn
tot niets geroepen.... Geroepen alleen zijn wij, om elkaar met het
licht in onze oogen bij te staan....'
'Jij kletst,' zei tante Toos, die 't toch al zoo benauwd had, en 't
tegen 't krankzinnig geredeneer van den scheikundige in de kamer
met den blauwen tabakswalm, niet uithield.
Toen smeet Kobus driftig z'n eigen pijp op tafel, omdat-ie zich zat
op te winden bij de oogen van Friedel, die Godefroid
beglimlachte.
'Wat mot dat?' vroeg z'n moeder, terwijl-ie humeurig opstond.
Antwoord hoefde-ie niet te geven, want 'r werd gescheld, en buiten
stonden twee rechercheurs, die Mourier kwamen verzoeken, 'noogenblik mee naar 't bureau te gaan.
Wetter bemoeide 'r zich mee, vroeg in de gang wat dat beteekende -
dat de man 's morgens z'n zoon was wezen begraven - dat-ie bij hem
inwoonde - en toen klonk de schelle stem van den eenen agent - en
verried 't geheim, dat Godefroid Mourier voor 'n paar dagen uit
Leeuwarden ontslagen, zich nog niet had laten inschrijven, en
dat-ie verdacht werd bij inbraken betrokken te zijn.
'Goeien avond - 't spijt me, maar ik kan 'r niks an doen,' zei
Godefroid, in de deuropening bukkend.
Friedel wendde zich af.
'Wist jij dat, Wetter?' vroeg Kobus grommend.
'Natuurlijk,' zei de chemicus.
'Ik wist 't ook,' zei tante Toos, angstig de losbarstende
verwoedheid van 'r zoon afwachtend.
Zoo heesch van drift was Kobus nog nooit geweest. Nog voor 'n paar maanden had-ie zich, altijd in glimlachend zwijgen, als in 'n beveiligenden cocon besloten, teruggetrokken, was 'm de wereld 'n dikwijls gruwelijk geval, dat je bekeek, onderging, maar waarover je je niet moeilijker maakte dan je 't hoefde; lachte-ie zonder luidruchtigheid om de behoefte van anderen, om zich over 'n peuleschil op te winden, en mekaar over de ergernis van 't onnoozelst hebbedingetje de smoor in te jagen - voor hoe-kort-geleden-nog was hij de opwindende kalmte in 't huisje, de stille pijpen-bekluiver, die je in z'n stoel, als 'n oud stuk familie liet begaan, die de makkelijkste kostganger met eten en drinken was, die z'n volle weekloon afdroeg, en zich als 'n mensch zonder behoefte, zonder verlangens, met z'n gestopte sokken bij 't kacheltje zat te verkneuteren, met z'n pijp naar bed stapte en met z'n pijp benejen
kwam - en van dat alles leek niks meer overgebleven, nou z'n wrok van weken los kwam. Eerst had-ie de behoefte gevoeld met z'n vuist de tafel te bebeuken en den boel an gruzelementen te slaan, maar Friedel zat met vochtige oogen in de lamp te kijken, en 't handwerkje, dat ze mee had gebracht, lag vlak bij de nog half-volle kommen koffie. Om zich te luchten stampvoette-ie zoo woest, dat een van de deelen onder 't vloerzeil 'n schorren schreeuw gaf - toen, nog te geladen van onbeheerschte woede, verplompte-ie z'n stoel zoo brusk, dat de toch al zwakke lenden 'r door kraakten.
Daar had-ie dagen en dagen als 'n geduldig werk-beest op de
Glasblazerij z'n longen staan uithijgen bij de striemend-ranselende
gloeihitte van de oven, z'n oogen hadden in de verdorring van z'n
hoofd gestoken met de navlamming van t wit-krijschend vuurgat en de
zweving der rosse glasbellen aan de rondwentelende ijzeren staaf -
hij had geploeterd en gehengst om meer dan de gewonehoeveelheid te halen, altijd door met de vreemd-zoete, z'n
voelbaar hart omsponzende besluiping, dat 'r iets kostelijks, iets
te broos om aan te vatten, iets nog veelkleuriger dan de
kunstrozen, die 'n Bohemer op de fabriek in z'n vrije uren wist te
blazen, in 'm gegroeid was - als-ie door de volte bij 't uitgaan
van de fabriek in de koele lucht aanstapte, had-ie in z'n eentje,
zelfs Koert ontloopend, naar den sterrenhemel gekeken en zulke
droefgeestige liedjes gefloten, dat-ie 'r 'n krop van in z'n keel
kreeg - thuis had-ie zich gehaast, om zich op te kallefateren, met
pommade, schoone boorden en opzichtige dassen - en terwijl hadden
z'n vriend Wetter en z'n eigen moeder 'm beduveld door 'm 'n
varken-van-'n-kerel, dien-ie van af de eerste kennismaking niet
vertrouwd had, as 'n zeeman voor te stellen, pas van de reis werom
gekommen, in plaats hem as mondige kostwinner eerlijk te zeggen,
dat ze 'n ontslagen tuchthuisboef hadden opgenomen.
't Karnde 'n oogenblik in z'n hersens. Nou begreep-ie waarom Jo in
't water was geloopen, waarom de sul-van-'n-jongen bang voor z'n
vader geweest was, niks van 't lekkers, niks van de kedoos had
motten hebben. Met dat uitschot, dat door de recherche gehaald
werd, had-ie aan een tafel gezeten. Die z'n sigaren had-ie gerookt.
'r Lag nog 'n eind op den schotel van z'n kom. Die z'n stinkenden
grijns had-ie opgelet, as de gluuperige koloogen an de bloote hals
en de half-naakte schoeren van zijn meisje hingen. Die was
vertroeteld geworden, met allemaal lievigheidjes in de watten
gelegd, terwijl hij as 'n otter voor de
glas-ovens zweette. In
Heerlen had-ie onder den grond met 't grootste gespuis uit 't
buitenland gewerkt, dieven en bekkensnijjers, die God weet wat op
d'r kerfstok hadden, omdat ze d'r eigen land niet meer binnen
mochten, maar daar had-ie als jonge jongen glad maling an gehad. 'r
Was 'r niet een bij geweest, die van z'n hart 'n moordkuil maakte.
Je zei 'Gluck Auf!' in 't donker tegen 'n gewezen vagebond,
landlooper of overtuigd christen. Ze wurmden allemaal voor d'r
dagelijksch brood, en ze hielden d'r bek niet - ze biechtten
benejen d'r hebben en houen - ze logen je niet vuil voor, dat ze 'n
reis om de wereld met 'n zeilschip hadden gemaakt, en daardoor d'r
zoon an z'n lot hadden motten overlaten....
Was Kobus niet door 'n ziekelijk-broeiende jaloerschheid bij z'n
strot gegrepen, dan zou-ie 't geval naar menschelijke berekening
niet zoo fel hebben doorworsteld. Hij zag zichzelf met de bloote
borst en de litteeken-armen bij 't vuur, en den geelbleeken reus
met 't kortgeschoren haar, den lanterfanter met de
hinderlijk-krakendebruine schoenen, in 't zonne-kamertje bij de Wetters, alleen met
Friedel, terwijl de vader, die enkel voor z'n scheikunde-proeven
leefde, zich in 't schuurtje opsloot, en de moeder en grootmoeder
boven in d'r bed bleven. Den heelen avond had-ie zich zitten
verbijten, zich afzonderlijk gevoeld, zich aan elk vrouwelijk
gebaar tegenover den vader van den gestorven jongen verwonderd - en
nou wist-ie - de vent met de koloogen en de slungelige, schuwe
bewegingen, die 'm de dampen an had gedaan, kwam versch uit de
kast....
'As jullie 't stiekem hielden, wat ik nou pas hoor,' zei-ie
eindelijk en z'n hand omklemde nog feller de stoelleuning: 'dan had
je mijn kennen vragen of ik 'r ook van gediend was! Ik laat me niet
den eersten den beste opdringen! ik ben niet as Koert benejen de
jaren!.... Ik verdom 't! ....Dat het hier gezeten!.... Dat het hier
gevreten!.... Dat het de brani met z'n nieuwe pak en z'n schoenen
uitgehangen!.... Dat wist waarom-ie z'n zoon den dood aandee!....
En nou vraag ik nog enkel, waarom-ie in Leeuwarden zooveel jaar
vast is gehouen.... Nou?'
'As je kalm blieft te zijn, Ko,' sprak Wetter rustig: 'kennen wij
jou antwoorden.
Met anschnauzen bereik je niemendal....'
'Ik verdom 't kalm te zijn!' bulderde Kobus 'r bleek van woede op
los: 'ik vraag wat de vent uitgehaald het!.... Of weet je 't zelf
niet?'
'Dat moet jij 'm persoonlijk vragen, Kobus,' antwoordde de
chemicus: 'iek heb geen recht geheimen, die mij worden toevertrouwd
an die groote klok te hangen....' 'Zeg 't 'm maar', zei tante Toos
ongerust: 'wat morgen de halve stad weet, hoef je voor hem toch
niet....'
'Iek weet nieks', redeneerde de Duitscher. 'Iek weet alleen wat iek
daar-straks heb gezeid voor die verdammte Polizei, die een gewezen
Verbrecher nooit met rust kan laten, binnen kwam vallen - iek weet
alleen, zoo waar de lieve God mij hoort, dat wij geroepen zijn
elkaar met het licht in onze oogen bij te staan....' 'Krijg ik 't
te hooren, ja of nee, moeder!' dreigde Kobus: 'ik ben geen ploert -
voor mijn part mag ieder doen waar-ie trek in het - maar ik laat
geen bedrieger z'n voeten onder mijn tafel steken.... 'k Heb lang
genoeg stommetje gespeeld.... Blijf jij me as kwajongen behandelen,
dan pak ik me bullen....!'
De stoel niet tegen z'n drift bestand, viel geknauwd ondersteboven.
'Laat Koert dan na boven gaan', hakkelde de moeder: 'dat zijn geen
dingen voor jonge menschen....'
'Waarom?' vlamde Kobus, aangestoken door de ruine van den stoel op
- grimmig trok-ie de partij van den jongen, die 'r ziek door de
gebeurtenissen van den dag bij zat, en nog bleeker doorde woede van den anders zoo stillen oom was geworden -: 'waarom
mag Koert niet weten wat 'r met den vent, die bij de Wetters en ons
gastvrijheid geniet, an 't handje is?.... As 't geen daglicht ken
verdragen hoort-ie hier niet.... En as 't dat wel ken, hoef je 'r
niet omheen te draaien!.... 't Zal me glad me zorg zijn, of-ie z'n
pooten niet thuis het gehouen.... As je 't maar zeit, en me niet as
'n half gare idioot behandelt....'
Toen zei Friedel met 'n gezicht, of 'r wel erger dingen in 't leven
waren, en juist omdat ze 't zoo eenvoudig zei, klonk 't
vijandig-hard:
'Der Herr heeft een vrouw vermoord. Dat ies alles....'
In de korte stilte kringelde de rook van Wetter's pijp naar de
lichtende
ronding onder de lampekap, tikte de slinger der klok
een-twee, een-twee, met nazoemende metaal-dreuntjes, of 't allemaal
plezierig en evenwichtig was.
"t Is goeie', sprak Kobus heesch: 'maar dan hou jij den kerel niet
in je huis....' 'En waarom niet?' antwoordde de chemicus: 'jij moet
niet zoo schrikkelijk dom doen, Kobus. Friedel heeft het gezegd, en
dat moet mijn dochter zelf weten, al voel ik mij niet verantwoord,
wanneer ik niet die machtiging van den persoon wien het angaat
heb.... Maar als wij oens aanmatigen rechter over anderen te zijn,
en onze naasten te straffen, dan moeten wij maat weten te houden,
en geen beulen blijven, als wij eenmaal gestraft hebben....'
'Dat ken jij zeggen, Wetter', gromde Kobus als 'n kwaadwillige
hond: 'maar zoolang jij den vent in de buurt van je moeder, je
vrouw en je dochter houdt, zet ik geen poot meer bij jou over den
vloer.... En hier komt-ie nog minder.... Ik wil me in de straten
kennen vertoonen met wie 'k bij me thuis ontvang!.... Goeien
avond!'
Rebelsch, omdat-ie de schepen achter zich verbrandde, zette-ie z'n
hoed op, sloeg de deur achter zich dicht. Hij most 'r meer van
weten, ging op bezoek bij de nicht, bij wie de doode Jo ingewoond
had, tot de vader terug kwam.
'Das ies nou een herzensgoede jongen', zei Wetter, toen 't gestap
van de driftig-plompende voeten uit 't voortuintje verdoezeld was:
'dat ies een kerl met een gouden hart en die gaat zoo onredelijk
tekeer, dat ik er een gat in die lucht bij sla....
Ik zal u eens wat zeggen: ieder Geschopf heeft eigen
viengerafdrukken, een eigen karakter, een eigen ziel met eigen
electronen, maar die menschen gelijken meer op elkaar in die groote
domheid als in die groote liefde, en als iek onze Lieve Heer was,
schakelde iek mijn stroom eens een poosje naar die zijdevan die leege hoofden, waarien die elementen uitgewerkt zijn,
uit.... Iek begrijp er niemendal van.... En u?' 'Jij ken 'n heel
geleerd mensch zijn, Wetter', zei tante Toos, terwijl ook hij z'n
hoed opzette: 'en ik begrijp niks van al jouw boeken-wijsheid, maar
jij ben zoo blind voor wat 'r geen twee stappen uit je buurt
gebeurt, dat ik me mond maar zal houen....
Mot jij ook opstappen?'
'Iek ga eens naar die Polizei, om te hooren wat dat voor skandaal ies....', zei Wetter: 'op zoo een manier krijgt een man, die iets misdaan heeft, levenslang!.... Als jij mij hier wacht, Friedel, ben iek in eene Viertel-stunde terug....'
Koert, die 't met z'n barstende koppijn niet langer uithield,
had 't wonder bestaan nog voor Friedel opstapte, naar bed te gaan.
De twee vrouwen zaten over mekaar onder de lamp - de moeder met de
zilverwitte haren, en 't beeldig kopje met de hagelwitte tanden.
Toen, omdat tante Toos met 'n gezicht 'r koffie slurpte, of ze 't
met 'n dozijn tegelijk an den stok had, zei 't meisje na 'n
ruzieachtige stilte - en ze had niet onhandiger kunnen beginnen:
'Iek viend het jammer van Koboes, dat hij zoo schrikkelijk-boos ies
geworden.
Het ies anders zoo'n netter mensch en zoo iemand om veel van te
houden!' Tante Toos snoof door 'r neus, plette 'r lippen in 'n
rimpel-bobbel saam, gelijk 'n tandenloos oud vrouwtje, dat even
rust van 't bezwaarlijk kauwen met de molmen stompjes, en eerst na
'n zeurderig wrikken van 'r oud hoofd, of ze moeite had de boot van
'r gedachten in beweging te brengen, begon ze met
diepst-moederlijke genegenheid van 'r zoon kwaad te spreken. Ze dee
't met horten en zuchten, of ze met Kobus getrouwd was en ze 'r
hart eindlijk an 'n belangstellende buurvrouw of 'n zuster, die 't
net zoo lamlendig met haar man getroffen had, kon luchten - en ze
dee 't met de sluwe, listig-tastende bedoeling, om 't onheil van
zoo'n witgekalkte-kee as schoondochter, langs den verstandelijken
weg van 'r eenig-overgebleven zoon, van wien ze tot 'r laatste uur
afhankelijk bleef, stevig zwart te maken, te voorkomen.
'Een net mensch, en iemand om veel van te houen', herhaalde ze
eindelijk: 'ik mag as moeder 't tegendeel niet beweren, maar zooas
je 'm daarstraks het gezien, de meubelen runeweerend, en as 'n
grondwerker, die 'n borrel op het, tegen jouw vader en tegen mijn,
as moeder, tekeer gaand, zooas-ie daar stond om bang van te wezen,
zoo is-ie nou in z'n gewone doen, as 'r geen getuigen bij zijn,
voor wie-ie kemeedie mot spelen.... As hij om mijn dochterkwam, zou ik 'm in 't fassoenlijke bij z'n lurven nemen, en 'm
't gat van de deur wijzen.... Zoo waarachtig as ik hier over je
zit.... D'r bennen mannen, die door de natuur angewezen zijn
om
niet te trouwen, omdat ze elke vrouw dood-misselijk van ellende
motten maken.... Zoo is mijn zoon, is van alles niks.... En
werachentig waarheid is waarheid.... Ik voel me bij tijjen of 'k
moedernaakt-alleen op de wereld sta.... Most zoo'n stuk iesegrim
nou zoo uitvallen, omdat wij 'n medemensch 'n handje geven, om uit
de modder op 't droge te komen....
Een net mensch en iemand om veel van te houen.... As jij ooit 'n
man neemt, Friedel, pas dan op, dat je niet in de mieserigheid van
'n polderjongen, die zich an 't meubilair wreekt, as je 'm
tegenspreekt, valt.... 'n Man mot goed zijn, geloovig en
zachtzinnig.
Mijn zoon is van alles niks.... En werachentig soms ziet-ie 'r door
z'n zure gestel nog ouwer as je vader uit.... Ik had tienmaal
liever 'n dochter gehad'.
Nou was ze 'r, en terwijl ze 't treurig beeld van den verdorven
zoon, den zich voor niks moeilijk-makenden, uit z'n evenwicht van
pijpjes-kluivenden geslagen, geduldigen Kobus, opzettelijk
vervalschte, had ze 'r al dadelijk spijt van - maar ze kon 'm niet
missen - en voor dat 't mooie vrouw-kind bij haar over de vloer was
gekomen, had je met 't karretje van je eigen huishouen nooit last
of moeite gehad.... 'Als u als moeder, die hem zooveel langer kent,
dat zegt,' babbelde Friedel mee: 'zal het wel zoo zijn.... Maar iek
viend hem een aardig en lief mensch.... En met gedoeld bereikt men
juist bij zoo iemand een heele boel....'
'Een aardig en lief mensch!' viel tante Toos gemelijk uit: 'en
geduld! Ik heb meer as zeven en dertig jaar geduld met 'm
gehad....' - ze jokte 'r tien jaar bij, en ze kon dat doen, omdat
Kobus 'r door 't glasblazen, door z'n ouwelijk-vermoeide gezicht en
den kalen knikker inderdaad veel ouwer uit-zag -: 'ik heb 'm
gesoebat mee na de kerk te gaan, z'n plichten waar te nemen, en
teminste dat voor me over te hebben, maar nee! 'r Is geen
ondankbaarder tuig as kinderen, en as de vrouw, die ooit zinnigheid
in 'm krijgt, zich op den dag van 'r trouwen met 'n steen an 'r nek
verdrinkt, kiest ze de wijste partij....
Toen spraken ze verder over ditjes en datjes langs mekaar heen -
Friedel, die altijd wat an 'r lichaam te prutsen had, wreef 'r
parelmoeren nagelschelpjes met 'n zakdoekje-buiten-'r-stand, en
tante Toos, die niet stil kon zitten, stoptemet opzet de meest stukgeloopen sokken van
Kobus, en om de
zooveel rijgsteken, klaagde ze over de alles vernielende voeten van
'n man van over de veertig, die te lui was, om van sokken te
wisselen, tot-ie voor schandaal met flarden en gaten rondliep.
Friedel stapte om half elf op. Wetter had door 'n jongen, die in de
buurt woonde, de boodschap laten weten, dat 't wat later zou
worden, omdat-ie op Godefroid Mourier buiten 't Politiebureau bleef
wachten - ze was nog niet den hoek om, toen Kobus, die
geschildwacht had, en nou alles van nicht Anna, in kleuren en
geuren te weten gekomen was, op 'r toe liep, en met 'r mee naar de
Wettersche woning opwandelde.
Hij begon met z'n excuus over z'n lomp optreden te maken - die
Mourier was 't doodtrappen niet waard, die was 'n doorgewinterde
schobbejak - maar hij had niet mogen vergeten, dat zij en 'r vader
bij hem te gast waren. Hij eindigde met 't jongensachtig-gebroddeld
verzoek of ze twee tellen met 'm wou oploopen. Rillend, of de kilte
van den avond 'm beving, met huiveringen, die 'm 't spreken
belemmerden en 'm telkens de elbogen in de zijden deden stuntelen,
sprak-ie op den eenzamen weg over de krankzinnigste malligheden,
die-ie zoo weer vergeten was, als-ie ze brabbelde, en toen
eindelijk 'n ander naast 'm met 'n traag-lallende tong en met 'n
stem, die de zijne niet was, nooit geweest kon zijn, 'n stem van 'n
in de ruimte verdoolde, durfde vragen of ze is 'n avond met 'm na
de Bioscoop zou willen, toen zette-ie z'n kraag op of 't ineens
schrikkelijk bij de laaiende oven tochtte. 'Iek wil wel,' zei ze in
z'n goedige oogen, die nooit iets voor zichzelf verlangd hadden,
kijkend: 'iek wil heel graag, maar iek moet mijn moeder en Omuttel
oppassen....' De vreemde, die dat drieste aangedurfd had, zei toen
enkel nog met 'n zoo dor geluid, dat de woorden 'r in
verbrokkelden: 'ik wou u wat zeggen, maar dat ken alleen met 'n
brief.... Mag ik u dien brief zenden....?' 'Astublief,' zei ze
omdat ze niet wist wat ze anders mot antwoorden. Zoo gingen ze van
mekaar.
Thuis zat tante Toos achter de tafel, en schrikte wakker toen ze de
klink van de deur hoorde. Ze schonk z'n koffie in, sprak geen woord
van verwijt. Maar hij had iets vreemds over zich, vroeg 'r naar
boventegaan, omdat-ie nog watte werken had.
'An wat?' zei ze: 'dat doe je toch nooit....' "n Brief,'
antwoordde-ie stug.
'Ik zal je een ding zeggen,' praatte ze kleintjes: 'jij schrijft
nooit brieven, en dat zou 'knou ook maar niet doen, want dat ken nooit wat wezen.'
'Ik mot 'n briefschrijven, want ik ga trouwen, moeder.'
'Waarom mot dat nou,' zei ze, in 'r tranen stikkend: 'je weet toch
dat ze geen vrouw voor je is, dat je 'r ons allemaal ongelukkig
door maakt.... Wat heb ik je gedaan?.... Waarom straf je me zoo? Ik
ben toch oud geworden in me zorgen voor
jullie....'
'Daar spreken we morgen over,' zei-ie houdingloos.
Toen ze boven was, doopte-ie de pen van Koert in 't fleschje inkt
van Koert, en schreef met langzame halen.
In de keuken werd met water geknoeid. Dat was Koert, uit z'n bed
gekomen, om gulzig te drinken.
'Wat doe jij?' vroeg-ie verwonderd, toen-ie Kobus nog en met dat
bezig zag. 'Dat raakt je niet,' zei Ko, 't velletje onder 't roode
vierkantje vloeipapier verstoppend. Hij wurmde tot bij drieen.
En ook bij de Wetters werd 't 'n latertje.
Want de scheikundige, die voor 't Politie-bureau had geijsbeerd, om op den ontslagen tuchthuisboef te wachten, kwam tegen half twaalf alleen terug. Hij begreep 'r niks van. Mourier was 'm zeker voorbij-geloopen. Toen-ie, beu van 't heen-en-weer stappen van de eene zijstraat naar de andere, ein delijk den wachtmeester, dien-ie nog van 't kindergevecht in de sneeuw kende, aansprak - 't was morgen vroeg dag - keek de beambte 'm aan, of-ie 'r tusschen werd genomen. Ze hadden den man maar heel kort gehouen, omdat de apotheker per telefoon bevestigde, dat-ie den nacht van de inbraken om drie uur uit z'n bed op was
gestaan, om 'n langen kerel met 'n
ongunstig voorkomen, die uit naam van de familie Wetter kwam,
inderdaad 'n doos poeders, 'n fleschje valeriaan, 'n rolletje
pepermunt en 'n stuk zeep, mee te geven, en 't had ook geklopt met
den plotselingen dood van den jongen. Na 'n dik half uur was
Mourier weer in vrijheid gesteld - met de waarschuwing, om niet te
lang zonder middelen van bestaan in Eindhoven te blijven hangelen,
en om sebiet bericht te geven, als-ie 'n betrekking gevonden
had.
Voorwaardelijk vrijgelaten, sprak 't vanzelf, en dat wist-ie,
dat-ie voorloopig onder politietoezicht stond.
Wetter had 'r op gerekend, dat-ie 'm thuis zou aantreffen, dronk 'n
kom koffie, zei an z'n dochter, dat ze naar boven kon gaan, sloot
zich in 't schuurtje op, om op den nieuwen huisgenoot verder te
wachten, en toen-ie eenmaal in de stilte door z'n berekeningen, de
vreugde van den arbeid gegrepen werd, en z'n pijp 'r zelfs bij
uitgegaan was, vergat-ie de 'domheid' van den avond, en had
Godefroid misschien lang kunnen schellen voor-ie open gedaan werd,
als Friedel, die 'r vader kende,niet zoo verstandig was geweest, 'r ook bij op te blijven. Nog
voor de reus gebeld had, ontsloot ze
de deur, omdat ze de voetstappen in 't holechoend straatje
hoorde.
'Neem me niet kwalijk', zei-ie: 'neem 't asjeblief niet kwalijk dat
ik me zoo verlaat heb, maar ik had 'n boodschap te doen bij die
nicht van me, en toen nog 'n tweede boodschap 'n eind uit de buurt,
en toen kon ik den weg niet zoo goed vinden. Ik zee tegen mezelf:
't is links, toen weer 't is rechts, en toen - neem 't me asje -
asje....' Eer-ie bij 't licht van de lamp was, wist ze 't, had ze
't in de gang geroken. Ze dacht 'r in 'n angstige opwelling aan, 't
plaatsje over te loopen, en 't 'r vader te zeggen, maar ze bedwong
zich, dee met 'n lief-vrouwelijk gebaar iets, dat 'm ontnuchterde.
Bij de tafel was-ie op haar stoel gaan zitten, raak onder de
vijandschap van de schelle lamp, die 't witte vel tusschen de
kort-geschoren haartjes bloot woelde, de wenkbrauwen dee
uitstekelen en slagschaduwtjes onder de koloogen, die 'r eens zoo
verwilderd door leken, groef. 'r Perrelde zweet op z'n voorhoofd en
z'n jukken, of-ie in de heete zon had gedraafd, en de bleeke
werkmanshanden met de grove toppen, beefden zoo onrustig op 't
tafelzeil, of ze van 't dragen van 'n te zware last natrilden.
Misschien zou ze minder met 'm begaan zijn
geweest, als-ie niet an
een stuk door in de lamp had gestaard, en met z'n vermoeide,
gemartelde oogen scheen te worstelen, om van de 'm niet los latende
lichtkwelling los te komen. De klok sloeg half twee. Schichtig
keek-ie 'n verdwaasd oogenblik in de richting van 't geluid, toen
strak en afwezig in 't in z'n hersens brandend spiraaltje.
Op 'r kousen schoof ze naar de koffiekan, goot 'r kom vol, kliekte
'r 'n scheut melk bij, zette 't voor 'm neer, streelde 'm over 't
achterhoofd, zonder te weten waarom ze 't deed, enkel gedreven door
'r vrouwelijke behoefte om 'n verloren mensch op te beuren, en voor
de zooveelste maal zei ze zacht: 'Sie Aermster....'
Met 't hoofd op de handen viel-ie op de tafel.
Z'n breede rug schokte, en kreunen dee-ie of-ie lichamelijk pijn
had. 'Mag u drienken als u verdriet heeft?' vroeg ze, zich over 'm
buigend: 'u weet toch dat u daar niet tegen kan.... En u doet er
mijn vader en mij groot verdriet mee....
Iek zal u nooit meer aankijken als u dat weer doet....'
Hij gromde. 'r Lag 'n afgejakkerd dieronder de licht-plassing
der lamp. 'Vaderheeft op u staan wachten bij dat Polizei-Revier, en hij wacht
nog, maar iek zal hem niet roepen, want dan zou iek mij schamen...
Dat ies nog heele frische Kaffee.... Maar die suiker ies op.... Die
krijgt u morgen weer.... Drienk u asjeblief.... Daar doet u mij
plezier mee...."Ik ga d'r morgen vroeg vandoor!' zei-ie, in
dezelfde geknauwde houding: 'en as 't me lukt, zit 'k morgenavond
weer opgesloten....'
'Waarom zegt u zulke leelijke dingen?', praatte ze, over 'm neer
zittend: 'u kan toch een goed mensch worden, waarvan andere
menschen heel veel zullen houden....' 'De menschen zijn beesten!',
zei-ie kwaadaardig opstaand.
'Is u een engel?' vroeg ze, en omdat-ie met zulke dreunende stappen
door 't kamertje bewoog, waarschuwde ze 'm voor de slapenden in 't
huis: 'gaat u er bij zitten asjeblief, Herr Mourier, want mijne
moeder ies ziek....'
'Da's goed, en dan blijf 'k meteen op tot morgen-ochtend. Ik weet
'r nou alles van - meer as me lief is,' zei-ie norsch, en
terwijl-ie in den stoel neerbonkte, ontweken z'n met bloed beloopen
oogen de oogen van 't meisje: 'je mot 'n schurftigen hond niet van
de ketting laten.... Die krijgt overal steenen en trappen - en dat
is hullie recht, omdat-ie andere honden ansteekt....'
'Mijn lieve vader', antwoordde ze zacht, omdat boven moeder's bed
kraakte: 'heeft eens een zieken hond mee naar ons huis ien
Duitschland gebracht, en hem met een middel elken dag gewasschen
tot hij een lust voor die oogen werd.... Den eersten keer dat vader
hem behandelde, wou ie bijten, gromde hij net zoo hard als u nou
doet, maar na een paar dagen likte hij die hand van oens allemaal,
en hij werd zoo met oens befreundet, dat hij een Raubtier werd, als
iemand een vienger naar oens uitstak.... Wees u zoo lieb en drienk
die frische Kaffee.... Wil u?'
De jenever, die-ie met woede en weerzin geslokt had, wrokte nog,
maar bij den vriendelijken dwang van 'r stem, hingen de schuwe
koloogen aan de wassen handjes op 't tafelzeil, en als 'n nukkig
kind begon-ie de kom met kleine teugjes leeg te slurpen. 'Als u
zoo'n verdriet had over dien dood van uw kiend', praatte ze weer -
ze was zelf door 't geweld der kleine gebeurtenissen, 't geraas van
de leegte in 't huis, nu 'r een zieke minder verzorgd moest worden,
de narigheid van den avond en 't lange wachten, over 'r zenuwen
heen - en ze zat vol van de dweepende romantiek van 'n Duitsch
kind-vrouwtje, dat te veel boeken gelezen had, en in de herinnering
aan den in de gevangenis gestorven grootvader, en door den glimlach
van'r vader, den man uit de Leeuwarder cel interessanter dan wie ze
verder kende, vond: 'als u zoo'n verdriet had, Herr Mourier, moest
u met uw vrienden uitspreken....' 'Ik heb geen verdriet - 'k zou
niet weten waarover....'
'Meent u dat nou?'
'Dat meen ik!'
'Geen verdriet over dien armen Jo?'
'Het-ie 'n woord met me willen kletsen? Het-ie zich niet onder de
dekens verstopt, toen-ie me zag?.... Hij is 'r niemeer, en van de
dooien magie
geen kwaad spreken, maar as ik me hart luchten mag:
hij is voor z'n vader erger as 'n varken geweest....' 'Wat ben u
een slecht mensch!', verweet ze driftig, en ze kreeg 'r 'n kleur
bij: 'die jongen ies vanmorgen begraven!.... U heeft gelijk, als u
van oens weg gaat: en hoe eerder hoe beter!'
Van af 't oogenblik, dat-ie in 't kleine laboratorium, in den stoel
van 'r vader, met de zenuwtrekkingen op z'n geelbleek gezicht naar
de koffiekom gebukt had, om niet te laten merken, dat-ie most
grienen, en 'r vader gezegd had: 'Der Herr komt niet uit vreemde
landen, maar uit een zelfde vreemd huis, als waarin jouw grootvader
gestorven is, omdat hij iemand vermoord heeft....' - van af dat
oogenblik had ze zich in 'r romantisch hoofdje voorgenomen, de
rustige les van den chemicus op te volgen, en goed voor 'm te zijn
- dat was plicht bij menschen, die een boel hadden meegemaakt - ze
had 'm in de arbeiderswoning, voor zoover ze 't kon, vertroeteld,
en als de oude Wetter 't oplette, had-ie 'r telkens met z'n
goudbrokaten oogen - vader had oogen, zoo als geen ander -
angekeken, of-ie wou zeggen: best m'n kind, geen levend uur voorbij
laten gaan zonder voor een ander wat te doen - die man heeft van
alles te weinig.... En nu zat ze over 'n afstootende ruine, over 'n
leugenaar, die vanmorgen bij 't versch-gedolven graf wat had willen
zeggen, die toen haast stikte van verdriet, wien ze telkens wat
toegestopt had, en met dingen-van-genegenheid getroost en afgeleid
- die de eenzame vader geweest was, 'n gebroken mensch, uit de
gevangenis gekomen, om 'n zoon terug te krijgen, en 'm dadelijk
weer af te staan en die nu over haar met de onwezenlijkheid van 'n
man, die te veel gedronken had, en met 'n weee dranklucht om zich
heen, de laatste gronderige koffie uit de in z'n handen bevende kom
slurpte, en z'n ongelukkigen jongen beschimpte. Grommend, zonder 'r
dadelijk te antwoorden, stond-ie op, leunde met de vuisten op de 'r
onder trillende tafel, keek in de lamp, waarvan de zijden kap door
't gesnuif van z'n adembewoog, en voor 't eerst biechtte-ie alles wat-ie op z'n geweten
had. 't Kwam 'r stompelend uit, en na 'n snauwenden inzet,
vernevelde de kamer, waarin 't meisje luisterde, begon-ie met de
handen op den rug op en neer te passen, als 'n gekwelde in 'n kooi.
Jaren had-ie 't zoo gedaan - jaren was 't verhaal in 'm gegroeid.
'Ik was 'm in me cel vergeten.... Is dat mijn schuld?.... Je
onthoudt hoe de zon hoe de maan 'r uitzien - je onthoudt geen
menschen....
Ik teminste niet.... 'k Was me eigen gezicht gladweg kwijt - 'k heb
me niet herkend, toen 'k weer kon zien of 'k op mezelf of op 'n
ander leek.... Maar 'k ben werom gekommen met de beste
bedoelingen.... An elke gulden, die 'k voor 'm uitgaf, zatten
maanden ploeterwerk vast....
'k kon niet na 'm verlangen - 'k heb 'm haast niet gekend, en, en
'k mocht 'm niet, omdat 'k niet wist of-ie van mijn of van 'n ander
was.... Dat was niet zijn schuld....
Dat was de schuld van zijn moeder.... As de mannen van honk motten
voor 't brood, bennen 'r vrouwen die zich vervelen, en uit
verveling dingen van schande doen....
Da's mijn gebeurd.... Zoo waar de lieve God 't me hoort zeggen....
'k Was soms nachten bezig met linieeren, om 'r wat bij te verdienen
- 't hielp niemendal - ze zag mijn as 'k moe, en den ander as-ie
zoo frisch as 'n hoentje was.... Toen stierf ze goddank, en 'k heb
'r opgepast as 'n waakhond, maar de dood laat zich niet wegkijken,
niet wegpaaien, niet weghuilen. Die komt, neemt, laat je midden in
je werk met 'n wurm van 'n kind achter.... "We motten mekaar
misschien gaan verlaten," zee ik, toen ze bediend was geworden: "ik
zweer je bij God en de Heiligen, dat 'k 'm groot zal brengen, of-ie
van mijn of van die ander is, as je 't me zeit, as je geen geheimen
mee na de Eeuwigheid neemt...." Ze zee niks. Ze lee me enkel an te
kijken.... Da's dat. Da's nommero een. En da's de waarheid.... Toen
wier 'k gek op 'n tweede.... Je wordt 't. Je ken niet zeggen
waarom. Je loopt as 'n stekeblinde je noodlot na.... As ze je
waarschouwen, wor je woest.... En as je je vingers brandt, speel je
kemeedie dat 't geen pijn doet.... Die hiette Carmen, as in de
opera.... D'r vader was korist.... 'k Heb 'r alles verteld van me
eerste vrouw, van me denken in die dagen, van me ellende in die
dagen, as 'k mewerk verwaarloosde en me betrekking kwijt raakte, om in de buurt
te blijven loeren, om me nest schoon te houen - 'k Ben gedachten an
'r kwijt geraakt, die vanbinnen begraven leeen, die 'k niet hardop
durfde zeggen.... Ze wist dat van Jo - wist dat me hersens gekookt
hadden, as 'k op de fabriek an me vrouw, die 't kind dagen in bed
stopte, om 'n vrijen dag te hebben, gedacht had - had - had - 't
was alles de verlejen tijd, dien je van je vort-spoelde, om met
geen geheimen in je hoofd, geen verdomde leugens, 'n tweede moeder
voor je - voor je.... "Wat doet 't 'r allemaal toe", zee ze - ik
hoor 't 'r nog zeggen -: "as wij getrouwd
bennen, zal-ie 't best
bij me hebben! Je mag 'n kind niet straffen...." 'k Werkte als 'n
slaaf. D'r kon niemand tegen op. Ze zeeen: jij verpest 't voor
ons.... Klets maar, dacht ik.... Ik most meer as anderen doen....
D'r zat iets in me te zingen, as me lenden zeer deeen van 't
bukken, 't vooroverstaan.... Me heele huisje knapte 'k op.... D'r
kwam 'n nieuwe kast, 'n nieuw tweepersoons bed.... 'k Herinner me
nog 'n klok met 'n speelwerk.... Toen kreeg 'k den slag op me
hersens.... Ik raakte 'r lippen niet alleen an.... Dat heb 'k de
heeren van de Rechtbank gezeid, dat heb 'k ze duidelijk gemaakt....
Zij hiette 't liegen.... Ze zee: dat van je eerste vrouw zal ook
wel leugen geweest zijn.... Ze zee: jij ben driekwart gek, en gekke
mannen motten niet trouwen, want die doen fassoenlijke vrouwen de
dampen an.... Toen maakte zij 't uit - da's waar - en ik was de
minste; ik had 't met me eigen oogen gezien, dat ze 'n ander.... en
'k zee da'k gelogen had.... Ik kreeg 'r lippen weer, de liegende,
onzuivere lippen - ik kocht in die dagen twaalf lepels en twaalf
vorken, en voor den jongen 'n bril nou leek-ie nog meer op z'n
vader. - Toen had 'k 'n vrijen middag, heb ik 't zelfde gedaan as
bij de eerste, ben blijven posten - zag 't voor de tweede maal -
zag 't - zag 't - heb van 'n vriend 'n mes geleend - heb 'm gezeid
waarvoor 'k 't noodig had - ben dagen lang an de drank gebleven,
heb niks gegeten, enkel sigaretten gerookt - heb weer gezworen, dat
'k niks gezien, dat 'k alles gefantaseerd had, en toen ze me
uitlachte, de deur voor me opensmeet, me nariep dat ze nou wist hoe
'kde dooie eerste vrouw mishandeld had - toen heb 'k 'r op los
gestoken - heb ze allebei vermoord, met voorbedachterade, de eerste
vrouw, de tweede - ben na me woning teruggegaan, in me ouwe bed
gekropen - en ben in de boeien geslagen.... Da's dat. Da's nommero
twee.... Da's alles.... En da's de geschiedenis van me zoon....
Heb-je daarvan terug?....' 'Sie Aermster....', sprak ze enkel.
'Morgen verkas 'k....'
'Waarom?.... Is hier geen thuis?'
'Dat ken nou niet meer, na 't spektakel van vanavond.... Ze steken
d'r oogen niet in d'r zak, as je tusschen twee rechercheurs
opgebracht wordt...'
'Wacht even, ik zal vader roepen', zei ze.
Wetter kwam met 'n verwonderd gezicht, gestoord in z'n lektuur,
binnen. Die begreep wat 'r gebeurd was.
'Jammer, Mourier, dat we mekaar misgeloopen zijn. Iek had je willen
vragen een borrel met mij te drinken, want iek had ijskoude voeten
gekregen....' 'Hij wil morgen afreizen, vader'.
'Heeft dat zoo'n groote haast, Mourier?'
'Ik heb hier niks meer....'
'Tellen wij niet mee, dummer Kerl?....'
'Na wat 'r vanavond gebeurd is....'
'D'r is niks gebeurd.... Iek bezorg u een betrekking op die
Papierfabriek, en u gaat fijn slapen, en als u weer lust heeft in
een glaasje Schnaps, neem mij dan mee.... Wil u?.... Een, twee,
drie, iek draai het licht uit....'
Dien nacht werd 'r in twee woningen van 't Philipsdorp weinig
geslapen. Tante Toos voelde zich ziek, moest den volgenden dag door
Leentje als huismoeder vervangen worden - Koert lei met barstende
hoofdpijn, tobbend over den gestorven
vriend - Kobus murmureerde over den langen brief, bang voor de
hoopen taalfouten - Godefroid Mourier gromde naast 't bed van Jo
tot de dag aanbrak - en Friedel dacht aan Kobus, die zoo raar
gedaan had, en 't vermoeiendst aan den man, die twee vrouwen gedood
had.
Zoo duizelig, dat ze zich telkens most vastgrijpen, was tante Toos al heel vroeg in 't keukentje bezig geweest, om de boterhammen en de koffie voor Kobus en Koert klaar te maken, maar nog voor een van ze benejen was, kroop ze weer naast Lena in 't groote bed, en toen ze languit lee, tolde ze net zoo in 't wilde, in 'n warrelende draaikolk, as op dien ellendigen avond, toen ze voor 't eerst met 'r zoon over de Wetter's herrie had, en ze 't vertikte, om na benejen te kommen. 'Moeder Maria!
Moeder Maria!', mummelde 't uit
'r hortend-hijgenden mond - en omdat ze mateloos-lang,
onpeilbaar-diep in de ruimte zonder wanden, in de oneindigheid,
waar je vrij van lichaam dreef en waar je toch met kreunende
schokken verzakte, viel en geslingerd werd, omhoog werd geheven en
met 'n folterzwaaiin de zuiging verzwolgen, greep ze zich in 'r doodsangst, in 'r
aanvoelen, dat ze geroepen wier, dat 't 'r afscheid was, aan de in
'r klauwende vingers afbrekende pluizen van de deken vast.
'Wat is 'r?.... Wat doe je tante?', vroeg Lena, die 'r al niks van
begrepen had, dat de ouwe vrouw, pas opgestaan, nog 'ns kwam
uitrusten - nog nooit was dat gebeurd
- en ze bukte zich op 'r knieen, bang bij 't strompelend stooten
van den adem die dan weer wegbleef, dan met schorre, piepende
rukjes bewoog, of-ie benee vast werd gehouen, en probeerde los te
kommen.
Tante Toos knipperde met licht-schuwe oogen, trachtte 'n houvast
aan de deken en 't hoofdkussen te vinden, zuchtte zoo moeilijk of
ze bekaf van 't loopen was, en toen de zoldering niet langer door
't kamertje heen en weer zwiepte, de spiegel uit z'n gezwalp naar
't gestukadoord schoorsteentje terug-schommelde, en 't ledikant op
de monsterachtig-hellende roetschbaan stilhield, boog ze 't hoofd
met de witte haren in 't kussen, en daar werden werachies heele
plekkies zoo nat of 'r uit 't kommetje melk, dat 't kind wel is op
d'r bed kreeg, heele scheutjes gemorst waren.
Leentje zag 't in onthutsing gebeuren.
'Wat is 'r dan, da-je al zoo vroeg huilt?', vroeg ze: 'is d'r
alweer keet met oome Kobus....?'
'Nee nee', zei tante, met moeite 'r gesnik inhoudend: '....ik voel
me zoo naar....' 'Ik heb ommers niks gedaan?' vroeg Lena nog eens -
as je huilde had je je bezeerd, of was 'r de een of ander, die je
pestte....
'Nee, jij ben - jij ben 'n schat', zei de vrouw, 'r arm om 't
slanke meisjeslichaam heenslaand - in de ellende van 't oogenblik,
de bonzende klopping van 'r zenuw-stekend hart, bij de verkleuming
van 'r voeten en
de prikkelende tinteling van 'r slapende vingers, had ze de oplaaiende behoefte zich bij iemand in 'r vereenzaming aan te schurken - ze dacht niet meer aan de ruzietjes met 't kind, niet aan de klappen, die ze gekregen had, niet aan al wat 'r in de latere maanden gebeurd was - ze lag in 't bed, dat met 'r in den afgrond, in de gedrochtelijke diepte, als 'n papieren vod in 'n wervelwind, rond-gegierd had, en ze omkoesterde iets weeks en warms, iets dat bij 'r laatste beetje leven behoorde: 'jij ben 'n lieverd, jij ken 't niet helpen..... Geef me 'n zoen....'
't Kind dorst niet nee zeggen, nou tante zoo vreeselijk snikte -
ze boog zich over 't zilverwit hoofd, zocht 'n droog plekkie voor
'r lippen, waar ze de vieze tranen niet proevenkon.
'Dank je', zei de vrouw: 'en sta nou vast op, want ik ken 't nog
niet. Ik ben zoo raar in me hoofd - ik ken 't niet.... En snij zelf
je boterhammen, zonder in je vingers te japen.... En, en....' - 't
kwam 'r alles uit, zachtjes en angstig, omdat de vrees voor 'n
nieuwe duizeling 'r dwars zat -: 'en - en ruim dan weer af,
voorzichtig, zel je, want ik ken niks - en niemeer as 'n hallef
flesschie melk nemen - en aarpelen bennen 'r genoeg, en....'
Meer zei ze niet, want ze ging voor den derden keer, wel niet zoo
lang en zoo gruwelijk, maar 't matras glee onder 'r weg, en ze dook
weer in de leegte of ze 't raamkozijn bij 't zeemeleeren der ruiten
losliet, en nog 'n heel eind most vallen eer ze op den beganen
grond terecht kwam.
'Laat mijn maar zorgen', praatte Lena opgewekt: 'je ken rustig
blijven uitslapen, as je d'r zin in het, hoor-ie?.... En as je
strakkies benejen komt, zel je d'r van op staan kijken.... Je hoeft
niks verder te zeggen.... Zel ik 'n ei voor je koken, hallef zacht?
Of zel ik d'r een klussen in 'n glas melk, met 't glibberdingetje
'r met 'n vork uitgehaald?.... 'k Weet 't zoo goed as jij,
hoor!.... Maar met 't lint in me haar mot je me effen hellepen....
Anders trek 'k 't weer in de knoop....'
Met 'r bloote armpjes hield ze 't bij 't knotje goudhaar, maar
tante lag weer te vechten met 'r adem, net as de kees van de buren,
die telkes in z'n slaap stuipen had, en dan met z'n pooten lee te
trekken, of-ie in z'n droom na 'n anderen hond toe zou loopen.
'Wil jij me vlechie vasthouen, tante, of wil je me strik....'
'He! He!' zuchtte tante Toos, gulzig ademend, en terwijl 'r bevende
vingers 't lint in 'n slordigen strik knutselden, had ze moeite
rechtop te blijven zitten. Hijgend lag ze weer achterover, en door
'r tranen keek ze naar de vlotte bewegingen van 't kind, waarop ze
anders honderd-en-een aanmerkingen zou hebben gemaakt - dat 't zich
wiesch met 'r jurk an en met 't lint in 'r haar - dat ze kudderde
zonder zeep, bang voor 't bijten van 't schuim in 'r oogen - dat ze
'r mond spoelde, met 'n gespet van je welste tegen 't behang - dat
'r nou al 'n kous afzakte - en ze de banden van 'r schort in den
knoop had getrokken - ze zag 't alles uit
gewoonte-om-alles-te-zien, maar zesprak 'r geen woord bij, zoo lammenadig as ze zich voelde, en
zoo telkens as ze weer most denken, dat ze 't niet lang meer zou
maken.
Oom Kobus liep net door 't voortuintje naar de fabriek, toen
Leentje in de huiskamer kwam. Die ging 'r vandoor zonder moeder
goeien dag te zeggen, omdat-ie 'r zeker van was, dat ze, na de
woordenwisseling van den nacht, met opzet boven bleef - 't werd
onhoudbaar met 't mensch, dat 't 'n straf vond, as hij an trouwen
dacht! - en omdat-ie nog eerst den brief van zes zijdjes in de bus
an 't end van de straat wou steken - 'm bij Wetter zelf te bezorgen
had-ie niet gedurfd. Friedel kreeg 'm nou toch tegen den middag, as
ze den tijd had 'm te lezen, en Wetter niet thuis was. Koert's bord
met de door tante gesnejen boterhammen stond 'r nog net zoo. Die
kwam al z'n leven te laat op de fabriek, as-ie nou nog boven
was.... Als 'n lenig eekhoorntje wipte ze de trap op, smeet de
slaapkamerdeur open, en riep:
'Koert! Koert!.... Leg-ie nog in je bed....? Gossie, jongen,
schaam-ie je je niet?' Hij stutte op in z'n ledikant, maar ze
verstond 'm niet. Hij was zoo heesch, had 't zoo te pakken, dat-ie
doofstommetje most spelen, en toen-ie zich inspande om 't 'r
duidelijk te maken, dat oom Kobus voor hem de boodschap zou
afgeven, dat-ie niet praten kon, en dat-ie in z'n bed lee te
bibberen, raakte-ie zoo gemeen an 't hoesten, of-ie om 'r bang te
maken opzettelijk blafte.
Daar stond Leentje 'n seconde paf van. Twee zieken ineens. Precies
as bij de Wetter's. As oom Kobus nou ook nog in bed kroop, waren ze
fijn allemaal ziek. 't Kon haar niemedal schelen. Hoe meer d'r van
de vloer waren, hoe minder 'r vuil wier gemaakt, nou zij 'r alleen
voor stond. Dat
knapte ze tienmaal vlugger as Tante Toos, die alles
op d'r elf-en-dertigste kon doen, op.
'Zel ik je brood op je bed brengen, Koert?'
Hij schudde 't hoofd, had ook al geen trek.
'Da's klessen', zee ze, 't smerige waschwater van oom Kobus, dat 'r
pikzwart uitzag - Kobus had niet voor niets 'n liefdesbrief van zes
zijdjes tot drie uur in den nacht, bij 'n fleschje met te veel inkt
en 'n lekkenden penhouder, zitten schrijven - eerst in den emmer
overhevelend - schandalig, om 'n ander as meid te gebruiken! -:
'daar gebeurt niks van! As je niet eet, wor je zoo mager as 'n
pier.... Je zal is zien, as je je brood slikt, hoeje dadelijk weer spreken ken....'
Weer weigerde-ie met 'n schudden van z'n hoofd.
'Nou zellen wij is zien wie de baas is', zei ze: 'tante Toos is ook
ziek, en ik ken geen ziekenhuis bedienen, en 't huishouen narijen,
as iedereen z'n eigen zin doet.... Zel ik je haar kammen.... Met
zoo'n ragebol ken je niet blijven leggen, en je handen mot je 'n
beurt geven.... Die hebben toch niks met je keelgat te
maken....'
Hij wou niet dat ze te dicht bij z'n bed kwam, bang dat zij 't ook
te pakken zou krijgen. Maar ze was niet te houen, nou 't spelletje
begonnen was, klom op 'n stoel, en kamde heel handig en vlug tot 'r
'n scheiding met zwierige bochten gelinieerd was. Toen bracht ze 'm
de boterhammen met suiker 'r op, wat-ie wel zou lusten, en wat goed
voor 'n keel, die niet praten kon, was. Voor tante Toos kookte ze
'n ei. Ze had 't zoo dikwijls gezien, dat 't geen kunst voor 'r
was.
Met kokend water kon je 'r gerust alleen laten - ze had zooveel van
de verhalen van Koert z'n verbranden voet gehoord - toen zij pas op
de wereld gekommen was, en hij 'n warme kruik voor haar klaar had
willen maken - dat ze 'r al as kind, dat nog niet eens praten kon,
de stuipen voor op 'r lichaam had. Ze dee tot in kleinigheden zooas
tante Toos 't dee: 't ei kalmpies-an in 't netje, en dat an 't
touwtje, voorzichtig buiten de stoom
om, in den ketel laten zakken - niet stooten, niet schokken - as d'r 'n barst in kwam, kreeg 't ei allemaal witte bobbels op z'n buik. En dat bleef natuurlijk wel allemaal ei, maar 't was net zoo'n
misselijk gezicht as de kin van den schoenlapper, die zulke koeien van wratten bij z'n lip had, dat de barbier 'm 't laatst van al z'n klanten schoor, omdat zulk inzeepen alleen 'n kwartier duurde. Dat had ze gehoord en gezien, toen ze met Kobus-met-'n-baard-van-vier-dagen mee had gemogen. 't Liep alles zoo van 'n leien dak, dat tante 't 'r niet had kennen verbeteren. 't Smeren van de boterhammen lukte alleen niet te makkelijk, want 't brood was oudbakken en de boter hard. Hoe je 't prakkizeerde: de punt van 't mes krulde 't korrelend meel mee - 't brood werd niet beboterd, maar de boter bebrood. Toen zette ze 't vlootje op den wasem van den ketel, en nou hielp 'r geen moedertje-lief an - 't wier precies as 't ijs in de vaart, as de zon'r op scheen - om den rand op den bojem traande 'n gelig papje en in 't midden wier de klont, die 'r niks van begreep wat 'r onder 'm an de gang was, hoe langer hoe kleiner. Boven in de slaapkamer, keek tante, die zich gelukkig uitgekleed had - 'n paar keer had Lena benepen geluisterd, toen 'r gestommeld wier, of ze toch opstond - met suffige oogen naar 't moedertjes-gedoe van 't kind, prees de boterhammen, die aan de bedzij dun en aan de raamzij gezwollen waren, maar dat hinderde niet: zij zou aan de bedzij happen, en toen ze, in behoefte 't meisje te beloonen, 't ei tegen 't hoofdeind klopte, om 'r 't kapje af te pellen, was 't alles keurig in orde, enkel 'n tikje te groen en te zwart van 't lange koken. Dat was de schuld van de kip of van de boter, zei 't meisje, en 't hinderde geen steek, want tante liet 't allemaal, de glijbaan-boterhammen, geel van de ingezogen boter, en 't keiharde ei op den stoel naast 'r bed staan, tot ze trek zou krijgen, en die kreeg ze de eerste dagen niet. Benee at Leentje, zich bedwingend om niet te zingen bij 't feest van zooveel gezellige zieken en 't de baas kennen spelen, zonder dat op iedere slak zout wier gelegd, enkel wat en hoe zij 't wou. De pot-van-de-appelestroop, die haast leeg was, likte ze zuinigjes schoon, zoo tot in de benedenste riggeltjes, dat je niet meer kon zien wat 'r in geweest was, en ze nam met 'n geweten, dat zich niet te lang schuldig voelde, eens zooveel boter. Pietepoes zat bij 'r op schoot, wat anders niet mocht voor de haren - 'r mocht nooit niemendal wat! - en die kleefden nou wel an 'r strooperige vingertjes, omdat ze 'm verliefderig aaide, as-ie 'r kopjes gaf, maar dat ging strakkies met 't wasschen in de keuken, in een moeite door. Voor de huiselijkheid had ze op elken stoel 'n
pop gezet. Daar praatte ze
zachies mee - dat ze d'r bord leeg mosten eten, dat ze niet met
volle monden mosten kletsen, dat ze niet elken hap mosten
wegspoelen, want dat de metselaars dat met de tras en de kalk ook
deeen.Hoe zachtjes ze babbelde - ze vergat in de fantasie van 't
spelletje de vrouw boven, zoo as ze 't ei in den ketel bij 't
ontdooien van de boter vergeten had - en tante, in de rust tot 'r
zelf komend, hoorde 't vermanend, opklaterend stemmetje: 'Zel je
nou wat minder druk doen, beest van'n meid?.... Mot je je tien gebojen bij alles gebruiken?.... As
ik je nog is waarschouw, schandaal, ga je na boven en 'r onder!....
Nee, Boudewijn, daar trejen we niet in! Of jij nou op je stoel
zit
te draaien, merakel van 'n kind, dan ha-je je mond open motten
doen, voor je an tafel kwam! 't Bennen geen manieren, om middenin
van tafel op te staan!.... Toe maar, prinses, jij groeit god-beter
voor de galg op!.... Ik zou d'r in stikken! Gun je 'n ander niks?
En de korsten opeten!.... Zit jij weer met je zuurkool te
kieskauwen, Siegfried?.... Geef je nog brutale bekken toe, doerak
van 'n jongen?.... Slik door, lastig leugen-merakel! En as je 't
lef het 'r balletjes van te draaien, en ze an de poes te geven,
krijg je op je falie!.... Ik werk me kapot, en jullie behandelen
mijn as oud vuil....'
Toen was 'r iemand an de deur, hield 't stemmetje, dat zoo sprak
als tante de laatste maanden in 'r prikkelbaarheid gesproken en
gesnauwd had, op. Ze zee benejen enkel nog tegen Boudewijn, de
Prinses en Siegfried, om na 't eten te danken, en babbelde toen als
'n ratel met den melkboer, an wien ze vertelde, dat tante en Koert
lekkerfijn in bed leeen, dat ze gister Jo in 'n kissie in den grond
had zien zakken, dat ze zelf eieren gekookt had, en dat-ie 'r geen
verzuurd beugelflesschie most geven, want dat-ie 't anders morgen
vroeg weer terug kreeg. De bedrijvige voetjes klonken als
castagnetten door 't huisje, terwijl ze den boel afruimde, en in de
keuken de borden en koppen 'n beurt met soda en zeep gaf, zooas ze
in geen jaren hadden gehad. An den groentenboer zee ze, dat 'r niks
noodig was, dat 'r aardappelen zat waren, en toch kreeg ze 'n appel
kedoo, dien ze onder 't werk met schil en al opat. As 'r 'n koopman
an de deur kwam, keek ze eigenwijs naar wat-ie had, draafde ze de
trap op, en kwam 'r vertelsel doen. Koert sliep, dee zoo raar as
Jo, of hield zich maar zoo.
'Ik geloof,' had-ie 'r bij 'r laatste bezoek, toen-ie nog wakker
was, met 'n
gezicht as 'n oorwurm en met 'n stem, of-ie van voren
af aan zou motten leeren praten, gezeid: 'dat 'k net eender as Jo
dood ga, Lena....'
Hij meende 't. Wat 'r met z'n vriend gebeurd was, wachtte hem
ook....
'Ik spreek niet met je,' had ze nijdig geantwoord: 'as je 't nog is
zeit, akelig dier, sla ik je op je gezicht!'
'Daar hou je me niet mee in't leven,' had hij met z'n nare, kapotte stem, as 'n oud
mannetje-op-de-bedeeling geantwoord: '....as ik dood ben....'
'Dan zal ik je zoo ranselen, dat je weer levend wordt, en nou praat
ik niet meer met je, leelijk spook! Jij denkt alleen an jezelf....
As 't maar uit is!'
In 't keukentje, warendig netjes opgeruimd, schilde ze de aarpels.
Dikwijls had ze tante Toos mee maggen helpen, om te pitten - nou
jaste ze zelf. Maar of de duvel 'r mee speelde: tante had gister de
makkelijkste uitgezocht en de moeilijkste met bochels, kromme
schoeren en waterhoofies voor haar laten leggen. Telkens as 'n
bleeke kanjer, zonder huid en haar - 'r waren 'r met sikken en
snorren - in den emmer ploempte, en 'r waterdruppels an de haal
gingen, zei ze 't nummer tot zoover ze tellen kon, en begon dan nog
is van voren af an.
Effen voor Kobus thuis kwam schaften, wipte de controleerende
geneesheer van de fabriek, voor Koert op bezoek, en die keek meteen
naar tante Toos. Koert was niemendal - 'n paar dagen 'r onder en
zweeten - met tante Toos bleef-ie 'n heele poos alleen, en toen-ie
wegging huilde ze eens zoo hard - ze kon bij die jonge kinderen
niet gemist worden - as de dokter zooveel in de buurt van 'r hart
hoorde wist ze hoe laat 't was.
'Ik hoor in die buurt, dat je honderd wordt,' zei de geneesheer,
maar toen-ie Kobus in de gang tegenkwam liep-ie 'n eind met 'm op,
en de zoon, die enkel met z'n gedachten bij z'n brief van-vannacht
was, kwam bezorgd thuis, zei geen woord, en kookte de aarpels samen
met Lena, die 't liever alleen had gedaan, maar de pan niet boven
de aanrecht durfde keeren, zooas tante 't altijd dee.
Nou, Kobus was 'n stommerd. Die liet meer as de helft in den
gootsteen
vallen, toen-ie 't met zoo'n schrikkelijke bluf wou
voordoen, en toen ze op de borden kwamen waren ze zoo hard, dat je
ze met twee handen nog niet kon moesen.
'As hij weg is, zal ik ze voor tante overkoken,' dacht 't kind:
'met mannen in de keuken is 't niks gedaan....'
Lang hoefde ze niet te wachten, omdat 't door al dat oponthoud
zoo beestig-laat was geworden, dat Kobus na 'n stug-hartelijk
babbeltje bij 't bed van z'n moeder, waarbij-ie stond te hannessen,
of-ie over elk van z'n bewegingen zou struikelen, en 'n afwezig
praatje naast 't ledikant van Koert, 'r op 'n holletje vandoor
most, om op de Glasblazerij geen boete op te loopen. 't Laatste
oogenblik dee-ie onrustig, loerde-ie 'n paar maal door'n gordijnspleet, kreunde-ie zoo raar, dat Lena 'm vroeg of-ie
pijn in z'n buik had, en toen-ie 'r met 'n harderen kreun
afgesnauwd had, jachtte-ie 't tuintje in, om nog is haastig werom
te kommen en 'r te zeggen, dat as, as 'r 'n brief voor 'm gebracht
mocht worden, zij 'r met 'r vingers af most blijven. Hij wist 't,
dat 't zoo vroeg 'n onmogelijkheid was, maar hij most iets zeggen,
om 't zenuwgekrop in z'n keel te luchten.'Ziezoo, Boudewijn,
Prinses en Siegfried', praatte zij de poppe-snuiten toe: 'nou
spelen jullie niet de beest, terwijl ik afruim, en je sleept
selderjuu niet alles van z'n plaats, of je zel 'r van
lusten!....'
Kwiek, in elk van 'r gebaren de zieke tante nabootsend, borg ze de
niet gebruikte tafelvoorwerpen in de kasten, klom op stoelen als ze
'r niet bij kon, en in 't keukentje, op 't punt de half-gare
aarpels nog 'ns te koken, kreeg ze den inval-omzalig-bij-te-zingen,
om ze liever te bakken, zooas tante Toos 't zoo heerlijk met 'n
klontje vet kon. Sekuurtjes, piender wijfje, dat 'r niet an dacht,
om zich te branden, zette ze de pan op, eerst droog, toen met 't
uit den keulschen pot gejaapt geel kluitje, dat pssscht!....
pssscht!.... schreeuwde, en tusschen de sputterende bobbeltjes
door, as 'n paling, die de bibberatie te pakken had, langs den
pannerand weg prebeerde te kommen, en as 't zag dat 't nergens
lukte, dat 'r geen gaatje was om tusschendoor te sliepen, as 'n tol
die z'n vaart kwijt raakte bleef kribbebijten, en met zes
belleblaasies tegelijk an z'n neus pissscht, pissscht bleef
jengelen, tot 't de pan 'r keel uithing, en 'r
van 't krijschleelijkie met al z'n praats, niks as 'n bruin plassie overschoot. As tante in gosnaam maar niet te vroeg uit 'r bed kwam.... Zoo'n kookspelletje was tienmaal fijner, as in de voorkamer opgesloten zitten, met je-mag-dit-en-je-mag-dat-niet! Op den wiebelenden keukenstoel boog ze zich over de pan, telkens weer met 'n kouwen aarpel in de eene en 't mesje in de andere hand. Elk reepie, elk schijfie, dun of dik, schors of scheef, was 'n nieuw plezier. Ze dejen allemaal of ze de pee an 't pootjebajen in 't kokende vet hadden, scheelden van de schrik, zoo wit of ze wonderolie in hadden gekregen, maar an 't end werden ze bruin as gare poffertjes, en 'r waren 'r bij, die 'r zelf zoo'n schik in hadden, dat ze met mekaar deeen wie 'r 't eerst heelemaal as de nikker van Sinterklaas uit zou zien. Pietepoes was 'r nieuwsgierig bij op de keukentafel gesprongen, en diezee: 'Nououou, jij doet 't wat gauauauw, veel gauauauwer as de vrouououw!' en die was net zoo bang as zij voor de stekende spetjes, die op je vingers loerden, as je te dicht in d'r buurt kwam, en die nog smeriger prikten as 'n speld. Toen 'r an geen van de schijfies meer wat te bruinen viel, de meeste zoo zwart as de onderkant van de pan, boven 't stoomende stel waren geworden, draaide ze de pitten voorzichtig af, en lepelde 't keurig gerecht op 'n schaaltje. Poetie kreeg 't moes, en blies 'r tegen met 'n bollen staart, omdat de damp 'r af sloeg. Zij, zachtjes-zingend van ingehouden plezier, liep met 't schaaltje naar boven. Tante Toos sliep, was haast niet wakker te porren. Maar dat most nou maar. Gebakken aarpels hield je niet warm, en de kouwe smurrie op den stoel naast 't bed, kon 't mensch natuurlijk niet meer eten.
'Nou?', zei 't kind: 'dat zel je lusten.... Dat heb ik voor je
klaar gemaakt...'
Tante Toos, die van benauwdheid begon te hijgen, wou 'r eerst niet
an, maar toen ze de teleurstelling op 't verhitte gezicht van 't
meisje, dat zich zoo schrikkelijk voor 'r had uitgesloofd, zag, nam
ze 'n verkoold perkamenten schijfje tusschen 'r vingers, blies 'r
nog harder as pietepoes tegen, beknabbelde 't met trage kaken, en
terwijl ze 't zonnekind, de prachtige robbedoes, die met 't
schaaltje in de kleuterpootjes op 'n loftuiting stond te wachten,
met de oogen-van-vroeger bekeek, 't beeld van 't goudblonde ding,
als iets kostelijks in 't leege kamertje van 'r hoofd beglimlachte,
zei ze, en 'r was iets krankzinnig-weemoedigs, iets vreemds en
uitgerusts in 'r stem:
'Wat smaakt dat lekker.... Zoo iets lekkers heb 'k nog nooit
gegeten, schat, kleine dochter van me....'
'Jij krijgt de helft en Koert krijgt de andere helft.... Die oom
Kobus, he?.... Wat 'n keukenhen, he?.... Ik zee nog zoo: laat mijn
de aarpels maar koken, maar hij het overal en van niks verstand....
Je zel is zien hoe je d'r van opknapt.... Maar je komt je bed nog
niet uit.... De dokter wil niet dat je d'r uit komt.... Zel ik d'r
een in je mond steken.... Hou open, eene, tweeje, drieje....
Smaakt-ie zoo niet veel lekkerder as lekkerde-lekker?....'
"k Heb ze nog nooit zoo geproefd', zei de zieke vrouw, die nog op
't eerste hapje lag te pruimen en nou maar weer 'r oogen sloot.
'Nou neem ik wat je heb laten staan mee na benejen, om 't schoon te
maken - je vork heb-ie nog noodig - en in je boterhammen, die ik
voor je klaar hebgemaakt, krijg-ie nog wel trek eer 't avond is - en je ei, lus
je je ei niet....?'
'Nee, m'n kind....'
'Zoo, da's jouw portie gebakken aarpels.... Nou mot je weer niet
eigenwijs zijn, en ze dadelijk opeten.... Die andere portie is voor
Koert.... Ik kom daalijk kijken of je ze op het....'
Dan dribbelde ze 't gangetje door, om 'r broer te verrassen, maar
tante Toos riep 'r nog even terug.'
'Het Kobus je niks gezeid, Lena?'
'Wat mot-ie gezeid hebben?'
'Dat weet 'k niet....'
'As jij 't niet weet, hoe ken ik 't dan weten?'
'Is 'r....', vroeg de oude vrouw aarzelend: 'Is 'r.... leit 'r....
is 'r geen brief gekommen....?'
'Nee. As 'r een gebracht wordt, mot ik 'r voor hem met me vingers
afblijven.... Bedoel je dat?'
'Ik bedoel niks,' zei tante Toos, nog altijd met de aarpelpruim in
'r mond achterover leunend: 'breng Koert z'n aarpels maar....'
Opnieuw klonken de stevige dribbelvoetjes over de houten gang.
'Koert,' zei ze, nog met de deur wijd open: 'nou zel je me niet
gelooven, maar dat heb ik heelemaal alleen, zonder iemand 'r bij,
in de keuken voor je gebakken.... Dacht ik 't niet?.... Die andere
heb je natuurlijk ook niet gelust.... Leg d'r nou niet zoo
vervelend bij.... Je scheelt ommers niks as dat je verkouwen ben!
Asjeblief.... As ze koud worden, ken 'k ze wegsmijten....'
'Eet jij ze maar op', zei-ie kregelig-ondankbaar.
Toen werd ze nijdig as 'n spin.
'Je zel ze eten, versta je!.... Wat bennen dat voor manieren?....
Tante Toos zeit dat zij 't niet eens zoo ken.... Die zuigt 'r op as
op sjokola.... As je ze niet eet, zel 'k an Friedel zeggen, dat je
verliefd op 'r ben, maar dat ze je niet trouwen mot, enne dat ik
niet bij jullie kom losjeeren, want dat je mijn gebakken aarpels
niet lus!'
't Was de eerste keer, dat ze 'm an 't groote geheim herinnerde,
dat-ie 'r dien avond na 't geknip van de nagels, 't
pepermunt-gesnoep en z'n dreigend-opgeheven hand, verteld had.
Ineens verschoot-ie van kleur, en 'n brokje aardappel, dat 'r
uitzag als 'n spaander verbrand hout, in den mond met den
koortsuitslag stekend, onderging-ie de schandalige chantage.
'Nou?' vroeg ze, en in dat eene woordje, begeleid door 'r groote,
starende oogen, en 't geplet van 'r lippen, lag zoo'n
belangstellende gretigheid, dat-ie wel antwoorden most.
'Fijn,' zei-ie, bij de bitterheid van 't verkoolde korstje 'n
gezicht trekkend, of-ie 'n kaneelstangetje bekauwde.
'Zel je alles opeten?.... Enne niks achter je bed weg
moffelen?'....
Hij schudde 't hoofd in belofte, riep 'r net zoo as tante achterna,
toen ze met den stapel vuile borden en koppen bijde deur balanceerde.
'Leentje....'
Ze hoorde 'm niet zoo heesch as-ie was. Toen bonkte-ie met den
stoel bij z'n bed heen en weer, keek ze om.
'Is 'r geen brief gekommen?'
'Nee!' zei ze geinteresseerd: 'wat motten jullie toch allemaal met
'n brief? Dat vraagt oom Kobus en tante en nou weer jij....'
'Niks', ontkende Koert, wachtend tot ze weg was, om 't bittere
propje onder de andere pataten te verstoppen - kleur op kleur -
daar kraaide geen haan naar. 't Had 'm op de lippen gebrand, om 't
zusje weer in vertrouwen te nemen, 'r iets wanhopigs - iets meer
dan ergs te vertellen - dat-ie, dat-ie onder in de kist van oom
Kobus, die 't verstopt had, zonder op te letten, dat hij door z'n
oogspleetjes had liggen spionneeren, twee zijdjes van 'n brief had
gevonden - zijdjes met hoopies inktmoppen - zijdjes, die Kobus had
motten overschrijven - zijdjes, die begonnen met de gemeenste,
vieste woorden: 'Geliefde mejuffrouw Friedel Wetter! Eindelijk ken
ik u zeggen dat ik u lief heb, gelijk ik hoop dat gij mij lief
heeft, en dat mijn ziel van gretig verlangen beeft, om uwe kuische
lippen te mogen kussen....' Daar-achter was de eerste groote
peerdrupsinktmop gevallen. Koert had door die ontdekking den
genade-slag gekregen. De smerigheid van oom Kobus, om ook op
Friedel verliefd te raken, was iets om je bij van kant te maken, en
dat had 'm zoo troosteloos over den dood met Lena, dienzelfden
morgen, doen spreken, dat ze gedreigd had 'm op z'n gezicht te
slaan, as-ie 'r niet mee ophield. De koorts en de heeschheid hadden
'm vinnig te pakken, en voor-ie de tragische ontdekking dee, had-ie
over den gestorven, besten vriend liggen tobben, maar na z'n
snuffelen in Ko's kist, terwijl-ie klappertandde van kou-en-warmte,
na de vondst onder 't rommelgedoe, dat de oom als 'n relikwie
bewaarde, was-ie van 't eene uiterste in 't andere gevallen - van
'n dolle verwoedheid, die 'm 'n pijp van Kobus in 'n hoek an
gruzelementen had laten smijten, tot 'n levensbeuheid, die 'm onder
't dek, als 'n saterend
gedrocht, naar de strot sprong. Die
gluuperd, die vent zonder haar, die altijd de stiekemerd uithing,
de gemeene verrajer, die elk uur van den dag poeslief met je omging
en 'n kwartier in den wind na z'n zure pijpen stonk, die ouwe gek
met z'n pommade en z'n dassen nou begon je alles te begrijpen - had
verdikkeme, verdorie, 'n oogie op zijn Friedel. Vannacht, had-ie 'r
'n voorgevoel van gehad, toen Kobus, die nooit 'n pen in z'n
eeltige vingers hield, zoo onder de lamp zat tezwoegen - nou was alles uit, alles mis, alles afgeloopen - de
twee zijdjes, nat dichtgevouwen, met de letters in spiegelschrift
op mekaar klevend, maar met 't schandalig begin duidelijk leesbaar:
en as je ze voor 't spiegeltje bekeek met nog meer onfatsoenlijke
woorden - dat klad van den liefdesbrief, met den hobbeligen
slotzin: 'Uw geeerd en geliefd antwoord ten spoedigste wachtend,
teekent zich....', maakte voor goed 'n eind aan de vriendschap met
den judas-onderkruiper, die de overgrootvader van Friedel had
kennen wezen. Hij stond niet meer uit z'n bed op. Al schreef de
dokter honderd drankies voor: hij zou zich vast en stellig laten
doodhongeren, en hoe eerder ze 'm na 't Ziekenhuis brachten, hoe
eerder-ie van den slaapgenoot, den laaghartigen kerel met den kalen
knikker, af was....
Wanneer Kobus minder met z'n eigen gedachten bezig geweest was,
toen-ie in schafttijd z'n praatje was wezen maken, zou-ie de
vernietigende minachting in de oogen van den jongen opgelet
hebben.
Bij drieen werd 'r gescheld, holderdebolde Leentje, die de vaten
met warm en koud water gespoeld had, met 'n brief de trap op naar
tante Toos, die 'r 'n nieuwe hartklopping van kreeg en gehaast 'r
bril opzette, om te zien an wie-ie geadresseerd was. 't Was geen
brief, enkel 'n circulaire in enveloppe, zonder adres, van 'n
modemagazijn - allemaal juffrouwen in d'r onderlijfje, met
buste-houders en bloote armen.
'Wat was dat?' vroeg Koert, toen ze bij hem binnenkeek.
'Je het mijn gebakken aarpels toch laten staan, spook van 'n
merakel!', schold ze: 'en nou zei je 't niet weten, enne je krijgt
'm niet te zien.... Da's je straf....'
Toen probeerde Koert 't, ziek van nieuwsgierigheid bij tante Toos,
maar hoe-ie met z'n stem als 'n gebarsten test trachtte te roepen,
de ouwe
vrouw hoorde 'r niks van.
Benee was Friedel zelf op bezoek. Die had van 'r vader gehoord, dat
Koert te bed lag, wipte twee seconden aan. Leentje, die al 'r
poppen naast mekaar in bed had gelegd, om 'r handen vrij te hebben,
lag met 'r rokjes hoogopgebonden den keukenvloer te schrobben. Ze
keek 'r vijandin met valsche priem-oogjes an, 'r allerminst door
gesticht dat de bemoeial zonder 'r voeten te vegen, door 't sopje
van schuimend zeep heen-stapte.
'Mag jij zoo met water knoeien?', vroeg Friedel, maar nou ook net
met de stomste vraag in huis vallend.
'Is 't jouw water?'
'Nee, maar jij maakt die heele keuken schmierig....'
'Is 't jouw keuken?'
'Iek zal een boekje over jou open doen, freches Ding!', zei
Friedel, op de teenen getrapt: 'het ies zonde van al die
zeep....'
'Is 't jouw zeep?'
'Ies jouw broeder Koert krank?'
'Krank - krank - datversta ik niet....'
'Liegt der goede Koert in zijn bed?'
'Ja en tante ook....'
'Liegen er twee zieken ien bed?'
'Mag dat enkel bij jullie thuis?.... Koert is nog erger as Jo, die
gestorven is, enne tante nog erger.... Blijf nou niet met je
smerige schoenen op de schoone steenen staan.... Wij kliederhielen
niet zooas jullie, die bang bennen voor water....
'Ies tante heusch krank....!'
Toen haalde Lena 'r kittige schoudertjes op, boende 'r hevig op
los, en Friedel, die 'r graag 'n mep zou gegeven hebben, als 't
haar zusje geweest was, liep brutaal omhoog en klopte bij tante
Toos aan. Gewend om met zieken om te gaan, schudde ze 't bed van de
oude vrouw en toen ze zag wat 'r voor wanhopigs op den stoel voor
't ledikant stond - twee ingedroogde scheve boterhammen - 'n
groen-zwart gekookt ei en 'n zoodje as kippen in 'n bun op
mekaar gedrongen, pikzwarte aardappel-schijfjes, begon zij op haar
beurt 't huismoedertje uit te hangen. Dat zat 'r niet glad. Lena
had de keukendeur van binnen afgesloten. Die verdraaide 't te
schrobben en te dweilen, as iedereen de plekkies, die ze pas schoon
had, weer vol smurrie-voeten liep. En die dacht 'r niet aan, maar
ook geen duizendste seconde, om zich 't werk uit de handen te laten
nemen.
't Belette Friedel niet naar 'r eigen woning te gaan, en daar
uit 'n op 'n klein pitje pruttelend pannetje 'n portie over te
lepelen. Net toen ze 'r klaar mee was, en 'n servet om 't schaaltje
gebonden had, schelde de Post. 'n Brief met vijf groene lakkies en
in elk lakkie de afdruk van 'n cent. Ze zette den tand van 'n
keukenvork in de enveloppe, sneed 'r zoo open - las de zware
letters, overal even dik en buikig: 'Geliefde mejuffrouw Wetter!
Eindelijk ken ik u zeggen, dat ik u lief heb, gelijk ik hoop dat
gij mij lief heeft, en dat mijn ziel brandt(er had beeft gestaan,
maar dat was verbeterd) om uwe kuische lippen te mogen
kussen...'
'Goeien middag', zei Godefroid Mourier, frisch van de wandeling
naar de Philips Papierfabriek binnenkomend - hij was geslaagd:
Maandag kon-ie 'r an 't werk - 'stoor ik?'
'Nee', zei Friedel met 'n kleur van schrik, en den eersten
liefdesbrief van 'r jonge leven verfrommelde ze, gelijk dit met
alle uitingen van dien aard, als de lezer betrapt wordt, geschiedt:
'ik moet wat eten aan die arme moeder van Koboes brengen.... Iek
bien dadelijk weer terug....'
Onderweg, den brief verder lezend, met 't aan 'r hand bungelend
schaaltje, wist ze niet hoe ze 'r mee an most. In elk gevalkon ze 't eten rustig brengen, omdat Kobus niet thuis was. 't
Beste was 'r met vader
over te spreken. Koboes verliebt....
Koboes.... Koboes met zijn Glatze en die dikke vienger....
Tante Toos keek met de vriendelijkheid van 'n vrouw, die 't nieuwe
kostuum van 'n andere vrouw taxeert, naar 't van vet druipend
servetje, toen Friedel 't schaaltje ontknoopte. Ze kwam weer op
dreef na 't languit rusten.
'Dank je, kind', zei ze, terwijl de uienlucht 'r tegensloeg - alles
deeen die Duitschers met uien - maar 'r van proeven kon ze niet -
wie maakte 'r in Godsnaam haaschee van longen?.... Om 't uur van je
dood te verhaasten!....
'Het Ko jou 'n brief geschreven?'
'Mij, nee', jokte 't meisje, en ze kreeg 'r weer 'n kleur bij.
Toen dacht de moeder verdrietig: ze houdt van 'm - anders zou ze
niet zoo liegen, dat je 't an 'r ziet.
Koert, die gauw z'n haar geborsteld en z'n handen gewasschen had,
zei met 'n heesche fluisterstem, of 'r 'n dozijn in z'n buurt
sliepen, dat-ie de hache heerlijk vond. Uit de handen van Friedel
zou-ie alles gegeten hebben, zelfs de verkoolde, gestolten
spaanders van Leentje, die benejen de poppen in den gootsteen 'n
Zaterdag-avond-beurt gaf.
't Werd 'n gespannen - 'n lastige historie.
Want, als je den ouwen Wetter, die zich uiterlijk om niets moeilijk
scheen te maken, zoo mateloos-verliefd als-ie op z'n nachtelijke
uitstapjes met de avontuurlijke electronen was, uitzonderde, was 't
in elk van de woningen en in iedere richting, 'n onderdrukte of 'n
vinnig-geuite wrijving.
Daar had je in de eerste plaats Lena, die 't niet kroppen kon, dat
Friedel, die "r eigen zieken had', zich ook zoo opdringerig - of
iemand 'r geroepen
had! - met de fijn in 'r bed blijvende tante, en
met Koert bemoeide, en haar 't werk uit de handen nam.
Als Friedel, toch in de keuken gekommen - omdat je die niet op slot
kon blijven houen - om de glazen citroenpers vroeg, die 'r vast en
stellig moest wezen, zei ze snibbigjes: 'As je 'm zoekt zel je 'm
vinden!', en dan liet ze zoeken, terwijl ze wist, dat ze in de la
van de keukentafel lee. Als de vijandin, die 't natuurlijk gemerkt
had, dat tante Toos de hache met de uien niet bliefde, en dat Koert
ten slotte tegen heug en meug had zitten slikken, met eieren en 'n
zakkie meel werom kwam, om flensjes te bakken, pleegde 't kind, dat
zelf an wentelteefjes gedacht had, 't hardnekkigst lijdelijk
verzet, de geraffineerdste sabotage - 'r waren geen vorken - de
koekepan, waarin de aarpels gebrajen waren geweest,stond nog zoo angebakken onder de aanrecht, dat-ie niet te
gebruiken was, en toen
Friedel, die zich niet liet afschrikken, eindelijk met 't beslag
klaar was, en de pan uit had gekookt, brandde 't eerste flensje nog
zwarter dan de aarpels an, omdat Lena, terwijl de indringster twee
seconden boven bij Tante Toos was, 't gaskraantje zoo wijd open
gedraaid had, dat de blauwe vlam van 't stel tot in de pan van 't
lekkers likte.
D'r kwam 'n luchie van af, 'n smook en 'n walm, dat de zieke
ongerust begon te snuiven, en Friedel haast van de trap viel, zoo
gejaagd as ze na benejen kwam loopen.
'Ben jij daar met je vienger an geweest?', had Friedel gevraagd,
die wel zeker wist, dat ze 't kraantje nog niet eens half had
verschoven.
'Ik antwoord niet eens op die smerige leuges!', had Lena met 'n
rooien misdadigerskop geantwoord.
Zoo had 't geduurd, was 't tusschen de twee op voet van oorlog
gebleven, tot Friedel, die telkens onrustig naar de klok keek, of
Kobus niet binnen zou kunnen vallen, gelukkig de deur achter zich
dicht trok, met de belofte van 's avonds terug te kommen, maar zich
verder niet liet zien, tenminste niet voor den volgenden middag,
toen Kobus weer an 't werk was.
Dat zat Kobus beestachtig-dwars. Nog voor-ie vroeg hoe 't met
moeder was snuffelde-ie op den schoorsteen, op de tafel, in hoeken
en gaten rond, of 'r niks voor 'm gebracht was, en toen-ie de
klachten van de kleine feeks met de pompoenwangen over 't spook,
dat in de keuken verbrande flensies had staan knoeien, en d'r voor
'n kwartier vandoor was gegaan, hoorde, monterde-ie in
uitgelatenheid op, boende-ie z'n handen of 't vel 'r af most, trok
z'n Zondagsche bullen an, omdat Friedel beloofd had tegen den
avond, as ze d'r eigen familie geholpen had, terug te kommen, maar
toen ze niet kwam, niks van zich liet hooren, liep-ie eerst 'n poos
as 'n opgesloten dier zoo woest in de kamer op en neer, dat tante
Toos, die zich toch al niet van benauwdheid te wenden wist,
Leentje, al lang uitgekleed, na benejen stuurde, om 'm te vragen
asjeblief te gaan zitten.
'We kennen niet slapen, oome Ko - 't lijkt of je paardevleesch
gegeten het....'
Grommend kwakte-ie op 'n stoel, en dat met zoo'n geweld of een
kapotte niet genoeg was.
'Toe maar', vermaande ze: 'je het 'r pas een gebroken.... 'k Zou
liever na me bed gaan.... Tante zeit dat je vannacht ook zoo laat
op ben gebleven, om 'n brief te schrijven....'
Toen trok-ie 'r op z'n schoot, klemde de ruwe manne-arm om't meisjes-lichaam in 't witte nachtponnetje, fluisterde-ie
dicht op 'r toe, bevreesd voor de luisterende moeder boven, en als
ze 'm kittige antwoorden gaf, 'r langzamerhand meer van snappend,
ravotte 'n raar veterbandje an 'n raar vlechtje heen en weer, tegen
z'n puik-geschoren gezicht, langs z'n snuivenden neus, en dan weer
met 'n sprong naar 't grotje van z'n oor, waaruit 'n heele kluit
dikke haren, die door 't knippen nog dikker geworden waren, as
nieuwsgierige buurlui over de blompotjes hingen. 'Het ze vast en
stellig gezeid, dat ze nog vanavond....?' zei-ie zoo zacht, dat ze
't geblaas van z'n adem in 'r bloote hals voelde en de reuk van
pepermunt - die bezoog-ie as zij op visite most kommen, omdat ze
zoo 't land an pijpen had - dat zoo'n groote man heelemaal in z'n
eentje zat te snoepen, en 'n ander niet-eens presenteerde! - 'n
vieze schrokkebrok, as je d'r over dacht....
'Wie?', vroeg 'r schelle stemmetje, en ze duwde met 'r elleboog z'n
harde vingers opzij.
'Praat nou wat zachies', fluisterde-ie: 'Je zeit toch zelf, dat
moeder niet slapen ken....'
'O, mijn mag ze hooren.... Ik hou d'r niet wakker!'
'Het Friedel gezeid dat ze nog vanavond....?' drong-ie, nog
heescher dan Koert sprekend, an. Ze ging 'r niet op in.
'Je het 'n klesnatte neus, oom.... Weet je dat?.... Hei-je geen
zaddoek, of mot 't zoomaar op me schoone nachtpon....?'
Driftig vertilde-ie 'r op z'n andere knie, om bij z'n zakdoek te
kunnen, en door die robuste beweging kwam die pientere dreumes tot
twee ontdekkingen die 'r den man met den glimmenden, kalen knikker
en 't gepommadeerd zij-haar, met groote oogen dee aankijken.
Vlak voor 'r op 't tafelzeil viel uit den zakdoek 'n piepertje
van 'n rond kartonnen doosje met 'n paar trekkebekkende duifies 'r
op, en omdat 't dekseltje 'r scheef op had gezeten, 'r door den
smak af-wipte, en as 'n stuiter op 't gladde zeil rond-tierelierde,
blonk in 't poppedoosje onder 't licht van de zachtjes-wieglende
lamp, 't glimmende sikkeltje van 'n ringetje, dat in 't donker op
'n nestje van keurige, rose watten had liggen slapen. En dat was
nog niet alles. Oom was 'n heusche dief. Friedel had bij 't bakken
van de flensies 'n rond kammetje uit 'r haar verloren, 'n kammetje
met 'n vergulden rand, d'r overal na gezocht, in de keuken, onder
de tafel, op al de trejen van de trap, bij tante Toos in de buurt
van 't bed - en dat glee nou ook uit den zak, waar de zaddoek uit
wier getrokken, en buitelde met nog meer spektakel as 't dekseltje
over 'tzeil, op de geschuurde kachelplaat.Kobus liet z'n neus neus,
zwaaide links en rechts, om de verdachte dingen te grijpen en in
z'n zak terug te duwen, maar zoo gauw kon-ie 't niet, of 't rappe
mondje nam 'm te pakken.
'Da's toch niet jouw kam! Wat mot je met 'n kam van 't spook in
jouw zak?.... En voor wie is dat?.... Hebbie dat voor mijn
gekocht?'
'Jij krijgt 'r ook een, as je niet alles overkletst', probeerde-ie
'r om te
koopen, en nou veegde-ie eindelijk z'n neus met den naar
eau-de-cologne ruikenden witten lap, die nog kraakte van nieuwheid
en nog niet eens gezoomd was.
'Waarom geef je 't dan niet daalijk?....'
'Omdat-ie te wijd voor jouw kleine vinger is....'
'Laat dan is passen....'
'Morgen - nou niet.... Zeg nou eerst, Lena, Leentje, groote schat
van oom: hoe laat is ze weggegaan?'
'Wie....?'
'Friedel....'
'Wat ken je dat schelen.... Of had jij ook gestoofde longen van 'r
willen hebben?.... Tante d'r hart draait 'r nog van in 'r lijf....
Die Duitschers eten 'n vieze dingen, die wij nog niet lusten als we
laveloos van de honger bennen.... Koert het 't natuurlijk
natuurlijk wel opgegeten, maar nou is-ie d'r zoo misselijk van
of-ie 'n haar in z'n keelgat gekregen het, en 't 'r niet uit ken,
al trekt-ie met al z'n vingers tegelijk....'
'Het ze geen brief voor me gebracht?'
'Most 'r 'n brief van haar kommen?'
Hij knikte, en omdat 't kleine wijfje op z'n knie an de uitdrukking
van z'n oogen zag, dat-ie verdriet had - 'r zijn kleuter-vrouwtjes,
met alles aanvoelende kleuterzieltjes, nog niet zoo door 't leven
gehavend, dat 't leed of de onthutsing in manneoogen ze ontgaat -
omdat 't kind eindelijk 't gedoe van z'n vragen, z'n onrust en
plotselinge vertroeteling begreep, keek ze 'm met 'r klare pupillen
an, en zei, nu ook voor de luistervinken boven fluisterend:
'Ben jij verliefd, oom Kobus?'
Omdat 't teere kinderstemmetje 'm verraste - de klok
langzaam-stellig
tien uur sloeg - 't nou wel zeker was, dat ze niet
meer kwam - dat de groote brief onbeantwoord bleef want as je van
iemand hield, wachtte je geen eeuwigheid - knikte-ie onwillekeurig,
en waaratje: 'r zwommen waterlanders in z'n naar de lamp kijkende
bruine oogen.
'Hoe ken dat nou?', vroeg ze met kinderlijke verwondering: 'je ken
toch niet met z'n tweeen op een en dezelfde.'
'Wie is 't dan nog meer?', vroeg-ie 'r zoo tegen zich aandrukkend,
dat-ie 'r zeer deed - hij dacht aan den ontslagen tuchthuisboef met
de gluuperige kol-oogen.
'Zel je 't niemand, niemand vertellen? Zel je 't niet zeggen, dat
ik gebabbeld heb.... Heusch niet?'
'Heusch niet', herhaalde hijgretig.
'Enne as je 't toch doet?'
'As 'k nee zeg, is 't nee....'
'Nou dan - Koert....', zei ze 't ergste verraad an 'r broertje
plegend - en temet had ze 'r spijt van dat ze geklikt had.
Hij keek 'r glimlachend an, haalde opgelucht adem, vroeg voor de
zooveelste maal of Friedel stellig gezegd had, dat ze nog an zou
loopen, toen, omdat tante Toos boven riep wat 'r an de hand was,
omdat 't kind benejen bleef, tilde-ie 'r op, droeg 'r in z'n armen
naar de slaapkamer, bleef 'n poosje gedwongen bij 't bed zitten,
gaf de ouwe vrouw 'n lepel van 't kalmeerend drankje, draaide 't
licht uit, en in plaats naar z'n bed te gaan, nou 't meer as tijd
was, sloop-ie de trap af - of ze 't niet hoorde! - en ging nog 'n
straatje om.
Hij stikte. Zoo, zonder bericht, kon-ie den nacht niet ingaan. Al
was 't de schijn van 'n lamp, 'n schaduw, 'n geluid - hij moest in
'r buurt zijn.
Maar de lichten in de woning van Wetter waren uit - of hij in 't
schuurtje nog bezig was, kon je niet van de straatzij zien.
Met gebalde vuisten, zich de lippen bebijtend, liep Kobus den weg
op en neer. Hij voelde zich ziek van opwinding, kapot van
teleurstelling. En bij al z'n onstuimig verlangen, z'n ontredderde
verbeelding, waarbij-ie dan weer meende, dat de gordijnfranje van
haar slaapkamer anders dan daarstraks hing; dan dat 'r licht an en
uit werd gedraaid, kwelde 'm de obsessie van den man in 't huis,
den slungel met de sluipend-loerende oogen.
Een keer beging-ie de krankzinnigheid aan de achterzij van 't
huisje 'n brok kalk tegen 't schuurtje te mikken, in de hoop dat
Wetter 't zou hooren - een keer, bij tweeen, hield-ie den schelknop
in de bevende hand, op 't punt in 't wilde aan te bellen.
Toen gaf-ie 't op, wandelde zonder hersens, zoo
bot-van-vermoeidheid, dat-ie zich moest bedwingen om niet ergens op
'n stoep te gaan zitten slapen, naar de eigen woning terug.
'r Brandde licht. Door 'n gordijnkier keek Lena de straat af,
waar-ie bleef, omdat tante Toos telkens weer in 'r slaap zoo raar
dee, om 'r zoon riep, en 't licht niet uit wou hebben.
Bij 't openen van de buitendeur kwam 't kind op 'r bloote voeten
omlaag, huilde van angst en overspanning.
'Ik ben zoo bang om met tante alleen te blijven....', klaagde,
snikte ze.
'Wat zijn dat voor kunsten!' snauwde hij, de trap opstommelend:
'wie ken denken, dat jij nog op ben.... As de weerlicht in
bed!'
Bij 't ledikant dee-ie minderruw, want moeder zag 'r ellendig uit, doodsbleek en met
angstig-holle oogen.
Zoo toen ze Ko zag, begon ze beverig te verwijten - dat ze in 'r
bed van de koorts dreef - dat ze den een of anderen kerel an de
deur had hooren morrelen - dat 'r zoowaar ze 't leven had iemand op
de trap geloopen had - en wat dat nou most, as zij op 't uur van 'r
dood lee te wachten, dat hij langs den weg bleef schooieren en
eerst over half drie terug kwam - dat ze onzen Lieven Heer had
liggen bidden, om 'r 'n end an te maken - dat 'n hond nog meer
verzorgd wier, as-ie krepeerde.
'Je het gelijk, moeder', zei-ie dof: 'ik ben 'n varken, maar d'r
zitten me zoo'n hoop verdomde dingen dwars, da'k me voel of 'k gek
zal worden.... - as 'k 't al niet ben.... Goeien nacht.... Pieker
maar over niks meer.... 'k Zal probeeren 't 'r uit te trappen al
zal 't niet glad zitten.... Mot dat wurm van 'n meid naast je,
terwijl je koorts het?....'
'Neem 'r zoolang bij jullie....', zei de vrouw: 'je ken nooit weten
wat 'r met 'n ziek mensch gebeurt.... En daar hoeft zoo'n kind niet
getuige van te wezen'. 'r Gebeurde niks. 'r Hartkwaal dee 'r alles
in traagste lusteloosheid bekijken. Ze sliep tegen den morgen in,
maar Leentje had 'n minder plezierigen nacht.
Die was door Kobus bij hem onder 't dek gestopt, terwijl hij 'r
half-angekleed boven bleef liggen.
Koert nog net zoo heesch, lag met vijandige oogen naar 't geduik en
gescharrel van den kalen knikker bij de lamp te kijken.
Als oom Kobus zoo lang uit was gebleven, had-ie bij de Wetters
zitten plakken. En dan was 't 'r door. Dan werd Friedel zijn tante.
Dan werd 't meest-valsche kreatuur uit heel Eindhoven, dat met
iedereen poeslief dee, dat de nagels van de duvel en z'n moer
knipte, en van iedereen pepermunt of sjokola annam, van hun
familie. Vanmiddag had ze met hem as 'n snoes zitten doen, z'n hand
vastgehouen, z'n haar gestreeld, toen-ie met moeite de bruine
vleeschpap op had gegeten - vanmiddag had ze 'm voor de zooveelste
maal gezegd, dat hij zulke mooie oogen had - had hij zich als 'n
koning gevoeld, niet hinkend, niet strompelend, niet beklaagd - en
's avonds nam ze oom Kobus met z'n bloote hoofd, z'n zwarte
neusgaten, z'n misvormden duim, voor 'r aanstaande - anders zou
Kobus niet in z'n Zondagsch pak zoo laat thuis zijn gekommen,
dat-ie geen drie uur meer had om te slapen.
'Wat legjij me toch an te kijken?' gromde Ko, die 't geloer op dat
oogenblik bij 't gehakkel van z'n gebaren, zonder 'n seconde an 't
verhaal van Leentje over de verliefdheid van den jongen te denken,
niet hebben kon.
'Ik zal kijken zooveel as 'k wil!', praatte Koert zoo hard en
opstandig as-ie
't met z'n schorre stem kon: 'en ik feliciteer je
niet eens!'
'Stik met je kletspraat op den laten nacht!', beet Kobus
kwaadaardig van zich af: "t lijkt hier vandaag 't Dolhuis....'
't Licht knipte uit, en in 't donker stapte-ie bijna op Leentje,
die zich zoo dun mogelijk maakte, om niet in 't ledikant met de
verbogen veeren, in de bedding van Kobus te verzakken.
't Lukte 'r niet in te slapen. As ze 'n oogenblikkie indommelde,
draaide Kobus, op de sprei liggend, zich met 'n grommerig gekreun
om, of-ie met iemand ruzie-op-vechten-af had - en as oom effetjes
stil lee, piepte 't vlechtwerk van Koert z'n bed, zoo zeurderig en
knarsend, zoo an een stuk door, dat Ko, die toch al de smoor in
had, hardop vloekte en vroeg of Koert 't 'r om dee.
Koert gaf geen antwoord, liet 't bed nog meer en nog knagender
kreunen. Dat en 't gestommel van Lena's ellebogen in z'n rug, hield
Kobus niet uit.
Om vier uur sprong-ie uit z'n bed, rustte benee voor 't raam in den
leunstoel, en zonder 'n boterham te eten, zonder 'n slok drinken,
was-ie al om half zes de deur uit, om Wetter op te wachten.
Ze liepen wel meer samen naar de fabriek.
Nou - en Kobus priemde 'r de nagels bij in z'n vleesch - kwam de
chemicus met Godefroid Mourier
tegelijk den weg af. 'm Wat te vragen waar die kerel bij was -
nee.
En zoo liep-ie in houdinglooze eenzaamheid alleen verder, 't
zelfs niet hoorend, dat Wetter 'm van uit de verte anriep.
In de Glasblazerij, bij de gloeihitte van 't snorkende, proestende
vuur in de ovens, blies-ie in felste verwoedheid, krakeelde-ie met
z'n buurkameraads, ging-ie tegen z'n maat, die de glazen peeren van
'm overnam, onzinnig-geprikkeld tekeer.
Toen-ie thuis kwam schaften, was 'r nog geen brief, en Friedel had
zich nog niet vertoond.
Lena had weer voor 't eten gezorgd. En keurig.